28.4.2007. Όταν το Χάρβαρντ βρίσκει τους νέους «εχθρούς» των ΗΠΑ

http://www.enet.gr/online/online_text/c=111,dt=28.04.2007,id=85779388

ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ – 28/04/2007

Του δρος ΝΙΚ. Α. ΣΤΑΥΡΟΥ*

Με την κατάρρευση του Ανατολικού Μπλοκ οι σχεδιαστές της «μεγάλης στρατηγικής», άρτι αφυπνισθέντες από τη χειμερία νάρκη του Ψυχρού Πολέμου και φοβούμενοι μήπως χάσουν τη σημασία τους, έψαξαν τον ορίζοντα για εχθρούς και πρόθυμα άρχισαν να αναπροσαρμόζουν την παγκόσμια σκακιέρα. Έτσι, στην έδρα του Χάρβαρντ, χρηματοδοτούμενη από τη βιομηχανία όπλων, βρέθηκε ο Σαμ Χάντινγκτον, που έβαλε στο ράφι τους φακέλους του για τον Ψυχρό Πόλεμο και ξαναγύρισε στις προπολεμικές του φαντασιώσεις. Το αποτέλεσμα ήταν το διάσημο τώρα έργο του «Η σύγκρουση των πολιτισμών», ένα «σχέδιο δράσης» που, μασκαρεμένο ως ακαδημαϊκό σύγγραμμα, όπως υποστηρίζει ο ίδιος, θα καθορίσει το περιβάλλον ασφαλείας του 21ου αιώνα. Ο Ζμπίγκνιου Μπρεζίνσκι, μαθητής του Σαμ, που μισούσε παθολογικά τους Ρώσους, ακολούθησε τα βήματα του δασκάλου, ανανεώνοντας το γεωπολιτικό μοντέλο «ηπειρωτική χώρα εναντίον νήσων» στη διατριβή του με τίτλο «Η μεγάλη σκακιέρα». Χωρίς να το έχει στόχο ο ίδιος, η διατριβή αυτή χρησιμοποιήθηκε στην επιχειρηματολογία για τη διεύρυνση του ΝΑΤΟ και στην ντε φάκτο μεταμόρφωσή του από μια αμυντική συμμαχία σε παγκόσμια αστυνομική δύναμη. Η γεωπολιτική, όπως τη γνωρίζουμε, ήταν η εφεύρεση του Βρετανού τυχοδιώκτη Χάλφορντ Μακ Κίντερ, αλλά υλοποιήθηκε με ζήλο από τον αγαπημένο ακαδημαϊκό του Χίτλερ, τον Καρλ Χάουχοφερ.
Η νεότερη εκδοχή αυτή της «θεωρίας» υπόσχεται παγκόσμια κυριαρχία από ιμπεριαλιστές ονειροπόλους, εάν βέβαια πρώτα επιτύγχαναν το διαμελισμό της Ρωσίας και τον κατακερματισμό της σε βαλκανικού τύπου φέουδα, μια προοπτική που θα εξασφάλιζε αποτελεσματικό έλεγχο της ευρασιατικής έκτασης. ;Oπως και τα πρώιμα μοντέλα, τα μετά τον Ψυχρό Πόλεμο σχέδια βασίζονταν στην εκ νέου φεουδαρχοποίηση της πρώην Σοβιετικής Ενωσης ή σε περίπτωση αποτυχίας αυτού του σχεδίου, στη συνεχή απασχόληση του ρωσικού της τμήματος στον αγώνα εναντίον των μουσουλμανικών τμημάτων στα εδάφη της. Αν κάποιος αναγνώστης διερωτάται γιατί οι επιχειρήσεις της Αλ Κάιντα στη Βοσνία, το Κοσσυφοπέδιο και την Τσετσενία αποκλήθηκαν «απελευθερωτικοί αγώνες», η απάντηση είναι απλή: προτιμάμε τη Ρωσία είτε ως εχθρό είτε να απασχολείται πολεμώντας το Ισλάμ, όπως τον παλιό καλό καιρό που οι Σέρβοι και οι Έλληνες προστάτευαν τις πύλες της Δύσης. Παρ’ όλα ταύτα, το καινούργιο σύστημα, στην