Παναγιώτης Ήφαιστος
Καθηγητής
Διεθνείς Σχέσεις και Στρατηγικές Σπουδές, Έδρα Jean Monnet για την Ευρωπαϊκή Πολιτική Ολοκλήρωση
Πάντειον Παν/τήμιον, info@ifestosedu.gr, info@ifestos.edu.gr, http://www.ifestos.edu.gr, http://www.ifestosedu.gr

Μάρτιος 2007. Περί Wendt, επιστήμης, κονστρουκτιβισμού και άλλων τινών.

Εμβόλιμα, είναι χρήσιμο να τονίσω τα εξής. Εδώ και αρκετό καιρό έχω εμπλακεί στην συζήτηση για τα βιβλία ιστορίας και την θέση της αποδομητικής βιβλιογραφίας. Δεν είναι τυχαίο, για δύο τουλάχιστον λόγους. Το πρώτον είναι η τυπολογία περί τον πολιτικό στοχασμό που επεξεργάζομαι εδώ και τουλάχιστον δύο δεκαετίες. Αφορά, από την μια πλευρά τον αδιάφθορο, ασκητικό, αξιολογικά ελεύθερο, ευρυμαθή και προσκολλημένο σε ακαδημαϊκούς κώδικες επιστήμονα και από την άλλη τον αμαθή ή ημιμαθή, τον υπηρέτη διαφόρων συγκυριακών και εφήμερων αξιώσεων ισχύος, τον μεγαλοπρεπώς επιστημονικά μεταμφιεσμένο αρλούμπα που κατά βάση ειδικεύεται σε ρηχές ιδεολογικοπολιτικές εκλογικεύσεις και στον εν γένει επιστήμονα που εκπέμπει σαπουνόφουσκες αντίστοιχες με αυτές των αναξιόπιστων χρηματοοικονομικών ομολόγων. Το δεύτερον, είναι το γεγονός ότι ενδέχεται κανείς άλλος έλληνας, εξ αντικειμένου, δεν έχει τόσο πολύ αναλύσει το ζήτημα του κριτικού κονστρουκτιβισμού στην διεθνή βιβλιογραφία. Αμφότερα είναι μεγάλα επιστημονικά, επιστημολογικά και πολιτικά ζητήματα και συνδέονται με την προσπάθεια «αποδομητικής» αναθεώρησης της ελληνικής ιστορίας.

Κατά κάποιο τρόπο, το νέο πρόβλημα των διεθνών σχέσεων πρέπει να τιτλοφορηθεί «Wendt.» Αναρίθμητες είναι οι ομολογίες συναδέλφων και κυρίως μεταπτυχιακών φοιτητών για το καταναγκαστικά καταπιεστικό πνευματικό περιβάλλον, ιδιαίτερα στον αγλλοσαξονικό κόσμο και κυρίως στην ΜΒ. Πριν πολλά χρόνια τον είχα συναντήσει σε κάποιο συνέδριο. Ο ίδιος βέβαια είναι ένας καθώς πρέπει κύριος, ευγενέστατος, μορφωμένος, αλλά απελπιστικά απλουστευτικός όταν μιλώντας –αξιολογικά, αναμενόμενα– αναφέρθηκε στα ελληνοτουρκικά. Πιάσαμε κουβέντα στα περιθώρια ενός συνεδρίου. Αφού κατάλαβα ότι και αυτός απογειώθηκε –δηλαδή μέσα σε μικρό κεφάλι, όπως με όλους μας συμβαίνει κάποια στιγμή, μπήκαν μεγάλες ιδέες– είπα μέσα μου, ο άνθρωπος πάει για «παγκόσμια κυβέρνηση». Άσε τον να πορευτεί ίσαμε τις ακραίες απολήξεις των αδιέξοδων και ανθρωπολογικά κενών σκέψεών του, θα έλεγε και ο Κονδύλης. Συναδελφικά και πολιτισμένα του εξήγησα ότι με αναλύσεις που αναλύουν μη υπαρκτούς κόσμους στερούμενους οντολογία ξέκοψα ήδη από το