ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ από τις συζητήσεις ενός διεθνούς συνεδρίου

Γιώργος Κασιμάτης

* Ομ. καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών, Συνταγματολόγος

Για μια ευρωπαϊκή λύση του κυπριακού.

Ελευθεροτυπία 17/12/2004,  http://www.enet.gr/online/online_hprint.jsp?q=%C1%ED%DC%ED&a=&id=39027564

Γενικό συμπέρασμα από το διεθνές συνέδριο για το Κυπριακό ήταν ότι το πραγματικό περιεχόμενο του Σχεδίου Ανάν και οι τραγικές συνέπειες που θα προκαλούσε η εφαρμογή του δεν είναι γνωστά στην κοινή γνώμη της Ευρώπης.

Επίσης, δεν έχει αναπτυχθεί επιμελής προσπάθεια ενημέρωσης. Αντίθετα, παρατηρείται επιμελής αποφυγή της. Ωστόσο, αποτελεί επιτακτική εθνική υποχρέωση να αρχίσει έστω και τώρα, τόσο από θέσεις δημόσιες όσο και από θέσεις των ΜΜΕ, συστηματική ενημέρωση για το τι περιελάμβανε το Σχέδιο Ανάν, το οποίο, κατά τη γνώμη μου, αποτελεί συνταγματικό τερατούργημα, μοναδικό στην πραγκόσμια συνταγματική ιστορία. Αν γνώριζαν οι Ευρωπαίοι, ηγέτες και μη, τις συνέπειες που θα είχε το Σχέδιο Ανάν για την Ευρώπη, ασφαλώς θα είχαν άλλη στάση απέναντί του. Στη βάση αυτής της υποχρέωσης και ανάγκης ενημέρωσης, θεωρώ χρήσιμο να κάνω γνωστές λίγες από τις διαπιστώσεις που προέκυψαν από τη δημόσια συζήτηση στο συνέδριο και από όσα διατύπωσαν, με γνώση και πάθος, οι ξένοι ειδικοί επιστήμονες.

1. Μία από τις διαπιστώσεις ήταν ότι το Σχέδιο Ανάν, ως σύλληψη και κατασκεύασμα «κράτους», δεν είναι συμβατό με τις θεμελιώδεις αρχές των διακηρύξεων του ΟΗΕ, του Διεθνούς Δικαίου γενικότερα, της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και της Ευρωπαϊκής Ενωσης, σύμφωνα με τις οποίες συγκροτείται και λειτουργεί ένα σύγχρονο δημοκρατικό κράτος. Αν εφαρμοζόταν, θα παραβιάζονταν καθημερινώς και πολλαπλώς η δημοκρατική αρχή, οι πολιτικές ελευθερίες και τα δικαιώματα του ανθρώπου, αφού βασικές εξουσίες θα ασκούνταν χωρίς δημοκρατική νομιμοποίηση και θεμελιώδη δικαιώματα του ανθρώπου και του πολίτη, που ασκούνται σήμερα στην Κυπριακή Δημοκρατία, θα καταλύονταν ή θα ήσαν υπό διαρκή παραβίαση. Τα πολιτικά, τα δικαστικά και τα διοικητικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ενωσης θα είχαν καθημερινή απασχόληση, χωρίς δυνατότητα εξεύρεσης λύσεων.

2. Δεύτερη διαπίστωση: το Σχέδιο Ανάν αναφέρει (άρθρο 2 της Ιδρυτικής Συμφωνίας) ότι έχει ως πρότυπο το καθεστώς της Ελβετίας. Αυτό δεν είναι αληθές. Από τις έγκυρες αναλύσεις του Ελβετού και του Βέλγου συνέδρου, προέκυψε σαφώς ότι δεν έχει καμία σχέση ούτε με το βελγικό ούτε με το ελβετικό σύστημα. Θα πρόσθετα ότι δεν έχει σχέση με κανένα γνωστό σύστημα. Και τούτο γιατί, ίσως, προοριζόταν για νέο πρότυπο και άλλων λύσεων.

