06.08.2006. Ο πόλεμος στον Λίβανο. Συνέντευξη.

Σημερινή http://www.simerini.com/nqcontent.cfm?a_id=263175&page=2
06 Αυγούστου 2006
Το μεγαλύτερο στρατηγικό λάθος του Ισραήλ, ο πόλεμος στο Λίβανο
Ο Παναγιώτης Ήφαιστος, καθηγητής Διεθνών Σχέσεων και Στρατηγικών Σπουδών στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, αναλύει και ερμηνεύει τα γεγονότα
Η επιβίωση, η εθνική αξιοπρέπεια και η ευημερία είναι συνάρτηση της συνολικής ισχύος μιας κοινωνίας.
Όσοι δεν προσέχουν παθαίνουν αυτά που τους αξίζουν. Αυτή είναι μια αμείλικτη ιστορική αλήθεια, που θα μετρήσει και για εμάς, αν επανέλθουμε στο σχέδιο Ανάν ή κάτι παραπλήσιό του.
Ο Ιρανός Πρόεδρος Αχμαντινεζάντ. Ο Σύρος Πρόεδρος Άσαντ.
ΤΟΥ ΣΑΒΒΑ ΙΑΚΩΒΙΔΗ
Ο νέος πόλεμος του Ισραήλ στο Λίβανο κατά της οργάνωσης Χεζμπολάχ είναι το μεγαλύτερο στρατηγικό λάθος, που διαπράττει η χώρα αυτή από της ιδρύσεώς της, υποστηρίζει ο Παναγιώτης Ήφαιστος, καθηγητής Διεθνών Σχέσεων και Στρατηγικών Σπουδών στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Έδρα Jean Monnet για την Ευρωπαϊκή Πολιτική Ολοκλήρωση.
Με αφορμή το νέο πόλεμο του Ισραήλ, ο Κύπριος καθηγητής αναλύει και εξηγεί για ποιους λόγους το Ισραήλ υπερεξαπλώνεται επικίνδυνα, ποιος είναι ο ρόλος της Συρίας και του Ιράν, οι ηγεμονικές τάσεις της Τεχεράνης και τι σημαίνει η νέα μεσανατολική κρίση για την Κύπρο και το Κυπριακό. Οι Ισραηλινοί, επισημαίνει ο Π. Ήφαιστος, επέλεξαν τη δημιουργία ενός κράτους-φρουρίου και δι’ αυτού δημιούργησαν τις συνθήκες μιας αέναης σύγκρουσης με τους Άραβες γείτονές τους. Οι επιλογές τους είναι λανθασμένες και απομακρύνουν τις προοπτικές λύσης. Ο Π. Ήφαιστος εξηγεί:
Ερ.: Γιατί το Ισραήλ εξαπέλυσε διμέτωπο πόλεμο κατά της Χαμάς και της Χεζμπολάχ; Ποιοι είναι οι βαθύτεροι, πραγματικοί λόγοι;
Απ.: Ο πρώτος και βαθύτερος λόγος είναι η τραγικότητα αυτής της διένεξης. Δύο κοινωνίες διεκδικούν την ίδια πατρίδα, αιτιολογώντας την αξίωσή τους σε ιστορικά γεγονότα που δεν μπορούν να αμφισβητηθούν. Από τη μια πλευρά, οι Ισραηλινοί, στις διώξεις του παρελθόντος και από την άλλη πλευρά, οι Παλαιστίνιοι, στο γεγονός ότι στο όνομα εγκλημάτων που δεν διέπραξαν οι ίδιοι κάποιοι τους άρπαξαν τις πατρογονικές εστίες.
Σ’ όλες τις περιπτώσεις στις διεθνείς σχέσεις, αλλά ιδιαίτερα σ’ αυτές που είναι τραγικού χαρακτήρα, ο ισχυρός επιβάλλει ό,τι του επιτρέπει η δύναμή του και ο αδύναμος υποχωρεί και προσαρμόζεται.
