Σχετικά με τον αυτοευνουχισμό των ακαδημαϊκών ασύλων στην … Ισπανία, θα καταχωρηθεί μελλοντικά σχόλιο το οποίο στην βάση της μακρόχρονης δικής μου εμπειρίας και, μεταξύ άλλων, των έξοχων περιγραφών του Χρήστου Γιανναρά θα κατασκευάζει μοντέλο της ιδεοτυπικής μορφολογίας εκατέρωθεν ανθρωπότυπων των πολιτικών φορέων της γνώσης. Το κείμενο για τους φορείς του πολιτικού στοχασμού προγραμματίζεται εδώ και πολύ καιρό.

Ο αυτοευνουχισμός του ακαδημαϊκού ασύλου
25-3-01, Χρήστος Γιανναράς, Καθημερινή, Προκατάληψη δηλαδή αυτοευνουχισμός

Η ιδεολογική προκατάληψη αμβλύνει ή και ακυρώνει την κριτική σκέψη. Αλλά όταν η σκέψη χάνει την ικανότητα κριτικών σταθμίσεων και κριτικού αυτοελέγχου, τότε υπονομεύεται η σύνολη νοητική λειτουργία: Ατονεί η ίδια η δυνατότητα κατανόησης, γίνεται αδύνατη η παρακολούθηση του λογικού ειρμού μιας νοηματικής ενότητας, της κυρίως θεματικής ενός κειμένου.

Γι’ αυτό και μας εκπλήσσει που ο ιδεολογικά προκατειλημμένος, άλλα διαβάζει και άλλα καταλαβαίνει. Μπορεί να είναι τεκμηριωμένα ευφυής, πολυμαθέστατος, και όμως αδυνατεί να κατανοήσει νοηματικά (όχι να συμφωνήσει) μια αντίθετη προς την ιδεολογία του άποψη. Εχει χάσει την ικανότητα να συλλάβει το περιεχόμενο της αντίθετης άποψης, να κρίνει τη λογική της συνέπεια, να ελέγξει την ιστορική της ακρίβεια. Οταν διαβάζει με προκατάληψη ο ιδεολογικά παγιδευμένος, καταλαβαίνει αυτά που ο ίδιος θα ήθελε να λέει το κείμενο δίχως να αντιλαμβάνεται αυτά που το κείμενο πράγματι λέει. Αν του χρειαστεί να παραπέμψει στο κείμενο που διάβασε, επιλέγει λέξεις και αποσπασματικές διατυπώσεις για να συγκροτήσει, με γλωσσικό υλικό του κειμένου, τις θέσεις που η ιδεολογική του προκατάληψη έχει προαπαφασίσει ότι πρέπει να εκφράζει το κείμενο.

Το παθογόνο σύμπτωμα της ιδεολογικής προκατάληψης δεν εντοπίζεται αποκλειστικά στη στρατευμένη δημοσιογραφία ή σε αφελείς μπροσούρες. Πολύ συχνά παρεισφρέει και στο είδος της λεγόμενης «επιστημονικής» συγγραφής, εμφανίζεται με τη λεοντή πανεπιστημιακού συγγράμματος. Στις περιπτώσεις αυτές η ιδεολογική προκατάληψη ίσως να είναι και θελημένη να υπακούει σε χρηστικές σκοπιμότητες και όχι σε ασυνείδητες ψυχολογικές καταφυγές.

Γιατί είναι γνωστό στους παροικούντες την Ιερουσαλήμ ότι τα τελευταία είκοσι χρόνια στη χώρα μας, υπάρχουν (όχι λίγα) πανεπιστημιακά τμήματα στα οποία η εκλογή και εξέλιξη ενός διδάσκοντος διευκολύνεται καίρια αν έχουν κατατεθεί δημόσια από τον υποψήφιο δηλώσεις ή τεκμήρια πιστότητας στην ιδεολογία που συσπειρώνει την πλειοψηφία των διδασκόντων.

Διευκολύνεται καίρια η εκλογή και εξέλιξη αν προϋπάρχουν δημοσιεύματα σε συγκεκριμένες (όχι οποιεσδήποτε) εφημερίδες. Αν ο υποψήφιος έχει επανειλημμένα συνυπογράψει στις λίστες των ίδιων πάντα «διανοουμένων» που διαμαρτύρονται για κάθε παραβίαση ή αμφισβήτηση των ιδεωδών του νεοταξικού διεθνισμού. Αν ο υποψήφιος έχει κατορθώσει πρόσβαση σε συντακτική επιτροπή περιοδικού του ευρύτερου «εκσυγχρονιστικού» χώρου. Αν έχει δημόσια καταδικάσει (μετά βδελυγμίας) όχι πια «τον κομμουνισμό και τας κρυπτομαρξιστικάς παραφυάδας του», αλλά ούτε και τον ιμπεριαλισμό, τον καπιταλισμό, τη δεξιά πολιτική. Πρέπει να έχει καταδικάσει ειδικά και συγκεκριμένά το καινούργιο φάντασμα που πλανιέται πάνω από τη χώρα: τη «Νεορθοδοξία» και (επωνύμως) στους στιγματισμένους σαν εκπροσώπους της.

