Πόλεμος και η επιστημονική θεώρησή του

Martin Wight: «Μπορεί κανείς να αξιολογήσει την εμβρίθεια και την οξυδέρκεια ενός διεθνολόγου μελετώντας την άποψή του για τον πόλεμο»

Raymond Aron: Δεν υπάρχει ούτε ένα κράτος που να μην προέκυψε μέσω πολέμων, συγκρούσεων και συχνά μέσα από γενοκτονίες, εθνοκαθάρσεις

Διάγνωση αιτίων – Αίτια πολέμου:　Ανθρώπινη φύση; Συγκρουόμενα εθνικά συμφέροντα; Διεθνείς δομές και κατανομή ισχύος; Ηγεμονικές αξιώσεις και ηγεμονικές συγκρούσεις …

Θεραπεία πολέμου, μερικές καθημερινές απόψεις που ακούμε:　Παθητική αντίσταση; Άμυνα; (πότε έχουμε άμυνα και πότε επίθεση; – επιτροπές ΟΗΕ). Εκπαίδευση ατόμων πλανητικά; (από ποιους, με ποια κριτήρια, με τι σκοπό ή καλύτερα προς εξυπηρέτηση των σκοπών ποιου; Τι επιλέγουμε από την ποικιλομορφία ιδεολογικών δογμάτων; (μαρξισμός, φιλελευθερισμός, φασισμός, θρησκείες). Ισορροπία δυνάμεων; Στρατηγική υπεροχή; Καθεστωτική ομοιομορφία; (φιλελεύθερη; Κομμουνιστική; Ισλαμική δημοκρατία; Αθηναϊκή δημοκρατία; Οι δημοκρατίες πολεμούν η δεν πολεμούν;). Παγκόσμια ενοποίηση και με πιο τρόπο και τι περιεχόμενο;

Fuller A, Οι αποφασιστικές μάχες της ιστορίας: Σελ. 17.　Ουδέποτε έχει υπάρξει κάποια περίοδος της ανθρώπινης ιστορίας εντελώς απαλλαγμένη από τον πόλεμο και σπανίως έχει περάσει πάνω από μία γενιά, χωρίς να υπάρξει μία μεγάλη σύγκρουση: Οι μεγάλοι πόλεμοι εμφανίζονται σχεδόν τόσο τακτικά όσο οι παλίρροιες. … Ενώ πριν από μόλις μία ή δύο γενιές ο πόλεμος γινόταν αποδεκτός ως εργαλείο πολιτικής, τώρα πλέον έχει γίνει ο ίδιος πολιτική. … ένα είναι σίγουρο: Όσο περισσότερο μελετάμε την ιστορία του πολέμου, τόσο περισσότερο θα είμαστε σε θέση να κατανοήσουμε τον ίδιο τον πόλεμο.

σελ. 24

Fuller σ. 22. Ιστορική σχέση πολέμου και πολιτικού πολιτισμού: «ο οργανωμένος πόλεμος φαίνεται ότι ήταν άγνωστος πριν την εμφάνιση του πολιτισμού»

Πλάτων: «Ο πόλεμος είναι ενδημικός στον πολιτισμό» (Πολιτεία)

Σωκράτης: Τότε θα πρέπει να διευρύνουμε τα σύνορά μας, διότι το αρχικό υγιές κράτος δεν είναι πλέον επαρκές… και θα υπάρχουν ζώα πολλών άλλων ειδών, αν οι άνθρωποι τα τρώνε.

Γλαύκων: Σίγουρα.

Σωκράτης: Και η χώρα η οποία ήταν αρκετή, για να υποστηρίξει τους αρχικούς κατοίκους, θα είναι τώρα πολύ μικρή και όχι αρκετή.

Γλαύκων: Πράγματι.

Σωκράτης: Τότε μήπως θα θελήσουμε ένα κομμάτι από τη γη των γειτόνων μας για βοσκή και καλλιέργεια και μήπως και αυτοί θα θελήσουν ένα κομμάτι από τη δική μας, αν, όπως εμείς, περάσουν τα όρια της αναγκαιότητας και αφιερωθούν στην απεριόριστη συσσώρευση πλούτου;

Γλαύκων: Αυτό, Σωκράτη, θα είναι αναπόφευκτο.