διδακτορικό μου. Του εξήγησα ότι έχασα τρία χρόνια με τους συμπεριφοριστές και δικαιολογημένα και αιτιολογημένα εκτιμώ πως τέτοιες στοχαστικές εκτροπές, συνήθεις στα Νέα Χρόνια, είναι ανούσιες, ανώφελες, επιστημονικά αβάσιμες και ως ακαδημαϊκός θα τις εξηγώ μεν στους αναγνώστες και φοιτητές μου αλλά θα τις διαβαθμίζω εκεί που πρέπει. Καταλήξαμε «δηλώνοντάς του» ότι ως «ανατολίτης» αναλυτής που η θητεία μου στα μοντερνιστικά πανεπιστήμια δεν με οδήγησε ανεπίστροφα τους λαβύρινθους του υλισμού, από καιρό μελετώ στοχαστές ανθρωπολογικά περιεκτικούς. Γιατί του είπα φιλικά και χαμογελώντας, ο βίος είναι σύντομος, και είναι θλιβερό κανείς να ανακαλύπτει πολύ αργά ότι ανάλωσε μια ζωή για να βρεθεί σε υπαρξιακό στοχαστικό αδιέξοδο. Και αυτός είναι ο μοντερνισμός, του είπα, τονίζοντας: Η κατάληξή του είναι ο μαρκήσιος ντε Σαντ, ένας από τους συνεπείς μοντερνιστές υλιστές. Λογικά, ο συμβατικά μέγας Wendt δεν ευχαριστήθηκε για τις εκτιμήσεις μου. Του συνέστησα να διαβάσει Κονδύλη, για να καταλάβει πόσο αναιρεμένες είναι οι θεωρήσεις του. Κονδύλη, λόγω βάθους και εμβέλειας καθότι καμιά σύγκριση δεν υπάρχει με τις σχοινοβατικές συμβατικές θεωρήσεις του βολεμένου παρασιτισμού των δυτικών πανεπιστημίων. Ορθά κοφτά κα σωστά τα λέει ο Κονδύλης.
Μετά από λίγα χρόνια επέβλεπα διδακτορικό. Λαμπρός, οξυδερκής και ικανός νέος ο υποψήφιος. Όπως με όλους τους διδάκτορες διαθέτω εκατοντάδες ώρες συζητήσεων. Το λαμπρό αυτό παιδί είχε κάνει το Master στην Αγγλία και αναμενόμενα είχε δεχτεί πολλά «εμβόλια Wendt». Μου ζήτησε να χρησιμοποιήσει κάποιες υποθέσεις του άγγλου συναδέλφου. Ασφαλώς, για λόγους πλουραλισμού το δέχτηκα –ούτως ή άλλως εγώ μπορεί να αμφισβητώ τον προσανατολισμό αλλά ποτέ δεν θα πω πως οτιδήποτε πει οποιοσδήποτε Wendt είναι μηδέν– αλλά του είπα πως στην επιστήμη αυτό δεν είναι το ζήτημα. Πρωταρχικό είναι, κυρίως, η επαλήθευση ή διάψευση των υποθέσεων στον υπαρκτό κόσμο. Άσε, πρόσθεσα, που ο φίλος μας ο Wendt ίσαμε τις ακραίες απολήξεις της σκέψης του είναι υποχρεωμένος να γίνει «επαναστατικός» (αναφερόμουν στον γνωστό όρο του Martin Wight). Δεν πέρασαν ούτε 3 μήνες και οι υποψήφιος διδάκτορας επέστρεψε γελώντας και κρατώντας άρθρο του Wendt που περιείχε στον τίτλο την φραση «παγκόσμιο κράτος». Τώρα, δεν είναι εδώ ο χώρος για να επεκταθώ και να εξηγήσω το πόσο και πως διέφθειρε στοχαστικά την επιστημονική σκέψη ο εν λόγω συνάδελφος. Με την έννοια ότι εξώθησε πολλούς να γράψουν τα πιο απίθανα πράγματα και να ενισχυθούν