3. Σχέδια Άτσεσον τον Αύγουστο και Σεπτέμβριο 1964.

(Υπό κατασκευή πορίσματα και στοιχειώδεις αναφορές σε διαθέσιμο αρχειακό υλικό – τα σημεία που ακολουθούν θα συμπληρωθούν, τεκμηριωθούν)

Η ανάγνωση του αρχειακού υλικού που έχουμε μέχρι στιγμής στην διάθεσή μας καθιστά σαφές ότι το σχέδιο Άτσεσον αποτελούσε μια αμερικανική στρατηγική ελέγχου της Κύπρου με σκοπούς η ιεραρχία των οποίων αναμενόμενα θα άλλαζε (και έτσι έγινε) ανάλογα με την ισχύ, την στρατηγική και τους ελιγμούς των εμπλεκομένων. Μια τέτοια στρατηγική εμπλοκή για τις ΗΠΑ σήμαινε ότι ιεραρχικά σήμαινε (πολλές αποχρώσεις είναι βεβαίως νοητές αλλά λογικά μόνο εντός αυτών οριοθετήσεων)
α) Να καταστεί η Κύπρος ορμητήριο των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ στην αντιπαράθεση Ανατολής-Δύσης (και ασφαλώς να μην περιπέσει η Κύπρος στην Σοβιετική Σφαίρα, κατιτί που όπως και θα ειπωθεί από τον Μπωλλ στον Πρόεδρο στην κρίσιμη σύσκεψη της 8ης Σεπτεμβρίου δεν ήταν κάτι το αναμενόμενο).
β) Προσπάθεια μεν να εκπληρωθεί αυτός ο στόχος χωρίς όμως κατά προτίμηση να συγκρουστούν Ελλάδα και Τουρκία (αυτό ακαριαία και άκαμπτα οριοθετούσε το εγχείρημα και τα εναλλακτικά σχέδια των ΗΠΑ εκτός και αν κανείς έχει ένδειξη ότι η Τουρκία θα δεχόταν οτιδήποτε άλλο εκτός από μια εδραία και μόνιμη παρουσία στην Κύπρο ως αφετηρία του επόμενου βήματος στο πλαίσιο της ελληνοτουρκικής αντιπαράθεσης που ποτέ δεν σταμάτησε – και που αποτελούσε συστημικού χαρακτήρα διένεξη, όπως τα γεγονότα καταμαρτυρούν διαχρονικά).
γ) Εάν η Τουρκία δεν συναινέσει σε μια περιορισμένη (σύμφωνα με τα αμερικανικά κριτήρια) κατάκτηση στρατιωτικού προγεφυρώματος στην Κύπρο (κατά την εκτίμησή μου ενοίκιο ή μόνιμη είναι δευτερεύον εκτός και αν τερματιζόταν για πάντα η ελληνοτουρκική αντιπαράθεση κατιτί που όπως γνωρίζουμε δεν ισχύει) τότε εξώθηση σε «ελεγχόμενη κρίση που θα έφερνε την Τουρκία σε διαπραγματευτική ισχυρή θέση» (βλ. στα έγγραφα πιο κάτω) και επιβολή των προδιαγεγραμμένων σκοπών.
δ) Οι Αμερικανοί με συγκλονιστικό για την Ελλάδα τρόπο –αλλά και καθοριστικό για την έκβαση της κρίσης αν άρχιζε κατιτί με σπασμωδικές ανακηρύξεις εν μέσω ελληνικού εμφυλίου– θεωρούσαν δύο πράγματα δεδομένα: Αφενός ο Έλληνας πρωθυπουργός ήταν αναλώσιμο υποχείριό τους απαξιώνοντάς τον διαρκώς ως δημαγωγό, ανίκανο κτλ. Αφετέρου, ότι ανά πάσα στιγμή ήλεγχαν πλήρως το ελλαδικό πολιτικοστρατιωτικό πεδίο με προεξάρχοντα βέβαια «άνθρωπό τους» τον Υπουργό Άμυνας Γαρουφαλιά. Είναι εξίσου συγκλονιστική, επιπλέον, προσδοκία των ΗΠΑ και ο θυμός τους αργότερα όταν δεν εκπληρώθηκε, ότι έλληνες θα εκτελούσαν ενδό-ελληνικά στρατιωτικά πραξικοπήματα τα οποία αυτοί στην συνέχεια θα ενέτασσαν στα γνωστά εναλλακτικά σενάρια δράσης (contingency plans μερικά από τα οποία αναδύονται εδώ και εκεί μέσα από όσες πληροφορίες διέτρεξα μέχρι στιγμής.
ε) Οι Τούρκοι απέρριπταν πάντοτε όλες τις προτάσεις και τελεσιδίκως με την αποστολή της επιστολής Ερκίν ενώ είχε δίαυλους επικοινωνίας με την Σοβιετική Ένωση για το θέμα της «ομοσπονδίας» (που ευνοούσε την περαιτέρω ενδό-Νατοϊκή διχόνοια που κατά βάση ήθελε η ΕΣΣΔ). Ο πασίδηλος σκοπός της Άγκυρας ήταν να συρθούν όλοι στο πεδίο στρατιωτικών παιγνίων όπου η γεωπολιτική της σημασία θα μετρούσε εξαιρετικά. Τρόπος να γίνει διαφορετικά ότι εκδουλεύσεις και να προσέφεραν οι ελλαδίτες συνομιλητές τους δεν υπήρχε γιατί η Τουρκία χαρακτηριστικά είπε αν ανακηρυχθεί η ένωση θα εισβάλει «ακόμη και εάν όλος ο κόσμος θα στραφεί εναντίον της». Εξαιρετικά σημαντικό και συναφές, πολλά κείμενα που έχουμε ήδη στην διάθεσή μας οι αμερικανοί καθιστούν ξανά και ξανά σαφές (μεταξύ τους και σε συνομιλίες με Έλληνες) αφενός ότι ποτέ δεν θα πολεμήσουν τον τουρκικό στρατό και αφετέρου ότι ποτέ δεν θα παρεμβληθούν μεταξύ τουρκικού στρατού και Κύπρου.
στ) Το πώς θα εξελίσσονταν τα εναλλακτικά σενάρια δράσης κανείς δεν μπορεί να ξέρει γιατί έχουν όπως θα εξηγήσουμε πιο κάτω την δική τους δυναμική πάντοτε αρνητική για τον λιγότερο ισχυρό.

Μια πρώτη εκτίμηση είναι ότι το πραξικόπημα που σχεδίαζε, υποσχέθηκε και τελικά δεν έκανε συνωμοτώντας με ξένες δυνάμεις θα έβαζε Ελλάδα και Κύπρο σε ναρκοπέδιο τελικού θανάτου. Για τι επιτυχία να μιλάμε όταν θα διατρέχαμε ένα κίνδυνο ενδο-ελληνικού εμφυλίου και ταυτόχρονης πολυμέτωπης στρατιωτικής σύγκρουσης. Το μόνο που δεν μπόρεσα να δω ήταν κατά πόσο είχε εμπλακεί και η σοβιετική ένωση, με την οποία η Άγκυρα βρισκόταν σε επικοινωνία. Ότι διάβασα μέχρι στιγμής επιβεβαιώνουν αυτές τις πρώτες εκτιμήσεις και επιφυλάσσομαι.