Πρώτο επίπεδο – πρώτη εικόνα. Ο άνθρωπος

Πρώτο επίπεδο – πρώτη εικόνα. Ο άνθρωπος

(Οι αναρτημένες διαφάνειες αφορούν μερικά σημεία και μόνο του πρώτου κεφαλαίου που συμπληρώνονται και από άλλες πηγές – συνιστώ στους φοιτητές να μην χρησιμοποιούν τις διαφάνειες για μελέτη αλλά μόνο για υπόμνηση κύριων ζητημάτων μετά την ενδελεχή μελέτη των κειμένων )

Κομφούκιος: «Υπάρχει δόλος και πανουργία και από αυτά προκαλούνται οι πόλεμοι».

Φύση και συμπεριφορά ως αίτιο πολέμου από τον Κομφούκιο μέχρι το ειρηνιστικό κίνημα και τους συμπεριφοριστές επιστήμονες.

Εγωισμός,

Επιθετικές παρορμήσεις λόγω λανθασμένων σκοπών ή ηλιθιότητας

Απληστία κτλ

Εξάλειψη του πολέμου μέσω

ηθικής εξύψωσης
μόρφωσης
διαφώτισης των ανθρώπων
ψυχικής-κοινωνικής αναπροσαρμογής τους
εξάλειψης της ιδιοτέλειας
αλλαγή των (κτητικών ή άλλων) ενστίκτων

Δύο γενικές κατευθύνσεις

οι άνθρωποι να αλλάξουν

· είτε στην ηθικοπνευματική οπτική τους

· είτε στην ψυχικοκοινωνική συμπεριφορά τους

Συμφωνία για την ανθρώπινη φύση ως αίτιο πολέμους δεν είναι ταυτόσημες ως προς τις προτεινόμενες «θεραπείες»

· Σπρίνγκφιλντ: «Αν η μισή από τη δύναμη που γεμίζει τον κόσμο με τρόμο, αν ο μισός από τον πλούτο που δίνεται σε στρατόπεδα και βασιλικές αυλές, δινόταν για να λυτρωθεί ο ανθρώπινος νους από την πλάνη, δεν θα χρειάζονταν οπλοστάσια ή φρούρια»

· Τα ένστικτά των ανθρώπων είναι καλά, παρότι η παρούσα ευπιστία τους μπορεί να τους εξωθεί να ακολουθούν πλάνους ηγέτες.

· Η μόρφωση είναι η θεραπεία του πολέμου.

· Nichols, (ένας ειρηνιστής που έγραφε κατά τη δεκαετία του 1930), θεωρούσε ότι αν ο Norman Angell «μπορούσε να γίνει μορφωτικός δικτάτορας του κόσμου, ο πόλεμος θα εξαφανιζόταν, όπως η πρωινή πάχνη, μέσα σε μία γενιά».

· Russell, μείωση των κτητικών ενστίκτων ως προαπαιτούμενο για την ειρήνη

· Αριστοφάνης το αντιλήφθηκε αυτό: «Αν οι γυναίκες της Αθήνας αρνούνταν να δοθούν στους συζύγους και εραστές τους, οι άνδρες τους θα ήταν αναγκασμένοι να επιλέξουν ανάμεσα στις χαρές του κρεβατιού και στις ευχάριστες εμπειρίες του πεδίου της μάχης». [Waltz: “Ο Αριστοφάνης θεωρούσε ότι γνώριζε τους άνδρες και τις γυναίκες της Αθήνας αρκετά καλά, ώστε να θεωρήσει την επιλογή προδιαγεγραμμένη».

· William James ανήκε «ο πόλεμος έχει τις ρίζες του στην πολεμοχαρή φύση του άνδρα» Λύση: οι ορμές του να διοχετευθούν αλλού.

· Ως εναλλακτικές επιλογές προς τη στρατιωτική θητεία, ο James προτείνει τη στρατολόγηση των νεαρών του κόσμου στην εξόρυξη άνθρακα και στην επάνδρωση πλοίων, στην οικοδόμηση ουρανοξυστών και δρόμων, στο πλύσιμο πιάτων και ρούχων

· [Γερμανός σκηνοθέτης πρότεινε … ευνουχισμό των ανδρών]

· [Στην Σοβιετική Ένωση έστειλαν πολλούς διαφωνούντες στα Ψυχιατρεία και στις ΗΠΑ την εποχή του Μακαρθισμού πολλούς αληθινούς ή κατηγορούμενους κομμουνιστικών φρονημάτων στην φυλακή]

Δύο γενικότερες κατηγορίες θεωρήσεων για την φύση του ανθρώπου που μερικές φορές συγκλίνουν και άλλοτε αποκλίνουν είναι οι αισιόδοξοι και οι απαισιόδοξοι.

