Στρατηγικές μιας μεγάλης δύναμης για να εμποδίσει μια περιφερειακή δύναμη να καταστεί περιφερειακός ηγεμόνας.

Εκτενή ανάλυση των αιτίων και των στρατηγικών προσεγγίσεων υπό το πρίσμα της σύγχρονης διαχρονίας κανείς βρίσκει στον Joyn Mearsheimer, «η τραγωδία της πολιτικής των μεγάλων δυνάμεων». Για μια ακόμη πιο μεστή και ανθρωπολογικά περιεκτική ανάλυση κανείς βρίσκει στον Παναγιώτη Κονδύλη «Από τον 20 στον 21 αιώνα». Μερικές πτυχές τις αναλύουμε ήδη από τις αρχές της δεκαετίες του 1990 σε εκτενείς δημοσιεύσεις, άρθρα και δοκίμια. Την ηγεμονική αντιπαράθεση την έχουμε επίσης εξετάσει συντομογραφικά και σε μερικές παρεμβάσεις, μεταξύ άλλων, για παράδειγμα, σε αναφορά με την Συρία στο «Η σύρραξη στη Συρία και ο ανελέητος ηγεμονικός ανταγωνισμός ως καθοριστικός παράγων των περιφερειακών διενέξεων» http://wp.me/p3OlPy-qo.

Τώρα, η τελευταία παράγραφος του σχολιογράφου του άρθρου των FT το οποίο αναρτάται στο τέλος του παρόντος ως αφορμή για μερικά σχόλια, δείχνει πως δεν διάβασε προσεκτικά τον Θουκυδίδη ενώ μάλλον δεν ξέρει την κορυφαία ανάλυση του Mearsheimer ο οποίος θεμελιώνει αίτια και αιτιατά που καταμαρτυρούνται διαχρονικά ως σταθερές στις σχέσεις των ηγεμονικών δυνάμεων. Ηγεμονική αντιπαράθεση της οποίας όπως εξελίσσεται το πολυπολικό μεταψυχροπολεμικό περιβάλλον βρισκόμαστε ακόμη στην αφετηρία. Βασικά, αναρτώ το άρθρο αυτό και το σχολιάζω για να γίνει σαφές ότι ελλειμματικές αναλύσεις για το διεθνές σύστημα δεν γίνονται μόνο οίκοι αλλά και στην Εσπερία. Με την διαφορά ότι εκεί δεν αποφασίζουν οι δημοσιογράφοι και επιφυλλίδες αλλά τα κρατικά επιτελεία που παρατηρούν, σταθμίζουν, αναλύουν και οδηγούνται σε εκτιμήσεις και πορίσματα για εναλλακτικές αποφάσεις για κάθε ζήτημα της διεθνούς πολιτικής.

Παραμένει γεγονός ότι όσο προχωρούμε στον 21 αιώνα ολοένα και περισσότεροι θα κατανοούν πως οι ανελέητες πραγματικότητες του πολυπολικού συστήματος του 21ου αιώνα καθιστούν τα ευχολόγια ακραία επικίνδυνα. Όχι μόνο η ισορροπία είναι αναγκαία αλλά και απαιτείται άγρυπνη διαρκής διερεύνηση του πόσο εύθραυστη είναι αυτή η ισορροπία. Πάντα με όρους της τεκμηριωμένης τυπολογίας και όχι γνωμών ή απόψεων γεμάτων ουτοπίες και ψευδαισθήσεων. Ιδιαίτερα από πολίτες και «ηγέτες» μικρών κρατών τα οποία εν δυνάμει βρίσκονται στις συμπληγάδες των ηγεμονικών αντιπαραθέσεων στις περιφέρειες.

Μεγάλο ζήτημα είναι το γεγονός ότι ενώ αμέσως μετά τον Ψυχρό Πόλεμο η αλλαγή της κατανομής ισχύος καθιστούσε τον ανταγωνισμό αναπόφευκτο πολλοί ουτοπικά σκεπτόμενοι ή λειτουργώντας ευκολόπιστα με όρους οικουμενικίστικων διακηρύξεων σκέφτηκαν λανθασμένα ότι ο μεταψυχροπολεμικός κόσμος θα είναι ανθόσπαρτος η δε κρατική κυριαρχία περιττή και αναλώσιμη.