πραγματικότητα αντίγραφο των αποικιοκρατικών σχεδίων του 1850, απαιτεί συγχρονισμό πολλών παραγόντων και εφαρμογών, όπως: εξαρτώμενους «στρατηγικούς εταίρους», νέο τύπο οθωμανισμού, πλαστογράφηση διεθνούς αρχιτεκτονικής που ταξινομεί τα κράτη με βάση την υποταγή που επιδεικνύουν, την ευελιξία τους να αποδέχονται προκαθορισμένες ρόλους και την ικανότητά τους να εκπληρώνουν επιχειρήσεις που τους αναθέτει η «απόλυτη υπερδύναμη».
Ο κατάλογος των σχεδίων, προτεινόμενων από τους δημιουργούς της βίας και τους προωθούντες τον επονομαζόμενο «πεφωτισμένο ιμπεριαλισμό» (οξύμωρο), είναι στην πραγματικότητα ατελείωτος. Για παράδειγμα, σύμφωνα με ένα πείραμα του Πανεπιστημίου Γέιλ, ο κόσμος θα μπορούσε να ελεγχθεί μέσω ενός δικτύου εννέα κεντρικών κρατών, που επεκτείνονται από τη Νιγηρία στη Νότια Αφρική, την Τουρκία, τη Βραζιλία κ.τ.λ. Αυτοί οι πυλώνες θα είναι οι πρώτοι που θα ενισχυθούν στρατιωτικά (αλλά θα ελέγχονται οικονομικά), ώστε να τους επιτρέπεται να αστυνομεύουν το δικό τους χώρο, να κυριαρχούν και να επιβάλλονται στους γείτονές τους. Οι ηγέτες αυτών των «εταίρων-κυβερνητών» αναμένεται να λειτουργούν όπως οι Οθωμανοί βεζύρηδες. Επιπροσθέτως, θα πρέπει να περάσουν την απαιτούμενη «εκπαίδευση υποταγής» σε δυτικές επιχειρήσεις ανακύκλωσης (γνωστές ως θινκ τανκς-«think tanks») και θα είναι πρόθυμοι να παρέχουν τις δυνάμεις τους σε δύσκολες συγκρούσεις στις οποίες η υπερδύναμη δεν επιθυμεί να αναμιχθεί άμεσα. Η στρατηγική συνεργασία απαιτεί επίσης την ανάληψη εγχειρημάτων σε μέρη όπου οι ΗΠΑ δεν έχουν αξιοπιστία. Ικανοποιητικά στοιχεία καλής συμπεριφοράς, στην πραγματικότητα ένα υποκειμενικό κριτήριο, απαιτούνται επίσης από τους ξένους ηγέτες που ευελπιστούν να κερδίσουν τον τίτλο του «στρατηγικού εταίρου». Σίγουρα, οι υποχρεώσεις που προκύπτουν από έναν τέτοιο τίτλο εξαρτώνται από τις ανάγκες της αυτοκρατορικής μητρόπολης αλλά οι ανταμοιβές είναι συνήθως πενιχρές και συνήθως αποτελούνται απ’ αυτό που οι πολιτικοί επιστήμονες αποκαλούν «πληροφοριακές αξίες»: για παράδειγμα, ένα μετάλλιο, μια ακρόαση με τον «αυτοκράτορα» ή τους διορισμένους χειριστές των ξένων ικετών, η έκδοση ευγενών «διακηρύξεων» που κάνουν τους ιθαγενείς «περήφανους», φωτογραφίες θερμών χειραψιών ή ασπασμών και στα δύο μάγουλα, επίδειξη εξεχόντων ντόπιων στην υπηρεσία του αυτοκράτορα, στον οποίο πρέπει πρώτοι να αποδείξουν την αφοσίωσή τους ασκώντας πιέσεις στην πατρίδα τους όταν τους ζητηθεί και τέλος, ευκαιρίες για διάδοση της πολιτικής ορθότητας όπως αυτή ορίζεται από τους αυτοκρατορικούς μανδαρίνους.