οι αποδομηστικές (κριτικές κοντστρουκτιβιστικές) θεωρήσεις στην Βρετανία και στις ΗΠΑ. Τα έχουμε αναλύσει, αυτά σε βιβλία και ο καθείς μπορεί να τα αναζητήσει. Αυτό που θέλω να τονίσω εδώ, συνδέοντάς το με την συντρέχουσα διαμάχη για τα βιβλία ιστορίας, είναι το πόσο καταπίεση υπάρχει στα βρετανικά κυρίως πανεπιστήμια σε αναφορά με τον .. Wendt (εγώ αποκόμισα συζητώντας μαζί του, πάντως, ότι δεν έχει επίγνωση αυτού του γεγονότος – περισσότερο, ως έξυπνο και σοβαρό άνθρωπο τον ανησύχησε αυτό που είπα για την αναίρεση των θεωρήσεών του). Τον Wendt, πάντως, τον «συνάντησα», στοχαστικά εννοώ, συχνά τις τελευταίε δεκαετίες. Αυτές οι «συναντήσεις» αφορούσαν την στοχαστική καταπίεση. Καταγράφω σημειώσεις από το ανώνυμο και απρόσωπο αρχείο μου που κρατώ εδώ και χρόνια –το τι άλλο έχω καταγράψει εδώ και δεκαετίες ως στοιχεία συγκρότησης μιας ιδεοτυπικής κατασκευής περί τον πολιτικό στοχασμό, κυριολεκτικά δεν περιγράφεται, για να μην θίξω εδώ απίστευτες απρόσωπες αλλά αληθινές καταγραφές ιδιοτέλειας, κατάχρησης ρόλου, φιλοτομαρισμού και ηδονισμού– και που σκοπό έχει να στηρίξει την εξέταση του εκκρεμούς της ακαδημαϊκής ζωής διαχρονικά και τον ρόλο των φορέων του πολιτικού στοχασμού:
«δεν κάνεις διδακτορικό αν δεν ενσωματώσεις τον Wendt»
«δεν γράφεις διπλωματική αν δεν είναι γύρω από τον Wendt»,
«δεν μπορείς να επιβιώσεις σε αγγλικό πανεπιστήμιο αν δεν είσαι είτε φιλελεύθερος είτε κονστρουκτιβιστής».
«είναι ζήτημα βιοποριστικής επιβίωσης να ασχοληθείς με τις συμβατικές μ….. του Wendt»
«δεν λες, καλά που έγραψα και αυτά επιβιώνοντας μη επεκτεινόμενος στον Wendt».
«μπορείς να γράφεις και αρλούμπες φτάνει να αναφέρεσαι στον Wendt»
«δεν μπορείς να δημοσιεύσεις σε περιοδικό αξιολογητών αν δεν αναφέρεσαι στον Wendt»
«δεν βλέπουν τι γράφεις παρά μόνο ψάχνουν στις υποσημειώσεις πόσες φορές αναφέρεις τον Wendt»
Και πολλά άλλα συναφή και ανάλογα, αναρίθμητα θα έλεγα, που θα αποτελέσουν βασικές εισροές στην εκκολαπτόμενη τυπολογία μου για τον πολιτικό στοχασμό και τους φορείς του. Την ιδεοτυπική κατασκευή, δηλαδή, που αποσκοπώ να αποτελέσει την πιο σημαντική συνεισφορά μου στην πολιτική σκέψη. Ένα τουλάχιστον κεφάλαιο θα αφορά τον τυπικό αρλούμπα, την «επιστημονική φούσκα» ίσαμε τις ακραίες, ολιστικές και σφαιρικές απολήξεις της. Γιατί ακριβώς, το βασικό επιχείρημα είναι ότι μετά τον 15ο αιώνα δημιούργησε στρατιές επιστημονικά μεταμφιεσμένων συνειδητών ή ανεπίγνωστων υπηρετών εφήμερων αξιώσεων ισχύος της εκάστοτε συγκυρίας.
