Βιβλιογραφία Διεθνών Σχέσεων που προτείνω στους φοιτητές και σε άλλους αναγνώστες
Επιστημονικές, επιστημολογικές και βιβλιογραφικές επισημάνσεις

-Για ανάλυση των «κορυφαίων κειμένων διεθνών σχέσεων κλικ εδώ
-Για αναλύσεις για τον Παναγιώτη Κονδύλη κλικ εδώ

Περιεχόμενα

• Γενικό πλαίσιο.
• Τα κορυφαία βιβλία διεθνών σχέσεων.
• Έλληνες διεθνολόγοι (πολιτικοί επιστήμονες των διεθνών σχέσεων).
• Βιβλία πέραν της έγκυρης και αξιόπιστης περιγραφής.
• Προτάσεις για βιβλία στο πλαίσιο του προγράμματος σπουδών, το «σύγγραμμα» και διδασκαλία-μελέτη

______________________

Γενικό πλαίσιο.

Το κύριο σκεπτικό της παρούσης ανακοίνωσης προς τους φοιτητές είναι περίπου το ίδιο τις δύο τελευταίες δεκαετίες. Ανακοινώνεται στις αρχές κάθε εξαμήνου και εμπλουτίζεται ή επαναδιατυπώνεται κάθε χρόνο ανάλογα με την συγκυρία και νέα στοιχεία που συμπληρώνουν το βασικό σκεπτικό για τον ολισθηρό χαρακτήρα του βιβλιογραφικού πεδίου των διεθνών σπουδών.

Ως ακαδημαϊκός διεθνολόγος έχω από καιρό αποφασίσει να μην προτείνω στους αναγνώστες μου και στους φοιτητές μου παρά μόνο εκείνα τα κείμενα τα οποία εκτιμώ ότι διαθέτουν επιστημονική υπόσταση, περιεκτική γνώση και περιγραφικό προσανατολισμό. Κυρίως αποκλείω από κάθε πρότασή μου –από καιρό ο ίδιος έχω σταματήσει να τα διαβάζω– όλα τα κείμενα ιδεολογικού-προπαγανδιστικού προσανατολισμού. Αυτή η επιστημολογική και επιστημονική θέση έτυχε επεξεργασίας σε όλα σχεδόν τα βιβλία μου, ιδιαίτερα στο ΟΙ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΩΣ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΣΤΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ. Διαδρομή, αντικείμενο, περιεχόμενο και γνωσιολογικό υπόβαθρο, ιδ. κεφ. 7.6 και κυρίως στο Κοσμοθεωρία των Εθνών, Συγκρότηση και Συγκράτηση των κρατών, της Ευρώπης και του Κόσμου. Στο τελευταίο, μάλιστα, ενέταξα το ζήτημα αυτό στο ιστορικοπολιτικό πλαίσιο των Νέων Χρόνων για να εξηγήσω την καθολική σχεδόν στράτευση των λεγόμενων κοινωνικών επιστημών. Επιστημονικά διασώζονται –και γι’ αυτό τους προτείνω– ενάμιση περίπου δεκάδα επιστήμονες που πρόσφεραν εμβληματικά έργα γύρω από τα οποία περιστράφηκε, βασικά, όλη η υπόλοιπη βιβλιογραφία των διεθνών σπουδών και κυρίως των εισαγωγικών συγγραμμάτων των διεθνών σπουδών. Τα βιβλία αυτά, επιπλέον, μόρφωσαν επίσης τα πολιτικά και στρατιωτικά ελίτ, κυρίως των δυτικών κρατών μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.

Τα κορυφαία βιβλία διεθνών σχέσεων και η ελληνική βιβλιογραφία

Αναφέρω τα εξής τα οποία όπως και στην σελίδα Κορυφαία βιβλία διεθνών σχέσεων από τον καιρό που άρχισα καταχωρήσεις για τα κορυφαία βιβλία διεθνών σπουδών και τα συναφή με αυτά κείμενα, διαρκώς εμπλουτίζονται και συμπληρώνονται.