Σωκράτης: Και επομένως θα πάμε σε πόλεμο, Γλαύκωνα. Έτσι δεν είναι;

Γλαύκων: Βεβαιότατα…

Σωκράτης: Τότε, χωρίς ακόμη να προσδιορίσουμε το αν ο πόλεμος κάνει καλό ή κακό, μπορούμε να βεβαιώσουμε ότι έχουμε πλέον ανακαλύψει ότι ο πόλεμος προέρχεται από αίτια που είναι επίσης τα αίτια σχεδόν όλων των κακών μέσα στα κράτη, ιδιωτικά καθώς και δημόσια.

Γλαύκων: Αναμφίβολα.

Κονδύλης, Θεωρία του Πολέμου. Λειτουργία και τυπολογία του πολέμου σ. 292

•  Η ιστορία καταμαρτυρεί ότι η ισχύς, η βία και ο πόλεμος είναι μεγάλων διανεμητικών προεκτάσεων ως προς τον προσδιορισμό των συνόρων, την κατοχή των πλουτοπαραγωγικών πόρων και την ευημερία.
• Λένιν: «Μόνο δακρύβρεκτοι Παπάδες δεν μπορούν να αντιληφτούν ποιες αναγκαιότητες διέπουν τον πόλεμο. … κινητήρια δύναμη της ιστορίας τεράστιου μεγέθους»
• Μάρξ: Η βία είναι η μήτρα της ιστορίας
• Λένιν: «το σύνθημα ειρήνη με κάθε αντίτιμο είναι απαράδεκτο γιατί έτσι συγκαλύπτεται το γεγονός ότι κάθε ειρήνη όπως και κάθε πόλεμος επιδιώκει ορισμένους σκοπούς»
• Λένιν: «Ο πόλεμος εναντίον του πολέμου δεν γίνεται με ηθικά επιχειρήματα και ειρηνικά μέσα, παπαδίστικες-συναισθηματικές χαζοκλαψούρες για ειρήνη με κάθε αντίτιμο, δεν έχουν καμιά επίδραση ή άρνηση της στράτευσης για λόγους συνείδησης και η απεργία ως μέσα παρεμπόδισης του πολέμου είναι απλώς βλακεία και δειλό όνειρο»:
• «Μονάχα όταν θα έχουμε νικήσει ολότελα την αστική τάξη σ’ ολόκληρο τον κόσμο θα καταστούν αδύνατοι οι πόλεμοι»

• Φιλελεύθεροι Ψυχρός πόλεμος: Μονάχα όταν νικηθεί ο κομμουνισμός
• Φιλελεύθεροι: Μονάχα όταν επικρατήσει φιλελεύθερη δημοκρατία παγκόσμια
• Μονάχα όταν νικηθεί η τρομοκρατία
• «όταν το ισλάμ θα κυριαρχήσει στον πλανήτη ..
• «όταν οι χριστιανοί σταυροφόροι θα νικήσουν τους μουσουλμάνους …
• «όταν θα έχουμε δημοκρατία σε όλο τον κόσμο …
• «όταν θα έχουμε ανθρώπινα δικαιώματα σε όλο τον κόσμο …
• «… όταν θα έχουμε κομφουκιανισμό σε ολόκληρο τον κόσμο …
• Δίκαιος ή άδικος πόλεμος

Συμφωνία των μεγάλων δυνάμεων για σταθερότητα έστω και αν αυτό σημαίνει λιγότερη δικαιοσύνη;

Βίσμαρκ: «το πρόβλημα δεν είναι όταν συμφωνούν οι μεγάλες δυνάμεις αλλά όταν διαφωνούν».