Φιλοσοφική απαισιοδοξία: πεποίθηση ότι η πραγματικότητα είναι ελαττωματική (Milton, Malthus κ.α.)

· Ναι μεν περιορίζεται το κακό αλλά το θεμελιώδες ελάττωμα δεν εκριζώνεται

Φιλοσοφική αισιοδοξία:

· Η πραγματικότητα είναι καλή και η κοινωνία είναι κατά βάση αρμονική.

· Οι δυσκολίες που έχουν κατατρύξει τον άνθρωπο είναι επιφανειακές και στιγμιαίες.

· Η ποιότητα της ιστορίας μπορεί να μεταβληθεί και οι πλέον αισιόδοξοι πιστεύουν ότι αυτό μπορεί να γίνει άπαξ δια παντός και μάλλον εύκολα.

Όμως,» «προσδοκίες» για τι θα αλλάξει: έχουν τις ρίζες τους σε διαφορετικές αντιλήψεις του κόσμου.

Εντός της κάθε εικόνας υπάρχουν αισιόδοξοι και απαισιόδοξοι που συμφωνούν στον καθορισμό των αιτίων και διαφωνούν ως προς το τι μπορεί να γίνει γι’ αυτά –αν μπορεί να γίνει κάτι.

Dymond (ένας ειρηνιστής του πρώιμου 19ου αιώνα): «οτιδήποτε μπορεί να ειπωθεί υπέρ της ισορροπίας ισχύος, μπορεί να ειπωθεί μόνο επειδή είμαστε κακοί», μια πρόταση την οποία ενστερνίζονται τόσο οι αισιόδοξοι όσο και οι απαισιόδοξοι.

Οι αισιόδοξοι διαβλέπουν την πιθανότητα να μετατρέψουν τους κακούς σε καλούς και να τερματίσουν τους πολέμους που προκύπτουν από την πολιτική της ισορροπίας ισχύος.

Οι απαισιόδοξοι, ενώ αποδέχονται ότι η ισορροπία ισχύος, διαβλέπουν ελάχιστη ή και καμία πιθανότητα να αλλάξει η φύση του ανθρώπου και υποστηρίζουν την ισορροπία ισχύος.

Reinhold Niebuhr,

· οι αισιόδοξοι έχουν παραβλέψει τη λανθάνουσα ικανότητα για κακό σε κάθε ανθρώπινη πράξη.

· Νομίζουν λάθος ότι η πρόοδος/τεχνολογία κινείται σε μια ευθεία γραμμή συνεχώς ανυψούμενη, ενώ στην πραγματικότητα κάθε πρόοδος στη γνώση και κάθε καινοτομία στην τεχνική εμπεριέχουν την ικανότητα για κακό εκτός από καλό.

· Ο άνθρωπος, ον ενσυνείδητο, καταλαβαίνει τα όριά του. Είναι εγγενή. Εξίσου εγγενής είναι η επιθυμία του να τα υπερβεί.

· «Ο άνθρωπος είναι ένα πεπερασμένο ον με απεριόριστους οραματισμούς, ένας πυγμαίος που θεωρεί τον εαυτό του γίγαντα. Από ιδιοτέλεια αναπτύσσει οικονομικές και πολιτικές θεωρίες και προσπαθεί να τις λανσάρει για οικουμενικά συστήματα· γεννιέται και μεγαλώνει μέσα στην ανασφάλεια και προσπαθεί να κάνει τον εαυτό του απόλυτα ασφαλή· είναι άνθρωπος αλλά νομίζει ότι είναι θεός. Η έδρα του κακού είναι ο εαυτός, και η ιδιότητα του κακού μπορεί να οριστεί με όρους αλαζονείας».

Συμφωνούν Άγιος Αυγουστίνος / Spinoza/ Morgenthau.

· Ο Άγιος Αυγουστίνος είχε παρατηρήσει τη σημασία της αυτοσυντήρησης στην ιεραρχία των ανθρώπινων κινήτρων.