Δεύτερον, κάτι το οποίο δεν είναι του παρόντος να αναλύσουμε εκτενώς, η συμφωνία του Όσλο, που κάποιοι στην Ελλάδα την είχαν χαιρετίσει ως κοσμογονία, ήταν μια κάκιστη συμφωνία, που αναμενόμενα έφερε την αιματοχυσία των τελευταίων ετών. Εμείς μάλιστα το είχαμε προβλέψει με μαθηματική ακρίβεια (βλ. επιφυλλίδα μας στην «Ελευθεροτυπία», 29.11.1993) προειδοποιώντας ταυτόχρονα ότι δεν αποτελεί, όπως οι γνωστοί κύκλοι του αθηναϊκού κατευνασμού ισχυρίστηκαν τότε, παράδειγμα προς μίμηση για την Κύπρο.
Τρίτον, για όποιον έχει διαβάσει το πρόσφατο εξαιρετικό και κριτικό βιβλίο της Εβραίας διανοουμένης Jacqueline Rose, «Το ζήτημα του Σιωνισμού», (Εκδόσεις Ποιότητα, Αθήνα 2006), αντιλαμβάνεται ότι οι Ισραηλινοί σιωνιστές, μετά από πολλές συζητήσεις, που άρχισαν πολύ πριν από τη δεκαετία του 1940, κατέληξαν στη δημιουργία ενός κράτους-φρουρίου. Το ζήτημα εδώ δεν είναι να κατηγορηθούν για την εθνική τους στρατηγική αλλά να επισημανθεί ότι, επειδή επέλεξαν αυτόν τον τρόπο για επιβίωσή τους, δημιούργησαν τις συνθήκες μιας υπαρξιακής, αν όχι αέναης διένεξης με ολόκληρο τον Αραβικό κόσμο και με άλλους λαούς της περιοχής. Η αντίθετη άποψη εντός του σιωνιστικού κινήματος, σημειώνεται, είναι ότι έπρεπε εξαρχής να είχε επιδιωχθεί μια βιώσιμη φόρμουλα μη συγκρουσιακής συμβίωσης με τους Άραβες. Το κατά πόσο, με δεδομένο τους ηγεμονικούς ανταγωνισμούς για πλιάτσικο των πλουτοπαραγωγικών πόρων, ήταν εφικτό, είναι ένα ερώτημα που δεν επιδέχεται απλουστευτικές απαντήσεις.
Η διάσπαση των Αράβων
Ερ.: Πού αποδίδετε την εκκωφαντική απάθεια και απραξία των αραβικών κρατών έναντι του σφαγιασμού του Λιβάνου;
Απ.: Πρέπει να διακρίνουμε μεταξύ καθεστώτων και κοινωνιών. Αυτό που κατάφεραν οι Αμερικανοί και οι εβραίοι με τις συμφωνίες του Κάμπ Ντέιβιντ ήταν να διασπάσουν το αραβικό κεφάλαιο (κράτη του Κόλπου) από τον αραβικό πληθυσμό (βασικά Αίγυπτος). Έκτοτε, οι Άραβες δεν είχαν τη δυνατότητα να είναι οι κύριοι παίχτες ενός στρατηγικού παιχνιδιού, που τους αφορά ζωτικά. Έτσι πρέπει να ερμηνεύσουμε τη στάση των υπόλοιπων αραβικών κρατών, δηλαδή, ως δομική αδυναμία που τους εξευτελίζει και μειώνει.
Οι λανθασμένες κατευναστικές αποφάσεις δημιουργούν δομική αδυναμία, αναπόδραστα οδηγούν σε πόλεμο που, μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα, μπορεί να θέσει σε κίνδυνο ακόμη και την εθνική επιβίωση των απρόσεκτων κρατών. Αυτό είναι κάτι που έπρεπε επίσης να είχαμε σκεφτεί, ότι κάποιοι ανεγκέφαλοι δέχθηκαν να καταργήσουν την κυπριακή κυριαρχία, να μας καταστείλουν πολιτικά και να μας θέσουν υπό την αίρεση των «εγγυητικών» εξουσιών της Τουρκίας. Γιατί οι άλλοι να λυπηθούν μια κοινωνία, όταν τα μέλη της δέχονται να σκλαβωθούν; Ευτυχώς, βεβαίως, στις 24 Απριλίου 2004 τα ένστικτα της κυπριακής κοινωνίας λειτούργησαν όπως έπρεπε. Μεγάλο μέρος της πολιτικής μας ηγεσίας, όμως, φαίνεται να μην κατανοεί τι έγινε και από τι γλιτώσαμε. Έτσι δέχονται να ξανασυζητούν για «εγγυήσεις» και «πολιτικές ισότητες», που αναιρούν την εξωτερική μας κυριαρχία και καταργούν τη δημοκρατία, εξαιρώντας ταυτόχρονα τους Κυπρίους από την κοινοτική έννομη τάξη.