Τα κείμενα για την παγκοσμιοποίηση (που δεν είναι παγκοσμιοποίηση αλλά πλανητικοποίηση μιας και απουσιάζει  μια παγκόσμια κοινωνία), τους κοινωνικοπολιτικά ανεξέλεγκτους διεθνικούς ΜΚΟ, τους «περιπατητές του πλανήτη» που θα φέρουν την ειρήνη στον πολύπαθο πλανήτη ή οι (καλοί Σαμαρείτες) κερδοσκόποι που δημιουργούν ένα περίπου αλτρουϊστικό πλανητικό περιβάλλον αλληλεξαρτώμενων ωφελιμιστών, άμα τα σωρεύσεις φτάνουν πιο ψηλά από το Έβερεστ.

Το αποτέλεσμα βέβαια είναι ότι σε όποια κράτη κυριάρχησαν ουτοπικές ή εξεζητημένα κατασκευασμένες στρεβλές αντιλήψεις το αποτέλεσμα ήταν να υποτιμηθεί η  σημασία της κρατικής κυριαρχίας, να χορεύουν ζεϊμπέκικα ή να κουμπαρεύουν με τους αντίστοιχούς τους ηγέτες απειλητικών-αναθεωρητικών κρατών (ως κύρια διπλωματική προσέγγιση και ως υποκατάστατο εθνικής στρατηγικής) ή καθισμένοι πάνω σε ένα τεράστιο βουνό ψευδαισθήσεων και λανθασμένων εκτιμήσεων αναζητούσαν την πολυπόθητη ένωση του «παγκοσμιοποιημένου» πλανήτη. Ναι, με ΜΚΟ, κερδοσκόπους, χαρούμενα λόγια, χορούς και τραγούδια θα ενώνονταν οι Κινέζοι με τους Ιάπωνες, οι Άραβες με τους Σουηδούς, οι Ρώσοι με τους Αμερικανούς, οι Μεξικανοί με τους υπόλοιπους Αμερικανούς, οι Γερμανοί με τους Γάλλους, οι Γάλλοι με τους Πέρσες και όλοι με όλους τους άλλους. Άσε δε που στον «παγκοσμιοποιημένο» πλανήτη οι τζιχαντιστές του «ισλαμικού κράτους» δεν θα έκοβαν κεφάλια αλλά θα πουλούσαν μόνο ανατολίτικα μπαχαρικά.

Η Ελλάδα όπως και αρκετά άλλα απρόσεκτα κράτη αναμενόμενα βρέθηκαν σε μια πολύ δύσκολη θέση. Η ανάλυση των αιτίων και η ορθή κατανόηση των παθολογιών είναι ο μόνος τρόπος για να υπάρξει ορθολογιστική εθνική στρατηγική όταν ένα κράτος εισέρχεται σε μια εποχή με νέες δομές, νέα κατανομή ισχύος και νέα δεδομένα στις σχέσεις των Μεγάλων Δυνάμεων, παλαιών και αυτών που αναδύονται. Αναμφίβολα, κοιτάζοντας γύρω μας και ακούγοντας πολλά από αυτά που γράφονται τις δύο τελευταίες δεκαετίες έχουμε κάθε λόγο να είμαστε απαισιόδοξοι. Εάν μάλιστα σταθούμε στην Ελλάδα η απαισιοδοξία αυτή εντείνεται εάν ληφθεί υπόψη ότι παρά τα θανατηφόρα πλήγματα που δεχθήκαμε τίποτα δεν άλλαξε. Το αναμάσημα των ίδιων θεωρημάτων και ιδεολογημάτων συντηρεί ένα ανυπόστατο πολιτικοστοχαστικό περιβάλλον και θρέφει τον ίδιο με το παρελθόν θανατηφόρο πολιτικό ανορθολογισμό.

Ολοκληρώνοντας την σύντομη αυτή παρέμβαση είναι χρήσιμο να γίνει υπόμνηση κάποιων αξονικών ζητημάτων της διεθνούς πολιτικης.

ΜΙΑ ΥΠΕΝΘΥΜΙΣΗ ΤΩΝ ΑΝΕΛΕΗΤΩΝ ΠΡΟΕΙΔΟΠΟΙΗΣΕΩΝ ΤΟΥ KENNETH WALTZ ΜΑΖΙ ΚΑΙ ΟΛΙΓΟΝ ΘΟΥΚΥΔΙΔΗ ΕΙΝΑΙ ΙΣΩΣ ΑΝΑΓΚΑΙΕΣ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΓΙΑ ΚΑΘΕ ΠΡΟΣΓΕΙΩΜΕΝΗ ΣΚΕΨΗ.