Εγώ πάντως θα συνηγορήσω υπέρ του … Wendt. Ο άνθρωπος, δεν είναι και κανένα τέρας. Συνήθης μοντερνιστής διανοούμενους είναι. Είναι ένας οξυδερκής αναλυτής, σίγουρα προικισμένος με μεγάλη φαντασία, όπως κάθε ιδεολογικά προσανατολισμένος αναλυτής (χωρίς να λέω ότι όσοι είναι ιδεολογικά προσανατολισμένοι είναι οξυδερκείς, αντίθετα, πολλοί είναι υψηλοί και ακατοίκητοι, αν όχι πνευματικά φούσκες). Καμιά σχέση δεν έχει ο Wendt, βέβαια, με τους μεγάλους φιλελεύθερους και μαρξιστές ιδεολόγους του 19ου και 20ου αιώνα. Είναι μάλλον πολύ μικρός συγκρινόμενος. Αυτό μπορούμε και διαφορετικά: Ακόμη δεν προκάλεσε εκατόμβες όπως οι άλλοι. Συγκυριακά, πάντως, είναι πολύ σημαντικός. Αυτός και μερικοί άλλοι που τρέφουν τον κονστρουκτιβισμό ιστορικά-συγκυριακά ευνοήθηκαν, καθότι κλείνοντας τον 20ο αιώνα τα ορφανά του μαρξισμού, του φιλελευθερισμού και του φασισμού που επικυριάρχησαν τους δύο τελευταίους αιώνες, στις μέρες μας ψάχνουν για στέγη. Τους αναζητούν επίσης όπως και κάθε αναλυτή με αποδομηστική απόκλιση, οι μυστικές υπηρεσίες των μεγάλων δυνάμεων, για να τους καταστήσουν συνειδητή ή ανεπίγνωστη «μαλακή ισχύ» των συμφερόντων τους. Βέβαια, εγώ αν και θλίβομαι για όλα αυτά, ποτέ δεν θα θυματοποιούσα ένα αναλυτή που σπούδασε ή δούλεψε στα ιδεολογικοπολιτικά εκπαιδευτήρια κάποιων δυτικών δυνάμεων. Το αντίθετο, όταν μου πέφτει ακαδημαϊκός λόγος, τους κρίνω επιεικώς και με μεγάλη συμπάθεια. Αυτό γιατί, ακριβώς, είμαι συνειδητοποιημένος για το δρόμο που διένυσαν, και, τυγχάνει, φιλοσοφικά να βλέπω όλους ανθρώπινα. Τουτέστιν, αναγνωρίζω ότι δεν μπορεί να είναι όλοι ήρωες στην ζωή, στην δουλειά τους, στις προσωπικές τους υποθέσεις και στους καταναγκασμούς που καθημερινά βιώνουν. Τους δίνεις λοιπόν την ευκαιρία να ξεδιπλωθούν και αναπτυχθούν. Με όσους ιένυσαν τέτοιες διαδρομές θα ήμουν μεγαλόψυχος δίνοντάς τους την ευκαιρία να βρεθούν στον ακαδημαϊκά ανεξάρτητο ελληνικό πανεπιστημιακό χώρο.. Καθότι, κακά τα ψέματα, μερικοί υποκρινόμενοι και μερικοί άλλοι ειλικρινά, υποστηρίζουν πως καθυποτάχθηκαν για λόγους επιβίωσης, βιοποριστικούς, κτλ. Πως αποφεύγονται τα λάθη; Πως εμπιστεύεται κανείς τους εκ Εσπερίας συμβατικά διακεκριμένους; Πως λειτουργεί κανείς εάν και όταν κάνει λάθος επιλογή και φορτώσει τους φοιτητές και την κοινωνία με βαρίδια; Πως αποφεύγει να αδικήσει κάποιους οι οποίοι όντως είναι καταπλακωμένοι από την εύτακτη μεν αλλά συμβατική δε και ρηχού επιστημονικού βάθους επιστημονική τάξη των δυτικών πανεπιστημίων; Πως διασφαλίζεται αν γίνει λάθος ότι τα πράγματα θα διορθωθούν. Και τα λοιπά.
