Τα βαθύτερα αίτια των αξιώσεων για «κριτική αναθεώρηση» της ιστορίας

Σημείωση: το κείμενο που ακολουθεί αποτελεί βοήθημα προφορικής παρέμβασης σε συνέδριο στην Λευκωσία στις 17.3.2005 με αντικείμενο την διαμάχη για τα βιβλία της ιστορίας. Στο συνέδριο άλλοι σύνεδροι έκαναν σημαντικές εισηγήσεις τις οποίες θα αναρτώ όταν μου αποστέλλονται. Σημειώνεται ότι αντλούν από βιβλίο που ετοιμάζεται και που θα κυκλοφορήσει σύντομα.
Το κεντρικό ζήτημα που τίθεται είναι: τι είδος κοινωνίας θέλουμε! Αυτό γιατί η ιστορική γνώση είναι κύρια εισροή στην πολιτική και συνειδησιακή διαμόρφωση των συλλογικών οντοτήτων.
Τα αίτια της διαμάχης για τα βιβλία της ιστορίας κατοπτρίζει δύο διαφορετικές αντιλήψεις για το κοινωνικό γίγνεσθαι.
Η μια εκδοχή είναι η κοινωνιοκεντρική και η άλλη είναι η εταιρική.
Πρόκειται για δύο παντελώς διαφορετικές νοηματοδοτήσεις της ζωής, του συλλογικού γίγνεσθαι και του διεθνούς γίγνεσθαι

Κοινωνιοκεντρική αντίληψη
Η πρώτη εκδοχή είναι αυτό που σε γενικές γραμμές βλέπουμε να συντελείται στο ιστορικό γίγνεσθαι. Είναι η εκδοχή που δεν θέλουν οι κριτικοί ιστοριογράφοι στους οποίους θα επανέλθω.
Προσπαθήστε, ενώ μιλώ, να έχετε στο μυαλό σας μια οποιαδήποτε χώρα και θα δείτε ότι ισχύει ακριβώς το ίδιο με οποιαδήποτε άλλη.
Ακολουθώντας την θεώρηση κοινωνικοπολιτικής οντολογίας του Παναγιώτη Κονδύλη αλλά και αυτό που αποτελεί διϋποκειμενική γνώση, θα έλεγα ότι οι κοινωνίες γεννιούνται και διαμορφώνονται ως εξής:
Η ιστορία είναι, βασικά, μια ανελέητη διαμάχη μεταξύ των αξιώσεων δυναστικών ηγεμονισμών με τις αξιώσεις των λιγότερο ισχυρών κρατών για συλλογική ελευθερία, δηλαδή, για εθνική ανεξαρτησία. Στο διεθνές δίκαιο λέγεται εσωτερική-εξωτερική κυριαρχία (Κεφ Ι, άρθρο 2 Κ.Χ. ΟΗΕ)
Δεν χρειάζεται να τονίσω αυτό που γνωρίζουμε όλοι μας, ότι δηλαδή νικητής τελικά ήταν η αήττητη ορμή ελευθερίας με αποτέλεσμα να συντριβούν οι αυτοκρατορίες και να έχουμε σήμερα 200 περίπου ανεξάρτητα κράτη μέλη του ΟΗΕ.
Παρατηρώντας το ιστορικό γίγνεσθαι βλέπουμε ότι μετά από κάθε επιτυχή αγώνα ανεξαρτησίας η πορεία μιας χώρας είναι σχεδόν προδιαγεγραμμένη.
Κατ αρχάς, σημειώνεται ότι, επειδή η ιστορία γέννησε κράτη άνισου μεγέθους, άνισης ισχύος και άνισης αναπτύξεως οι ηγεμονικές και αναθεωρητικές αξιώσεις διαιωνίζονται. Μπορεί να δημιουργήθηκαν 200 κράτη, να έχουμε διεθνές δίκαιο και θεσμούς συλλογικής ασφάλειας, αλλά οι ηγεμονισμοί δεν έπαψαν να υπάρχουν.
