Η μεγάλη μακροιστορική εικόναΈνα διαχρονικό ερώτημα είναι το εξής: Στα πεδία της ιστορίας και του πολιτικού στοχασμού τι αξίζει να διαβάσω και τι δεν πρέπει να διαβάσω για να μην χάνω τον χρόνο μου. Όποιος επιθυμεί να μην χάνει χρόνο ή να αποπροσανατολίζεται προς την έρημο ή προς τους κρημνούς και τα βράχια των σύγχρονων ανυπόστατων ιδεολογιών / θεωρημάτων / ιδεολογημάτων και του ωκεανού προπαγάνδας που παράγουν, οι βιβλιογραφικές επιλογές είναι σπουδαία υπόθεση. Εδώ θα διατυπώσουμε την δική μας θέση. 
Στα πεδία του πολιτικού στοχασμού οι αφετηρίες και η διαδρομή και οι επιλογές του καθενός προσδιορίζει πολλά. Για παράδειγμα, το κατά πόσο στις αφετηρίες θεμελιώθηκε πνευματικά με σημαντικά κείμενα και πολιτικές εμπειρίες, το κατά πόσο να συνεχίσει μελετώντας με τρόπο που να κινείται ανοδικά διαμορφώνοντας έτσι συγκροτημένη αντίληψη των πραγμάτων, το κατά πόσο εάν κινήθηκε ερευνητικά χάθηκε ή δεν χάθηκε μέσα σε λαβύρινθους ιδεολογημάτων, γνωμών και συνθημάτων και το κατά πόσο είχε την ευκαιρία να διαμορφώσει άποψη για το πολύ μεγάλο ζήτημα της βαθύτατης κοινωνικής διαφοροποίησης κόσμου λόγω πολλών κοινωνιών, πολλών πολιτισμών, πολλών κρατών και πολλών πολιτικών παραδόσεων.
Όσον αφορά τον υποφαινόμενο και επειδή αφορά το παρόν σύντομο κείμενο, στέκομαι στο γεγονός ότι προχωρώντας βαθύτερα ερευνητικά και συγγραφικά μέσα στα δύσβατα και ολισθηρά πεδία της στρατηγικής θεωρίας υποχρεώθηκα να εμβαθύνω και να επεξεργαστώ την τυπολογία των σκοπών των κρατών και των συμμαχιών. Όσον αφορά τους «σκοπούς» των κρατών αναφερόμαστε, βασικά, στα ιεραρχημένα εθνικά συμφέροντα. Εκτιμάται ότι ενέχει μεγάλη σημασία α) της κατανόησης ότι πολιτικός πολιτισμός σημαίνει συγκρότηση σε πολιτικές ομάδες που σήμερα είναι τα κυρίαρχα κράτη τα οποία διαθέτουν κοινωνία και κοινωνικοπολιτικό σύστημα, β) της κατανόησης του τρόπου με τον συνδέονται και συναρτώνται ο άνθρωπος, το κράτος και η διεθνής πολιτική ή όπως λέγεται τα τρία επίπεδα ανάλυσης (της πολιτικής θεωρίας του διεθνούς συστήματος) και γ) της κατανόησης της βαθύτατης διαφοροποίησης του πλανήτη στα πεδία της κοινωνικής και κρατικής συγκρότησης. 
Ο πολιτικός στοχασμός καλλιεργείται με «Πολιτική θεωρία» και και εάν αναλύονται συνδυαστικά τα τρία επίπεδα του ανθρώπου, του κράτους, όπως ήδη αναφέρθηκε, της διεθνούς πολιτικής «Πολιτική Θεωρία του Διεθνούς Συστήματος». Μείζον ζήτημα για την πολιτική θεωρία του διεθνούς συστήματος είναι η συμβατότητα με τα αξιώματα του Θουκυδίδειου Παραδείγματος τα οποία θεμελιώνουν τις νομοτέλειες στην βάση των οποίων λειτουργεί και προσανατολίζεται ένα διεθνές σύστημα πολλών κοινωνιών και πολλών κρατών άνισου μεγέθους και άνισης ανάπτυξης. Εάν μια ανάλυση δεν είναι συμβατή με τα αξιώματα του Παραδείγματος διολισθαίνει σε θεωρήματα, ιδεολογήματα, γνώμες και συχνά φαντασιόπληκτες εσχατολογίες. 
Επανερχόμενος στο μείζον ζήτημα των σκοπών του κράτους όπως ορίζονται από το κοινωνικοπολιτικό σύστημα κάθε κράτους, τυγχάνει κατά καλή μου (στοχαστική) τύχη να έχω εξαρχής καταδυθεί και προβληματιστεί σε αυτό που ονομάζεται στρατηγική θεωρία και αποτελεί, βασικά, την αιχμή της πολιτικής θεωρίας του διεθνούς συστήματος. Δύο σύγχρονοι πολύ σημαντικοί στοχαστές που εξαρχής βρέθηκαν στον πυρήνα των επιστημονικών ενδιαφερόντων είναι ο Clausewitz και ο Raymond Aron. Πέρασα τις συμπληγάδες τους σταθεροποιώντας μάλιστα την άποψη ότι ο Raymond Aron είναι μια σπάνια περίπτωση πολύ σημαντικού σύγχρονου πολιτικού στοχαστή που μαζί με μερικούς Έλληνες (βλ. πιο κάτω) και τον Hans Morgenthau, συνδέουν βάσιμα τα τρία επίπεδα ανάλυσης. Ο Αρόν βασικά είναι αφενός ο πατέρας και δάσκαλος της σύγχρονης στρατηγικής θεωρίας που επηρέασε καθοριστικά τους Αμερικανούς αναλυτές της στρατηγικής ανάλυσης και όχι μόνο και αφετέρου ο σημαντικότερος αναλυτής του Clausewitz (το δίτομο έργο του στην Γαλλική γλώσσα).
Θουκυδίδης, Κλάουσεβιτζ, Αρον, λοιπόν, για τα τρία επίπεδα ανάλυσης. Για την διαχρονική γνωσιολογία και την διεξοδική ανάλυση των κοσμοσυστημικών τάσεων του παρελθόντος και του παρόντος, το έργο του Γιώργου Κοντογιώργη είναι μοναδικό. Από μια άλλη πιο σύνθετη προσέγγιση που αναμφίβολα μελλοντικά θα τύχει μεγάλης προσοχής, εξετάζει τα τρία επίπεδα υπό ένα διαχρονικό πρίσμα. Σίγουρα είναι και ένας από τους καλύτερους γνώστες του Αριστοτέλη. Ο Θόδωρος Ζιάκας, επίσης, έγραψε εξαιρετικά σημαντικά κείμενα για τις σχέσεις κράτους, πολιτικών παραδόσεων, πολιτισμών και μεταφυσικών δογμάτων.