Είναι συμπτώματα αυτά που η καταγγελία τους δεν τα αναχαιτίζει, ούτε φωτίζει τον παραλογισμό της κυκλικής επανάληψής τους: Kάποτε οι ιδιοτελείς σκοπιμότητες στα πανεπιστήμια, οι συσπειρώσεις των συμφερόντων (αλλά και η επιστημονική ανικανότητα, η συμπλεγματική μικρόνοια, οι ψυχοπαθολογικές ανασφάλειες) ντύνονταν τη λεοντή της «εθνικοφροσύνης», του «ελληνοχριστιανισμού», της πλειοδοσίας σε αποτροπιασμό για τα «μιάσματα»: τους οπαδούς των αριστερών ιδεολογημάτων. Σήμερα το σκηνικό έχει αντιστραφεί, εχέγγυο πανεπιστημιακής σταδιοδρομίας είναι (κατά κανόνα) η στράτευση στον «εκσυγχρονιστικό» μηδενισμό και η πλειοδοσία σε αποκηρύξεις της επάρατης «Νεορθοδοξίας».

Ξεκίνησα αυτή την επιφυλλίδα με την πρόθεση να αναζητήσω (και να προτείνω) ένα κάποιο κλειδί ή κριτήριο για τη διάκριση της ανάγνωσης κειμένων από την ιδεολογική τους παρανάγνωση και διαστρέβλωση. Αφορμή (ανάμεσα σε πάμπολλες άλλες) πρόσφατο σύγγραμμα νεαρού συναδέλφου μου, που αναλαμβάνει «συνολική κρίση» της «αδιέξοδης για την Ελλάδα πολιτικής αντιπαράθεσης με την Τουρκία» (αντί πολιτικής «διαλόγου που μπορεί να οδηγήσει στην ομαλοποίηση των σχέσεων και σε λογικές, αμοιβαία αποδεκτές λύσεις στις διάφορες πτυχές της διένεξης, από το Αιγαίο ώς την Kύπρο»). Βιβλίο που, αφού δηλώσει στον πρόλογο, με μακρύ κατάλογο επώνυμης μνημόνευσης, την παραταξιακή συστράτευση του συγγραφέα, αφιερώνει εκτενές κεφάλαιο, με έξι υποδιαιρέσεις, στη «Νεο-ορθοδοξία», επειδή αυτή «μας εξωθεί στην αέναη αντιπαλότητα με τη Δύση, την Τουρκία και δυνητικά με ολόκληρο τον κόσμο».

Τελικά ο χώρος της επιφυλλίδας δεν επαρκεί παρά μόνο για την επανάληψη μιας κοινοτοπίας: Οτι το ζητούμενο κλειδί ή κριτήριο δεν είναι άλλο από την εγρήγορση της κριτικής σκέψης. Η κριτική σκέψη θα διερωτηθεί: ποιους βολεύει και γιατί η φαντασιακή επινόηση μιας «παράταξης» ή «ιδεολογίας» που χαρακτηρίζεται «νεορθοδοξία» και συστεγάζει σαφώς εξατομικευμένες (και συχνά πολύ διαφορετικές) αναζητήσεις.

Η κριτική σκέψη θα εντοπίσει τη διαφορά που έχει η κριτική της Δύσης από την απόρριψη της Δύσης, η αναζήτηση των αιτίων που προκαλούν τα σημερινά κοινωνικά, πολιτικά και διεθνή αδιέξοδα, από την a priori απαξίωση και τον αναθεματισμό της Νεωτερικότητας.

Η κριτική σκέψη θα διακρίνει αμέσως τη διαφορά ανάμεσα στην κριτική πρόσληψη του Διαφωτισμού και στη φανατισμένη άρνηση κάθε θετικού του στοιχείου. Τη διαφορά που έχει η αναζήτηση σύγχρονης ελληνικής πολιτιστικής πρότασης που να ενδιαφέρει πανανθρώπινα, από τον αφελή κομπασμό για την «ανωτερότητα» των Ελλήνων σε σχέση με «όλο τον υπόλοιπο κόσμο». Kαι πολλές ακόμα αντίστοιχες διαφορές που η ιδεολογική σκοπιμότητα αδιάκριτα τις εξομοιώνει.

Οταν θυσιάζεται η κριτική σκέψη στον βωμό οποιασδήποτε στράτευσης, πρώτο και θλιβερό θύμα είναι ο θύτης. Δεν υπάρχει τραγικότερο κατάντημα από τον αυτοευνουχισμό του «διανοούμενου» ανθρώπου.