Οι διαμάχες μεταξύ των κρατών εξάλλου, έχουν και ένα άλλο αίτιο: Τα κράτη που προέκυψαν από τον κατακερματισμό των αυτοκρατοριών συνεχίζουν να συγκρούονται για την σταθεροποίηση συνόρων και πληθυσμών. Όταν λίγο-πολύ κατορθώσουν να το επιτύχουν οι σχέσεις τους δεν σταθεροποιούνται ανεπίστροφα, μιας και βρίσκονται διαρκώς στην δίνη των ηγεμονικών ανταγωνισμών και συγκρούσεων.
Αναγκαία προϋπόθεση για να επιβιώσει ένα κράτος σ’ ένα τόσο εχθρικό διεθνές περιβάλλον, είναι αφενός να είναι να περιφρουρήσει την ανεξαρτησία του και να σταθεροποιήσει το κοινωνικοπολιτικό του σήστημα. Δηλαδή, να διασφαλίζει κοσμοθεωρητικά και ηθικοκανονιστικά συνεκτική κοινωνία και πολιτειακό σύστημα συμβατό με αυτό το κοινωνικό περιβάλλον.
Σημειώνουμε λοιπόν τρις ιδιότητες κάθε πολιτειακού βίου: Πρώτον, εθνική ανεξαρτησία, Δεύτερον, κοινωνία προικισμένη με συνοχή. Τρίτον, πολιτειακό σύστημα συμβατό με αμφότερα.
Η ιστορική εμπειρία καταμαρτυρεί ότι, οι κοινωνίες κινούνται ερήμην των φιλοσόφων. Την πορεία των βιώσιμων Πολιτειακών συστημάτων την περιέγραψε αριστοτεχνικά ο Αριστοτέλης παρατηρώντας το απόγειο Πολιτειακής οργάνωσης, το κλασικό σύστημα Πόλεων.
Τα μέλη μιας κοινωνίας που θέλει να επιβιώσει επιδίδονται αδιάπαυστα στο άθλημα του ανεξάρτητου από εξωτερικούς κατεξουσιασμούς συλλογικού κατ’ αλήθειαν βίου αναζητώντας το συμβατό με την ετερότητά τους συλλογικό τρόπο ζωής.
Η συλλογική ετερότητά τους, δηλαδή, οι κοσμοθεωρίες τους, οι ιδεολογίες τους, οι ηθικοκανονιστικές δομές και τα καθεστωτικά τους συστήματα, διαρκώς πλάθονται, αναπλάθονται και εξελίσσονται.
Ούτε μια πολιτεία δεν μοιάζει με κάποια άλλη και αυτό δεν είναι χωρίς λόγους και χωρίς σημασία για την μορφή, τον χαρακτήρα και την εξέλιξη του κόσμου.
Απολαμβάνοντας την ανεξαρτησία τους και το δικαίωμα της εσωτερικής αυτοδιάθεσης διαρκώς οικοδομούν:
-συλλογικές κοσμοεικόνες, συλλογικούς μύθους,
-συλλογικούς εξαντικειμενικευμένους «τρόπους ζωής»,
-συλλογικές ταυτότητες, μεταφυσικά δόγματα,
-συλλογικά κοσμοθεωρητικά υπόβαθρα,
-συλλογικούς στρατηγικούς προσανατολισμούς,
-συλλογικές εικόνες εχθρών-φίλων, ιεραρχίες φίλιων-εχθρικών «Άλλων» και κριτήρια εναλλαγής εχθρών και φίλων ανάλογα με τα συμφέροντά τους και κυρίως το συμφέρον επιβίωση.