Δέκα αρχές απόρροια της ανάλυσης του Kenneth Waltz Από τον K. Waltz Θεωρία διεθνούς πολιτικής (Εκδόσεις Ποιότητα 2010), σ. 10-12.  – βλ. άρθρα, σχόλια και κριτικές στην διεύθυνση http://www.ifestosedu.gr/54waltzduo.htm

1. Η απουσία ρυθμιστικής εξουσίας στο διεθνές σύστημα παίζει καθοριστικό ρόλο στη συμπεριφορά των κρατών και στη σταθερότητα ή στην αστάθεια του διεθνούς συστήματος (άναρχο διεθνές σύστημα).

2. Καθώς απουσιάζει η υπερκρατική εξουσία, η οποία θα μπορούσε να ρυθμίζει τον ανταγωνισμό, οι σχέσεις των κρατών είναι κατά βάση ανταγωνιστικές και πολλές φορές συγκρουσιακές (ανταγωνιστικό διεθνές σύστημα).

3. 
   Τα κράτη σε ένα τέτοιο ανταγωνιστικό σύστημα πρέπει από μόνα τους να μεριμνήσουν για την ασφάλειά τους (αρχή της αυτοβοήθειας).

4. Τα κράτη στο άναρχο διεθνές σύστημα αναγκάζονται να λάβουν μέτρα, για να αυξήσουν την ασφάλειά τους. Τα μέτρα αυτά όμως μειώνουν την ασφάλεια των άλλων. Αυτό ανατροφοδοτεί την ανασφάλεια και τον ανταγωνισμό. Αυτό είναι το γνωστό «δίλημμα ασφάλειας».

5. Τα κράτη είναι οι βασικοί δρώντες στο διεθνές σύστημα άρα και η βασική μονάδα ανάλυσης των διεθνών σχέσεων (κρατικοκεντρικό διεθνές σύστημα). [οι διεθνικοί δρώντες είναι εγαλειακού χαρακτήρα μέσα στην στρατηγική των κρατών και οι διεθνείς θεσμοί εξ ορισμού και αναπόδραστα (λόγω υψηλών αρχών διεθνούς δικαίου, είναι εξαρτημένες μεταβλητές των κρατών και μάλιστα των ισχυρών]

6. Τα κράτη επειδή είναι «ευαίσθητα στο κόστος» έχουν κάθε λόγο να συμπεριφέρονται ορθολογικά. Τα λάθη τιμωρούνται (αρχή του ορθολογισμού).

7. Κυρίαρχος στόχος του κράτους είναι η κατοχύρωση της ασφάλειάς του, δηλαδή η επιβίωση, η διατήρηση της εδαφικής κυριαρχίας και της εθνικής ανεξαρτησίας/αυτονομίας (βασικό εθνικό συμφέρον).

8. Τα κράτη επιδιώκουν να αποκτήσουν «ισχύ», η οποία είναι το κύριο «νόμισμα» στη διεθνή πολιτική (επιδίωξη ισχύος).

9. Σε ένα ανταγωνιστικό διεθνές σύστημα τα κράτη έχουν κίνητρο να εξισορροπήσουν τους αντιπάλους τους (στρατηγική εξισορρόπησης), για να αυξήσουν την ασφάλειά τους.

10. Οι μεμονωμένες προσπάθειες που καταβάλλουν τα κράτη να εξισορροπήσουν τους αντιπάλους τους, συμβάλλουν στη δημιουργία ενός αυτορυθμιζόμενου συστήματος ισορροπίας δυνάμεων που με τη σειρά του δύναται να συμβάλλει στη διατήρηση της ειρήνης (αρχή της ισορροπίας ισχύος).

ΔΙΑΛΟΓΟΣ ΜΗΛΙΩΝ – ΑΘΗΝΑΙΩΝ ΣΤΟΝ ΘΟΥΚΥΔΙΔΗ (μερικά εδάφια): Σε ένα κρατοκεντρικό κόσμο «όσοι (όμως) διατηρούν την ελευθερία τους το χρωστούν στη δύναμή τους»

Θουκιδύδης: Διάλογος Μηλίων-Αθηναίων (εδ. 89-116): (εδάφιο.89).  Αθηναίοι: α) υπαινίσσονται πως δίκαια έχουν την ηγεμονία β) υποδεικνύουν το γεγονός πως κάθε πλευρά έχει την δική της αντίληψη περί δικαίου-δικαιοσύνης και γ) ρητά προειδοποιούν τους Μήλιους πως «όταν υπάρχη ίση δύναμη για την επιβολή του, κι ότι, όταν αυτό δεν συμβαίνη, οι δυνατοί κάνουν όσα τους επιτρέπει η δύναμή τους κι οι αδύναμοι υποχωρούν κι αποδέχονται». (Εδάφιο 97).