Η αποτυχία της Ε.Ε.
Ερ.: Πώς ερμηνεύετε την αποτυχία της Ε.Ε. να παίξει καθοριστικό ρόλο στη Μεσανατολική κρίση;
Απ.: Απολύτως αναμενόμενη. Θα έλεγα ακόμη ότι είναι συνέχεια τάσεων της δεκαετίας του 1970 και 1980, που επιβεβαιώνονται ολοένα και περισσότερο. Πρέπει να κατανοήσουμε -και σ’ αυτήν τη θέση στηριζόταν η δική μου υποστήριξη στο παρελθόν της ένταξης της Κύπρου στην ΕΕ ως μέσο προώθησης λύσης του κυπριακού- ότι η ΕΕ, αν και εδραία νομική κατασκευή, δεν είναι συλλογικός πολιτικός δρων. Εκτός του ότι είναι πολιτικά κατακερματισμένος, λειτουργεί στο πλαίσιο στρατηγικής εξάρτησης από τις ΗΠΑ.
Παρενθετικά, μιας και αναφέρθηκα στην Κύπρο, η ισχύς των νομικών ρυθμίσεων στην ΕΕ επέτρεπε να επιμένουμε ανένδοτα στην εφαρμογή τους ως βάση λύσης. Αυτό ήταν το μεγάλο μας διπλωματικό όπλο. Δυστυχώς, μυωπικά και πολιτικά εγκληματικά, οι δύο κυβερνήσεις στην Κύπρο και την Ελλάδα, στις αρχές τις δεκαετίας, μας βύθισαν στα αδιέξοδα του σχεδίου Ανάν, που μείωσαν τις πιθανότητες για βιώσιμη λύση και επανένωση της Κύπρου. Ελπίζω όχι για πάντα. Η μόνη δυνατότητα επανένωσης είναι η εμμονή στις αρχές. Σε κάθε περίπτωση, με δεδομένο το πολιτικό βάρος που δημιούργησε το σχέδιο Ανάν, αν δεν το επιτύχουμε, οι ελπίδες επανένωσης και ταυτόχρονα βιώσιμης λύσης εκμηδενίζονται. Το επόμενο είναι να σκεφτούμε άλλες λύσεις.
«Ευρύτερη Μέση Ανατολή» και «δημιουργικό χάος»
Ερ.: Πόσο βάσιμη είναι η άποψη ότι ΗΠΑ-Βρετανία, διά του Ισραήλ, επιδιώκουν να ξανασχεδιάσουν το χάρτη της Μέσης Ανατολής, διά του «δημιουργικού χάους»; Να εννοήσουμε ότι άρχισε η βίαιη υλοποίηση του αμερικανικού σχεδίου για τη δημιουργία της Ευρύτερης Μέσης Ανατολής; Πόσο εφικτός είναι αυτός ο στόχος, λαμβάνοντας υπόψη τις ενεργειακές, οικονομικές, κοινωνικές, πολιτικές και θρησκευτικές ιδιαιτερότητες της περιοχής και των λαών της;
Απ.: Τα ερωτήματά σας εισέρχονται στον πυρήνα των αιτιών πολέμου που είναι, κατά κύριο λόγο, οι ηγεμονικοί ανταγωνισμοί. Όχι μόνο στη Μέση Ανατολή αλλά και αλλού δεν πρόκειται να υπάρξει σταθερή ειρήνη, αν δεν τερματιστούν οι ηγεμονικοί ανταγωνισμοί. Επειδή εξ αντικειμένου είμαστε απαισιόδοξοι ότι αυτό θα συμβεί, τουλάχιστον όσον αφορά το ορατό μέλλον, η επιβίωση, η εθνική αξιοπρέπεια και η ευημερία είναι συνάρτηση της συνολικής ισχύος μιας κοινωνίας. Αυτό δεν σημαίνει, βεβαίως, ότι ένα κράτος -και αυτό ακριβώς κάνουν όλες σχεδόν οι ισραηλινές κυβερνήσεις μετά την ίδρυση του εβραϊκού κράτους-, θα πρέπει να εμπλέκεται σ’ αυτούς τους ανταγωνισμούς με τον τρόπο που το κάνει το Ισραήλ. Μακροχρόνια είναι προς το συμφέρον των εβραίων αφενός να μειωθούν οι ηγεμονικές παρεμβάσεις και αφετέρου να βρεθεί σημείο βιώσιμης ισορροπίας ειρηνικών σχέσεων με τα εκατοντάδες εκατομμύρια Αράβων, που τους περιβάλλουν.
