Του Λουκή Λουκαΐδη, Δικαστή στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ)
Περί Διζωνικής Δικοινοτικής Ομοσπονδίας

Παρέμβαση στο διάλογο γύρω από το ενιαίο και ενωμένο κράτος
Ο Φιλελεύθερος ΕΤΟΣ 51ο ΑΡΙΘΜΟΣ ΦΥΛΛΟΥ: 17335 Κυριακή, 20 Ιανουαρίου 2008
http://www.phileleftheros.com/main/main.asp?gid=536&id=531328

Παρακολούθησα με ενδιαφέρον την πρόσφατη αντιπαράθεση απόψεων μεταξύ του αρχισυντάκτη του «Φιλελευθέρου» κ. Κουνναφή και του «Εκπροσώπου του Επιτελείου Δημήτρη Χριστόφια» κ. Κυπριανού σε σχέση με τη μορφή λύσης του κυπριακού προβλήματος. Καταρχήν πιστεύω ότι τα κείμενα και η ορολογία που χρησιμοποιήθηκαν είχαν πολιτικό μάλλον παρά νομικό χαρακτήρα. Όταν ο κ. Κουνναφής μιλούσε για «Ενιαίο Κράτος» δεν αντιπαράβαλλε τον όρο αυτό με το ομοσπονδιακό σύστημα διακυβέρνησης αλλά (όπως εγώ τουλάχιστο το αντιλήφτηκα), εννοούσε ότι το οποιοδήποτε σύστημα διακυβέρνησης της Κύπρου ομοσπονδιακό ή μη, θα έπρεπε να «διασφαλίζει» όπως είπε «την ενότητα του κράτους». Μια απόλυτα σωστή κατ’ εμένα θέση όπως και η θέση του ίδιου ότι «η λύση του κυπριακού πρέπει να αποβλέπει σε ομοσπονδία ενός κράτους και όχι σε ομοσπονδία δύο κρατών» (προκειμένου βέβαια περί λύσεως ομοσπονδίας). Από το όλο κείμενο της κριτικής του είναι φανερό ότι ταυτίζει την έννοια του «ενιαίου» με εκείνη του «ενωμένου». Η ταύτιση αυτή εννοιολογικά δεν είναι αβάσιμη. Εφόσον δε αυτό όπως πιστεύω είναι η σωστή ερμηνεία των θέσεων του αρχισυντάκτη του Φιλελεύθερου δεν δικαιολογείτο κατά τη γνώμη μου η αντίδραση του κ. Κυπριανού ο οποίος επιδιώκοντας να αντικρούσει τις θέσεις αυτές επικαλείται «στοιχειώδη έννοιες του συνταγματικού δικαίου» και ισχυρίζεται ότι «οι πρωτοετείς της νομικής και των πολιτικών Επιστημών διδάσκονται ότι τα κράτη από τη σκοπιά της πολιτειακής δομής διακρίνονται σε ενιαία και ομοσπονδιακά». Το θέμα βέβαια από νομικής πλευράς δεν είναι τόσο απλό, προσωπικά δε, δεν γνωρίζω καμιά νομική σχολή που να απλοποιεί έτσι τα πράγματα και μάλιστα από την πρώτη τάξη των μαθημάτων της. Το σίγουρο είναι ότι σε καμιά νομική σχολή και σε κανένα νομικό σύγγραμμα θα βρει κανείς σύστημα διακυβέρνησης «δικοινοτικής και διζωνικής ομοσπονδίας» το οποίο υποστηριζει ο κ. Κυπριανού ξεφεύγοντας έτσι από τα νομικά του πλαίσια. Προϋποθέσεις ενότητας κράτους Ο εκπρόσωπος του ΑΚΕΛ τονίζει ότι «άλλο είναι το ενωμένο κράτος και άλλο το ενιαίο». Όμως θα πρέπει να σημειώσουμε ότι ένα κράτος με ομοσπονδιακό σύστημα μπορεί και πρέπει να είναι ενωμένο κράτος και με αυτή την έννοια είναι ενιαίο. Όπως αντιλαμβάνεται όμως ο εκπρόσωπος του ΑΚΕΛ την ενότητα της Κύπρου είναι φανερό ότι ούτε «ενιαίο» αλλά ούτε «ενωμένο» θα είναι το κυπριακό κράτος. «Μια σωστή» λέει «ομοσπονδία με μια ιθαγένεια μια κυριαρχία και μια διεθνή προσωπικότητα, μπορεί να οδηγήσει σε ένα ενωμένο νησί». Όμως δεν αρκούν αυτά για να ενώσουν την Κύπρο ιδιαίτερα με βάσει τα σχετικά δεδομένα. Καταρχήν μια «δικοινοτική και διζωνική ομοσπονδία» δεν είναι μια σωστή ομοσπονδία αλλά ακόμη πιο σημαντικό δεν αρκούν τα στοιχεία που επικαλείται ο κ. Κυπριανού για να ενώσουν την Κύπρο. Ένα οποιοδήποτε κράτος με ομοσπονδιακό ή μη σύστημα διακυβέρνησης για να είναι ενωμένο πρέπει να διασφαλίζονται τα ανθρώπινα δικαιώματα όλων των νομίμων κατοίκων του χωρίς διακρίσεις, όπως το δικαίωμα ελεύθερης εγκατάστασης, διακίνησης και περιουσίας, τα πολιτικά δικαιώματα, η δημοκρατία, η απαγόρευση φυλετικών διακρίσεων κ.α. σε όλο το χώρο του κράτους. Αυτά τα απαραίτητα ενοποιητικά στοιχεία τα δέχεται ο εκπρόσωπος του ΑΚΕΛ; Αν όχι τότε αυτό σημαίνει μια επικίνδυνη και απαράδεκτη πολιτική στο κυπριακό που πρέπει να αποκαλυφθεί στο λαό. Προσωπικά δεν αποκλείω την διασφάλιση των εν λόγω δικαιωμάτων σε ένα ομοσπονδιακά κράτος. Το πρόβλημα όμως είναι ότι η προτεινόμενη ομοσπονδιακή λύση αποκλείει εξ ορισμού την υιοθέτηση των δικαιωμάτων αυτών εφόσον θα επικρατεί διαχωρισμός σε δύο ζώνες των κατοίκων της Κύπρου και της διακυβέρνησης τους επί φυλετικής βάσεως. Πέραν τούτου βεβαίως το ομοσπονδιακό σύστημα είναι ολέθριο για κράτη όπως η Κύπρος λόγω της πολύπλοκης μορφής του της δαπανηρής λειτουργίας του και τα διαιρετικά χαρακτηριστικά της «δικοινοτικής και διζωνικής» κατασκευής του. Η λύση μπορεί αν είναι οδυνηρή αλλά όχι και καταστρεπτική.

