1.12.2010. Ακαδημαϊκή και επιστημονική ελευθερία – παρανοήσεις και διευκρινήσεις
From: Ifestos [mailto:info@ifestosedu.gr]
Sent: Wednesday, December 01, 2010 2:24 AM
To: ‘Hellenic Professors and PhDs Electronic Forum’
Subject: Ακαδημαϊκή και επιστημονική ελευθερία – παρανοήσεις και διευκρινήσεις

Ευχαριστώ για τα σχόλια όσον αφορά τις παρεμβάσεις μου αναφορικά με τις επιχειρούμενες αλλαγές στον ελληνικό πανεπιστημιακό χώρο. Νομίζω ότι δεν έχω να προσθέσω κάτι στις επισημάνσεις του κ Χατζόπουλου με τις οποίες συμφωνώ πλήρως.

Στις επισημάνσεις του συν. Κλεάνθη Θραμπουλίδης με τις οποίες αντιλαμβάνομαι ότι προσυπογράφουν οι συν. Τομ Παπαδόπουλος και Κωνσταντίνος Δροσάτος, μεταξύ άλλων εκφράζει επιφυλάξεις για τα εξής:

α) «Οφείλουμε να προσδιορίσουμε επακριβώς ποια είναι αυτά τα κεκτημένα για τα οποία επαιτείτε εγρήγορση». «Όχι, δεν θέλω χωροφύλακες εξωτερικούς … αλλά δεν μπορώ άλλο με τους χωροφύλακες τους εσωτερικούς, αυτούς που δεν μου επιτρέπουν να μπω στο γραφείο μου, αυτούς που δεν επιτρέπουν την εξέλιξη των «μη αρεστών», αυτούς που δεν μου επιτρέπουν να αναβαθμίσω το μάθημα μου».
Δεν κατανοώ γιατί υπάρχει επιφύλαξη και διαφωνία. Νομίζω όρισα επακριβώς τα κεκτημένα ως την ακαδημαϊκή ελευθερία, το δικαίωμα αυτοσυγκρότησης, το δικαίωμα αυτορρύθμισης, το δικαίωμα άσκησης δεοντολογικών ελέγχων και ασφαλώς την επιστημονική ελευθερία εν γένει. Αυτά είναι και τα μέσα να διεκδικήσουμε βελτίωση του πανεπιστημίου. Να αντιμετωπίσουμε όλα αυτά που αναφέρει ο συν. Κλεάνθης Θραμπουλίδης όσον αναφορά την ανάπτυξή μας όπως πρέπει: Αντίκρουση του κακώς νοούμενου (κομμματικοπαραταξιακού) συνδικαλισμού που δεν έχει θέση στο πανεπιστήμιο, αντίκρουση φαινομένων «αρεστών» και μη «αρεστών» σε ομοϊδεατική, προσωπική ή ιδεολογικοκομματική βάση, ανάπτυξη κοινωνικοπρακτικά χρήσιμων μαθημάτων, διεκδίκηση περισσότερων πόρων, και τα λοιπά. Πως θα τα εκπληρώσουμε αυτά και άλλα χωρίς ακαδημαϊκή ελευθερία. Δεν νομίζω ότι διαφωνούμε σε οτιδήποτε αν συμφωνούμε στην ακαδημαϊκή ελευθερία. Για να μην βλέπουμε τα προβλήματα που αναφέρει ο εκλεκτός συνάδελφος πρέπει να είμαστε τυφλοί. Από εκεί και πέρα είναι δική μας υπόθεση αν δεν επιτύχουμε. Και η ανάπτυξη ενδό-ακαδημαϊκών τρόπων αντιμετώπισης της αποτυχίας είναι και αυτό ζήτημα ακαδημαϊκής αυτοσυγκρότησης. Το ότι δεν επιτύχαμε πλήρως μέχρι τώρα πολλοί το επικρίνουμε μεταξύ των οποίων και ο υποφαινόμενος συχνά. Εκτενώς και δημοσίως. Και κάτι ακόμη: Δεν υπάρχει δυνατότητα ακραία φαινόμενα, παρακμιακές καταστάσεις και προσβλητικές δομές να καταργούνται από το ίδιο το πανεπιστήμιο; Δεν είχε δυνατότητα το Πανεπιστήμιο Αθηνών, αν όντως είχε τόσα προβλήματα ένα Τμήμα, να το καταργήσει; Ας μας πληροφορήσει κάποιος για αυτή την διάσταση.