Το Κορυφαίο βιβλίο διεθνών σχέσεων: Θουκυδίδης, Πελοποννησιακός Πόλεμος (συνιστάται η μετάφραση του Ελευθέριου Βενιζέλου)

Συναφές κορυφαίο κείμενο πολιτικής επιστήμης: Μακιαβέλι

Το σημαντικότερο σύγχρονο βιβλίο θεωρίας διεθνών σχέσεων

Kenneth Waltz, Θεωρία διεθνούς πολιτικής (το σημαντικότερο κείμενο της θεωρίας διεθνών σχέσεων – για περισσότερα βλ. εδώ)

Ανάλυση των θέσεων, διλημμάτων και προβλημάτων στα τρία επίπεδα ανάλυσης

Kenneth Waltz, Ο άνθρωπος, το κράτος και ο πόλεμος (εμβληματικό κύριο εισαγωγικό κείμενο στα περισσότερα τμήματα διεθνών σπουδών διεθνώς – για περισσότερα βλ. εδώ)

Ενοποίηση των τριών επιπέδων ανάλυσης

Παναγιώτης Κονδύλης, ιδιαίτερα στα 5 τελευταία βιβλία (βλ. και ειδικές σελίδες για Κονδύλη στην κορυφή του index στην αρχική σελίδα)

Για τη θεωρία διεθνών σχέσεων: κορυφαίοι συγγραφείς

• Edward H. Carr,
• Hans Morgenthau,
• Kenneth Waltz,
• Raymond Aron,
• Robert Gilpin,
• John Mearsheimer (το βιβλίο στην αιχμή των επιστημονικών συζητήσεων και το πλέον σημαντικό κείμενο για την βαθύτερη κατανόηση των διαχρονικών χαρακτηριστικών του ανταγωνισμού των ηγεμονικών δυνάμεων. Το βιβλίο Η τραγωδία της πολιτικής των μεγάλων δυνάμεων και οι θεωρήσεις του Kenneth Waltz και Παναγιώτη Κονδύλη περιέχουν, αναμφίβολα, τις σημαντικότερες ερμηνείες για τις τάσεις της διεθνούς πολιτικής όπως αναπτύσσονται και προβάλλονται στον 21ο αιώνα .

Για τη θεωρία διεθνών σχέσεων υπό το πρίσμα της Αγγλικής σχολής:

• Martin Wight,
• Hedley Bull,
• Adam Watson.

Για τη διεθνή πολιτική οικονομία:

• Robert Gilpin,
• St. Krasner,
• Suzan Strange
• και υπό προϋποθέσεις Robert Keohane.

Για τo φαινόμενο του πόλεμο υπό ιστορικό και σύγχρονο πρίσμα:

• J.F.C. Fuller,
• Michael Howard.
• Παναγιώτης Κονδύλης
• Raymond Aron
• Clausewitz
• Kenneth Waltz, Ο άνθρωπος, το κράτος και ο πόλεμος

Για τα αίτια πολέμου:

• Θουκυδίδης
• Robert Gilpin (Το Πόλεμος και Αλλαγή στην διεθνή πολιτική)
• Kenneth Waltz, Ο άνθρωπος, το κράτος και ο πόλεμος

Για την κατανόηση του «Επαναστατισμού» στις διεθνείς σπουδές: Martin Wigth, Hedley Bull

Για την κατανόηση των βαθύτερων ειδοποιών αποχρώσεων της διεθνούς διακυβέρνησης: Hedley Bull

Για την κατανόηση της πλανητικής εποχής: Παναγιώτης Κονδύλης, κυρίως το Πλανητική εποχή και το Από τον 20 στον 21 αιώνα

—————————————–
Περισσότερες λεπτομέρειες για τα δύο εμβληματικά βιβλία του Kenneth Watlz
(για περισσότερα βλ. εδώ)

Kenneth Waltz, Άνθρωπος, κράτος, πόλεμος και Θεωρία διεθνούς πολιτικής
Παραθέτω εδώ δύο από τα σημαντικότερα κείμενα διεθνών σχέσεων, ίσως τα πιο σημαντικά.

Kenneth N. Waltz, Ο άνθρωπος, το κράτος και ο πόλεμος (Εκδόσεις Ποιότητα). Μία θεωρητική ανάλυση Εισαγωγή για την Ελληνική έκδοση: Ηλίας Κουσκουβέλης