Αθηναίοι: «λόγια που να στηρίζονται στο δίκαιο δεν λείπουν από κανένα. … όσοι (όμως) διατηρούν την ελευθερία τους το χρωστούν στη δύναμή τους».

(εδάφιο 103). Αθηναίοι: «Η ελπίδα, παρηγοριά την ώρα του κινδύνου, όσους την έχουν από περίσσια δύναμη κι αν τους βλάψει δεν τους καταστρέφει  όσοι όμως, στηριγμένοι πάνω της, τα παίζουν όλα για όλα (γιατί απ’ τη φύση της είναι σπάταλη), μονάχα όταν αποτύχουν την γνωρίζουν».

Κατάληξη: (εδάφιο 114).  «άρχισαν αμέσως τις εχθροπραξίες, κι αφού μοίρασαν τη δουλειά στα στρατιωτικά τμήματα της κάθε πόλης έζωσαν κυκλικά με τείχος τους Μηλίους … έγινε μάλιστα και κάποια προδοσία ανάμεσα στους Μηλίους … (οι Αθηναίοι) σκότωσαν όσους Μηλίους ενήλικούς έπιασαν, κι έκαμαν δούλους τα παιδιά και τις γυναίκες. Το νησί το αποικίσανε οι ίδιοι στέλνοντας αργότερα πεντακόσιους αποίκους».

ΚΑΠΟΙΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΤΩΝ ΗΓΕΜΟΝΙΚΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ

Περίληψη μερικών πτυχών της τυπολογίας του John Mearsheimer στο «Η τραγωδία της πολιτικής των μεγάλων δυνάμεων» για τις ηγεμονικές στρατηγικές. Αφορά τόσο ένα διπολικό όσο και ένα διπολικό σύστημα μεγάλων δυνάμεων.

Η τυπολογία των στρατηγικών προσεγγίσεων και μεθοδεύσεων όλων των ηγεμονικών δυνάμεων είναι μορφικά πανομοιότυπη. Διαφέρει μόνο κατά περίπτωση και συγκυρία ως προς την ένταση, έκταση και το περιεχόμενο των επί μέρους αξιώσεων. Το κύριο κριτήριο είναι εκτιμήσεις για την κατανομή ισχύος και των συμφερόντων, δικών τους και των άλλων.

Οι μεγάλες δυνάμεις νοιάζονται πολύ περισσότερο απ’ ότι νομίζουμε για την επιβίωσή τους λόγω κινδύνων που μπορούν να προκύψουν από υπέρμετρη αύξηση της ισχύος των άλλων μεγάλων δυνάμεων εάν καταστούν περιφερειακές ηγεμονίες.

Κύρια διαρκής εισροή στον στρατηγικό σχεδιασμό είναι υπολογισμοί κόστους/οφέλους εναλλακτικών ενεργειών, οι κίνδυνοι για την επιβίωση –οι οποίοι όπως είπαμε για τις μεγάλες δυνάμεις προέρχονται από άλλες μεγάλες δυνάμεις εάν καταστούν περιφερειακές ηγεμονίες– και οι διαρκείς επιδιώξεις μεγιστοποίησης του παγκόσμιου πλούτου που βρίσκεται υπό τον έλεγχό τους.

Οι μεγάλες δυνάμεις διατηρούν και διαρκώς αναπτύσσουν επιθετικές δυνάμεις (ισχύ δηλαδή όχι μόνο για την άμυνά τους αλλά και για υπερπόντιες επεμβάσεις).

Για να εκπληρώσουν τους σκοπούς τέτοιων ψυχρά και υπολογιστικά συγκροτημένων στρατηγικών σχεδίων, οι στρατηγικές τους είναι σχεδόν μαθηματικά προκαθορισμένες. «Διαλέξτε και πάρτε» ή εάν είστε το θύμα προστατευθείτε.
Συνοψίζω λοιπόν μερικές πτυχές όπως τις καταγράφει στη βάση της διεθνούς εμπειρίας των τελευταίων αιώνων όπως τεκμηριωμένο στο εμβληματικό έργο του John Mearsheimer. Μια απλή ματιά στα γεγονότα των τελευταίων ετών στο άμεσο περιφερειακό περιβάλλον μας θα διαπιστώσουμε τις εξής στρατηγικές προσεγγίσεις:

Μεταφορά βαρών: Προσπάθεια ανάληψης αναχαίτισης από τρίτο όχι κατ’ ανάγκη «σύμμαχο», ενώ το ίδιο φαινομενικά παραμένει θεατής.