-διαμορφώνουν συστήματα τάξης-δικαιοσύνης, εξωτερικής ασφάλειας, έσχατες λογικές που αφορούν την εθνική τους ανεξαρτησία και νομιμοποιημένα συστήματα διανεμητικής δικαιοσύνης
Οι κυρίαρχες κοινωνίες για να επιβιώσουν, να λειτουργήσουν αποτελεσματικά και να συναλλάσσονται συγκροτημένα με τα υπόλοιπα κράτη αναπτύσσουν μια ιδιαίτερη και ιδιόμορφη τυπική λογική που διέπει όλες τις συμπεριφορές τους με τρίτα κράτη.
Αναφέρομαι σε συλλογικές θεμελιώδεις παραδοχές και έσχατες λογικές που εκλογικεύουν πολιτικά και ιδεολογικά συλλογικές στάσεις απέναντι στον υπόλοιπο κόσμο και που βρίσκονται οι ίδιες πέραν κάθε λογικής αιτιολόγησης: Για κάθε κυρίαρχο λαό, μονάχα η εκλογίκευση της θεμελιώδους στάσης ή απόφασης μπορεί να πραγματοποιηθεί με «λογική» συνέπεια όχι η ίδια η θεμελιώδης στάση: στα έσχατα ερωτήματα η απάντηση δίνεται με αξιωματικές αποφάνσεις.
Υπάρχουν τόσες μορφές λογικής συνέπειας όσες και οι θεμελιώδεις στάσεις. Γι’ αυτό δεν υπάρχει δυνατότητα να συναντηθούν ειρηνικά όταν συγκρούονται έσχατες συλλογικές λογικές. Όταν αυτό συμβαίνει, ο ισχυρός επιβάλλει ότι του επιτρέπει η δύναμή του και ο αδύναμος υποχωρεί και προσαρμόζεται.
Για όλες τις κυρίαρχες κοινωνίες όταν μιλούν για ζητήματα που αφορούν την συλλογική του ύπαρξη, μολονότι τα τυπικά λογικά μέσα παραμένουν τα ίδια, ωστόσο υπηρετούν κάθε φορά την εκλογίκευση θεμελιωδών αποφάσεων με διαφορετικό περιεχόμενο».
ΕΝ ΟΛΙΓΟΙΣ: οι κοινωνίες αξιώνουν να είναι ανεξάρτητες, αξιώνουν να ασκούν το δικαίωμα εσωτερικής αυτοδιάθεσης, αξιώνουν να μην επεμβαίνουν άλλοι στις εσωτερικές υποθέσεις τους και όταν αυτά απειλούνται αντιστέκονται και αν χρειαστεί πολεμούν (τουλάχιστον όσων κρατών οι κοινωνίες θέλουν να είναι ελεύθερες, ανεξάρτητες και αξιοπρεπείς)
Ακόμη πιο σημαντικό, σ’ αυτή την δυναμική πορεία που χαρακτηρίζει τον συλλογικό βίο όλων ανεξαιρέτως των ανεξαρτήτων κρατών, προκύπτει τελικά ένα οντολογικά θεμελιωμένο κοινωνικοπολιτικό σύστημα που η ετερότητα του οποίου βαθαίνει ολοένα και περισσότερο.
Για να κατανοήσουμε τον εαυτό μας και τον κόσμο που μας περιβάλλει, είναι αναγκαίο να αντιληφτούμε ότι αυτό το ολοένα μεγαλύτερο βάθεμα κάθε κυρίαρχου κοινωνικοπολιτικού συστήματος προκαλεί μια ολοένα και μεγαλύτερη διεθνή ανομοιομορφία μεταξύ των κυρίαρχων κοινωνιών του πλανήτη.
Μιας και αυτό συντελείται εδώ και πολλούς αιώνες ποτέ δεν κατάλαβα τι εννοούν όσοι στην βάση ποικίλων δογμάτων αξιώνουν μια παγκόσμια ενότητα. Μια τέτοια ενότητα δεν είναι συμβατή με την κοινωνική ανομοιομορφία του κόσμου. Αυτό γιατί πολιτειακό εποικοδόμημα και κοινωνικό υπόβαθρο, είπαμε πιο πάνω, πρέπει να είναι συμβατά για να είναι μια Πολιτεία βιώσιμη.