Ποια είναι τα κυριότερα αίτια του πολέμου; Ο Κ. Waltz ερευνά σε βάθος τις ιδέες που έχουν διατυπώσει διάφοροι διανοητές σε όλη την ιστορία του δυτικού πολιτισμού, προκειμένου να εξηγήσουν τους λόγους για τις συγκρούσεις μεταξύ των ανθρώπων καθώς και τις σχετικές προτάσεις που διατύπωσαν για την επίτευξη της ειρήνης. Ο Waltz δείχνει ότι τα υφιστάμενα γνωστικά κεκτημένα μπορούν να συνεισφέρουν στην κατανόηση των σύγχρονων διεθνών σχέσεων. Οι θεωρίες που διατύπωσαν άνθρωποι όπως ο Άγιος Αυγουστίνος, ο Hobbes, ο Kant, ο Rousseau και ο Spinoza καθώς και οι απόψεις των φιλελεύθερων, των σοσιαλιστών και των συμπεριφοριστών επιστημόνων υποβάλλονται σε κριτική ανάλυση.
«Σε αυτή τη στοχαστική έρευνα στις απόψεις της κλασικής πολιτικής θεωρίας σχετικά με τη φύση και τα αίτια του πολέμου, ο Καθηγητής Waltz ακολουθεί τρία βασικά θέματα ή αλλιώς εικόνες: ο πόλεμος ως συνέπεια της φύσης και της συμπεριφοράς του ανθρώπου, ως αποτέλεσμα της εσωτερικής οργάνωσης των κρατών και ως προϊόν της διεθνούς αναρχίας».
Foreign Affairs
«Ευτυχώς που ο Καθηγητής Waltz δεν είναι απλώς εκπαιδευμένος στην πολιτική θεωρία, αλλά συνάμα είναι και ικανός μελετητής της διεθνούς πολιτικής που κατέχει τη σύγχρονη βιβλιογραφία και τα ανεπεξέργαστα δεδομένα του αντικειμένου. Έτσι, έχει τη διανοητική ικανότητα να αναλύσει τις συνεισφορές των πολιτικών φιλοσόφων και επίσης να αποτιμήσει το πόσο σχετικές και πόσο επαρκείς είναι για την κατανόηση του πραγματικού κόσμου της διεθνούς πολιτικής».
American Political Science Review

Kenneth N. Waltz
Ο άνθρωπος, το κράτος και ο πόλεμος. Μία θεωρητική ανάλυση

Εισαγωγή για την ελληνική έκδοση: Ηλίας Κουσκουβέλης
Προλεγόμενα του William T. R. Fox
Πρόλογος

Κεφάλαιο 1
Εισαγωγή

Κεφάλαιο 2
Η πρώτη εικόνα: Διεθνείς συγκρούσεις και ανθρώπινη συμπεριφορά
2.1. Κριτική αποτίμηση
2.2. Συμπέρασμα

Κεφάλαιο 3
Μερικές συνέπειες της πρώτης εικόνας: Οι συμπεριφορικές επιστήμες και η μείωση της διακρατικής βίας
3.1. Συμπέρασμα

Κεφάλαιο 4
Η δεύτερη εικόνα: Διεθνείς συγκρούσεις και η εσωτερική δομή των κρατών
4.1. Εσωτερική πολιτική: η φιλελεύθερη άποψη
4.2. Διεθνείς σχέσεις: η φιλελεύθερη άποψη
4.3. Δυσκολίες στην πράξη
4.4. Αστοχίες στη θεωρία
4.5. Συμπέρασμα

Κεφάλαιο 5
Μερικές συνέπειες της δεύτερης εικόνας: Ο διεθνής σοσιαλισμός και η έλευση του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου
5.1. Τα σοσιαλιστικά κόμματα στην περίοδο του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου
5.2. Η προσαρμογή της θεωρίας στα γεγονότα: Lenin
5.3. Η προσαρμογή της θεωρίας στα γεγονότα: οι ρεβιζιονιστές
5.4. Συμπέρασμα

Κεφάλαιο 6
Η τρίτη εικόνα: Διεθνείς συγκρούσεις και διεθνής αναρχία
6.1. Jean Jacques Rousseau
6.2. Από τη φύση στο κράτος
6.3. Το κράτος μεταξύ κρατών
6.4. Συμπέρασμα

Κεφάλαιο 7
Μερικές συνέπειες της τρίτης εικόνας: Παραδείγματα από τα οικονομικά, την πολιτική και την ιστορία
7.1. Εθνικοί δασμοί και διεθνές εμπόριο
7.2. Η ισορροπία ισχύος στη διεθνή πολιτική
7.3. Ιστορικές εμφανίσεις της τρίτης εικόνας

Κεφάλαιο 8
Συμπέρασμα
8.1. Η πρώτη και η δεύτερη εικόνα σε σχέση με την τρίτη

Βιβλιογραφία
Ευρετήριο επιστημονικών όρων, εννοιών και ονομάτων

Αγγλικό ευρετήριο

Kenneth N. Waltz, Θεωρία διεθνούς πολιτικής (Εκδόσεις Ποιότητα) Εισαγωγή για την ελληνική έκδοση: Αθανάσιος Πλατιάς

Οι βασικές αρχές που αναλύονται στο έργο του Kenneth N. Waltz είναι συνοπτικά οι εξής:

Τα κράτη είναι οι βασικοί δρώντες του διεθνούς συστήματος.
Η απουσία διεθνούς ρυθμιστικής εξουσίας καθιστά το διεθνές σύστημα άναρχο. Κατά συνέπεια οι σχέσεις των κρατών είναι ανταγωνιστικές και πολλές φορές συγκρουσιακές.
Για την ασφάλεια των κρατών ισχύει η «αρχή της αυτοβοήθειας». Τα κράτη μεριμνώντας για την ασφάλειά τους μειώνουν την ασφάλεια των άλλων κρατών, με αποτέλεσμα να τροφοδοτείται ο ανταγωνισμός και να δημιουργούνται «διλήμματα ασφαλείας».
Τα κράτη τείνουν να είναι ορθολογικά, επειδή είναι «ευαίσθητα στο κόστος» και επειδή κύρια μέριμνά τους είναι η ασφάλειά τους, δηλαδή η επιβίωση, η διατήρηση της εδαφικής κυριαρχίας και της εθνικής ανεξαρτησίας.
Τα κράτη επιδιώκουν να αποκτήσουν «ισχύ», η οποία είναι το κύριο «νόμισμα» στη διεθνή πολιτική κυριαρχία και για να αυξήσουν την ασφάλειά τους υιοθετούν στρατηγικές εξισορρόπησης που αναπτύσσουν μηχανισμούς αυτορρύθμισης.
Η δημιουργία ενός αυτορυθμιζόμενου συστήματος ισορροπίας δυνάμεων σημαίνει ότι η κατανομή ισχύος αφορά καίρια τόσο τη σταθερότητα όσο και την αστάθεια στη διεθνή πολιτική.

Kenneth N. Waltz
Θεωρία διεθνούς πολιτικής
Εισαγωγή για την ελληνική έκδοση: Αθανάσιος Πλατιάς

Κεφάλαιο 1 Νόμοι και θεωρίες

Κεφάλαιο 2 Αναγωγικές θεωρίες

Κεφάλαιο 3 Συστημικές προσεγγίσεις και θεωρίες

Κεφάλαιο 4 Αναγωγικές και συστημικές θεωρίες

Κεφάλαιο 5 Πολιτικές δομές

Κεφάλαιο 6 Άναρχες τάξεις και ισορροπίες ισχύος

Κεφάλαιο 7 Δομικά αίτια και οικονομικά αποτελέσματα

Κεφάλαιο 8 Δομικά αίτια και στρατιωτικά αποτελέσματα

Κεφάλαιο 9 Η διαχείριση των διεθνών υποθέσεων

Παράρτημα

Βιβλιογραφία

Ευρετήριο

___________________
Τα κυριότερα από τα βιβλία των πιο ξένων συγγραφέων που αναφέρω έχουν ήδη μεταφραστεί στην Ελληνική γλώσσα και δεν χάνω ευκαιρία όταν είναι σύμφωνα με το περιεχόμενο του μαθήματος να τα προτείνω για διανομή στους φοιτητές. Πέραν των επιστημονικών και επιστημολογικών αιτιολογήσεων στα δικά μου βιβλία για την σημασία αυτών των συγγραφέων στις διεθνείς σπουδές, στην ηλεκτρονική διεύθυνση Κορυφαία βιβλία Διεθνών Σχέσεων, δίνω σύντομες πληροφορίες για τη συμβολή τους στην επιστήμη. Οι φοιτητές και κάθε αναγνώστης είναι καλύτερα να μελετούν τα πρωτότυπα κείμενα που καθιέρωσαν την επιστημονική μελέτη των διεθνών σχέσεων παρά να μελετά αυτούς που τους αυγατίζουν στα εισαγωγικά τους κείμενα για να προσφέρουν περιλήψεις των θέσεών τους προσποιούμενοι ότι κάνουν κάτι σημαντικό ή πρωτότυπο.
Συναφής είναι και το επιστημολογικό μου συμπέρασμα που έχω τεκμηριώσει επανειλημμένα σε μονογραφίες μου ότι,
α) τα πιο πάνω κείμενα αρκούν για μια πλήρη, σφαιρική και εις βάθος διεθνολογική κατάρτιση,
β) πέραν αυτών προτείνω μόνο πρώτης τάξης εισαγωγικά κείμενα που τους σχολιάζουν χωρίς να τους διαστρεβλώνουν δεν προκαλούν σύγχυση
γ) η συντριπτική πλειονότητα των τίτλων που κυκλοφορούν είναι ιδεολογικοπολιτικές εκλογικεύσεις τις οποίες ένας ευσυνείδητος ακαδημαϊκός οφείλει να συμβουλεύει τους αναγνώστες του να τα αποφεύγουν για αποφυγή πρόκλησης πνευματικής και στοχαστικής ρύπανσης.