Εξισορρόπηση: Δέσμευση αναχαίτισης επιτιθέμενου αντιπάλου  κατόπιν διακρατικής συμμαχίας και εμπράκτων μέτρων και δεσμεύσεων.

Εκβιασμός: Απειλή χρήσης βίας (μπλόφα ή μέτρα για κόστος κατά μικρών και αδυνάμων).

Πρόκληση πολέμου για κατατριβή τρίτων: Εξασθένιση «εχθρών» και/ή «φίλων» με πρόκληση μακροχρόνιων συρράξεων και πολέμων ή τα εκλεκτικά χτυπήματα με ή χωρίς την κάλυψη του ΟΗΕ για να σμικρύνει κάποιους στο επιθυμητό επίπεδο.

Μέριμνα ούτως ώστε η εμπλοκή κάποιου αντιπάλου ή «φίλιου» κράτους σε αντιπαράθεση ή πόλεμο με κάποιο άλλο θα οδηγήσει σε μακροχρόνια κατατριβή και αποδυνάμωση (ή και το αντίστροφο) με συγκεκριμένο και προσεκτικά υπολογισμένο τρόπο.

Αποτροπή περιφερειακής ηγεμονίας άλλων μεγάλων δυνάμεων με υπερπόντιες εξισορροπήσεις, όπως δεκάδες φορές γίναμε μάρτυρες τις τελευταίες δεκαετίες αλλά και στις μέρες μας.

Πολιτικοοικονομ
ικές μεθοδεύσεις μεγιστοποίησης του ελεγχόμενου πλούτου και των αναπτυξιακών πόρων, καθότι όπως όλοι γνωρίζουμε η οικονομική δύναμη είναι η βάση της στρατιωτικής δύναμης.

Παρεμπόδιση άλλων μεγάλων δυνάμεων από το να έχουν πρόσβαση σε πλουτοπαραγωγικούς πόρους.

Απόκτηση ισχύος ευθέως με δικό τους παρεμβατικό πόλεμο εάν άλλες μέθοδοι καταστούν ατελέσφορες ή εξαιρετικά δύσκολες και αβέβαιες ως προς την εκπλήρωση των σκοπών.
Διευκόλυνση διείσδυσης με αποδυνάμωση του φρονήματος άλλων κοινωνιών και της πίστης των πολιτών στην εθνική ανεξαρτησία, στις εθνικές κοσμοθεωρίες και στους κρατικούς σκοπούς.

Προσωρινή παραχώρηση ισχύος σε αυριανούς εχθρούς για να ρυθμιστεί η κατανομή ισχύος.

Κατάκτηση και προσωρινός κατασταλτικός έλεγχος πόρων μέχρι να δημιουργηθούν και παγιωθούν πολιτικοοικονομικές δομές έμμεσου ελέγχου και προσπορισμού των πόρων άλλων κρατών και περιφερειών.

Προσπάθεια κατάκτησης θέσης τεχνολογικής υπεροχής και ίσως και πυρηνικής υπεροχής. Ως προς το τελευταίο, οι μεγάλες δυνάμεις γνωρίζουν –ή έτσι νομίζουν– ότι ένας τρόπος να αισθανθούν απόλυτα ασφαλείς είναι να αποκτήσουν απόλυτη πυρηνική υπεροχή. Ο σκοπός αυτός, θα συμφωνήσουν οι περισσότεροι στρατηγικοί αναλυτές, είναι κάτι περισσότερο από ψευδαίσθηση, πολύ υψηλού μάλιστα κινδύνου.

Αφιέρωση: Τα πιο πάνω προσφέρονται για σύγκριση με αυτά που καθημερινά καταμαρτυρούνται στην ειδησεογραφία και αφιερώνονται σε όλους εκείνους τους αναρίθμητους αναλυτές που «πρόβλεπαν» ένα ανθόσπαρτο μεταψυχροπολεμικό βίο.

Το κείμενο των FT όπως αναρτήθηκε στο Euro2play.  Ο τίτλος ανήκει στον συγγραφέα του άρθρου. http://www.euro2day.gr/ftcom_gr/article-ft-gr/1374081/h-kina-kai-to-mathhma-toy-peloponnhsiakoy-polemoy.html:

Η Κίνα και το μάθημα του Πελοποννησιακού Πολέμου

Κατηγορίες:Άρθρα

Ετικέτες: πόλεμος, περιφερειακές συγκρούσεις, Μεγάλες δυνάμεις, διεθνής πολιτική