Εταιρική αντίληψη
Ο κόσμος που περιέγραψα είναι αυτός που βλέπουμε κάθε μέρα, αυτός που καταμαρτυρεί όχι μόνο η ιστορική εμπειρία αλλά και αυτό που καταμαρτυρεί η απλή διϋποκειμενική γνώση ή ακόμη και η απλή παρακολούθηση τηλεόρασης στις νυκτερινές ειδήσεις.
Η εταιρική αντίληψη, όπως περιγράφεται στην βιβλιογραφία αλλά και όπως υποστηρίζουν οι οπαδοί όλων των ιδεολογικών αποχρώσεων, αναφέρεται σε μια συνύπαρξη ανθρώπων ανεξαρτήτως εθνικών καταβολών, φυλετικών χαρακτηριστικών, ταυτότητας ή άλλων χαρακτηριστικών.
Στην απάντηση τι είναι αυτό που μας κρατά η απάντηση είναι: Το κοινό υλικό συμφέρον, η κοινή υλική ωφέλεια και οι καλοί κανόνες κοινής συνύπαρξης.
Μια ακριβής περιγραφή που δίνει η σχετική βιβλιογραφία είναι η εξής: Εταιρική (Gesselschaft) είναι η σχέση στο εσωτερικό μιας επιχείρησης. Gemeinschaft ή κοινωνιοκεντρική είναι η σχέση που έχει ο άνθρωπος όταν φεύγοντας από την επιχείρηση πάει στην οικογένειά του και στην Εκκλησία του.
Αυτές βεβαίως είναι βιβλιογραφικές κατασκευές. Όπως ήδη ανέφερα, οι κοινωνίες ανεξαρτήτως του τι λένε οι πολιτικοί φιλόσοφοι, η ιστορία αναπτύσσει την δική της αυτόνομη λογική και οι κοινωνίες θεμελιώνουν οντολογικά την συλλογική τους ύπαρξη. Οι κοινωνίες γεννιούνται, διαμορφώνονται και λειτουργούν κοινωνιοκεντρικά.
Προσθέτω ότι όλοι γενικά οι φασισμοί τόσο προς τα αριστερά όσο και προς τα αριστερά είναι πειράματα εταιρικής ενοποίησης του κόσμου –αυτό που συνήθως ονομάζουμε διεθνιστικές ιδεολογίες–, κάτω βεβαίως από την ιδιοτελή ηγεμονία κάποιας ισχυρής κοινωνίας που ασπάζεται το διεθνιστικό δόγμα.
Τελικά, ανεξαρτήτως δόγματος ή προθέσεων το αποτέλεσμα είναι πάντα το ίδιο: Σ’ ένα κόσμο διαφορετικών κοινωνιών που δεν προσαρμόζονται παρά μόνο στα δικά τους εγγενή δόγματα, ο ισχυρότερος για να επιτύχει συμμόρφωση στους ενοποιητικούς σκοπούς καταλήγει στο να σκοτώνει τους υπόλοιπους.
Ανεξαρτήτως δόγματος ή πρόθεσης, ο δρόμος προς το μεγάλο νεκροταφείο των σχεδίων για παγκόσμια ενότητα είναι σπαρμένος με εκατομμύρια νεκρούς.
Σημασία δεν έχει η πρόθεση αλλά η διεστραμμένη αντίληψη του συλλογικού βίου. Ότι είναι δήθεν εταιρική συνύπαρξη αμέριμνων και ανιδιοτελών ατόμων.