Έλληνες διεθνολόγοι (πολιτικοί επιστήμονες των διεθνών σχέσεων)
Στον χώρο των ελλήνων ακαδημαϊκών διεθνολόγων των πολιτικών όψεων των διεθνών σχέσεων στην ελληνική βιβλιογραφία προτείνω τις αναλύσεις των Αθανάσιου Πλατιά, Ηλία Κουσκουβέλη, Χαράλαμπου Παπασωτηρίου, Κωσταντίνου Αρβανιτόπουλου, Ειρήνη Χειλά, Κώστα Κολιόπουλου.

Άλλοι πολιτικοί επιστήμονες:
Τις τελευταίες δεκαετίες έλληνες στοχαστές που θεωρώ πολύ μεγάλης εμβέλειας εμπλούτισαν τον ευρύτερο χώρο των πολιτικών επιστημών με θεωρήσεις οι οποίες διακρίνονται και ξεχωρίζουν μέσα στο δάσος των ιδεολογικοπολιτικών εκλογικεύσεων που διογκώνονται επικίνδυνα στον ορίζοντα της ελληνικής βιβλιογραφίας. Είναι οι:

• Παναγιώτης Κονδύλης,
• Γιώργος Κοντογιώργης,
• Θόδωρος Ζιάκας.

Οι αναλύσεις τους είναι ευθέως συναρτημένες και σχετικές με την ερμηνεία τις διεθνείς σπουδές. Προτείνω στους φοιτητές όλα ανεξαιρέτως τα βιβλία τους. Αν και τα περισσότερα από αυτά δεν συμπίπτουν με το περιεχόμενο των μαθημάτων που συνήθως διδάσκω, όταν υπάρχει εγγύτητα το προτείνω. Τονίζω, ακόμη, ότι, όπως εξηγώ εκτενώς στο Κοσμοθεωρία των Εθνών, θεωρώ τις αναλύσεις τους αναγκαία προϋπόθεση για την ανάπτυξη της θουκυδίδειας διεθνολογικής παράδοσης πέραν της περιγραφής στον χώρο της πολιτικής φιλοσοφίας των διεθνών σχέσεων.