Πόσοι επίσης καταβυθισμένοι μέσα στα ανυπόστατα ιδεολογικά δόγματα – η μόνη χρησιμότητα των οποίων είναι η μεταμφίεση των ηγεμονικών αξιώσεων ισχύος – έχουν διολισθήσει μέσα στα θολά νερά της προπαγάνδας ή κατάντησαν συνειδητά ή ανεπίγνωστα να γράφουν πράγματα που δεν αξίζουν να διαβαστούν αλλά ακόμη και να αγγιχτούν. Τα θύματα που πιάνονται στα ξόβεργα της αμάθειας και της ασημαντότητας ή της ιδεολογικά μεταμφιεσμένης προπαγάνδας είναι αναρίθμητα. Όλοι έχουν συμφέρον να μπορούν να επιλέγουν σημαντικά και ουσιαστικά κείμενα. Αυτό επιτυγχάνεται με μελέτη αξονικών κειμένων όπως αυτά που προαναφέρθηκαν.Εν τέλει, η ανθρωπολογική υπόσταση του καθενός είναι πολύ μεγάλο πράγμα και η πνευματική υπόσταση το θεμέλιό της. Όσοι σταθούν σε αξιόπιστους πολιτικούς στοχαστές όπως ο Θουκυδίδης, ο Αριστοτέλης, ο Κλάουζεβιτσς και ο Ραυμόντ Αρόν και σημαντικών πιο σύγχρονων στοχαστών όπως αυτοί που αναφέρθηκαν πιο πάνω, θα ενισχυθεί το πνευματικό τους ανοσοποιητικό και οι δεξιότητες εκλεκτικής αποκόμισης γνώσης (και) από (άλλα) αξιοπρόσεκτα κείμενα. Θα μάθουν επίσης να παραμερίζουν και να αποφεύγουν τα ρηχά και εφήμερα. Για παράδειγμα, όσοι ενδιαφέρονται για μια ακριβή διαχρονική αποτύπωση της διαδρομής του πολιτικού πολιτισμού και του άξονά της, της Ελληνικότητας, ο Γιώργος Κοντογιώργης την προσφέρει. Ο Κονδύλης, για να αναφέρω ακόμη ένα παράδειγμα δεν κάνει μια εξαντλητική ανάλυση των Νέων Χρόνων αλλά και άφησε κλασικά έργα για την μετάβαση από τον μοντερνισμό στον μεταμοντερνισμό. Υπάρχουν σίγουρα μερικά ακόμη αξιόλογα κείμενα αλλά συνήθως είναι καταπλακωμένα από πολλά «σκουπίδια», κυρίως παράγωγα των ιδεολογιών, με αποτέλεσμα να είναι δυσδιάκριτα και δυσεύρετα ή και άγνωστα. Η σωστή επιλογή λογικά ενδιαφέρει κάθε ένα που δεν θέλει να χάνει πολύτιμο χρόνο.
Τα προαναφερθέντα μας οδηγούν στον Καβάφη. Εκτιμάται ότι κατάφερε να παράγει εδραίο πολιτικό στοχασμό επειδή είχε αφενός βαθιά γνώση του Όμηρου και αφετέρου μια συγκλονιστική κατανόηση του ταξιδιού των ανθρώπων, των κρατών, των πολιτισμών και του κόσμου. Η ιστορική του θέαση ήταν τόσο μεγάλη που μπορούσε να συνδυάσει, συμπυκνώσει και αποκρυσταλλώσει την ουσία των τριών επιπέδων ανάλυσης.
Κανείς, ακόμη, διερωτάται μήπως; ο ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΒΑΦΗΣ πήγε πέρα από τον Όμηρο με την έννοια ότι συνοψίζει μεγαλοφυώς τα τρία επίπεδα ανάλυσης ταυτόχρονα ερεθίζοντας στοχαστικά όποιον τον διαβάσει να ανατρέξει στον Όμηρο, τους σημαντικούς κλασικούς αλλά και τα σοβαρά κείμενα για την διαχρονική διαδρομή των ανθρώπων. Αυτό μπορούμε να το ονομάσουμε και ιστορία διεθνών σχέσεων εκ των οποίων ο Adam Watson πρόσφερε το εξαιρετικό του βιβλίο «η εξέλιξη της διεθνούς κοινωνίας». Ο Καβάφης, αναμφίβολα, μεγαλοφυώς κατάφερε μέσα σε λίγους στίχους, υπογραμμίζεται ξανά, να συνοψίσει πολλά εάν όχι τα περισσότερα της Ομηρικής παράδοσης. Με σύνθετο, πολυκύμαντο και οπωσδήποτε ανυπέρβλητο τρόπο μας άφησε ένα πάμπλουτο πολιτικό στοχασμό ενσωματωμένο σε ποιήματα Εδώ θα σταθώ σε τέσσερα κύρια. Λέω λίγα μόνο λόγια από τα πολλά που θα μπορούσα να γράψω, και θα επανέλθω.
Στο ΠΟΛΙΣ εδραίωσε τι είναι το Είναι μας, τον σκοπό του, την αναπόδραστη υπαρξιακή σχέση μαζί της, τις αναπόδραστες οντολογικές-υπαρξιακές οργανικές συναρτήσεις και πρωτίστως τι σημαίνει για μια κοινωνία η Πόλη (ιδιαίτερα εάν ροκανιστούν τα θεμέλιά της και παραμεληθεί η ασφάλειά της, βλ. πιο κάτω το Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον). Η ΠΟΛΙΣ, στις ατομικές ή συλλογικές της εκδοχές, με οποιονδήποτε τρόπο και εάν νοηματοδοτηθεί, είναι, βασικά η ύπαρξή μας στην ολότητά της.