3. Διαπιστώθηκε, επίσης, ότι η πρόταση του Σχεδίου Ανάν προσέβαλλε καθολικώς την κυριαρχία της (σημερινής) Κυπριακής Δημοκρατίας. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι στην Ευρωπαϊκή Ενωση εντάχθηκε ως ένα, κυρίαρχο και δημοκρατικό κράτος. Η προσβολή της κυριαρχίας της Κυπριακής Δημοκρατίας συνίστατο στο ότι το Σχέδιο Ανάν πρότεινε την ολοκληρωτική κατάλυσή της και την υποκατάστασή της με ένα κατασκεύασμα κρατικής οντότητας, το οποίο δεν είναι ούτε ένα ούτε δημοκρατικό ούτε κυρίαρχο ούτε καν κράτος, όπως θα δούμε και πιο κάτω.

Γι’ αυτό, όπως επισημάνθηκε και στο συνέδριο, η άρνηση, σήμερα, της αναγνώρισης της Κυπριακής Δημοκρατίας από την Τουρκία και η, παρά την άρνησή της αυτή, τυχόν παραχώρηση ημερομηνίας έναρξης διαπραγματεύσεων για την ένταξή της στην Ευρωπαϊκή Ενωση, θα αποτελέσουν σοβαρό πλήγμα όχι μόνο της ίδιας της Ενωσης, αλλά και της κυριαρχίας της Κυπριακής Δημοκρατίας. Αυτό θα πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη μεταξύ των κριτηρίων για την προβολή βέτο ή όχι στις 17 Δεκεμβρίου.

4. Τέλος, διαπιστώθηκε ότι το Σχέδιο Ανάν καθιστούσε τις δύο εθνότητες, παρά τη μεγάλη διαφορά πληθυσμού της μιας από την άλλη -τουλάχιστον 8 με 2- απολύτως ισότιμες στις βασικές λειτουργίες του προτεινόμενου «κράτους», τόσο στη νομοθετική όσο και στην εκτελεστική εξουσία. Γι’ αυτό ακριβώς, το πρωτοφανές αυτό Σχέδιο κατέλυε, στην ουσία της, την αρχή της πλειοψηφίας σε όλα τα κρίσιμα συλλογικά όργανα του «κράτους». Ετσι, αντί να προβλέπει πλήρη δικαστική προστασία των πολιτών της μικρότερης εθνότητας απέναντι στη μεγαλύτερη, όπως θεσπίζεται σε όλα τα δημοκρατικά κράτη με πολλές εθνότητες, εδώ η μικρότερη θα συναποφάσιζε ισότιμα σε όλα με τη μεγαλύτερη. Αυτό θα σήμαινε πλήρη κατάλυση της θεμελιώδους αρχής της αναλογικής ισότητας και της δημοκρατικής αρχής, αφού η θέληση των ολιγοτέρων θα δέσμευε τη θέληση των περισσοτέρων.

5. Είναι χρήσιμο να δει κανείς δύο βασικά στοιχεία του Σχεδίου Ανάν, για να αντιληφθεί αμέσως ότι όχι μόνο δημοκρατικό κράτος δεν προτεινόταν, αλλά ούτε καν κράτος.