Βιβλία πέραν της αξιόπιστης και έγκυρης περιγραφής: Αξιόπιστη και έγκυρη περιγραφή, τεκμηρίωση και ερμηνεία προσφέρεται στον ίδιο τον Θουκυδίδη και στα πιο πάνω βιβλία τα οποία λίγο πολύ μεθερμηνεύουν το Θουκυδίδειο Παράδειγμα. (Για την έννοια του παραδείγματος βλ. ανάλυση στο δοκίμιο http://www.ifestosedu.gr/18ZappeioIsxisPublished.htm κυρίως εντός υποσημειώσεων).
Πέραν της Θουκυδίδειας περιγραφικής παράδοσης υπάρχει το παρθένο πεδίο της «πολιτικής φιλοσοφίας των διεθνών σχέσεων». Στο πεδίο αυτό συστήνω τις όποιες λίγες αναφορές του Martin Wight, ανεπιφυλάκτως τον Παναγιώτη Κονδύλη, ιδίως στα τελευταία βιβλία του πριν τον θάνατό του, κάποια κείμενα του Χρήστου Γιανναρά και κυρίως το Απανθρωπία του δικαιώματος, και τα κείμενα του Γιώργου Κοντογιώργη, κυρίως το Δημοκρατία ως ελευθερία. Ο υποφαινόμενος στις πέντε τελευταίες πέντε μονογραφίες του κινήθηκε μέσα σε αυτό το παρθένο αλλά πλήρες επιστημολογικών παγίδων γνωστικό πεδίο των διεθνών σπουδών (βλ. πιο κάτω). Προτείνω επίσης, στην σφαίρα αυτή, τα κείμενα του Θόδωρου Ζιάκα, ενός μοναδικού στοχαστή ο οποίος όπως και ο Παναγιώτης Κονδύλης εργάζεται εκτός ακαδημαϊκού χώρου έχοντας έτσι την δυνατότητα μεγαλύτερης ανάπτυξης των θεωρήσεών του παρακάμπτοντας καταναγκασμούς και υπονομεύσεις.
Θέλω να τονίσω ότι αυτοί οι έλληνες επιστήμονες παρά τις μεταξύ τους επιστημολογικές διαφορές (και τις δικές μου μαζί τους) είναι οι σημαντικότεροι σήμερα στοχαστές της διεθνούς βιβλιογραφίας στο πεδίο της πολιτικής σκέψης που χρειάζονται οι άνθρωποι μετά την αναπόδραστη σταδιακή εκμηδένιση του υλιστικού μοντερνισμού κα την σταδιακή μετάβαση σ’ ένα εθνοκρατοκεντρικό διεθνές σύστημα τις επόμενες δεκαετίες. Ασφαλώς, το γεγονός ότι τα κείμενά τους δεν μεταφράστηκαν σε πάρα πολλές γλώσσες είναι επιστημονικά αδιάφορο και με όρους επιστημονικού χωροχρόνου ασήμαντο.
Τώρα, όσον με αφορά, θεωρώ ότι στο Κοσμοθεωρία των Εθνών επιχείρησα μια σφαιρική-ολιστική θεώρηση που εξετάζει ταυτόχρονα τον άνθρωπο, το κράτος και το διεθνές σύστημα. Στην διεθνή βιβλιογραφία δεν γνωρίζω να έχει γίνει μια ανάλογη και αντίστοιχη προσπάθεια υπό το πρίσμα του επιστημονικού κεκτημένου των διεθνών σπουδών. Θεωρώ ότι το εγχείρημά μου στο βιβλίο αυτό αν και ριψοκίνδυνο άξιζε τον κόπο. Οι κίνδυνοι συνίστανται, βασικά, στο γεγονός ότι πολλοί πιστεύουν ότι κάτι τέτοιο προϋποθέτει «τετραγωνισμό του κύκλου» και δημιουργία ενός νέου γνωστικού πεδίου που εξετάζει ζητήματα ηθικής και δικαιοσύνης σ’ ένα διεθνές σύστημα το οποίο διαθέτει απροσπέραστες οριοθετήσεις και το οποίο στερείται προϋποθέσεων συζήτησης των κοσμοσυστημικών δικαιακών και ηθικών προϋποθέσεων που υπερβαίνουν το μοντέλο της κυριαρχίας. Οι πλείστοι αναλυτές ιδεολογικών προδιαθέσεων, εξάλλου, προτρέχουν να προτάξουν ιδεολογικά κριτήρια που καταργούν την κυριαρχία χωρίς να δημιουργούν αυτές τις προϋποθέσεις παρά μόνο στην φαντασία ουτοπιστών και ιδεολόγων που εισρέουν κατά χιλιάδες στον χώρο των διεθνών σπουδών. Η διϋποκειμενική ιστορία, εν τούτοις, διδάσκει ότι η ενοποίηση του πλανήτη ποτέ δεν ήταν μια απλή υπόθεση. Βασικά, το μόνο κοσμοσύστημα που προσεγγίζει τα κριτήρια μιας Παραδειγματικής κοσμοσυστημικής δομής μη κυριαρχικού χαρακτήρα είναι η Βυζαντινή Οικουμένη, η οποία, εν τούτοις, για λόγους διόλου τυχαίους, οι διεθνολόγοι όλων των αποχρώσεων το παραμέλησαν επιδεικτικά. Στην Κοσμοθεωρία των Εθνών, εγώ ο ίδιος εξηγώ τις επιστημολογικές επιλογές, τους κινδύνους που διατρέχουν οι αναγκαίες και μη εξαιρετέες ιστορικοπολιτικές σχετικοποιήσεις και τα ζητήματα που θέτει κάθε τέτοια προσπάθεια δημιουργίας ενός ολιστικού κοινού γνωστικού τόπου εντός του οποίου μπορούν να ενωθούν τα νήματα μιας πέραν διεθνολογικής ανάλυσης που θα υπερβαίνει την κατά τα άλλα ανεκτίμητης στοχαστικής αξίας Θουκυδίδεια περιγραφή και ερμηνεία. Η επανεκτίμηση αυτού του ριψοκίνδυνου βήματος βρίσκεται υπό την αίρεση διαρκούς συζήτησης με ομότεχνούς μου, ιδιαίτερα υπό το πρίσμα κριτικών σχολίων που διαρκώς φθάνουν από στοχαστές για τους οποίους θρέφω απέραντη εκτίμηση. Τα σχόλια των φοιτητών στην τάξη είναι για κάθε ακαδημαϊκό πολύτιμα και καλώς τους φοιτητές να σχολιάζουν και να συζητούν κριτικά αυτές τις θεωρήσεις.