Στην ΙΘΑΚΗ εδραιώθηκαν πολλά άλλα και ακόμη πιο σημαντικά. Βασικά περιγράφοντας ανυπέρβλητα την επίγεια Οδύσσεια των ανθρώπων μέσα σε λίγους στίχους θεμελίωσε την σημασία του αέναου ταξιδιού όσων στον νου τους έχουν την Ιθάκη. Τώρα τι είναι η Ιθάκη και ποιες οι πολλές εκδοχές της είναι πολύ μεγάλο ζήτημα για να επεκταθούμε εδώ. Σίγουρα ο κόσμος μας, η οικογένειά μας, η πατρίδα μας. Εν τέλει, η Πόλη μας. Θα μπορούσαν βέβαια να υπάρξουν πολλοί άλλοι συνειρμοί για ουσίες και νοήματα εξ ου και το επιχείρημα ότι ο Καβάφης συνοψίζει μεγαλοφυώς συνάμα και ανοίγει ορίζοντες για γόνιμη πολιτική σκέψη.
Παρενθετικά αναφέρουμε ότι, οι ανυπόστατοι σύγχρονοι μεταμοντέρνοι, βέβαια, καμιά Πόλη δεν έχουν και καμιά Ιθάκη δεν χάνουν εξ ου και καταβυθισμένοι στον μηδενισμό ποικίλων βαθμίδων Ιθάκη δεν θέλουν. Μηδέν από μηδέν = μηδέν και η συζήτηση σταματά. Το ότι συχνά ασχολούμαστε μαζί τους είναι υποχρεωτική αγγαρεία που δεν αποφεύγεται λόγω πνευματικής παρακμής που φέρνει ο μεταμοντερνισμός και της ανάγκης να αντικρουστεί. Το ζήτημα αυτό αναλύθηκε σε πολλές παρεμβάσεις και εκτενώς στα κεφάλαια 4 και 5 του «Κοσμοθεωρία των Εθνών«.
Ο Όμηρος περιγράφει προσανατολισμούς, προϋποθέσεις ασφαλούς πλεύσης, στάσεις και αποφάσεις ανθρωπολογικά πλούσιων εμπειριών και την εν γένει σημασία αυτοσυγκέντρωσης και σωστού προσανατολισμού ως απαραίτητη συνθήκη ασφάλειας, ευημερίας και ευτυχίας. Ο Καβάφης, ακριβώς, κατόρθωσε να συμπυκνώσει πολλά συνάμα και να προβληματίσει γόνιμα και εναλλακτικά αφήνοντας τον καθένα να επιλέξει σύμφωνα με τις προϋποθέσεις του. Το Ιθάκη του Καβάφη είναι αναμφίβολα τόσο περιεκτικό και ουσιώδες που να αποτελεί την χαριστική βολή κάθε εσχατολογίας: Οι Ιθάκες μπορεί και να μην υπάρχουν (δική μας άποψη είναι αυτό το έγραψε ρητορικά, για να τονίσει την ανάγκη για πάλη και σωστές προϋποθέσεις του αέναου ταξιδιού που ποτέ δεν συνεπάγεται ιδεατές καταστάσεις, σ’ αντίθεση με τις εσχατολογίες των σύγχρονων ιδεολογικών δογμάτων). Η Πόλις σίγουρα υπάρχει ανά πάσα στιγμή είτε την χάσεις είτε όχι. Το ζήτημα είναι να μην την χάσεις. Κοντολογίς, η Ιθάκη μας εμπλέκει στο μεγάλο και σημαντικό ανθρώπινο ταξίδι και η Πόλις αφήνει να νοηθεί ότι είναι ο κόσμος του καθενός και η Ιθάκη προς την οποία θα πρέπει να ταξιδεύει. Αμφίσημα, γόνιμα και εδρασμένος πάνω στην Ομηρική παράδοση ο Καβάφης μας προβληματίζει και μας βοηθά να κάνουμε τις επιλογές μας.
Ενέχει μεγάλη σημασία λοιπόν κανείς να ταξιδεύει έχοντας πάντα τις προϋποθέσεις, τους κινδύνους, τις προκλήσεις και τα πιθανά λάθη. Κρίσιμο είναι αφενός να έχει στον νου του την Ιθάκη ενόσω ταξιδεύει και ποτέ να μην ξεχνά ότι η Ιθάκη κατά βάση είναι η Πόλη την οποία είτε ταξιδεύει προς αυτή είτε ζει μέσα σε αυτή θα πρέπει να φροντίσει να μην χάσει. Δεν μπορείς να εμπλουτιστείς ταξιδεύοντας εάν δεν έχεις στο νου σου την Ιθάκη και δεν θα έχεις την Πόλη σου εάν το μυαλό πλήττεται και διαφθείρεται με φαντασιοπληξίες, αισχρούς ηδονισμούς, αυταπάτες, εσχατολογίες ακατάλληλες για γήινους ανθρώπους ή κίβδηλες ιδεολογικές οικουμενικίστικες ψευδαισθήσεις που πάντα υπηρετούν ηγεμονικά συμφέροντα. Αυτά οδηγούν προς Λαιστρυγόνες, Σπήλαια των Κυκλώπων, Σειρήνες και Κίρκες. Μπορεί το ταξίδι να χάσει κάθε αξία και η Πόλη αναπόδραστα να χαθεί.
Στο ΘΕΡΜΟΠΥΛΕΣ εδραιώθηκε ο ανθρωπότυπος ο οποίος είναι συνάμα ενάρετος και είδος «υπεράνθρωπου» φύλακα του πολιτισμού και της πατρίδας. Λίγοι θα γευτούν ένα τέτοιο μεγαλείο γιατί παντού και πάντοτε δεν βρίσκονται όλοι στις Θερμοπύλες. Ο Λεωνίδας όμως είναι το Παράδειγμα και πολλοί θα πουν Μολών Λαβέ αν χρειαστεί. Τον ανθρωπότυπο αυτό πολλοί θα τον ζηλέψουν, άλλοι τόσοι θα το θαυμάσουν και αναρίθμητοι βολικά θα κλείσουν τα μάτια ως και να μην υπάρχει. Το τελευταίο οφείλεται στην διαφθορά του μυαλού, την ατιμία, το ψεύδος, τον φόβο, τη δειλία, τα σύνδρομα ιδιωτείας, τη μωρότητα, τη μικρότητα και όλα τα συνώνυμα και συμπαρομαρτούντα που εξ αντικειμένου βρίσκονται στον αντίθετο πόλο των Θερμοπυλών. Άμα δε ενώνονται τα νήματα όλων αυτών μαζί και άλλων παρόμοιων οδηγούμαστε στα Σόδομα και τα Γόμορρα που εμείς θεωρήσαμε ότι στον σύγχρονο κόσμο όπως εξελίσσεται ταυτίζεται με τον συνεπή μηδενισμό και την μεταμοντέρνα ενσάρκωσή του.