Η Ελλάδα βρίσκεται τώρα στο στάδιο της «εκπαίδευσης» για τον τίτλο του «στρατηγικού εταίρου» και εξ ορισμού σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι της Ιστορίας της. Η επίτευξη αυτού του σκοπού θα εξαρτηθεί από την απόδοσή της σε ζητήματα που θα μπορούσαν να καταστήσουν την Ανατολική Μεσόγειο και τα Βαλκάνια εθνοτικά δυσδιάκριτα και να μετατρέψουν τα ελληνικά νησιά σε παράδεισο για διεφθαρμένους απατεώνες που αναζητούν τόπους αναψυχής. Κατ’ αρχάς η Ελλάδα καλείται να «πουλήσει στους Σέρβους το σχέδιο Αχτισάαρι» για το Κόσοβο, παρ’ όλο που δημιουργεί μια δεύτερη Αλβανία στα Βαλκάνια κι απειλεί τη μακροπρόθεσμη σταθερότητα της ίδιας της Ελλάδας. Καλείται επίσης να μάθει να ζει με την πραγματικότητα ότι η αμερικανική εξωτερική πολιτική στην Ανατολική Μεσόγειο έχει ανατεθεί υπεργολαβικά σε έναν περιφερειακό τοποτηρητή και ότι οι πολιτικές για την ασφάλεια έχουν ιδιωτικοποιηθεί. Οι Έλληνες, ως έθνος, καλούνται να επαναπροσδιορίσουν την ταυτότητά τους και να μάθουν να ζουν σε ένα πολυ-εθνοτικό περιβάλλον που δεν ήξεραν ποτέ ότι υπήρχε εντός των συνόρων τους. Οι προοπτικές της Ελλάδας για «στρατηγική εταιρική σχέση» θα μπορούσαν να βελτιωθούν περαιτέρω εάν ζητούσε επιπλέον συγγνώμη για προγονικές δόξες που κατά τους ψευτοειδικούς της κλασικής εποχής (κάποιοι μάλιστα χρηματοδοτούνται από ελληνικά ιδρύματα) κάνουν τους άλλους να νιώθουν «κατώτεροι». Σίγουρα, η Ελλάδα και οι Ελληνες καλούνται να στρώσουν το δρόμο για οποιονδήποτε επιθυμεί να προσχωρήσει στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ακόμη και για εκείνους των οποίων δεδηλωμένη πρόθεση είναι να καταστρέψουν τη συνοχή της.

Δεν είναι σαφές τι μπορεί να περιμένει η Ελλάδα από τη «στρατηγική της συνεργασία» με την αυτοκρατορική μητρόπολη. Μέχρι τώρα η μόνη ανταμοιβή-δόλωμα ήταν τα χαμόγελα των περιοδευόντων αξιωματούχων που φωτογραφίζονται με πολιτικούς παράγοντες, κάποιες ευκαιρίες φιλοξενίας αυτοκρατορικών διασημοτήτων στις βίλες τους, η σταδιακή μετατροπή της χώρας σε «καυτή αγορά ακινήτων» για «ποιοτικό τουρισμό», το άνοιγμα των πυλών στη ρωσική μαφία για να δημιουργήσει «κλειστές κοινότητες» περιφρουρούμενες από πρώην πράκτορες της KGB και η ατελείωτη εκ νέου συγγραφή της ελληνικής Ιστορίας από εκείνους που θέλουν να αποκαταστήσουν το βαλκανικό χάρτη τής προ του 1912 εποχής. Πρέπει ωστόσο να το παραδεχτούμε: οι πολιτικές φιλοδοξίες έχουν το τίμημά τους και οι ευλογίες της Ουάσινγκτον δεν είναι ποτέ φτηνές.

* Επιτίμος καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Χάουαρντ