Κανείς δεν μπορεί να υποτιμά τις ανθρωπολογικές, κοσμοθεωρητικές και ηθικές προϋποθέσεις του κοινού Πολιτειακού βίου. Τα άτομα είναι όντα προικισμένα με βαθύτατη ετερότητα. Συνυπάρχουν με κάποιους άλλους σε μια κοινωνία και αξιώνουν να είναι όλοι μαζί κυρίαρχοι, επειδή τα συλλογικά χαρακτηριστικά αυτής της κοινωνίας είναι συμβατά με την δική τους ατομική ετερότητα σε βαθμό επαρκή για τις ανάγκες του συλλογικού βίου. Επιβίωση, ευημερία και ειρηνικό περιβάλλον απαιτεί ενδυνάμωση όχι αποδυνάμωση αυτών των προϋποθέσεων που στηρίζουν τον κοινό βίο. Αποδυνάμωσή τους, ή κατεδάφισή τους, όπως οι κριτικοί ιστοριογράφοι βάλθηκαν να κάνουν, του καθιστά εύκολη λεία στα κάθε λογής αρπακτικών της διεθνούς σκηνής.

Τέλος εποχής: πλανητική εποχή /αστικοφιλελεύθερο κράτος, Άνθιση κριτικών αντιλήψεων
Οι εταιρικές αμφιταλαντεύσεις των κοινωνιών οφείλονται αφενός στην αποτυχία πολλών κρατών να συγκροτήσουν και να διαιωνίσουν μια σταθερή κοσμοθεωρητική βάση και τα συμβατά με αυτή ηθικά επικοδομομήματα και αφετέρου στα αίτια πολέμου που δυστυχώς ελάχιστοι κατανοούν.
Τονίζεται ότι η μη κατανόηση των αιτιών πολέμου δημιουργεί απελπισμένους που τελικά πείθονται πως μπορεί να υπάρξει κάποια ευρύτερη δομή αντί του έθνους κράτους.
Δεν κατανοούν ότι το πρόβλημα της διανομής που εντός ενός κράτους επιλύεται με την ύπαρξη ενός νομιμοποιημένου συστήματος διανεμητικής δικαιοσύνης δεν μπορεί να υπάρξει ευρύτερα λόγω ύπαρξης πολλών κοινωνιών διαφορετικών συλλογικών προτιμήσεων.
Επειδή το ζήτημα αυτό είναι μεγάλο, συνοψίζω λέγοντας ότι η λεγόμενη «κριτική» θεώρηση ανθρώπων και της ιστορίας, εκ των οποίων οι «κριτικοί» ιστοριογράφοι είναι ένα μικρό μόνο μέρος, είναι ένα ευρύ πλέον σύστημα ιδεολογημάτων και θεωρημάτων που υποστηρίζει αναρχικές ιδέες.
Ανοικτά λένε ότι, δεν νοιάζονται τι θα προκύψει μετά και υποστηρίζουν την ηθική, ιδεολογική, συνειδησιακή και από άποψη ιστορικής συνείδησης αποσυναρμολόγηση των μελών των κοινωνιών. Συνοψίζεται στο «αλλαγή και ας χαλάσει ο κόσμος».
Σύμφωνα με τους «κριτικούς κονστρουκτιβιστές», «οι εναλλακτικές επιλογές φαίνεται ότι εκλείπουν (…) Το “λειτουργικό σύστημα” με το άτομο στον πυρήνα του … προσφέρει τον πολιτικό χώρο σε μη κρατικούς δρώντες να αναπτύξουν συμμαχίες και διασυνδέσεις διαμέσου των συνόρων και σε όλη την υδρόγειο, οι οποίες, μακροπρόθεσμα, θα υπηρετήσουν τον σκοπό υπονόμευσης των “ιστορικών δομών” [δηλαδή των εθνών-κρατών] και θα επιφέρουν ορατές αλλαγές στην παγκόσμια πολιτική» [Lipschutz Ronnie, «Reconstructing World Politics: The Emergence of Global Civil Society», ό.π., σελ. 405,406,407,418,419]
Για να το επιτύχουν μεθοδικά στοχεύουν στην διάβρωση των ιδεολογικών και άλλων δομών των εθνών-κρατών, στον εκφυλισμό της κρατικής κυριαρχίας ως έννοιας, στην απονομιμοποίηση των κανονιστικών συστημάτων και των εξουσιαστικών δομών και στην ανάδειξη ιδεών που συντείνουν στο ιδεολόγημα της «παγκόσμιας κοινωνίας». Αυτή η παγκόσμια κοινωνία, λένε, θα επιτευχθεί όταν κατακερματιστούν τα κράτη και δημιουργηθεί ένας κόσμος χιλιάδων αυτόνομων τοπικών κοινοτήτων.