Τώρα, ΑΠΟΛΕΙΠΕΙΝ Ο ΘΕΟΣ ΑΝΤΩΝΙΟΝ, όταν σε κτυπά η ατυχία, τα απρόβλεπτα γεγονότα, η τα δικά σου μικρά και υπό προϋποθέσεις εν δυνάμει πολύ μεγάλα λάθη και οι απροσεξίες κάθε είδους: Χάνεις την Πόλη-Ιθάκη οπότε εκλείπει και ο σκοπός να ταξιδέψεις για να την βρείς ξανά:
Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον
Σαν έξαφνα, ώρα μεσάνυχτ’, ακουσθεί
αόρατος θίασος να περνά
με μουσικές εξαίσιες, με φωνές—
την τύχη σου που ενδίδει πια, τα έργα σου
που απέτυχαν, τα σχέδια της ζωής σου
που βγήκαν όλα πλάνες, μη ανωφέλετα θρηνήσεις.
Σαν έτοιμος από καιρό, σα θαρραλέος,
αποχαιρέτα την, την Aλεξάνδρεια που φεύγει.
Προ πάντων να μη γελασθείς, μην πεις πως ήταν
ένα όνειρο, πως απατήθηκεν η ακοή σου·
μάταιες ελπίδες τέτοιες μην καταδεχθείς.
Σαν έτοιμος από καιρό, σα θαρραλέος,
σαν που ταιριάζει σε που αξιώθηκες μια τέτοια πόλι,
πλησίασε σταθερά προς το παράθυρο,
κι άκουσε με συγκίνησιν, αλλ’ όχι
με των δειλών τα παρακάλια και παράπονα,
ως τελευταία απόλαυσι τους ήχους,
τα εξαίσια όργανα του μυστικού θιάσου,
κι αποχαιρέτα την, την Aλεξάνδρεια που χάνεις.
Κωνσταντίνος Καβάφης
Διόλου τυχαία τον Καβάφη τον έβαλα στο επίκεντρο της μονογραφίας Κοσμοθεωρία των Εθνών. Σε επερχόμενα ακόμη περισσότερο
Το ταξίδι συνεχίζεται … Ασφαλώς για τον Καβάφη ταξιδεύοντας θα επανέλθουμε αλλά και για τους υπόλοιπους που αναφέρθηκαν πιο πάνω. Ιδιαίτερα το στοχαστικό ταξίδι εμείς εκτιμούμε, σε αντίθεση με αυτούς που νομίζουν ότι τα ξέρουν όλα, ότι είναι ένα ατερμάτιστο ταξίδι στο βάθος του οποίου ισχύει το «εν οίδα ουδέν οίδα».
Ακολουθεί η αριστουργηματική απόδοση και των τεσσάρων από τον Χατζή τον νεότερο.
Ιθάκη
Σα βγεις στον πηγαιμό για την Ιθάκη,
να εύχεσαι νάναι μακρύς ο δρόμος,
γεμάτος περιπέτειες, γεμάτος γνώσεις.
Τους Λαιστρυγόνας και τους Κύκλωπας,
τον θυμωμένο Ποσειδώνα μη φοβάσαι,
τέτοια στον δρόμο σου ποτέ σου δεν θα βρεις,
αν μεν’ η σκέψις σου υψηλή, αν εκλεκτή
συγκίνησις το πνεύμα και το σώμα σου αγγίζει.
Τους Λαιστρυγόνας και τους Κύκλωπας,
τον άγριο Ποσειδώνα δεν θα συναντήσεις,
αν δεν τους κουβανείς μες στην ψυχή σου,
αν η ψυχή σου δεν τους στήνει εμπρός σου.
Να εύχεσαι νάναι μακρύς ο δρόμος.
Πολλά τα καλοκαιρινά πρωϊά να είναι
που με τι ευχαρίστησι, με τι χαρά
θα μπαίνεις σε λιμένας πρωτοειδωμένους,
να σταματήσεις σ’ εμπορεία Φοινικικά,
και τες καλές πραγμάτειες ν’ αποκτήσεις,
σεντέφια και κοράλλια, κεχριμπάρια κ’ έβενους,
και ηδονικά μυρωδικά κάθε λογής,
όσο μπορείς πιο άφθονα ηδονικά μυρωδικά,
σε πόλεις Αιγυπτιακές πολλές να πας,
να μάθεις και να μάθεις απ’ τους σπουδασμένους.
Πάντα στον νου σου νάχεις την Ιθάκη.
Το φθάσιμον εκεί ειν’ ο προορισμός σου.
Αλλά μη βιάζεις το ταξείδι διόλου.
Καλλίτερα χρόνια πολλά να διαρκέσει
και γέρος πια ν’ αράξεις στο νησί,
πλούσιος με όσα κέρδισες στο δρόμο,
μη προσδοκώντας πλούτη να σε δώσει η Ιθάκη.
Η Ιθάκη σ’έδωσε τ’ ωραίο ταξείδι.
Χωρίς αυτήν δεν θάβγαινες στον δρόμο.
Άλλα δεν έχει να σε δώσει πια.
Κι αν πτωχική την βρεις, η Ιθάκη δε σε γέλασε.
Έτσι σοφός που έγινες, με τόση πείρα,
ήδη θα το κατάλαβες οι Ιθάκες τι σημαίνουν.
Κωνσταντίνος Π. Καβάφης
Πόλις
Είπες· «Θα πάγω σ’ άλλη γη, θα πάγω σ’ άλλη θάλασσα.
Μια πόλις άλλη θα βρεθεί καλλίτερη από αυτή.
Κάθε προσπάθεια μου μια καταδίκη είναι γραφτή·
κ’ είν’ η καρδιά μου — σαν νεκρός — θαμένη.
Ο νους μου ως πότε μες στον μαρασμόν αυτόν θα μένει.
Όπου το μάτι μου γυρίσω, όπου κι αν δω
ερείπια μαύρα της ζωής μου βλέπω εδώ,
που τόσα χρόνια πέρασα και ρήμαξα και χάλασα.»
Καινούριους τόπους δεν θα βρεις, δεν θάβρεις άλλες θάλασσες.
Η πόλις θα σε ακολουθεί. Στους δρόμους θα γυρνάς
τους ίδιους. Και στες γειτονιές τες ίδιες θα γερνάς·
και μες στα ίδια σπίτια αυτά θ’ ασπρίζεις.