Η συμφωνία Μακαρίου-Ντενκτάς.
Η συζήτηση αυτή μου δίδει την ευκαιρία να εκφράσω και την άποψη ότι η συμφωνία Μακαρίου – Ντενκτάς δεν αποτελεί αρκετή δικαιολογία για τη συνεχή από μέρους μας επιδίωξη της λύσης της «διζωνικής δικοινοτικής ομοσπονδίας». Και για να χρησιμοποιήσω και μια φράση του συρμού «οι πρωτοετείς φοιτητές» αλλά και η μη σπουδάσαντες νομική, πολιτική ή άλλη επιστήμη γνωρίζουν ότι μπορεί ένας να μιλά για μια ισχύουσα συμφωνία (νομικά η πολιτικά) μόνο εφόσον και τα δύο μέρη εμμένουν σε αυτή. Η τουρκική πλευρά που ανακήρυξε στο μεταξύ ανεξάρτητο κράτος και επιδιώκει τη νομική αναγνώριση του σεβάστηκε τη συμφωνία; Από την άλλη όπως «γνωρίζουν και οι πρωτοετείς φοιτητές» δεν μπορούν οι πολιτικοί να επιβάλουν μια οποιαδήποτε μορφή διακυβέρνησης χωρίς αυτή να εγκριθεί προηγουμένως και απευθείας από τον κυρίαρχο λαό. Αυτό επιβάλει η δημοκρατία. Συνεπώς κανένας πολιτικός ηγέτης έστω και αν αυτός είναι του αναστήματος του Μακαρίου δεν δικαιούται να επιβάλει εσαεί μιαν οποιαδήποτε κατεύθυνση λύσης του κυπριακού. Εξάλλου τα βασικά δεδομένα άλλαξαν. Η Κύπρος είναι τώρα μέλος της Ε.Ε. που λειτουργεί με βάση ορισμένες αρχές και θεσμούς και στην οποία η Τουρκία επιδιώκει και έχει ανάγκη να καταστεί μέλος. Παράλληλα υπάρχει τώρα το μόνιμο ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων με τη δυνατότητα να καταδικάζει τις συνεχιζόμενες παρανομίες της Τουρκίας πράγμα που το απέδειξε και θα συνεχίζει να το αποδεικνύει. Τα μόνα δεδομένα που δεν άλλαξαν είναι η δύναμη και η επιρροή της Τουρκίας, η αδυναμία της Ελλάδας και η εχθρότητα της Αγγλίας. Αλίμονο όμως να νομιμοποιούμε τα τετελεσμένα ή να δεχόμαστε απεμπόληση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων μας λόγω υποταγής μας στη δύναμη του κατακτητή. Επικίνδυνη νοοτροπία Από την άλλη προβληματίζει πολύ εκείνη η πολιτική ηγεσία που με την παρότρυνση «φίλων» μας έσκυψε επιπόλαια να ασπασθεί το σχέδιο Αννάν ή αμφιταλαντεύθηκε αν θα το απορρίψει η όχι ένα απαράδεκτο σχέδιο- παγίδα που «ένωνε» δήθεν την Κύπρο με μια ιθαγένεια, μια διεθνή προσωπικότητα και μια κυριαρχία αλλά που στην πραγματικότητα εξουδετέρωνε κάθε ενοποιητικό στοιχείο του κράτους και νομιμοποιούσε τα τετελεσμένα της τουρκικής κατοχής πάνω σε μόνιμη και «νόμιμη» βάση και άνοιγε διάπλατα το δρόμο για τη οριστική πραγματοποίηση και νομιμοποίηση του διαμελισμού. Αυτή η συμπεριφορά εκείνων των πολιτικών συνιστά επικίνδυνη νοοτροπία και κίνδυνο για τη μελλοντική πορεία του προβλήματος μας.