Θα παραμείνω όμως αιθεροβάμων. θα συνεχίσω να πιστεύω ότι ο δικός μας ακαδημαϊκός χώρος ο οποίος είναι προικισμένος με μακρά παράδοση ακαδημαϊκής-επιστημονικής ανεξαρτησίας κατοχυρωμένης μάλιστα Συνταγματικά έχει δυνατότητες αυτοσυγκρότησης, αυτορρύθμισης και αυτό-ελέγχου μέσα από επιστημονικούς και δεοντολογικούς ελέγχους μεταξύ των στελεχών της ακαδημαϊκής ζωής. Αυτό είναι καθόλα θεμιτό, νομιμοποιημένο και προϋπόθεση της ακαδημαϊκής ζωής, φτάνει οι ακαδημαϊκοί λειτουργοί να μην λειτουργούν φοβικά, με ολιγωρία μπροστά στην βάσανο των επιστημονικών και δεοντολογικών ελέγχων και με αναστολές μπροστά στις συχνές συνδικαλιστικές υπερβολές. Θα συνεχίσω επίσης να ελπίζω πως στην χώρα που κληροδότησε την έννοια «θεωρία» θα αναπτυχθεί ένας πανεπιστημιακός χώρος χειραφετημένων πολιτικών στοχαστών υψηλής βαθμίδας που θα αναπτύξουν την επιστήμη πρωτότυπα και στις πιο υψηλές βαθμίδες. Ας ελπίσουμε και ας δείξουμε κατανόηση για όσους για τον ένα ή άλλο λόγο σπουδάζουν ή «δουλεύουν» σε καταπιεσμένα και εν τέλει ακαδημαϊκά περιβάλλοντα. Εγώ με μεγαλοψυχία και απέραντα περιθώρια καλής πίστης θα προσδοκώ ότι όσοι καταπιέστηκαν στο εξωτερικό είτε ως μεταπτυχιακοί φοιτητές είτε ως διδάσκοντες όταν βρεθούν στον συγκριτικά θαυμαστό κόσμο της ελληνικής πανεπιστημιακής ανεξαρτησίας θα καταλάβουν την διαφορά και θα αφοσιωθούν στην χειραφετημένη καλλιέργεια της γνώσης.
Όσον αφορά την προαναφερθείσα τυπολογία κανείς μπορεί να αναζητήσει άλλες αναφορές σε άλλες παρελθούσες σελίδες. Κάποια στιγμή, πάντως, αν μου το επιτρέψουν οι ενασχολήσεις μου, θα επιχειρήσω δημόσια διαβούλευση ειδικά για τους φορείς του πολιτικού στοχασμού. Αυτό γιατί θα αποτελέσει σημαντικό κεφάλαιο της σχετικής δημοσίευση που επεξεργάζομαι εδώ και δύο περίπου δεκαετίες.
Τώρα, μιας και έκανα αναφορά πιο πάνω στο –επιστημολογικά και μεθοδολογικά– σκόπιμα ανώνυμο και απρόσωπο αρχείο μου για τους φορείς της επιστημονικής γνώσης και τον ίδιο τον επιστημονικό στοχασμό στην ιστορική διαδρομή, θα μπορούσα να κάνω μνεία σε χαρακτηριστικά γεγονότα όπως ξεφυλλίζω τις κάρτες έρευνας (με κάρτες άρχισα πριν δύο περίπου δεκαετίες). Διευκρινίζω –αν και νομίζω αν θυμάμαι καλά ότι το έκανα ήδη δημόσια–, ότι ο λόγος που η ιδεοτυπική κατασκευή των φορέων του πολιτικού στοχασμού στην ιστορική διαδρομή είναι απρόσωπη, είναι για να μπορέσει να είναι ολιστική και περιεκτική μέχρι εκεί που δεν πάει. Πρέπει όλοι να χωράνε, εκατέρωθεν του εκκρεμούς της επιστημονικής και ακαδημαϊκής ζωής, ενώ ακόμη και αν κάποιος εντοπίσει τον εαυτό του στο ενδιάμεσο να