Πάντα στην πόλι αυτή θα φθάνεις. Για τα αλλού — μη ελπίζεις—
δεν έχει πλοίο για σε, δεν έχει οδό.
Έτσι που τη ζωή σου ρήμαξες εδώ
στην κώχη τούτη την μικρή, σ’ όλην την γη την χάλασες.
——————————————
Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον
Σαν έξαφνα, ώρα μεσάνυχτ’, ακουσθεί
αόρατος θίασος να περνά
με μουσικές εξαίσιες, με φωνές—
την τύχη σου που ενδίδει πια, τα έργα σου
που απέτυχαν, τα σχέδια της ζωής σου
που βγήκαν όλα πλάνες, μη ανωφέλετα θρηνήσεις.
Σαν έτοιμος από καιρό, σα θαρραλέος,
αποχαιρέτα την, την Aλεξάνδρεια που φεύγει.
Προ πάντων να μη γελασθείς, μην πεις πως ήταν
ένα όνειρο, πως απατήθηκεν η ακοή σου·
μάταιες ελπίδες τέτοιες μην καταδεχθείς.
Σαν έτοιμος από καιρό, σα θαρραλέος,
σαν που ταιριάζει σε που αξιώθηκες μια τέτοια πόλι,
πλησίασε σταθερά προς το παράθυρο,
κι άκουσε με συγκίνησιν, αλλ’ όχι
με των δειλών τα παρακάλια και παράπονα,
ως τελευταία απόλαυσι τους ήχους,
τα εξαίσια όργανα του μυστικού θιάσου,
κι αποχαιρέτα την, την Aλεξάνδρεια που χάνεις.
Κωνσταντίνος Π. Καβάφης
Θερμοπύλες
Τιμή σ’ εκείνους όπου στην ζωή των
ώρισαν και φυλάγουν Θερμοπύλες.
Ποτέ από το χρέος μη κινούντες·
δίκαιοι κ’ ίσοι σ’ όλες των τες πράξεις,
αλλά με λύπη κιόλας κ’ ευσπλαχνία·
γενναίοι οσάκις είναι πλούσιοι, κι όταν
είναι πτωχοί, πάλ’ εις μικρόν γενναίοι,
πάλι συντρέχοντες όσο μπορούνε·
πάντοτε την αλήθεια ομιλούντες,
πλην χωρίς μίσος για τους ψευδομένους.
Και περισσότερη τιμή τους πρέπει
όταν προβλέπουν (και πολλοί προβλέπουν)
πως ο Εφιάλτης θα φανεί στο τέλος,
κ’ οι Μήδοι επί τέλους θα διαβούνε.
Κωνσταντίνος Π. Καβάφης
Υστερόγραφο. Ο παρεμβαλλόμενος χάρτης είναι τα μέρη που επισκέφτηκε ο υποφαινόμενος ως αξιωματικός καταστρώματος σε Ελληνικά εμπορικά πλοία για δύο χρόνια σε ηλικία 17 με 19 και ένα έτος ακόμη μετά την αποφοίτηση για να μπορέσω να συνεχίσω μεταπτυχιακές σπουδές. Με κόκκινες κουκκίδες σημειώνονταν τα μέρη που «επισκεπτόμουν» διασχίζοντας συχνά θύελλες και δύο φορές κυκλώνες. Κανείς σίγουρα έτσι ταξιδεύοντας αλλά και σε όλο το φάσμα της ζωής συναντά πολλές Σειρήνες και ότι άλλο περιέχει ο πλανήτης σε χώρες εξωτικές και ωραίες, που δεν ήταν, όμως, η Πόλης (μου). Αυτή η συνειδητοποίηση, για τον καθένα, είναι πολύ μεγάλη υπόθεση. Παρά το ότι απόλαυσα, θαύμασα και έμαθα πολλούς τόπους και πολιτισμούς, εμπεδώθηκε ότι η Πόλη είναι η δική μου πατρίδα-Ιθάκη που πρέπει να έχεις κατά νου ταξιδεύοντας. Στον ξεθωριασμένο από τον χρόνο πίνακα που ανακάλυψα σε κάποιο παλιό κιβώτιο βιβλίων όπου και οι δύο τόμοι του Καβάφη που πάντα με συνόδευαν, στο κάτω μέρος, είναι αποσπάσματα από το Πόλις.
Σημείωση. 5.4.2019. Το κείμενο εμπνεύστηκε επειδή επίκειται … ταξίδι, Επιστρέφοντας θα γίνουν, ενδεχομένως, κάποιες ορθογραφικές διορθώσεις και εκφραστικές βελτιώσεις,
Παράρτημα
Ο αθέσπιστος ρόλος της ισχύος στην διεθνή πολιτική και η πολιτική θεωρία του διεθνούς συστήματος versus πολιτική θεολογία
(με 2 υστερόγραφα Θόδωρου Ζιάκα και δικό μου υστερόγραφο οφειλών)
Π. Ήφαιστος 10.10.2013
Εξαρχής προσδιορίζεται ως κύριο πρόβλημα η μεγάλη διαφορά μεταξύ της γνωσιολογικής και της οντολογικής θεμελίωσης του Πολιτικού. Αναζητώντας τις οντολογικές ρίζες της ισχύος αναγόμαστε στο διεθνές επίπεδο, αφού λάβουμε υπόψη την ειδοποιό διαφορά του διεθνούς από το κρατικό επίπεδο. Θα ήταν, για παράδειγμα, άκρως αντι-επιστημονική μια αναγωγή στο διεθνές πεδίο, η οποία θα αγνοούσε την κρατοκεντρική οντολογία, ότι δηλαδή τα κράτη είναι το «ον», οι «υποστάσεις» του διεθνούς πεδίου.
Από αυτό το ίδιο κρατικό «ον» απορρέουν στάσεις και αντιλήψεις αισθητού και πνευματικού χαρακτήρα που αφορούν την αυτοσυντήρησή του, την νομιμοποίηση της κατοχής ισχύος και την οντολογική νομιμοποίηση της άσκησής της στις δια-συλλογικές στάσεις. Κάθε εξισωτική και εξομοιωτική αντίληψη λογικό είναι να αντιπαθεί την οντολογικά προσανατολισμένη επιστήμη και επιστημολογία. Λογικό διότι κανονικώς εχόντων των πραγμάτων [εάν δηλαδή θεωρήσουμε την ανθρώπινη οντολογία αμάχητο γεγονός που κείται πέραν ιδεολογικών κρίσεων] η οντολογία αυτο-περιορίζει την πολιτική σκέψη δεοντολογικά και οδηγεί σε μια συνειδητή ή αυτονόητα δεδομένη αντι-ηγεμονική παραδοχή αλλά και σε μια παραδοχή της ισορροπίας δυνάμεων στο διακρατικό σύστημα ως (αντί-ηγεμονική) στάση η οποία αφενός συμβάλει θετικά στην σταθερότητα και αφετέρου διασφαλίζει την συλλογική ελευθερία των πολιτικά κυρίαρχων κοινωνικών οντοτήτων.