Το πρώτο στοιχείο του κρατικού κατασκεύασματος του Σχεδίου Ανάν είναι η έλλειψη πολιτικής διακυβέρνησης. Ολοι ξέρουμε ότι βασικό στοιχείο κάθε κυβέρνησης είναι η εξουσία να παίρνει πολιτικές αποφάσεις δικής της επιλογής, χωρίς δεσμεύσεις. Ακόμη και στα παλαιά προτεκτοράτα, ακόμη και σε χώρες υπό εχθρική κατοχή, οι υποτελείς κυβερνήσεις μπορούσαν να αποφασίζουν μόνες τους για κάποια ζητήματα, για τα οποία δεν ενδιαφέρονταν τα επικυρίαρχα κράτη. Στο «κράτος» που πρότεινε το Σχέδιο Ανάν, η «κυβέρνηση» δεν μπορούσε τίποτα να αποφασίσει ελεύθερα – ούτε καν για ζητήματα της καθημερινότητας. Ας δούμε γιατί. Η διακυβέρνηση της χώρας προβλεπόταν να ανατεθεί στο λεγόμενο Προεδρικό Συμβούλιο, που, με τα σημερινά δεδομένα πληθυσμού, θα απαρτιζόταν από 4 Ελληνοκυπρίους και 2 Τουρκοκυπρίους. Δεν θα μπορούσε, όμως, να πάρει ποτέ καμία απόφαση, αν τουλάχιστον ένας Τουρκοκύπριος δεν ήταν σύμφωνος με τις θέσεις της ελληνοκυπριακής εκπροσώπησης. Το ίδιο προέβλεπε το Σχέδιο Ανάν και για τη διεθνή εκπροσώπηση της χώρας: όταν θα μετέβαινε ένας υπουργός ως εκπρόσωπος της χώρας σε μια άλλη χώρα ή σε διεθνή οργανισμό, έπρεπε να συνοδεύεται από έναν εκπρόσωπο της άλλης εθνότητας! Το πιο ενδιαφέρον είναι ότι ο πρόεδρος του Προεδρικού Συμβουλίου, όταν θα μετέβαινε στο Συμβούλιο της Ευρώπης, έπρεπε να συνοδεύεται και από τον αναπληρωτή πρόεδρο, που θα προερχόταν από την άλλη εθνότητα! (Ποιος φοβάται τον Οργανισμό Προστασίας των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου;) Η «διοσκούρειος» αυτή ρύθμιση (δύο – δύο) της διεθνούς εκπροσώπησης της χώρας φθάνει, ασφαλώς, τα όρια του φαιδρού, αν τη φανταστεί κανείς στην πράξη. Φαιδρή και πρωτοφανής ήταν και η θέσπιση πολυπρόσωπου αρχηγού κράτους: ως αρχηγός του κράτους προβλεπόταν ολόκληρο το Προεδρικό Συμβούλιο συλλογικά (!) – και όχι μόνο ο πρόεδρός του, όπως π.χ. στην Ελβετία. Και τούτο γιατί, ως μόνος εκπρόσωπος του κράτους, θα ανήκε μοιραία σε μία εθνότητα! Με αυτά τα δεδομένα, οι πολιτικής σημασίας διεθνείς εκπροσωπήσεις θα ήταν… διπρόσωπες (με την ετυμολογική σημασία της λέξης) και όλες οι αποφάσεις θα έπρεπε να είναι προϊόν συμφωνίας και των δύο πλευρών – αλλιώς, τίποτα. Μπορεί, όμως, να νοηθεί διακυβέρνηση χώρας με πραγματικό βέτο σε όλους τους τομείς; Αυτό ήταν, πράγματι, διεθνής πρωτοτυπία.

Για την περίπτωση που η μη σύμπραξη της μιας πλευράς θα μπλόκαρε τη λήψη της απόφασης -και αυτό θα ήταν καθημερινό- το Σχέδιο Ανάν έδινε μια ακόμη χειρότερη λύση: θα αποφάσιζε το Ανώτατο Δικαστήριο! Και διευκρινίζω: το Ανώτατο Δικαστήριο δεν θα λειτουργούσε ως δικαστήριο, δεν θα έλυνε, δηλαδή, τη διαφορά των δύο μερών με βάση το νόμο και το Σύνταγμα, αλλά θα αποφάσιζε ως κυβέρνηση, πολιτικά. Ετσι, η διακυβέρνηση της χώρας θα έφευγε όχι μόνο από τη βάση της δημοκρατικής νομιμοποίησης, αλλά γενικά από τη λειτουργία του δημοκρατικού πνεύματος, αφού δεν θα ήταν στα χέρια κυβέρνησης που προερχόταν από το Κοινοβούλιο και από το λαό, αλλά στα χέρια διοριζόμενου δικαστηρίου. Αυτό ήταν παγκόσμια πρωτοτυπία!