• Κονδύλης σ. 296 Πρακτική ασημαντότητα των ηθικολογιών περί ειρήνης και πολέμου αν σκεφτούμε πόσο ρευστά είναι τα σύνορα αυτών των δύο όρων
• 299 Αστική εποχή και εντεύθεν … Κατά Λένιν:
  Νίκη αστικής τάξης
  Άνοδος και παρακμή χρηματοκαπιταλιστικής τάξης
  19ος αιώνας ιμπεριαλιστικοί πλανητικοί πόλεμοι μεταξύ ηγεμονικών και αποικιοκρατικών δυνάμεων
  Απότοκο στο τέλος αυτής της φάσης οι εθνικο-Απελευθερωτικοί πόλεμοι
• Όλοι οι δίκαιοι πόλεμοι είναι αμυντικοί … [Τώρα: Ποιοι είναι δίκαιοι και ποιοι άδικοι ορίζονται σύμφωνα με τον σκοπό]

Κονδύλης. 365 … Ποικιλομορφία του πολέμου

• «… Ο πόλεμος ως συνέχιση της πολιτικής αποτελεί μια έκφραση (μεταξύ άλλων) του γενικού χαρακτήρα πολιτικών υποκειμένων, είτε αυτά είναι κράτη, είτε κινούνται στα όρια ενός έθνους, είτε είναι διεθνή. Ο γενικός χαρακτήρας του πολιτικού υποκειμένου αποτελεί με τη σειρά του συνισταμένη πολλών παραγόντων (οικονομικών, εθνικών, ιδεολογικών, πολιτικών με την στενότερη έννοια …»
• Ανομοιογένεια πολιτικών υποκειμένων … Τα αίτια του πολέμου είναι τόσο ποικίλα, πολλά και ποικιλόμορφα όσες και οι μορφές του …

Άνθρωπος, κράτος, διεθνές σύστημα: Διαδρομή και σημαντικές απόψεις από την αρχαιότητα μέχρι τον Άγιο Αυγουστίνο, Machiavelli, Spinoza και Kant, Rousseau και άλλων. Επίσης τις μεγάλη διαίρεση του 20ου αιώνα μεταξύ φιλελεύθερων και κομμουνιστών.

Θρησκευτικές επίσης εισροές: Γιατί ο Θεός, αν είναι παντογνώστης και παντοδύναμος, επιτρέπει την ύπαρξη του κακού; [Αυτό ρωτά ο απλοϊκός Huron στο αφήγημα του Βολταίρου]

Το πρόβλημα της θεοδικίας στην κοσμική του εκδοχή –η εξήγηση που δίνει ο άνθρωπος στον εαυτό του για την ύπαρξη του κακού –είναι εξίσου ενδιαφέρουσα και πολύπλοκη:

Ασθένειες

Επιδημίες,

Μισαλλοδοξία,

Φόνος, βιασμός, κλοπή, λεηλασία, εκδίκηση, πόλεμος, εμφανίζονται σταθερά στην παγκόσμια ιστορία. Γιατί αυτό;

Μπορεί να εξηγηθούν με τον ίδιο τρόπο ο πόλεμος και η κακοβουλία;

Είναι ο πόλεμος απλώς μια μαζική κακοβουλία και ως εκ τούτου η εξήγηση της κακοβουλίας αποτελεί ταυτόχρονα εξήγηση των κακών που κατατρέχουν τους ανθρώπους στην κοινωνία; Πολλοί έχουν θεωρήσει κάτι τέτοιο.

«Παρότι η θεία χάρη μας επέτρεψε να είμαστε απαλλαγμένοι από όλες τις εξωγενείς πηγές βλάβης [γράφει ο John Milton], εντούτοις η διαστροφή της τρέλας μας είναι τόσο μεγάλη, ώστε ουδέποτε παύουμε να παράγουμε από τις ίδιες τις καρδιές μας, σαν να ήταν τσακμακόπετρες, τους σπόρους και τις σπίθες καινούριων βασάνων για τους εαυτούς μας, μέχρι να παραδοθούν όλοι ξανά στις φλόγες».

«Τα βάσανά μας είναι αναπόφευκτα τα προϊόντα της φύσης μας», λέει μια άποψη. Η ρίζα όλων των κακών είναι ο άνθρωπος, άρα είναι η ρίζα και του συγκεκριμένου κακού, του πολέμου.

Αυτή η εκτίμηση περί των αιτίων, ευρέως διαδεδομένη και ακλόνητα υποστηριζόμενη από πολλούς ως άρθρο πίστης, έχει ασκήσει τεράστια επιρροή. … Άγιος Αυγουστίνος, Λούθηρος, Malthus και άλλοι.