Από πού λοιπόν πηγάζει η κρατική ισχύς, πως νομιμοποιείται, πως σχετίζεται η άσκηση της εξουσίας με την πολιτική συγκρότηση, ποιος ο ρόλος και οι πηγές της νομιμοποίησης της ισχύος στην πολιτική συγκρότηση, ποια η σχέση του ατόμου με την συλλογικότητα και αντιστρόφως, ποιος προσδιορίζει τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις και ποιος το διανεμητικό σύστημα δικαιοσύνης και τι είδους;
Σ’ αυτό το τελευταίο εντοπίζεται και η ειδοποιός διαφορά μεταξύ του ενδοκρατικού και του διακρατικού πεδίου. Στο ενδοκρατικό πεδίο και ανάλογα με την δομή της πολιτικής συγκρότησης και της συνεπαγόμενης κοινωνικής νομιμοποίησης και συνοχής, υφίσταται σύστημα διανεμητικής δικαιοσύνης. Στο διεθνές επίπεδο απουσιάζουν οι αντίστοιχες προϋποθέσεις και η ισχύς είναι το κύριο διανεμητικό μέσο. Αυτό εξάλλου υπογραμμίζει η παρεξηγημένη αλλά αμάχητη Μακιαβελική θέση ότι «η ηθική είναι προϊόν πολιτικής». Άλλοι στοχαστές όπως ο Waltz, όντας βαθύτατα υποψιασμένοι, θεωρούν αυτονόητη την οντολογία του κρατοκεντρικού συστήματος και ούτε καν την αγγίζουν ή αναφέρουν.
[Παρένθεση: Το άρθρο αφορά το κρατοκεντρικό σύστημα της αρχαιότητας και της νεοτερικότητας και όχι τα κοσμοσυστημικά περιβάλλοντα του παρελθόντος καθότι δεν είναι του παρόντος να επεκταθούμε.]
Αντιλαμβανόμαστε, λοιπόν, την θεωρία της ισχύος ως οντολογικά συναρτημένη με την αντικειμενική πραγματικότητα του εθνοκρατοκεντρικού συστήματος, όπως εξελίχθηκε, διαμορφώθηκε και δομήθηκε τους τελευταίους αιώνες. Στη βάση αυτή, όπως και ο Θουκυδίδης εξάλλου, θεωρούμε την ισχύ και την ελευθερία άρρηκτα συνδεμένες, καθότι σε ένα εξ ορισμού ανταγωνιστικό και άναρχο διεθνές σύστημα η απόλαυση της οντολογικής συλλογικής ετερότητας υπό συνθήκες ελευθερίας είναι συναρτημένη με την δυνατότητα υπεράσπισής της.
Είναι σχεδόν αστείο να αμφισβητηθεί, ότι κατά την διάρκεια της γνωστής ιστορίας το διακρατικό γίγνεσθαι κυριαρχείται από τους νόμους της ισχύος στις ποικίλες εκφάνσεις της και εκδοχές της και στις ποικίλες περιστάσεις, οι οποίες διαφέρουν φυσικά από εποχή σε εποχή και από περίπτωση σε περίπτωση. Η ισχύς νομιμοποιημένη ή όχι αποτελεί κύριο παράγοντα του Κοινωνικού και Πολιτικού γίγνεσθαι των ανθρώπων από καταβολής κόσμου και καθ’ όλη την διάρκεια της διαδρομής των ανθρώπων πριν και μετά την συμβολική αφετηρία του πολιτικού πολιτισμού. Κανείς μπορεί να σταθμίσει και εκτιμήσει τις ποιοτικές προδιαγραφές ενός πολιτικού στοχαστή από το τι υποστηρίζει όσον αφορά την ισχύ. Κανείς δεν μπορεί να αφορίσει τον ρόλο της ισχύος χωρίς να αυτοαναιρεθεί. Σε κάθε περίπτωση, το να αμφισβητηθεί η ισχύς, ως η βαθύτερη διαμορφωτική δύναμη του διακρατικού γίγνεσθαι, είναι σχεδόν αστείο και στην ιστορία των ιδεών υπάρχουν πολλοί που κάνουν επιστημονικοφανή αστεία. Εξαιρούμε τους προπαγανδιστές που ξέρουν πολύ καλά τι κάνουν ακόμη και όταν εκτοξεύουν αποβλακωτικά και αήττητα γελοία επιχειρήματα.
Εάν ο κόσμος κυριαρχείται από τους νόμους της ισχύος ενδιαφέρουν οι οντολογικές συναρτήσεις μεταξύ των «αξιών», κανονιστικών θέσεων και της τυπικής λογικής των όντων, όπως αυτές απορρέουν από τα αισθητά και πνευματικά τους μεγέθη (και την δίνη μέσα στην οποία ρίχνονται). Εάν σταθούμε στο μέχρι τούδε επιστημονικά προκλητικό και εν πολλοίς αδιερεύνητο πεδίο της σχέσης οντολογίας και λογικής των πολιτικά κυρίαρχων όντων, ακαριαία καλούμαστε να σκεφτούμε την κρατική οντολογία και τις ποικίλες βαθμίδες της, που την καθιστούν ασθενή ή ισχυρή στο διεθνολογικό πλαίσιο, όπου λόγω της εκεί δεδομένης αναρχίας, υποχρεωνόμαστε να ασχοληθούμε με την αυτοσυντήρηση, τα οντολογικά ερείσματα και τις νομιμοποιητικές βάσεις των κρατικών δρώντων. Είναι άλλωστε οι μόνοι που διαθέτουν συγκροτημένη κοινωνία και συναρτημένη με αυτήν Πολιτική, ενώ οι υπόλοιποι διεθνείς δρώντες είναι είτε εξαρτημένες μεταβλητές είτε ανεξάρτητες μεταβλητές, οι οποίες δυνητικά αγγίζουν την ιδιωτεία ή και την προ-πολιτική βαρβαρότητα. Στο πλαίσιο αυτό ο συνειδητός πολίτης, καθώς γνωρίζει, ότι η ιδιότητά του ως πολίτη συναρτάται με την ισχύ του δικού του κράτους (και μόνο), διακρίνει την δική του αυθυπέρβαση ως προϋπόθεση της αυτοσυντήρησης σε έναν διεθνώς άναρχο ανταγωνιστικό κόσμο, όπου ο διαμορφωτικός και διανεμητικός ρόλος της ισχύος είναι νομοτέλεια («το κυριότερο νόμισμα της διεθνούς πολιτικής» σύμφωνα με τον σωστό αφορισμό του Kenneth Waltz).