· Για τον Spinoza όμως, ο σκοπός κάθε πράξης είναι η αυτοσυντήρηση του πράττοντος. Οι νόμοι της φύσης είναι απλώς διατυπώσεις του τι απαιτεί αυτός ο απλός σκοπός·

· Κοινό συμφέρον όλων να υπάρχουν: «Όλοι συμφωνούν απολύτως ότι οι νόες και τα σώματα όλων θα συγκροτήσουν, ούτως ειπείν, έναν ενιαίο νου και ένα ενιαίο σώμα και ότι όλοι, κοινή συναινέσει, στο μέτρο των δυνατοτήτων τους θα προσπαθούν να διατηρούν την ύπαρξή τους και όλοι, κοινή συναινέσει, θα επιδιώκουν αυτό που είναι χρήσιμο για όλους».

· Άγιος Αυγουστίνος προπατορικό αμάρτημα που ερμηνεύει το γεγονός ότι η λογική και η θέληση του ανθρώπου είναι ελαττωματικές.

· Spinoza πρόταση λογικής και ψυχολογίας: μοντέλο ορθολογικής συμπεριφοράς: Ορθολογικές είναι οι πράξεις που οδηγούν αυθόρμητα σε αρμονία στις συνεργατικές προσπάθειες για να διαιωνιστεί η ζωή. Αυτή δεν είναι η κατάσταση στην οποία βρίσκουμε τον κόσμο.

· Άγιος Αυγουστίνος, ο Niebuhr και ο Morgenthau απορρίπτουν τον δυϊσμό που ρητά υφίσταται στη σκέψη του Spinoza: Σύμφωνα με εκείνους ολόκληρος ο άνθρωπος, πνεύμα και σώμα, είναι ελαττωματικός.

· Morgenthau θεωρεί ότι «η πανταχού παρουσία του κακού στην ανθρώπινη δράση» προκύπτει από τον ανεξάλειπτο πόθο του ανθρώπου για ισχύ και μετατρέπει «τις εκκλησίες σε πολιτικές οργανώσεις… τις επαναστάσεις σε δικτατορίες… την αγάπη για την πατρίδα σε ιμπεριαλισμό».

Niebuhr «ο πόλεμος έχει τις απαρχές του σε «σκοτεινές, ασυνείδητες πηγές στην ανθρώπινη ψυχή».

Κριτική αποτίμηση

Niebuhr αποδέχεται τον χριστιανικό μύθο του Κήπου της Εδέμ ή τον στωικό μύθο της Χρυσής Εποχής ως απεικονίσεις προτύπων δράσης που παραμένουν μεν αδύνατα να πραγματοποιηθούν στην ιστορία, αλλά ταυτόχρονα αποτελούν πηγές έμπνευσης για τους θνητούς ανθρώπους.

Η απόδοση των πολιτικών δεινών σε μια αμετάβλητη φύση του ανθρώπου, επανεμφανίζεται διαρκώς στη σκέψη των Αυγουστίνου, Spinoza, Niebuhr και Morgenthau: Τα γεγονότα της παγκόσμιας ιστορίας δεν μπορούν να διαχωριστούν από τους ανθρώπους που τα δημιούργησαν.

Ερμηνευτική κλίμακα: η σημασία της ανθρώπινης φύσης ως παράγοντα στην αιτιώδη ανάλυση των κοινωνικών γεγονότων μειώνεται λόγω του ότι η ίδια φύση, με όποιον τρόπο κι αν οριστεί, πρέπει να εξηγήσει μια άπειρη ποικιλία κοινωνικών γεγονότων.

Ο καθένας μπορεί να «αποδείξει» ότι ο άνθρωπος είναι κακός, απλώς επισημαίνοντας τις ενδείξεις της φαυλότητας και της ανοησίας του. Μπορεί να ειπωθεί ότι εκφάνσεις της ανθρώπινης συμπεριφοράς, όπως οι βιασμοί, οι φόνοι και οι κλοπές, αποδεικνύουν ότι ο άνθρωπος είναι κακός;

Τότε τι μπορούμε να πούμε για τις ενδείξεις περί του αντιθέτου που παρέχουν οι πράξεις φιλανθρωπίας, αγάπης και αυτοθυσίας;

Είναι προτάσεις τις οποίες τα υπάρχοντα στοιχεία δεν μπορούν ούτε να αποδείξουν ούτε να διαψεύσουν, κι αυτό γιατί τα συμπεράσματα που βγάζουμε από τα στοιχεία εξαρτώνται από τη θεωρία που πρεσβεύουμε [και που τελικά επηρεάζουν τι αναδεικνύουμε].

Emile Durkheim, σφάλμα ψυχολογισμού: «ο ψυχολογικός παράγοντας παραείναι γενικός για να προκαθορίσει την πορεία των κοινωνικών φαινομένων. Καθώς δεν επιτάσσει μία κοινωνική μορφή έναντι κάποιας άλλης, δεν μπορεί να εξηγήσει καμία κοινωνική μορφή».