αναλογιστεί για το ποια είναι η φορά με την οποία κινείται. Μερικά στοιχεία λοιπόν, τα οποία κατά καιρούς ακούω ή βλέπω και καταγράφω ανώνυμα και απρόσωπα. Το πρώτο και κυριότερο είναι ο εμπειρικός ή θεωρητικός προσανατολισμός. Η κυρίαρχη τάση είναι κανείς είτε να καταναγκάζεται να δουλεύει εμπειρικά και περιγραφικά (ως δηλαδή περίπου δημοσιογράφος) αν δεν κινείται στον κυρίαρχο «θεωρητικό» προσανατολισμό, που στα δυτικά πανεπιστήμια είναι συγκεκριμένος: μοντερνιστικός με την ευρύτερη έννοια, δηλαδή, όπως εξηγώ σε μονογραφία που ετοιμάζω για τον μοντερνισμό μια από τις πολλές τάσεις ή κάποια ενδιάμεση: φιλελεύθερος, αστικοεθνικοσοβινιστικός, μαρξιστικός, φασιστικός. Σήμερα, όπως ήδη ανέφερα, όλα αυτά περίτεχνα και εξεζητημένα μπορούν να μπουν κάτω από τις πολλές σκέπες του κριτικού κονστρουκτιβισμού που επειδή ακριβώς συχνά με ελευθεριότητα λένε ότι τους κατέβει στο κεφάλι μπορούν να δημιουργήσουν απίστευτα ετερογενείς και ανομοιογενείς ομαδοποιήσεις. Τώρα, αυτό, επεκτείνεται και στον εκδοτικό χώρο. Συγκεκριμένα, όπως συχνά μου λένε συνάδελφοι τόσο προερχόμενοι από την Αμερική όσο και από το Ηνωμένο Βασίλειο, εκδοτικά είτε θα ανήκεις στην εκάστοτε κυρίαρχη ομάδα (συμπεριφοριστική, κονστρουκτιβιστική κτλ) που θα σε διευκολύνει να δημοσιεύσεις σε μια πλειάδα εκδοτικών οίκων που διασφαλίζουν τα έξοδα παραγωγής και σεβαστά κέρδη (βιβλιοθήκες, συνιστώμενα βιβλία σε φοιτητές κτλ) είτε θα σου ζητούν να μην έχεις θεωρία «για να πωλήσουν», αν θες να κυκλοφορήσεις ένα κείμενο. Για να είμαι πιο συγκεκριμένος, και εγώ αντιμετώπισα τέτοια προβλήματα όταν κυκλοφορούσα αγγλικά βιβλία, αλλά τα αντιμετώπισα μετακινούμενος σε άλλο εκδότη.
Ένα από τα προβλήματα που αντιμετωπίζεις όταν κρίνεις ένα άτομο στοχαστικά καταναγκασμένο και εξαναγκασμένο, είναι τι «δακτυλίδι» του φοράς. Κυκλοφορεί λοιπόν βιβλία «παγκόσμια» περιέχει μια ή περισσότερες παθογένειες όπως οι πιο πάνω. Σίγουρα υπάρχουν διαβαθμίσεις περιπτώσεων, αλλά κανείς θα πρέπει να είναι προσεκτικός γιατί αν τοποθετηθεί υψηλά λόγω έξωθεν καλής … μαρτυρίας-Εσπερίας, ενδέχεται να αρχίσει να λέει ότι εγώ είμαι παγκόσμια … προσωπικότητα επειδή στην προαναφερθείσα διαδρομή τον διάβασαν ή και τον παρέπεμψαν κάποιοι ομοϊδεάτες. Το σωστό είναι, βέβαια, να δέχεσαι την καλή πίστη και τις καλές προθέσεις, να ζητάς όπως η ένταξη στην ελληνική πανεπιστημιακή ζωή σημαίνει και χειραφετημένη επιστημονική ανάπτυξη-εμβάθυνση και να … περιμένεις. Επειδή ακριβώς κανείς δεν πρέπει να αδικείται, στην πορεία, δόξα τω θεώ, η ελληνική πανεπιστημιακή ανεξαρτησία