β) Γράφει ο συνάδελφος: «Αργήσαμε να αφυπνιστούμε». «δεν καταλαβαίνω πως μια κοινότητα που για πολλά χρόνια δεν ήταν σε διαρκή εγρήγορση όπως όφειλε για την βελτίωση της θα μπορέσει μέσα σε τρεις μήνες με ανύπαρκτες συλλογικές δομές να διαμορφώσει αξιόπιστη πρόταση για την αναβάθμιση του Ελληνικού Πανεπιστημίου».
Πρόκειται για διαπίστωση όχι συνηγορία με την αργοπορημένη αφύπνιση. Ούτε βέβαια αργήσαμε να αφυπνιστούμε όλοι. Το «αργήσαμε» είναι ρητορικό. Επειδή ετοιμάζω κάτι για δημοσίευση, στο αρχείο μου έχω εκατοντάδες κείμενα συναδέλφων οι οποίοι κάνουν οξύτατες κριτικές για τα προβλήματα του ελληνικού πανεπιστημίου και για συγκεκριμένες στάσεις και συμπεριφορές. Για μια δική μου εκτενή παρέμβαση που απαντά σε πολλές επιφυλάξεις του κ Θραμπουλίδη βλ. εδώ. Επανειλημμένα σε πολλές δημόσιες παρεμβάσεις μου και σε συναντήσεις μου με συνδικαλιστές φοιτητές τονίζω ότι ο φοιτητικός συνδικαλισμός κακώς είναι κομματικός και έπρεπε να ασχολείται αποκλειστικά με ακαδημαϊκά ζητήματα και κοινωνικά ζητήματα (αλλά τα τελευταία, ασφαλώς, με τεκμηριωμένο τρόπο και στο πλαίσιο των νόμων, κυρίως σε αναφορά με την ακαδημαϊκή ζωή). Η επιστήμη, σε κάθε περίπτωση, είναι το πρώτιστο μέλημα των φοιτητών σε όλο τον κόσμο. Όπως και πολλοί άλλοι συνάδελφοι ασκείται κριτική στις πολιτικοπαραταξιακές παρεμβάσεις στον ακαδημαϊκό χώρο, στην λανθασμένη αντίληψη ως προς τι είναι ακαδημαϊκό άσυλο και στο έλλειμμα κατανόησης του γεγονότος πως ο ακαδημαϊκός χώρος απαιτείται να αφεθεί απερίσπαστος στην εκπλήρωση της αποστολής των πανεπιστημιακών (η σιωπηρή πλειοψηφία των οποίων το μόνο που θέλει είναι να εκπληρώνει τους σκοπούς του ακαδημαϊκού λειτουργήματος). Τώρα, όσον αφορά την συνδικαλιστική μας οργάνωση και διεκδίκηση επί ακαδημαϊκών ζητημάτων πολλοί φταίμε επειδή δεν πηγαίνουμε συχνά στις συνεδριάσεις των συλλόγων μας. Συμφωνώ ότι όπως λειτουργεί το σύστημα δεν είναι πολύ αποτελεσματικό. Πλην 3 μήνες είναι πολύς χρόνος για να καταθέσουμε τις ιδέες μας και να ζητήσουμε από τους αντιπροσώπους μας να τις καταθέσουν και διεκδικήσουν. Ήδη το κάνουμε πολλοί.