Περί αδυναμίας μας και «ευέλικτης» λύσης
Μπορεί ένας να ισχυριστεί ότι δεν έχουμε τη δυνατότητα τα ανατρέψουμε την κατοχή και τις άδικες επιδιώξεις της Τουρκίας και συνεπώς πρέπει να είμαστε «ευέλικτοι» δεχόμενοι ίσως και απαράδεκτες λύσεις για να αποφύγουμε μονιμοποίηση ή νομιμοποίηση της de facto διχοτόμησης. Η θέση αυτή κατά κανόνα δεν συνοδεύεται από συγκεκριμένη προτεινόμενη «ευέλικτή» λύση και αφήνει το θέμα ανοιχτό. Υπονοεί όμως πάντοτε μια συμφωνία που καταλήγει σε μια τεχνική ενότητα ενός κατ’ ουσία διχοτομημένου «δικοινοτικού διζωνικού ομοσπονδιακού» κυπριακού κράτους που στερεί βασικά δικαιώματα των πολιτών του, νομιμοποιεί τι φυλετικές διακρίσεις αντίθετα με το αναγκαστικό Διεθνές Δίκαιο και επαυξάνει τον κίνδυνο εξουδετέρωσης του ελληνισμού και του κυπριακού κράτους γενικότερα. Μιαν μόνιμη συμφωνία που μόνο φραστικά διαφέρει από την υφιστάμενη de facto διχοτόμηση. Η θέση του εκπροσώπου του ΑΚΕΛ ότι η λύση που ξεφεύγει από τα «συμφωνηθέντα πλαίσια», όπως εξηγήθηκε προηγουμένως, «θα περιπλέξει σε νέες περιπέτειες την Κύπρο με ορατό τον κίνδυνο να μας οδηγήσει στη διχοτόμηση» είναι έκδηλα αβάσιμη έστω και αν υποστηρίζετε «από φίλους μας». Επίσης αβάσιμη είναι η άποψη του ιδίου ότι «η ομοσπονδία είναι ο μόνος τρόπος επανένωσης του τόπου και του λαού». Αντίθετα, πέραν των αντικειμενικών προβλημάτων και κινδύνων που προέρχονται από την προτεινόμενη συγκεκριμένη μορφή ομοσπονδιακής λύσεως οι προσπάθειες και οι εξελίξεις τα τελευταία 34 χρόνια που στηρίχθηκαν στη «λύση» αυτή και κατέληξαν πάντοτε σε σχέδια νομιμοποίησης της διχοτόμησης με διακοσμητικά στοιχεία ενός «ενωμένου» κράτους (ιδέες Γκάλη, σχέδιο Αννάν) απέδειξαν ότι ο ορατός κίνδυνος είναι να οδηγούμαστε συνέχεια με τη δική μας συνδρομή σε παρόμοιες καταστροφικές «λύσεις».

Πρόταση για νέα διεκδίκηση
Πιστεύω ότι είναι καιρός να αντικαταστήσουμε την διεκδίκησή μας για διαιρετικές λύσεις που έτσι και αλλιώς οδηγούν στην νομιμοποίηση της διχοτόμησης, όπως την θέλουν οι Τούρκοι, με διεκδίκηση βασικών διεθνών αξιών όπως είναι η ελευθερία, η δημοκρατία, και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Η νέα αυτή προσέγγιση δεν θα είναι βέβαια αρεστή στους Τούρκους και όσους θέλουν να ξεφορτωθούν το πρόβλημα μας όπως – όπως. Θα είναι όμως πιο κατανοητή στη διεθνή κοινωνία και ιδιαίτερα στην Ευρώπη και συμβατή με τα παγκοσμίως συμφωνηθέντα πλαίσια λύσεως διαφορών. Οπωσδήποτε δε θα δώσει και στον αγώνα μας περισσότερη αξιοπιστία, αξιοπρέπεια και ελπίδες για επικράτηση του δικαίου και επίτευξη πραγματικής ενότητας του κυπριακού κράτους δηλαδή αυτό, που όπως πιστεύω, εννοεί προς τιμή του και ο «Φιλελεύθερος». Μπορούμε ακόμη να αγωνιστούμε στην κατεύθυνση αυτή ειρηνικά και με συνέπεια με όλα τα μέσα (διπλωματικά, νομικά και πολιτικά).Και υπάρχουν πολλά ακόμη που πρέπει και μπορούν να γίνουν.