Με κοσμικούς όρους, με τους ανθρώπους να ορίζονται ως όντα στα οποία η λογική και το πάθος είναι ανάμικτα και το πάθος θριαμβεύει επανειλημμένως, αυτή η πεποίθηση έχει επηρεάσει τη φιλοσοφία, περιλαμβανομένης της πολιτικής φιλοσοφίας, του Spinoza.

Μπορεί να υποστηριχθεί ότι επηρέασε τόσο τις δραστηριότητες του Bismarck, ο οποίος είχε σε χαμηλή εκτίμηση τους συνανθρώπους του, όσο και τα αυστηρά και λιτά γραπτά του Spinoza.

Αν οι πεποιθήσεις κάποιου καθορίζουν τις προσδοκίες του και οι προσδοκίες του καθορίζουν τις πράξεις του, η αποδοχή ή η απόρριψη της δήλωσης του Milton καθίσταται σημαντική για τις ανθρώπινες υποθέσεις.

«Αν ο Milton έχει δίκαιο οι προσπάθειες να εξηγηθεί η επανεμφάνιση του πολέμου με όρους, φέρ’ ειπείν, οικονομικών παραγόντων αποτελούν παίγνια που ενδεχομένως είναι ενδιαφέροντα, αλλά που έχουν μικρή σημασία».

«Αν είναι αλήθεια, όπως είπε κάποτε ο Dean Swift, ότι «η ίδια ακριβώς αρχή που παροτρύνει έναν νταή να σπάσει τα παράθυρα μιας πόρνης που τον παράτησε, εκ φύσεως παρακινεί έναν ηγεμόνα να στρατολογήσει πανίσχυρους στρατούς και να ονειρεύεται μόνο πολιορκίες, μάχες και νίκες».

«αν δεν χτυπηθεί η ρίζα του κακού, δηλαδή η έπαρση και η οργή που έχουν προκαλέσει τους πολέμους, όπως έχουν προκαλέσει και τα άλλα δεινά που μαστίζουν την ανθρωπότητα.

Υπάρχουν πολλοί που έχουν μεν συμφωνήσει με τον Milton στο ότι οι άνθρωποι θα πρέπει να εξετάσουν τον άνθρωπο, προκειμένου να κατανοήσουν τα κοινωνικά και πολιτικά γεγονότα, αλλά διαφωνούν ως προς το τι είναι ή τι μπορεί να γίνει η φύση του ανθρώπου. Υπάρχουν πολλοί άλλοι που ουσιαστικά διαφωνούν με το βασικό αξίωμα.

Ποιος φτιάχνει τον άνθρωπο: Ο καλός θεός, το κράτος; «Ο άνθρωπος φτιάχνει την κοινωνία κατ’ εικόνα του ή μήπως η κοινωνία του ανθρώπου φτιάχνει τον άνθρωπο;»

Rousseau: ο άνθρωπος είναι κοινωνικό ζώο, η συμπεριφορά του στην κοινωνία μπορεί να εξηγηθεί επισημαίνοντας το ζωώδες πάθος του και/ή την ανθρώπινη λογική του.

Ο άνθρωπος γεννιέται και στη φυσική του κατάσταση παραμένει ούτε καλός ούτε κακός.

Η κοινωνία αποτελεί τη φθοροποιό δύναμη στις ζωές των ανθρώπων, αλλά συνάμα αποτελεί και τον ηθικοπλαστικό παράγοντα.

Η συμπεριφορά του ανθρώπου, η ίδια η φύση του, την οποία ορισμένοι έχουν θεωρήσει ως αίτιο, είναι, σύμφωνα με τον Rousseau, εν πολλοίς προϊόν της κοινωνίας στην οποία ο άνθρωπος ζει.

Ο Rousseau, όπως ο Πλάτων, πιστεύει ότι η κακή πολιτική οργάνωση κάνει τους ανθρώπους κακούς και η καλή πολιτική οργάνωση κάνει τους ανθρώπους καλούς.

Είναι το κράτος «αγγειοπλάστης;». Είναι ένα ερώτημα αν έτσι πίστευαν ο Πλάτωνας κα ο Ρουσσώ. Πολλοί όμως αυτό πιστεύουν και συχνά ο καθείς έχει μια άλλη ιδεολογική άποψη για το πώς θα πρέπει να είναι οι νόμοι, οι λειτουργίες και η οργάνωση του κράτους καθώς επίσης και τα αίτια της εξωτερικής του συμπεριφοράς.

Ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος να κατανοηθεί ο άνθρωπος μέσα στην κοινωνία; Να μελετήσουμε τον άνθρωπο ή την κοινωνία; Η ικανοποιητικότερη απάντηση φαίνεται να είναι να σβήσουμε τη λέξη «ή» και να απαντήσουμε «και τα δύο». Πολλοί διαφωνούν γιατί ο καθείς σύμφωνα με τον υποκειμενικό του κόσμο ισχυρίζεται ότι είναι γνώστης του τι είναι κακό και τι καλό.

Αντιστροφή πρότασης Μίλτον:

• Αν τα δεινά του κόσμου θα εξαλειφτούν με εξάλειψη του κακού που ενυπάρχει στον άνθρωπο τότε να εξαλείψουμε το δεινό του πολέμου μέσω των κακών ιδιοτήτων ορισμένων ή όλων των κρατών.
• Αν τα κακά κράτη είναι αυτά που κάνουν πολέμους, τα καλά κράτη θα ζούσαν ειρηνικά μεταξύ τους. [Πλάτωνας, Kant, φιλελεύθεροι του 19ου αιώνα, κομμουνιστές]
• Μέγα ερώτημα: Ποια είναι τα καλά κράτη και ποια τα κακά; [Τι λέει το διεθνές δίκαιο]

Rousseau: εντοπίζει τα κυριότερα αίτια του πολέμου όχι στους ανθρώπους ούτε στα κράτη, αλλά στο ίδιο το σύστημα των κρατών και στην φυσική κατάσταση (αναρχία) που εξ αντικειμένου δημιουργεί η αξίωση εθνικής ανεξαρτησίας κάθε κοινωνίας.

«Παρότι ένα κράτος μπορεί να θέλει να παραμείνει σε ειρηνική κατάσταση, μπορεί να υποχρεωθεί να εξετάσει το ενδεχόμενο να αναλάβει έναν παρεμποδιστικό πόλεμο»·

«Αν δεν καταφέρει πλήγμα όταν η στιγμή είναι ευνοϊκή, μπορεί να δεχτεί πλήγμα αργότερα, όταν το πλεονέκτημα θα έχει περάσει στην άλλη πλευρά». [ενισχύει τα διλήμματα ασφαλείας]

Αυτή η άποψη αποτελεί την αναλυτική βάση πολλών προσεγγίσεων της διεθνούς πολιτικής

· ισορροπίας της ισχύος

· εγκαθίδρυσης μιας παγκόσμιας ομοσπονδίας.

· Υπονοούμενη στα έργα του Θουκυδίδη και Hamilton,

· ρητά διατυπωμένη από τους Machiavelli, Hobbes και Rousseau, είναι ταυτόχρονα μια γενικευμένη εξήγηση της συμπεριφοράς των κρατών και ένα σημαντικό point d’ appui [στήριγμα] ενάντια σε εκείνους που προσπαθούν να εξηγήσουν την εξωτερική συμπεριφορά των κρατών βάσει της εσωτερικής δομής τους.

· άλλοι πιστεύουν ότι η ειρήνη θα προέλθει από τη βελτίωση των κρατών,

· ορισμένοι άλλοι ισχυρίζονται ότι η υφή του κράτους εξαρτάται από τις σχέσεις του με τα άλλα κράτη.

Υπάρχει όντως μία μοναδικά φιλειρηνική μορφή κράτους;

• Αν υπάρχει, τι σημασία έχει το γεγονός αυτό;
• Μήπως θα επέτρεπε σε ορισμένα κράτη να γνωρίζουν ποια άλλα κράτη θα μπορούν να εμπιστεύονται;
• Μήπως τα κράτη που είναι ήδη καλά θα πρέπει να αναζητήσουν τρόπους να κάνουν και άλλα κράτη καλύτερα, και έτσι να καταστήσουν εφικτή την απόλαυση των αγαθών της ειρήνης από όλους τους ανθρώπους

Eisenhower:

· «Οι λαοί δεν επιθυμούν συγκρούσεις –οι λαοί γενικά. Νομίζω ότι απλώς ορισμένοι ηγέτες κάνουν λάθος, γίνονται φιλοπόλεμοι και νομίζουν ότι οι λαοί πράγματι θέλουν να πολεμήσουν».