Στην ιστοριογραφία, επιλέγοντας αυθαίρετα πηγές και θέματα με κριτήριο αντικοινωνικές και βαθύτατα υποκειμενικά βεβαρημένες γνώμες για το πώς «πρέπει να είναι ο κόσμος», κτίζουν ακαδημαϊκά μεταμφιεσμένες ιστορικές ανεκδοτολογίες με προγραμματικά δεδηλωμένο σκοπό την αποσυναρμολόγηση της οντολογικά θεμελιωμένης εθνοκεντρικής ιστορικής διαμόρφωσης των κοινωνικοπολιτικών συστημάτων.
Ασφαλώς αυτοί οι «αποσυναρμολογητές» (deconstructionists) των κοινωνικοπολιτικών συστημάτων ούτε επιστήμονες είναι ούτε μπορούν να επιτύχουν πολλά πράγματα παρά μόνο εφήμερη σύγχυση, αποπροσανατολισμό, αναταραχή, αναδιανομές συμφερόντων και ζημιές εις βάρος ασθενών και απρόσεκτων κοινωνιών.
Ακόμη και νήπια αντιλαμβάνονται πως οι ιδέες τους δεν θα αποδομήσουν τα ισχυρά κράτη αλλά μόνο τα αδύναμα που θα καταστούν έτσι ευκολότερη λεία των στρατηγικών σχεδίων των (ηγεμονικών) δυνάμεων.
Είναι χαρακτηριστική η περίπτωση των ΗΠΑ, κράτος το οποίο έχει ήδη από καιρό και διακηρυγμένα ενσωματώσει πλήρως στην στρατηγική του την κονστρουκτιβιστική ανάλυση που ιδιαίτερα μετά τον ψυχρό πόλεμο αποτελεί το κύριο εργαλείο της στρατηγικής της «μαλακής ισχύος». Για τις ανάγκες της παρούσης ανάλυσης αρκεί ίσως να παρατεθεί εδάφιο των διακεκριμένων αμερικανών συναδέλφων Katzenstein/Keohane/Krasner, «Iσχυρότερα κράτη είναι δυνατό να κατορθώσουν να αλλάξουν τις παραστάσεις με βάση τις οποίες οριοθετούνται οι ιδεολογικές πεποιθήσεις σε λιγότερο ισχυρά κράτη ή ηττημένες πολιτείες. Oι Hνωμένες Πολιτείες, [πιέζουν] συστηματικά και επίμονα για τη διάδοση συγκεκριμένων πεποιθήσεων ως προς το πώς πρέπει να είναι το όραμα της διεθνούς κοινωνίας [που τις συνέφερε] μετά τον B΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και ανανέωσαν και το αναζωογόνησαν την μεταψυχροπολεμική εποχή. O σκοπός δεν ήταν απλώς να προωθήσουν συγκεκριμένους στόχους, αλλά να αλλάξουν τον τρόπο με τον οποίο οι συγκεκριμένες κοινωνίες βλέπουν τα οικεία συμφέροντα. H έμφαση αυτού που ο Nye ονομάζει “μαλακή ισχύς” σχετίζεται τόσο με ρεαλιστικούς φόβους [κατανομής ισχύος] για τη σχετική ισχύ όσο και με την [“κριτική”] κονστρουκτιβιστική ανάλυση για συλλογικά πιστεύω, πεποιθήσεις και ταυτότητες» (International Organization, vol. 52. 4 1998 p. 673).