Συνοψίζω: συμφωνούμε(;)
α) Η ακαδημαϊκή ελευθερία είναι αναγκαία και μη εξαιρετέα για αυτοσυγκρότηση και αυτορρύθμιση ενός σωστά νοούμενου πανεπιστημίου.
β) Όριο ο ουρανός αν διεκδικούμε και λειτουργούμε σωστά, αν εκδιώξουμε τις ιδεολογικοπολιτικές-παραξιακές εισβολές και αν αντικρούσουμε τα ροκανίσματα.
γ) Για τα κακώς κείμενα φταίμε «όλοι μας», όμως ας μην γενικεύουμε ισοπεδωτικά και ας μην θεωρούμε πως είναι μια κούρσα, μια νίκη η μια ήττα. Η επιστημονικοί, ακαδημαϊκοί και δεοντολογικοί έλεγχοι είναι άθλημα όχι μια στιγμιαία κούρσα.
δ) Και πάλιν όριο είναι ο ουρανός για βελτίωση του ελληνικού πανεπιστημίου και κανείς δεν μας εμποδίζει να το επιδιώξουμε. Και για να το επιτύχουμε δεν χρειαζόμαστε χωροφύλακες ή τρόικες του διεθνούς και διεθνικού περίγυρου με τους οποίους κάποιοι είναι ερωτευμένοι.
ε) Ας μην μεγαλοποιούμε: «Ανθρώπινα» ελλείμματα έχουν όλες οι ανθρώπινες ομάδες, όλα τα πανεπιστήμια του κόσμου και σε μερικά τέτοια πανεπιστήμια στο εξωτερικό αν και με περισσότερα μέσα βρίσκονται σε πολύ χειρότερη κατάσταση. Σε μερικά στρατόπεδα-πανεπιστήμια εγώ δεν θα ήθελα να περάσω ούτε απέξω. Και ας μην νομίζουμε στο εσωτερικό δεν συμβαίνουν παρόμοια με αυτά που αναφέρει ο συν. Θραμπουλίδης.
στ) Πολλά –ακόμη και πολύ επιφανή– πανεπιστήμια στο εξωτερικό στερούνται ακαδημαϊκής κουλτούρας με την κλασική έννοια του όρου και αυτό όπως εξήγησα σε προγενέστερο σημείωμα οφείλεται σε συγκεκριμένους λόγους που σχετίζονται με την εξέλιξη του ηγεμονικού κράτους, του αστικού κράτους, του μοντερνισμού, της αποικιοκρατίας, του μεταμοντερνισμού και της ηγεμονομαχίας.
ζ) Συναφώς με το τελευταίο σημείο, υπάρχει γιγαντιαία διαφορά μεταξύ μιας ευθύγραμμης δημοσιοϋπαλληλικής αντίληψης στρατευμένης στις αξιώσεις ισχύος και μιας αντίθετής της που νοεί το πανεπιστήμιο και την επιστήμη ως άθλημα γνώσης. Δεν λέω ότι εδώ στην Ελλάδα φθάσαμε σε μια «ακαδημαϊκή Ιθάκη». Ούτε εξ αποστάσεως. Πλην υπάρχει υποψία ότι, στον δικό μου τουλάχιστον τομέα, τα πλείστα προβλήματά μας αυτού του είδους είναι εισαγόμενα. Ας δείτε κάποιες λίστες υπέρ του σχεδίου Αναν και όσοι ενδιαφέρεστε για επιστημονική θεμελίωση και ισχυρή επιχειρηματολογία διαβάστε την έκθεση ενός διεθνούς πάνελ εδώ.
Εισαγόμενα με την έννοια ότι εκεί δεν χρειάζεται ακαδημαϊκή αυτοσυγκρότηση. Τα κράτη και οι θεσμοί τους έχουν ιστορία αιώνων και οργανωτική δομή ενταγμένη στο συγκροτημένο δυτικό κράτος και το πανεπιστήμιο έχει μακραίωνη παράδοση εξυπηρέτησης των σκοπών αυτού του κράτους [επιτρέψτε μου να μην εισέλθω εδώ στην συζήτηση πως έγιναν ισχυρά κράτη και πως απέκτησαν ισχυρούς θεσμούς γεμάτους αποικιοκρατικό αίμα] Στα πανεπιστήμια αυτά, τα οποία είναι κατά βάση είδος «πανεπιστήμιο-κράτος» ή παράρτημα κάποιου πραγματικού κράτους ή κάποιου γυρολόγου George Soros ή και των «υπηρεσιών», είναι μεν θεσμός πιο συγκροτημένος από τον δικό μας αλλά πολύ λιγότερο ακαδημαϊκός,
Εδώ στην Ελλάδα, αν εκπληρώσουμε σωστά την αποστολή μας ως ακαδημαϊκοί λειτουργοί, η συμμόρφωση στα ακαδημαϊκά θέσφατα και στις λειτουργίες του πανεπιστημίου είναι συνάρτηση ελεύθερης βούλησης και δημιουργίας πολιτισμένων κωδίκων μέσα από υπεύθυνες στάσεις και αποφάσεις.
Αυτά τα προνόμια –αυτό εννοούσα, επίσης, όταν έγραψα για «προνόμια» αγαπητοί συνάδελφοι, όχι τον κομματικό συνδικαλισμό– μας το δίνει το Σύνταγμα και οι ακαδημαϊκές μας παραδόσεις.
Ας μην το εγκαταλείψουμε επειδή έχουμε κακές εμπειρίες εδώ και εκεί ή επειδή έχουμε προσωπικά παράπονα ή επειδή είμαστε εκτός Ελλάδας και δυσκολευόμαστε να επαναπατριστούμε [δεν εννοώ κάποιον από τους συνομιλητές μου αλλά προγενέστερες εμπειρίες].
Αν δεν είναι όλα τέλεια χρειάζεται δουλειά και κόπο στο εσωτερικό της ακαδημαϊκής ζωής. Όχι να αυτοπυροβοληθούμε με το να αφήσουμε να γίνουμε έρμαια κάποιων που τους αρέσει να πιθηκίζουν.
Αν μη τι άλλο, στρατιωτάκια όπως κάποια πανεπιστήμια στο εξωτερικό δεν μπορούμε να γίνουμε για δύο λόγους:
Πρώτον, κανείς δεν θα το ήθελε (θα επαναστατούσαμε ή θα φεύγαμε).
Δεύτερον, μιας και στερούμαστε οργανωμένου κράτους ένα ελληνικό «πανεπιστήμιο-κράτος» θα μυρίζει αναρχία συνοικιακής εφορίας ή νοοτροπία χωροφυλάκων της δεκαετίας του 1940.