Σε άλλη περίπτωση λέει άλλα.

· «Αν οι μανάδες σε κάθε χώρα μπορούσαν να διδάξουν τα παιδιά τους να καταλαβαίνουν τις πατρίδες και τις ελπίδες των παιδιών κάθε άλλης χώρας –στην Αμερική, στην Ευρώπη, στην Εγγύς Ανατολή, στην Ασία– αυτό θα αποτελούσε ευγενή υπηρεσία προς την υπόθεση της ειρήνης στον κόσμο».

· Αν πόλεμος ξεκινά στα μυαλά και στα συναισθήματα των ανθρώπων, όπως γίνεται με όλες τις πράξεις, μπορούν να αλλάξουν τα μυαλά και τα συναισθήματα;

Και, αν συμφωνήσουμε ότι μπορούν να αλλάξουν, πόσο πολύ και πόσο γρήγορα μπορεί να γίνει αυτό και ποιων τα μυαλά και αισθήματα πρέπει να αλλάξουν;

Το να πούμε «αποδεικνύουμε» ποια είναι τα αίτια πολέμου δεν είναι εύκολο και ενδέχεται να είναι και επικίνδυνα υποκειμενικό. Αυτό γιατί δεν μπορούμε να ξεφύγουμε από τις φιλοσοφικές μας υποθέσεις είτε τις ονομάζουμε έτσι είτε όχι.

· Σε εποχές σχετικής ηρεμίας το ερώτημα που αναμένεται να θέτουν οι άνθρωποι είναι:

«Τι αξία έχει η ζωή χωρίς δικαιοσύνη και ελευθερία»; Καλύτερα να πεθάνεις παρά να ζεις δούλος.

· Εντούτοις, σε εποχές εσωτερικών ταραχών, πείνας και εμφύλιου πολέμου, πιεστικής ανασφάλειας, πολλοί θα ρωτήσουν «Τι αξία έχει η ελευθερία χωρίς μια εξουσία επαρκή για να δημιουργήσει και για να διατηρήσει συνθήκες ασφάλειας»;

• «Αν η εναλλακτική επιλογή προς την τυραννία είναι το χάος και αν χάος σημαίνει πόλεμος όλων εναντίον όλων, τότε γίνεται κατανοητό γιατί κάποιοι είναι πρόθυμοι να ανεχτούν την τυραννία. Αν απουσιάζει η τάξη, δεν μπορείς να απολαύσεις την ελευθερία».
• «Μπορεί κάποιος να πιστεύει ότι η παγκόσμια κυβέρνηση και η διαρκής ειρήνη είναι συνώνυμα, αλλά μπορεί επίσης να είναι πεπεισμένος ότι ένα παγκόσμιο κράτος θα ήταν μια παγκόσμια τυραννία και ως εκ τούτου να προτιμά ένα σύστημα εθνών-κρατών με διαρκή κίνδυνο πολέμου από ένα παγκόσμιο κράτος με υπόσχεση διαρκούς ειρήνης».

«Πού μπορούν να εντοπιστούν τα κυριότερα αίτια του πολέμου»;

· Η ποικιλία και οι αντιφατικές ιδιότητες των απαντήσεων προκαλούν ζάλη.

· Τρεις επικεφαλίδες (εικόνες της διεθνούς πολιτικής):

• εντός του ανθρώπου (φύση ανθρώπου και πως σταθεροποιείται προς την κατεύθυνση να είναι φιλειρηνική),
• εντός της δομής των διαφόρων κρατών (το Α, Β, Γ καθεστώς κάνει το κράτος φιλειρηνικό … )
• εντός του συστήματος των κρατών (διεθνής θεσμοί-διεθνές δίκαιο, ισορροπία δυνάμεων, ηγεμονισμός).

Ποια είναι τα κριτήρια αποτίμησης για την περιγραφή και ερμηνεία των αιτιών πολέμου στα τρία επίπεδα ανάλυσης καθώς επίσης και για την σχέση μεταξύ των τριών επιπέδων; Αυτό είναι το κύριο αντικείμενο των Διεθνών Σπουδών.