Εκτιμώ πως η τελευταία εισβολή του Ισραήλ στον Λίβανο είναι το μεγαλύτερο στρατηγικό λάθος από την ίδρυση του κράτους αυτού.
Πρώτον, σχεδόν αποκλείει κάθε βιώσιμη λύση στο ορατό μέλλον.
Δεύτερον, επιδιώκει λεπτές συνοριακές στρατιωτικές ισορροπίες, που αποκλείεται να αποδειχθούν ασφαλείς.
Τρίτον, ανοίγει τον ασκό του Αιόλου, που εξαπολύει θύελλες που δεν μπορούν να ελεγχθούν.
Τέταρτον, υπερεξαπλώνεται στρατηγικά σε βαθμό που, ίσως, αποδειχθεί μοιραίος ακόμη και για την επιβίωσή του.
Πέμπτον, και κυριότερο, ενώ μέχρι σήμερα το Ισραήλ διατηρούσε τα προσχήματα όσον αφορά την ανεξαρτησία των στρατηγικών του επιλογών, είναι φανερό ότι πλέον εμπλέκεται στο γόρδιο δεσμό των ύστερων ανόητων στρατηγικών σχεδίων των δυτικών δυνάμεων, που απλουστευτικά και μυωπικά παραβλέπουν τις ιστορικές διαμορφώσεις, επιχειρώντας δημιουργία προτεκτοράτων -έτσι πρέπει να κατανοήσουμε και το φασιστικό-εγκληματικό σχέδιο Ανάν- που θα ελέγχουν, όπως βλακωδώς πιστεύουν, για πάντα. Στο σημείο αυτό, ακριβώς, καλά θα κάνουμε να θυμηθούμε τα λόγια Αμερικανού στρατηγού, που προειδοποίησε ότι οι ΗΠΑ στο Ιράκ βρίσκονται στο χείλος της αβύσσου. Αντί, λοιπόν, να απαγκιστρωθούν αξιοπρεπώς, υπερεξαπλώνονται ολοένα και περισσότερο, οδηγώντας τους εαυτούς τους σε αδιέξοδο, στο οποίο θα βρεθεί και το ίδιο το Ισραήλ.
Πρέπει, νομίζω, μιας και αυτό αφορά ζωτικά την Κύπρο, να τονίσουμε ότι αυτά τα ηγεμονικά σχέδια, που μυωπικά παραβλέπουν τις ζωντανές και διαμορφωμένες κοινωνίες στην περιοχή μας, αφενός είναι ατελέσφορα και αφετέρου είναι λάθος να θεωρούνται αήττητα. Όπως και σε ανάλογες περιπτώσεις στο παρελθόν, το ζήτημα είναι πόσο ευκολόπιστοι θα βρεθούν που θα προκαλέσουν ζημιές στις κοινωνίες τους και πόσα δεινά θα φέρει το νέο πλιάτσικο πλουτοπαραγωγικών πόρων. Όσοι δεν προσέχουν παθαίνουν αυτά που τους αξίζουν. Αυτή είναι μια αμείλικτη ιστορική αλήθεια, που θα μετρήσει και για εμάς, αν επανέλθουμε στο σχέδιο Ανάν ή κάτι παραπλήσιό του, το οποίο θα μας αφήνει έρμαιο της τουρκικής πολιτικής βούλησης.