Αλλά το χειρότερο δεν ήταν αυτό. Το χειρότερο ήταν -και ερχόμαστε στο δεύτερο στοιχείο του κατασκευάσματος- ότι προβλεπόταν, για τις περιπτώσεις αυτές, μια σύνθεση του Ανώτατου Δικατηρίου με βάση την οποία κυβερνητική απόφαση δεν θα την έπαιρναν ούτε οι Ελληνοκύπριοι ούτε οι Τουρκοκύπριοι, αλλά κάποιοι ξένοι: σύμφωνα με το Σχέδιο Ανάν, το Ανώτατο Δικαστήριο απαρτιζόταν από 3 Ελληνοκύπριους, από τρεις Τουρκοκύπριους και από τρεις μη Κυπρίους! Συνεπώς, αν διαφωνούσαν οι Τουρκοκύπριοι με τους Ελληνοκύπριους, θα αποφάσιζε τελικώς ο ξένος. Αρα, η διακυβέρνηση της Κύπρου περνούσε, στην τελική της φάση, σε κάποιο ξένο κέντρο λήψης αποφάσεων. Πώς θα μπορούσε να ονομαστεί η νέα «αρχή» διακυβέρνησης του Σχεδίου Ανάν; Μήπως αρχή του Big Brother;

Ο ξένος παράγοντας δεν θα αποφάσιζε μόνο ως κυβέρνηση, αλλά και για όλα τα κρίσιμα για την εδραίωση του νέου κυπριακού «κράτους» ζητήματα. Το Σχέδιο Ανάν πρόσθετε στη σύνθεση μεγάλης σημασίας συλλογικών οργάνων μη Κυπρίους, ώστε η απόφαση να περιέρχεται τελικά στον ξένο παράγοντα. Για παράδειγμα, δείτε τις συνθέσεις των εξής οργάνων: α) για την εφαρμογή του Χάρτη των δύο εθνοτήτων, αρμόδιο θα ήταν το Ανώτατο Δικαστήριο, με τη σύνθεση που είδαμε, β) η Επιτροπή Εδαφικών Διευθετήσεων: 3 Τουρκοκύπριοι, 3 Ελληνοκύπριοι και 1 μη Κύπριος, γ) η Επιτροπή Συμφιλίωσης: 3 Τουρκοκύπριοι, 3 Ελληνοκύπριοι και 1 μη Κύπριος, δ) το Δικαστήριο Περιουσίας: περιττός αριθμός Τουρκοκυπρίων και Ελληνοκυπρίων και 3 μη Κύπριοι, ε) το Συμβούλιο Περιουσίας: 2 Τουρκοκύπριοι, 2 Ελληνοκύπριοι και 3 μη Κύπριοι, στ) το Γραφείο Απαιτήσεων: 2 Τουρκοκύπριοι, 2 Ελληνοκύπριοι και 3 μη Κύπριοι, και ζ) η Επιτροπή Ελέγχου Εφαρμογής της Συνθήκης: 4 Κύπριοι (2+2) και 3 μη Κύπριοι.

Διερωτάται κανείς: αυτό που μαθαίνουν όλοι οι πρωτοετείς φοιτητές Νομικής, ότι βασικό στοιχείο της έννοιας του κράτους είναι η αυτοδύναμη εξουσία – αλλιώς δεν υπάρχει κράτος, ισχύει; Αυτοί που το έφτιαξαν, πέρα από την αδιαφορία τους για τη δημοκρατική αρχή και τις πολιτικές ελευθερίες, ήταν επιστήμονες και ιδίως επιστήμονες του δικαίου; Αλλά και οι νομικοί που το αποδέχονται σήμερα είναι επιστήμονες του δικαίου; Η Ευρωπαϊκή Ενωση μπορεί να δεχτεί στους κόλπους της ένα τέτοιο τερατώδες κατασκεύασμα;