Η προσπάθεια να εξηγηθούν οι κοινωνικές μορφές βάσει ψυχολογικών εμπειρικών δεδομένων συνιστά το σφάλμα του ψυχολογισμού, δηλαδή την άκριτη χρήση της ανάλυσης της ανθρώπινης συμπεριφοράς, προκειμένου να εξηγηθούν φαινόμενα στο επίπεδο των ομάδων.

Η αναζήτηση αιτίων είναι προσπάθεια να εξηγηθούν διαφορές.

· Αν οι άνθρωποι βρίσκονταν πάντα σε πόλεμο ή πάντα σε ειρήνη, το ερώτημα γιατί υπάρχει πόλεμος ή γιατί υπάρχει ειρήνη ουδέποτε θα ανέκυπτε.

· Τι εξηγεί την εναλλαγή των περιόδων πολέμου και ειρήνης;

· Αν η ανθρώπινη φύση είναι το αίτιο του πολέμου και αν, όπως στα συστήματα των απαισιόδοξων της πρώτης εικόνας, η ανθρώπινη φύση είναι αμετάβλητη, τότε ουδέποτε μπορούμε να ελπίζουμε σε ειρήνη.

· Αν η ανθρώπινη φύση είναι απλώς ένα από τα αίτια του πολέμου, τότε, ακόμη και αν δεχθούμε την υπόθεση ότι η ανθρώπινη φύση είναι αμετάβλητη, μπορούμε κάλλιστα να αναζητήσουμε τις συνθήκες που επιφέρουν ειρήνη.

Προσπάθεια ιεράρχησης ερμηνειών

Niebuhr «Όλες οι καθαρά πολιτικές ή οικονομικές λύσεις στο πρόβλημα της δικαιοσύνης και της ειρήνης ασχολούνται με τα ειδικά και δευτερεύοντα αίτια της σύγκρουσης και της αδικίας. Όλες οι καθαρά θρησκευτικές λύσεις ασχολούνται με τα τελικά και πρωτεύοντα αίτια».

Morgenthau –ο οποίος υποστηρίζει ότι ο πόλεμος προκύπτει από τα σφοδρά ανθρώπινα πάθη και η ειρήνη θα προκύψει από μια παγκόσμια κυβέρνηση. Και καθώς η παγκόσμια κυβέρνηση είναι επί του παρόντος ανέφικτη, ο Morgenthau, όπως ο Niebuhr, υποστηρίζει πειστικά ότι υφίσταται αναπόδραστη αναγκαιότητα για μια πολιτική ισορροπίας ισχύος.

Morgenthau.

Η μια πηγή συγκρούσεων. Η πάλη για ισχύ προκύπτει απλώς επειδή οι άνθρωποι επιθυμούν διάφορα πράγματα, και όχι επειδή ενυπάρχει κάποια κακία στις επιθυμίες τους.

Η άλλη πηγή: «η επιθυμία για ισχύ».

«Το τεστ της πολιτικής επιτυχίας είναι ο βαθμός στον οποίον κάποιος μπορεί να διατηρήσει, να αυξήσει ή να καταδείξει την ισχύ του πάνω σε άλλους».

Ερώτημα: Είναι η ισχύς αυτοσκοπός ή μέσο για την εκπλήρωση πολιτικών σκοπών;

Εδώ έχουμε δύο τρόπους να το δούμε: Ο ένας τρόπος η ισχύς είναι μέσο και ο άλλος είναι σκοπός.

Πρώτον, ότι η πάλη για την πρωτοκαθεδρία προκύπτει όταν υφίστανται ανταγωνιστικές καταστάσεις και η βία εμφανίζεται ελλείψει μιας εξουσίας που να μπορεί να περιορίσει τα μέσα που χρησιμοποιούν οι ανταγωνιστές·

Δεύτερον, ότι η πάλη για ισχύ προκύπτει επειδή οι άνθρωποι είναι γεννημένοι να επιδιώκουν την ισχύ.

Τι συνέπειες έχει για τη διεθνή πολιτική αυτή η διπλή εξήγηση;

Κάποιος που αποδέχεται τη δεύτερη ιδέα θα ορίσει τα εθνικά συμφέροντα με όρους ισχύος ως περίπου αυτοσκοπό (επειδή, θα υποστηρίξει, οι άνθρωποι εκ φύσεως επιδιώκουν την ισχύ).