Τέλος, θα παρακαλούσα θερμά όπως οι κριτικές δεν αναφέρονται σε πράγματα που εγώ δεν είπα και εστιάζουν τις διαφωνίες σε συγκεκριμένα επιχειρήματα. Σίγουρα η κάθε μεμονωμένη παρέμβασή μας δεν μπορεί να τα πει όλα. Ως ακαδημαϊκοί, όμως, είμαστε εκπαιδευμένοι να διαβάζουμε και να επισημαίνουμε τόσο το πνεύμα όσο και το γράμμα των κειμένων. Για να διευκολύνω όσους θέλουν να κάνουν σχόλια ή κριτικές και να βοηθηθεί ο διάλογος (και να προλαμβάνονται παρανοήσεις) έχω αναρτήσει τις παρεμβάσεις μου στην διεύθυνση εδώ όπου ο καθείς μπορεί να διαπιστώσει τι ακριβώς έγραψα. Ασφαλώς, όπως πολλοί άλλοι, για συναφή ζητήματα που αφορούν την ακαδημαϊκή ζωή, έχω εκατοντάδες δημοσιευμένες σελίδες μου σε βιβλία και άρθρα και πολλά έπονται. Η συζήτηση αυτή έχει παρελθόν θα έχει και μέλλον.

Παναγιώτης Ήφαιστος
Καθηγητής Διεθνών σχέσεων – Στρατηγιών σπουδών
Πανεπιστήμιο Πειραιώς