Προτάσεις για βιβλία στο πλαίσιο του προγράμματος σπουδών. Το «σύγγραμμα» και η διδασκαλία-μελέτη.
Στα μαθήματα στο πανεπιστήμιο δεν έχω την δυνατότητα να προτείνω όλα τα βιβλία που μεταφράστηκαν και διατίθενται στην ελληνική βιβλιογραφία ή τα υπόλοιπα ελλήνων συγγραφέων που αναφέρω πιο πάνω. Για δωρεάν διανομή προτείνω, βασικά, όσα είναι συναφή και κατάλληλα ανάλογα με το περιεχόμενο ενός εκάστου μαθήματος που διδάσκω ή συν-διδάσκω. Όμως, όπως γνωρίζετε, σε όλες μου τις αναρτήσεις ανακοινώσεών μου, ανάλογα με την περίπτωση, καλώ τους φοιτητές να συμβουλεύονται πολλά από τα πιο πάνω κορυφαία κείμενα της διεθνούς και ελληνικής βιβλιογραφίας Δεδομένου, επιπλέον, οτι ο προσδιορισμός της βιβλιογραφίας του προγράμματος σπουδών λαμβάνεται από συλλογικά όργανα, λαμβάνονται υπόψη ζητήματα όπως επικαλύψεις και συμπληρωματικότητα των κειμένων που προτείνονται. Αν δεν υπάρχουν όλα στην βιβλιοθήκη στα ελληνικά ή στα αγγλικά, καλό είναι οι φοιτητές να ζητήσουν να τα προμηθευτεί η βιβλιοθήκη του πανεπιστημίου. Ακόμη, σημειώνω ότι συνεργάζομαι με άλλους συναδέλφους ούτως ώστε στους φοιτητές του ίδιου έτους να προτείνονται συμπληρωματικά βιβλία.
Επισημαίνω ότι όπως είναι γνωστό, επί δύο δεκαετίες υιοθετώ κάθετα αρνητική στάση απέναντι στην λογική του «συγγράμματος» (βλ. παλαιότερα σημειώματά μου στην διεύθυνση http://www.ifestosedu.gr/23AkadimaikaZitimata.htm). Για τον Κονδύλη, επιπλέον, αν και προτείνω ένα μόνο σύγγραμμά του σε ένα από τα μαθήματα συνδιδασκαλίας, έχω περισσότερες πληροφορίες στην σελίδα Διαβάζοντας-σχολιάζοντας τον Π.Κονδύλη. Συγγράφω, επιπλέον, μονογραφία αφιερωμένη στο έργο του και στην συνάφεια με τις διεθνείς σπουδές.
Όπως υποστήριξα επανειλημμένα στο παρελθόν, οι σπάνιοι κοινωνικοί πόροι που δίνονται για δωρεάν συγγράμματα τις τέσσερεις τελευταίες δεκαετίες, θα μπορούσαν να είχαν διατεθεί για την δημιουργία χιλιάδων τεράστιων βιβλιοθηκών σε όλη την Ελλάδα. Αυτό βέβαια είναι ένα μεγάλο ζήτημα που δεν θα αναλύσω εδώ. Όπως και πολλοί άλλοι, όμως, το επισημαίνω για να τονίσω ότι απαιτείται σταδιακά να προσαρμοστούμε σε κλασικές προσεγγίσεις μελέτης και διδασκαλίας που θα σας επιτρέψουν να αποκτήσετε επαρκείς γνώσεις κατά την διάρκεια των σπουδών σας. Προσθέτω ότι εκτιμώ πως θα έπρεπε οι ίδιοι οι φοιτητές να ζητήσουν να αλλάξει το σύστημα αυτό ούτως ώστε να μπορέσουν να έχουν λιγότερη και καλύτερη «ύλη» μέσα από μια εκτεταμένη λίστα βιβλίων. Μια τέτοια αλλαγή θα σήμαινε μια πιο πλατιά και πιο βαθιά μόρφωση. Οι άποροι φοιτητές, θα μπορούσαν να επιδοτούνται για την αγορά κάποιων βιβλίων. Το σωστό θα ήταν, όπως έχω ήδη υποστηρίξει πολλαχώς, να υπάρχουν βιβλιοθήκες πλήρως εξοπλισμένες και εφοδιασμένες με κείμενα πολιτικής επιστήμης ούτως ώστε να δίνεται λίστα δεκάδων βιβλίων για μελέτη από τους φοιτητές. Η λογική του «συγγράμματος» είναι αντί-ακαδημαϊκή, αντί-επιστημονική και μετατρέπει τα πανεπιστήμια σε εξεταστικά κέντρα.
Όσον με αφορά, καλώ τους φοιτητές, στο πλαίσιο του εφικτού, να ξεφύγουν από την λογική του «συγγράμματος» και της «εξεταστέας ύλης». Προσκόλληση στην λογική του συγγράμματος, εκτιμώ, στερεί τους έλληνες φοιτητές από την δυνατότητα να αναπτυχθούν επιστημονικά. Όπως γνωρίζετε και από τις ανακοινώσεις μου, πέραν των βιβλίων του «συγγράμματος», προτείνω και λίστα άλλων βιβλίων, προσπαθώντας να συμπεριλάβω βιβλία που διανεμήθηκαν σε προγενέστερα χρόνια από εμένα ή άλλους συναδέλφους. Κατά την διάρκεια της διδασκαλίας, επίσης, διαρκώς αναφέρω βιβλία και άρθρα τα οποία σας καλώ να μελετάτε.