Απίστευτα λανθασμένες επιλογές
Ερ.: Γιατί το Ισραήλ ισοπεδώνει το Λίβανο, αφού στόχος του, λέγει, είναι οι «τρομοκράτες» της Χαμάς και της Χεζμπολάχ; Ακόμα και αν το Ισραήλ νικήσει και απωθήσει τους αντάρτες μακράν των συνόρων του, πώς θα επιτύχει την ειρήνη με τους εχθρούς του;
Απ: Η σημερινή στρατηγική του Ισραήλ είναι απολύτως αδιέξοδη. Απλώς τα σύνορα της σύγκρουσης θα μετατεθούν πιο πάνω, ενώ δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι εκατοντάδες χιλιάδες Άραβες ζουν στο εσωτερικό του ίδιου του ισραηλινού κράτους. Επιτρέψτε μου να εκφράσω την τολμηρή εκτίμηση, ότι πρόκειται για απίστευτα λανθασμένες επιλογές, που θα διευρύνουν και βαθύνουν τα προβλήματα, και που ενδεχομένως υποκινούνται από ρηχές εσωτερικές σκοπιμότητες. Οι σπασμωδικές στρατιωτικές ενέργειες κάποια στιγμή θα κατασταλάξουν. Όμως, η επίλυση της αραβοϊσραηλινής διένεξης θα απομακρυνθεί ως ενδεχόμενο. Μέχρι σήμερα οι μικροί και μεγάλοι πόλεμοι του Ισραήλ ήταν πολύ πιο στοχευμένοι. Σήμερα φαίνεται ότι κινούνται προς το άγνωστο.
Ερ.: Η Χεζμπολάχ, πέραν των στρατιωτικών ικανοτήτων που επέδειξε στο πεδίο της μάχης, φαίνεται να ενισχύεται ακόμα περισσότερο στο πολιτικό πεδίο. Ο σεΐχης Νασράλα θα είναι ο επόμενος συνομιλητής του Ισραήλ;
Απ.: Συμφωνώ απόλυτα. Ανεξαρτήτως εφήμερων κερδών των στρατιωτικών επιχειρήσεων στο Ιράκ και στο Λίβανο, μια μακρόχρονη συνέπεια είναι ότι δυναμώνουν τάσεις εντός του Αραβικού κόσμου, που σε διαφορετική περίπτωση δεν θα αναδεικνύονταν. Περιπλέκονται, επίσης, οι σχέσεις μεταξύ των Αραβικών κρατών και μεταξύ Αράβων και Περσίας, καθώς και όλων μαζί με τους Δυτικούς. Άλλες μεγάλες δυνάμεις μόλις τώρα και με αφορμή αυτά τα γεγονότα αρχίζουν να ξαναμπαίνουν στο στρατηγικό παιχνίδι της Μέσης Ανατολής. Όσον αφορά το Λίβανο, ας μην ξεχνάμε την ευκολία με την οποία οι Αμερικανοί πίστεψαν ότι, εκδιώκοντας τη Συρία, θα ήλεγχαν την κατάσταση για πάντοτε. Οι πληγωμένοι γίγαντες είναι συνήθως πολύ επικίνδυνοι και όταν καταρρέουν προκαλούν μύριες ανθρώπινες καταστροφές.