Αυτές είναι, εξ αντικειμένου, οι οριοθετήσεις της πολιτικής θεωρίας του διεθνούς συστήματος. Προφανώς η πολιτική θεωρία του κράτους θα είναι αποσπασματική και περιορισμένης εμβέλειας εάν δεν τις λαμβάνει υπόψη. Η εντυπωσιακή ανάπτυξη της διεθνούς πολιτικής οικονομίας και των συνοδευτικών θεωρήσεων πολιτικής φιλοσοφίας, είναι σαφώς προς την σωστή κατεύθυνση. Το κράτος είναι κυρίαρχο και οντολογικά αυτάρκες (ή έτσι το θέλει το διεθνές δίκαιο και οι αποφάσεις των κοινωνιών) αλλά λειτουργεί καθημερινά στην διεθνή πολιτική της οποίας και αποτελεί αναπόσπαστο μέρος. Όποιος έχει εμβαθύνει, ιδιαίτερα στα πεδία των σκοπών της στρατηγικής, αντιλαμβάνεται ότι η αξιολογικά ελεύθερη θεωρία διεθνών σχέσεων, είναι μια αμιγής πολιτική θεωρία του διεθνούς συστήματος, κατιτί δηλαδή πολύ σύνθετο, δυναμικό και στοχαστικά προκλητικό. Και δεν περνά -εξ αντικειμένου- μέσα από κάποια ιδεολογική προσέγγιση, αλλά μέσα από την ρεαλιστική εξέταση των δομών και προϋποθέσεων του κρατοκεντρικού συστήματος. (Βλ. σύνοψη των θεωρήσεων του Waltz σε δέκα σημεία, σελ. 10 ε.ε. από Αθανάσιο Πλατιά στο «Θεωρία διεθνούς πολιτικής».)
Η αξιολογικά ελεύθερη πολιτική θεωρία του διεθνούς συστήματος αυτοπεριορίζεται αυστηρά στην αρχή της κρατοκεντρικής αυτοσυντήρησης. Θα μπορούσε βέβαια να κινηθεί ταυτόχρονα και στον υποθετικό χώρο, όπου το διακρατικό πεδίο θα έχει θεσμιστεί, κατ’ αναλογία προς το ενδοκρατικό, ώστε η αυτοσυντήρηση του υπερκρατικού επιπέδου να βασίζεται στην αυθυπέρβαση των συστατικών κρατικών του κυττάρων, κατά το ρωμαϊκό («βυζαντινό») παράδειγμα, ας πούμε. Αλλά τότε δεν θα ήταν «πολιτική θεωρία», αλλά «πολιτική φιλοσοφία», κάτι το τελείως διαφορετικό: μετάβαση σε άλλο γένος. Τηρουμένης όμως της αυστηρής αυτής διακρίσεως, η εν λόγω «φιλοσοφική» διερεύνηση θα μπορούσε να αποβεί γόνιμη για την πολιτική θεωρία.
Η αρχιμήδειος αφετηρία της πολιτικής θεωρίας του συγκαιρινού μας διεθνούς συστήματος είναι το Βεστφαλιανό κρατοκεντρικό σύστημα, όπως θεμελιώθηκε το 1648, διαβαθμίστηκε και αναπτύχθηκε οντολογικά, για να επικυρωθεί κοσμοθεωρητικά στον Καταστατικό Χάρτη του ΟΗΕ, το 1945.
Οι προϋποθέσεις που τέθηκαν στην Βεστφαλία το 1648 μ.Χ. και τα κοινωνικοντολογικά γεγονότα των τελευταίων αιώνων, θέτουν μεγάλες πολιτικοστοχαστικές προκλήσεις των οποίων η μελέτη απαιτεί σκληρή δουλειά αλλά και σκληρά νεύρα. Ασθενείς ψυχές δεν αντέχουν την τραγικότητα των κρατοκεντρικών λογικών, που τόσο καλά περιέγραψε ήδη ο Θουκυδίδης. Σίγουρα μια τέτοια σκληρή δουλειά περιδιάβασης πάνω στα δύσβατα και πλήρη συγκρούσεων σύνορα του κρατοκεντρικού συστήματος, δεν συνεπάγεται το επιστημονικά αυτοκτονικό αναμάσημα ιδεολογημάτων, πλην -όπως υπαινιχθήκαμε- για προπαγανδιστικούς λόγους, αλλά το τελευταίο δεν είναι επιστήμη αλλά στράτευση στις αξιώσεις ισχύος του ενός ή άλλου δρώντα της διεθνούς πολιτικής.
Δύο υστερόγραφα του Θόδωρου Ζιάκα ο οποίος το διάβασε μετά την πρώτη συγγραφή
Υστερόγραφο 1. Η διάκριση γνωσιολογικής και οντολογικής θεμελίωσης του Πολιτικού παραπέμπει στην χρήση της από τον Αχμέτ Νταβούτογλου, ο οποίος ορθώς την επισημαίνει ως ειδοποιό διαφορά «Δύσης» και Ισλάμ, δεν αντιλαμβάνεται όμως το ανθρωπολογικό βάθος της. Δεν αντιλαμβάνεται, πιο συγκεκριμένα, ότι οριοθετεί την ουσιαστικότερη διαφορά ατομοκεντρισμού και κολεκτιβισμού.