διαθέτει πολλούς μηχανισμούς επιστημονικών και δεοντολογικών ελέγχων. Όποιος γνωρίζει πως γίνεται μια ακαδημαϊκή κρίση στο εσωτερικό της ελληνικής πανεπιστημιακής ανεξαρτησίας γνωρίζει ότι οι υποσχέσεις για τους όρους και προϋποθέσεις διορισμών αποτελούν ακαδημαϊκούς κώδικες τιμής. Το στοίχημα είναι εάν και όταν δεν τηρούνται να μην δειλιάζουμε μπροστά στο ακαδημαϊκό και επιστημονικό μας χρέος άσκησης επιστημονικών και δεοντολογικών ελέγχων. Φτάνει, βέβαια, η πλάστιγγα μεταξύ του δίσκου της αρλούμπας και του δίσκου της χειραφετημένης επιστήμης δεν είναι εγγενώς ετεροβαρείς. Γιατί μετά έχουμε ζούγκλα και όλα αυτά είναι ευγενείς μεν αλλά ευσεβείς και απραγματοποίητοι πόθοι. Και μου φαίνεται ότι κάτι άρχισε να μην πάει καλά σε κάποιο Μεσογειακή Δανιμαρκία. Τέλος, γράφοντας όλα αυτά ας μη νομίσει κανείς ότι μιλώ αφ’ υψηλού. Πλην ελαχίστων εξαιρέσεων τύπου Κονδύλη, αμαθείς και ημιμαθείς θεωρώ ότι είμαστε οι περισσότεροι αν όχι σχεδόν όλοι όσοι κινούμαστε μέσα στην θαυμαστή ζούγκλα του δυτικού πολιτικού στοχασμού. Το πρόβλημα είναι εγγενές. Δεν είναι του παρόντος να το εξηγήσω, έχω κάνει νύξεις σε πολλά βιβλία μου και αφορά τον κατακερματισμό της γνώσης τα νεότερα χρόνια (τόσο λόγω κατακερματισμού όσο και λόγω ιδεολογικών προσανατολισμών), καθώς επίσης και το γεγονός ότι όπως ανέφερα σχεδόν καθολικά μετά το 15 αιώνα ο στοχαστής εξαναγκάζεται ή καταναγκάζεται από την συμβατική περιρρέουσα ατμόσφαιρα να κινηθεί σε αναλύσεις που στηρίζουν επιστημονικά μεταμφιεσμένες αξιώσεις ισχύς. Δεν κρύβω ότι όντας συνειδητοποιημένος για όλα αυτά ρίγος και άγχος με κατακυριεύει όταν πρόκειται να κριθούν άτομα με λαμπρές σπουδές, αρλουμπολογική διαδρομή πλην συμβατικά επιφανή (οπότε ελπίζεις σε ανάπτυξη) και φαινομενικά καλοπροαίρετους επιστήμονες που υπόσχονται να βαδίσουν σε λεωφόρους χειραφετημένων επιστημονικών ενασχολήσεων. Και πάλιν, η διαμάχη για τα βιβλία της ιστορίας δημιουργεί πολλές ανησυχίες που απαιτείται, στο εσωτερικό της ακαδημαϊκής ανεξαρτησίας να λαμβάνονται μεν υπόψη, χωρίς όμως να αποσταθεροποιούν την επιστημονική και ακαδημαϊκή κρίση που πρέπει να είναι ανεξάρτητη και ανεπηρέαστη. Οι ακαδημαϊκές μας κρίσεις πρέπει να είναι ακέραιες και στηριγμένες αποκλειστικά σε ακαδημαϊκά κριτήρια. Και στις απρόσωπες και ανώνυμες καταγραφές δύο δεκαετιών του αρλούμπα versus επιστήμονα είναι γεμάτη με ιδιοτέλειες και ανείπωτες στάσεις και συμπεριφορές που πρέπει, εν τούτοις να ενταχθούν σε μια ιδεοτυπική κατασκευή, τυπική και χαρακτηριστική των εκατέρωθεν πόλων του εκκρεμούς της ακαδημαϊκής ζωής.