Αδύνατη Συρία – ηγεμονικό Ιράν
Ερ.: Ποιο ρόλο έπαιξαν στην προλείανση του πολέμου η Συρία και το Ιράν; Ενδέχεται να έχουμε γενικευμένο πόλεμο στην περιοχή;
Απ.: Τα τελευταία δέκα χρόνια η Συρία έχει πολύ αποδυναμωθεί στρατιωτικά για να μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο. Το Ιράν, όμως, σίγουρα ενισχύεται σημαντικά. Θα τολμούσα να πω ότι, ανέλπιστα γι’ αυτό, αυτές οι εξελίξεις και τα αδιέξοδα στα οποία εισέρχονται το Ισραήλ και οι Δυτικοί το αναβαθμίζουν στρατηγικά. Ο κίνδυνος επέκτασης των συρράξεων, βεβαίως, δεν πρέπει ποτέ να αποκλείεται. Κανείς δεν μπορεί να προβλέψει την δυναμική που αναπτύσσεται στο εσωτερικό των αραβικών κοινωνιών και το γεγονός ότι πέραν ορισμένου σημείου δυνατό να υπάρξουν ανεξέλεγκτες καταστάσεις. Αυτό που είναι πολύ ανησυχητικό είναι η προαναφερθείσα στρατηγική υπερεξάπλωση που παγιδεύει ισχυρά κράτη σε πορεία, που είναι ταυτόχρονα χωρίς επιστροφή και αδιέξοδη.
Ερ.: Οι ΗΠΑ (και το Ισραήλ) είναι δυνατό να επιτρέψουν στην Τεχεράνη να αποκτήσει πυρηνικά και εξ αυτού να αναδειχθεί σε περιφερειακό ηγεμόνα;
Απ.: Υπό τις συνθήκες όλοι σχοινοβατούν σε τεντωμένο σχοινί και η Τεχεράνη, που σίγουρα θέλει να γίνει πυρηνική δύναμη, επιχειρεί να ενισχύσει τη θέση της. Όσο πιο ισχυρή θέση θα κατέχει τόσο περισσότερο θα μειώνονται οι δυνατότητες των αντιπάλων της να της επιτεθούν, εάν και όταν φτάσει στο σημείο να αποκτήσει και αναπτύξει επιχειρησιακά τα θρυλούμενα πυρηνικά όπλα. Στο ερώτημα κατά πόσο το Ιράν μετατρέπεται σε περιφερειακό ηγεμόνα, η απάντηση είναι ότι αυτό δεν θα είναι εύκολο και μάλλον η ιρανική ηγεσία θα είναι προσεκτική. Οι κινήσεις τους τα τελευταία χρόνια έδειξαν ότι οι Πέρσες ξέρουν να σχοινοβατούν διπλωματικά, αν και δεν πρέπει να υποτιμούμε το γεγονός ότι έβαλαν τον πήχη πολύ υψηλά και ότι παίζουν με τη φωτιά. Σε κάθε περίπτωση, έστω και αν δεν μετατραπούν σε ηγεμονική χώρα, οι εξελίξεις ενδυναμώνουν τη θέση και το ρόλο του Ιράν. Η εξέλιξη αυτού του ρόλου είναι τόσο αβέβαιη όσο και όλες οι υπόλοιπες μεσανατολικές υποθέσεις.
Η Κύπρος έπρεπε να είχε από καιρό καταλάβει ότι ζει σε μια πολύ επικίνδυνη και ρευστή περιοχή. Αυτό έπρεπε από καιρό να μας είχε κάνει πολύ πιο προσεκτικούς και πολύ λιγότερο ευκολόπιστους.
Η Κύπρος στο πιάτο της Τουρκίας
Ερ.: Οι εξελίξεις στη Μέση Ανατολή είναι δυνατόν να επηρεάσουν και το Κυπριακό και πώς; Τι μπορεί να πράξει, προληπτικά και άλλως πως, η Λευκωσία;
Απ.: Ασφαλώς και το επηρεάζουν, επειδή δημιουργούν αστάθεια, περαιτέρω πολιτική αδυναμία της Ευρώπης, αναβάθμιση των επιλογών της Άγκυρας και έλλειμμα προβλεπτικότητας στο στρατηγικό calculus των κρατών που εμπλέκονται. Ελπίζω αυτήν τη φορά, όμως, να μην επιτρέψουμε σε κανένα να μας «σερβίρει στο πιάτο στην Τουρκία», ως έδεσμα στρατηγικών συναλλαγών (αναφέρομαι, ασφαλώς, στη γνωστή δήλωση Ντάνιελ Φριντ, που κατά τύχη δημοσιοποιήθηκε). Αυτήν τη φορά, αν επαναλάβουμε τα ίδια λάθη, θα είναι το οριστικό πολιτικό μας τέλος.