Πρέπει να τονίσω ότι η πρότασή μου για τα βιβλία των «συγγραμμάτων» που διανέμονται γίνεται επειδή είμαι υποχρεωμένος να το κάνω στην βάση των κείμενων διατάξεων. Γι’ αυτό καλώ τους φοιτητές από το σύνολο των βιβλίων που έχουν στην προσωπική τους βιβλιοθήκη, αυτά που βρίσκουν στην βιβλιοθήκη του πανεπιστημίου μας ή άλλων βιβλιοθηκών και αυτά που τους συμβουλεύω να διαβάσουν στις ανακοινώσεις μου, να τα μελετούν διαρκώς σε αναφορά με θέματα και όχι σε αναφορά με κάποια «ύλη». Ζητήματα όπως ο πόλεμος, η ισχύς στις διεθνείς σχέσεις, ο ανεξάρτητος ή εξαρτημένος χαρακτήρας των διεθνών θεσμών, η διεθνής διακυβέρνηση, ο χαρακτήρας της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, κτλ, δεν μπορεί κανείς να τα μάθει με «ύλη» αλλά με μελέτη αναλύσεων που υπάρχει σε εκατοντάδες ή και χιλιάδες βιβλία. Μέριμνά μου, όσον με αφορά, είναι να προσφέρω συμβουλές μελέτης προτείνοντας τα σημαντικότερα, τα κορυφαία και τα πλέον αναγνωρισμένα βιβλία. Βασικά, όπως ήδη ανέφερα, έχω από καιρό αποφασίσει να προτείνω μόνο αυτά στο πλαίσιο μιας θεματικής κατανομής και μιας ιεράρχησης των ποιοτικών-επιστημονικών προδιαγραφών.
Για τα πιο πάνω ζητήματα, καλούνται οι φοιτητές να τα συζητούν μαζί μου στην αίθουσα διδασκαλίας, να με ερωτούν ότι θέλουν με ηλεκτρονικά μηνύματα και να με επισκέπτονται τις ώρες υποδοχής.
Τέλος, επειδή πέρυσι (2010) υπήρξε σύγχυση λόγω πολλαπλών συγγραμμάτων, όπως γίνεται και με άλλους συναδέλφους, προτάθηκαν, μετά και από διαβούλευση με τους φοιτητές εντός της αίθουσας διδασκαλίας, 2 ή 3 βιβλία εντός ενός «συγγράμματος». Φέτος, μετά και από νέες συζητήσεις με τους φοιτητές κατά την διάρκεια των συναντήσεών μας του τρέχοντος ακαδημαϊκού έτους θα αποφασίσω την προσέγγιση που θα ακολουθήσω το επόμενο ακαδημαϊκό έτος. Πιθανότατα, την επόμενη χρονιά θα αποφασίσω, πάντοτε εντός των οριοθετήσεων που θέτουν οι κείμενες διατάξεις, κατά πόσο θα επανέλθω στην λογική των πολλών δεσμών βιβλίων (πολλά συγγράμματα και μάλιστα πέραν των 2-3 αν το επιτρέπουν οι διατάξεις, από τα οποία οι φοιτητές επιλέγουν ένα σύγγραμμα) ή κατά πόσο θα αυξηθούν τα βιβλία εντός ενός μόνο συγγράμματος στα όρια που προβλέπει και που επιτρέπει ο νόμος. Ευχή δική μου, βεβαίως, είναι ότι θα αλλάξει ο νόμος και θα ισχύσει αυτό που ισχύει σε όλα τα κράτη του κόσμου ούτως ώστε η μελέτη των φοιτητών να επεκταθεί σ’ ένα ευρύτερο γνωστικό φάσμα. Πρέπει να τονιστεί, βέβαια, ότι όταν το κάθε μέλος ΔΕΠ δηλώνει συγγράμματα η απόφαση λαμβάνεται συλλογικά από την Επιτροπή Προγράμματος και την Γενική Συνέλευση του Τμήματος.

Άλλες βιβλιογραφικές προτάσεις εκλεκτών κειμένων.
(Πέραν των βιβλίων στην διεύθυνση Κορυφαία βιβλία διεθνών σχέσεων, εδώ θα παραθέτω εκλεκτά κείμενα που κατά καιρούς μελετώ).

Ευάγγελου Κοροβίνη, Νεοελληνική Φαυλοκρατία (Αρμός, 2008). Εξαιρετικά ώριμη και περιεκτική ανάλυση για την πορεία του νεοελληνικού κράτους, τις δομές του και τις παθολογίες του.

___________________

Σημείωση: Η παρούσα σελίδα ήταν η αρχική του παρόντος ιστότοπου ήδη από την δεκαετία του 1990 και θα συμπληρώνεται διαρκώς)