Υστερόγραφο 2. Στην επιστημολογική βιβλιογραφία είναι σαφής η διάκριση φιλοσοφίας, θεωρίας και πράξης. Έτσι η πολιτική σκέψη μπορεί να διακριθεί σε φιλοσοφική, θεωρητική-επιστημονική και σε πρακτική-επιχειρησιακή. Διαφέρουν ως προς την κλίμακα και τον βαθμό δυσκολίας και χρησιμότητας. Η φιλοσοφική προσέγγιση είναι η ευκολότερη, η θεωρητική δυσκολότερη και χρησιμότερη, η δε πρακτική ακόμα πιο δύσκολη και ακόμα πιο χρήσιμη. Η φιλοσοφική προσέγγιση, η οποία σκέπτεται με πολύ γενικές ιδέες, κυρίως επί δυνατοτήτων και όχι γεγονότων, είναι προπαρασκευαστική για την θεωρητική-επιστημονική προσέγγιση. Η θεωρητική προσέγγιση ασχολείται με εμπειρικά δεδομένα-γεγονότα, υπολογίζει τις διάφορες παραμέτρους τους, προσπαθεί να ανακαλύψει τους νόμους που τα διέπουν και είναι προπαρασκευαστική για την πρακτική-επιχειρησιακή προσέγγιση, βάσει της οποίας θα καθοριστεί η πολιτική πράξη. Οι διαφορές είναι στην κλίμακα της σκέψης, αλλά πολύ ουσιώδεις («άλλου γένους»). Για παράδειγμα μια άψογη φιλοσοφική σύνθεση, κατεβαίνοντας στο θεωρητικό επίπεδο μπορεί να αποδειχθεί βλακεία, στο δε πρακτικό απλώς έγκλημα. Εννοείται ότι οι φιλοσοφικές προσεγγίσεις είναι ιδιαίτερα χρήσιμες εκεί που δεν έχουμε ακόμη θεωρία. Και επίσης εκεί που η θεωρία είναι αδύνατο να δοκιμαστεί πειραματικά και αρκείται στη σύγκρισή της με τις άλλες ομόλογες θεωρίες.
Σημείωση Π. Ήφ. «Οφειλές»:
Το κείμενο έτυχε ανάγνωσης από τον Θόδωρο Ζιάκα. Δεδομένου ότι συμφωνεί με τους κεντρικούς άξονες της επιχειρηματολογίας μου υιοθέτησα με ευχαρίστηση παρεμβάσεις του επί συγκεκριμένων ζητημάτων υφολογικού χαρακτήρα και αναδιατυπώσεις που μετρίασαν κάποιες διατυπώσεις. Στην πρώτη παράγραφο έκανε μια καλύτερη δόμηση του επιχειρήματος το οποίο και διατήρησα γιατί επί τους ουσίας δεν διέφερε από αυτό που εγώ αρχικά διατύπωσα. Το υστερόγραφο 1 είναι δικό του. Σχολιάζοντάς περαιτέρω πρόσθεσε ότι η υποσημείωση αυτή ανοίγει την δίοδο προς μια γραμμή κοινωνικής οντολογίας η οποία ξεκινά, ακριβώς, από το υπέρτερο επίπεδο που για το Πολιτικό είναι το διεθνές επίπεδο. Εντός κειμένου στις τελευταίες παραγράφους και σε αναφορά με την θέση της αυτοσυντήρησης στο κρατοκεντρικό σύστημα [καίριο ζήτημα για την Θουκυδίδεια θεωρία διεθνών σχέσεων η οποία θεωρεί τη αυτοσυντήρηση προσδιοριστική των διακρατικών στάσεων και συμπεριφορών] και την πιθανή σύνδεση της μελέτης του υπερκρατικού επιπέδου, πρόσθεσε την διάκριση μεταξύ «πολιτικής θεωρίας» και «πολιτικής φιλοσοφίας». Σε δική μου σχετική παράκληση για περαιτέρω σχόλια για την διάκριση αυτή, πρόσθεσε το υστερόγραφο 2».
Π. Ήφαιστος – P. Ifestos
www.ifestos.edu.gr – info@ifestos.edu.gr www.ifestosedu.gr – info@ifestosedu.gr
Twitter https://twitter.com/ifestosedu
Linkedin https://www.linkedin.com/in/panayiotis-ifestos-0b9382131/
Instagram https://www.instagram.com/p.ifestos/
Στρατηγική Θεωρία–Κρατική Θεωρία https://www.facebook.com/groups/StrategyStateTheory/
Προσωπική σελίδα https://www.facebook.com/p.ifestos
Προσωπικό προφίλ https://www.facebook.com/panayiotis.ifestos
Πολιτισμός, Περιβάλλον, Φύση, Ψάρεμα https://www.facebook.com/Ifestos.DimotisBBB
Διεθνής πολιτική 21ος αιώνας https://www.facebook.com/groups/InternationalPolitics21century/
ΗΠΑ: Ιστορία, Διπλωματία, Στρατηγική https://www.facebook.com/groups/USAHistDiplStrat/
Ελλάδα-Τουρκία-Κύπρος: Ανισόρροπο τρίγωνο https://www.facebook.com/groups/GreeceTurkeyCyprusImbalance/
Διαχρονική Ελληνικότητα https://www.facebook.com/groups/Ellinikotita/
Φιλοπατρία, Δημοκρατία, Ελευθερία https://www.facebook.com/groups/philopatria/
Άνθρωπος, Κράτος, Κόσμος–Πολιτικός Στοχασμός https://www.facebook.com/groups/Ifestos.political.thought/
Κονδύλης Παναγιώτης – https://www.facebook.com/groups/Kondylis.Panagiotis/
Θολό βασίλειο της ΕΕ https://www.facebook.com/groups/TholoVasileioEU/
Θουκυδίδης–Πολιτικός Στοχασμός https://www.facebook.com/groups/thucydides.politikos.stoxasmos/
Μέγας Αλέξανδρος–Ιδιοφυής Στρατηγός και Στρατηλάτης https://www.facebook.com/groups/M.Alexandros/
Εκλεκτά βιβλία που αξίζουν να διαβαστούν https://www.facebook.com/groups/eklektavivlia/
Ειρηνική πολιτική επανάσταση https://www.facebook.com/groups/PolitPeacefulRevolution/
«Κοσμοθεωρία των Εθνών» https://www.facebook.com/kosmothewria.ifestos
Κατηγορίες:Adam Watson, πολιτισμός, πολιτική παιδεία, συνεπής μηδενισμός, τρόπος ζωής, Όμηρος, Αριστοτέλης, Αλεξάνδρεια, Ελληνικότητα, Μολών Λαβέ, Πατρίδα, Ποίηση, ιστορική διαδρομή
Παναγιώτης Ήφαιστος - Panayiotis Ifestos 