Κάποιος που αποδέχεται την πρώτη ιδέα θα ορίσει κι αυτός τα εθνικά συμφέροντα με όρους ισχύος, αλλά αυτή τη φορά επειδή υπό ορισμένες συνθήκες η ισχύς είναι το απαραίτητο μέσο για την εξασφάλιση των σκοπών των κρατών.

Πρόοδος, επιστήμη, άνθρωπος και εξουσία.

Stourzh η πρόοδος της λογικής και της επιστήμης καθιστούν την κυβέρνηση ολοένα και πιο περιττή

Επειδή η φύση των πραγμάτων παραμένει αναλλοίωτη: «άρνηση να παραχωρηθεί η πολιτική στις «επιστημονικές αρχές» και λογικές επιταγές που ορίζονται εκτός πολιτικής.

Herz, τα κράτη φροντίζουν για τις σχετικές θέσεις ισχύος τους εξαιτίας του «διλήμματος ασφάλειας» λόγω κατάστασης αναρχίας (απουσίας παγκόσμιας κυβέρνησης).

Η συζήτηση αυτή θέτει επί τάπητος την σχέση πολιτικής, σκοπών που η πολιτική θέτει και ηθικής στην διεθνή πολιτική

· Ποιο το περιεχόμενο του εθνικού συμφέροντος και πως ορίζεται;

Με όρους επιβίωσης;
με όρους αύξησης κατοχής πλούτου;
Με όρους μεγιστοποίησης ισχύος ως έσχατη διασφάλιση του εθνικού συμφέροντος;
Με ηθικούς όρους; Και ποιους;
Με όρους ωφέλειας τρίτων κρατών ή του πλανήτη
Τελικό ερώτημα που συνοψίζει την πρώτη εικόνα, του ανθρώπου σε σχέση με την διεθνή πολιτική: Η κακία των ανθρώπων ή η ακατάλληλη συμπεριφορά τους οδηγούν στον πόλεμο· η ατομική καλοσύνη, αν μπορούσε να γενικευθεί, θα επέφερε την ειρήνη:

· Απαισιόδοξοι: η ειρήνη είναι ταυτόχρονα σκοπός και ουτοπικό όνειρο

· Αισιόδοξοι: είναι εφικτή μια αναμόρφωση των ατόμων που θα είναι επαρκής για να φέρει διαρκή ειρήνη στον κόσμο.

· Θα μπορούσε η αναμόρφωση των ατόμων, αν πραγματοποιούνταν, να θεραπεύσει τα κοινωνικά και πολιτικά δεινά;

· Η δυσκολία προφανώς έγκειται στη λέξη «καλοί». Πώς θα οριστεί ο «καλός»;

· «Καλοί είναι οι άνθρωποι που αυθόρμητα ενεργούν σε πλήρη αρμονία μεταξύ τους». Πρόκειται για ορισμό ταυτολογικό μεν, αλλά αποκαλυπτικό.

Τόσο αισιόδοξοι όσο και απαισιόδοξοι:

1) Επισήμαναν την ύπαρξη συγκρούσεων,

2) διερωτούνται γιατί προκύπτουν οι συγκρούσεις και

3) ορίζουν την ευθύνη σε ένα γνώρισμα ή σε μικρό αριθμό γνωρισμάτων της ανθρώπινης συμπεριφοράς.

· «Αφήνουμε το αόρατο χέρι της λογικής» να βελτιώσει τα πράγματα ενδοκρατικά και διακρατικά

· Ποιά λογική εννοούμε;

Του κάθε ανθρώπου;
Της Α ή Β ομάδας;
Του Α ή Β έθνους;
Της Α ή Β θρησκείας;
Του Α ή Β φιλοσοφικού δόγματος;
Του Α ή Β ιδεολογικού δόγματος; κτλ

· Αν η αλλαγή της ανθρώπινης φύσης θα λύσει το πρόβλημα, τότε θα πρέπει να ανακαλυφθεί το πώς θα επέλθει αυτή η αλλαγή.

· Πως αντιμετωπίζονται οι επιθετικοί, βίαιοι και αρπακτικοί άνθρωποι και τα επιθετικά κράτη;

Βία ή προτροπή;
Επίκληση επουράνιων δογμάτων ή εγκόσμιων;
Επίκληση υλικών ή πνευματικών κριτηρίων;
Με νομικά και θεσμικά μέσα;
Στην διεθνή πολιτική με διεθνούς θεσμούς ή με ηγεμονικό τρόπο και ποιου ηγεμόνα;

Πρώτη εικόνα Ανθρώπου