3.8.2013. Π. Ήφαιστος, «Στρατηγική αντιπαράθεση στην μεταψυχροπολεμική εποχή και αστάθμητοι ανθρωπολογικοί παράγοντες της μετά-αποικιακής εποχής»*

Σημείωση 3.8.2013. Ο συλλογικός τόμος του συνεδρίου κυκλοφορεί εντός του 2013 και η ακριβής παραπομπή είναι αυτή που εμφαίνεται στην κεφαλίδα της περίληψης που ακολουθεί. Το πλήρες κείμενο προσφέρεται για ανάγνωση σε αρχείο PDF. Είναι αναρτημένο εδώ.
Για λόγους σύγκρισης αφήνω αναρτημένη και την προφορική εισήγηση. Ο λόγος γιατί το τελικό κείμενο μετά από βάσανο πολλών μηνών και εντατικές και γόνιμες συζητήσεις με μερικούς συναδέλφους μου κατέληξε σε συγκεκριμένα επιστημονικά πορίσματα αναφορικά με το μέγα ζήτημα της στάθμισης και εκτίμησης της ισχύος στο δεύτερο επίπεδο ανάλυσης, δηλαδή του κράτους.
Η ανάλυση, επιπλέον, εδρασμένη σε συγκεκριμένη θεώρηση πολιτικής φιλοσοφίας του διεθνούς; συστήματος που αναπτύσσεται συντομογραφικά στην ενότητα 3 και που αφορά την διαφοροποίηση στο πεδίο των συστημάτων διανεμητικής δικαιοσύνης, καταλήγει σε πορίσματα για τον τρόπο που συνδέονται η ελευθερία/επιβίωση του εθνοκράτους, η κρατική ισχύς και η ανθρωπολογική συγκρότηση στο επίπεδο του κράτους.
Οι προϋποθέσεις του σύγχρονου εθνοκρατοκεντρικού διεθνούς συστήματος («καθεστώς Βεστφαλίας») είναι ανελέητα τιμωρητικές εάν δεν τις γνωρίζεις και αυτό αποτελεί σημαντικό πολιτικό κριτήριο για την διεθνή πολιτική τις επόμενες δεκαετίες. Ο Kenneth Waltz και η δομική θεωρία του είναι, υποστηρίζεται, η τελευταία λέξη των πιο υψηλών επιστημονικών προδιαγραφών.
Είναι επιπλέον η αιχμή των σοβαρών συζητήσεων και το υπόβαθρο γνώσης πάνω στο οποίο η επιστημονική μελέτη της διεθνούς πολιτικής μπορεί να αναπτύξει βάσιμες θεωρήσεις εδρασμένες πάνω στο Θουκυδίδειο Υπόδειγμα. Το τέλος της ιδεολογικής εποχής και τα κοινωνικοοντολογικά και πολιτικοοανθρωπολογτικά γεγονότα των τελευταίων αιώνων, υποστηρίζεται επιπλέον, καθιστούν την αυστηρή προσκόλληση στις Υποδειγματικές βάσεις ακόμη πιο επιτακτική.
Με δεδομένα τα εκατομμύρια των ιδεολόγων οι οποίοι συνειδητά ή ανεπίγνωστα ήταν στρατευμένοι στις αξιώσεις ισχύος της ηγεμονικής διαπάλης, η αξιολογική ελευθερία και η σωστή περιγραφή και ερμηνεία των οντολογικών δομών και των εθνοκρατοκεντρικών προεκτάσεών τους αποτελεί την αφετηρία κάθε σοβαρής μελέτης της διεθνούς πολιτικής στο μέλλον. Μετά το τέλος της ταραχώδους φάσης του μοντερνισμού, της αποικιοκρατίας και του Ψυχρού Πολέμου είμαστε σε μια νέα αφετηρία, την μετά-αποικιακή και τα κοινωνικοοντολογικά και πολιτικοανθρωπολογικά γεγονότα όπως διαμορφώθηκαν και εδραιώθηκαν αποτελούν την βάση τόσο της νέας αφετηρίας της διεθνούς πολιτικής όσο και του επιστημονικού τρόπου μελέτης της.

Περίληψη
Π. Ήφαιστος, «Στρατηγική αντιπαράθεση στην μεταψυχροπολεμική εποχή και αστάθμητοι ανθρωπολογικοί παράγοντες της μετά-αποικιακής εποχής»* στο Μάζης Ι. (επιμ.) Εξεγέρσεις στον Αραβομουσουλμανικό Κόσμο: Ζητήματα Ειρήνης και Σταθερότητας στη Μεσόγειο (Εκδόσεις ΛΕΙΜΩΝ 2013)

Περίληψη. Ποιες είναι οι επιπτώσεις εκ του γεγονότος της χειραφέτησης πολλών εθνοκρατών τα οποία διαθέτουν πνευματικά μεστές πολιτικές ανθρωπολογίες; Πως συμπλέκονται τα τρία επίπεδα ανάλυσης –άνθρωπος, κράτος, διεθνές σύστημα– εκ του γεγονότος ότι μέσα στην μέχρι τούδε υλιστική δημόσια σφαίρα εισρέει πλέον δραστικά και διαμορφωτικά ο πνευματικός κόσμος των πολιτών; Επηρεάζεται η εξωτερική πολιτική των κρατών; Το Υπόδειγμα των διεθνών σχέσεων, υποστηρίζεται, ορίζεται από τις εγγενείς ιδιότητες της εθνοκρατοκεντρικής οντολογίας. Από το Υπόδειγμα απορρέουν οι αξιωματικές θέσεις όπως διατυπώθηκαν από τον Θουκυδίδη σε αναφορά με το πανομοιότυπο κλασικό σύστημα των Πόλεων. Το Υπόδειγμα και οι αξιωματικές διατυπώσεις του Θουκυδίδη οριοθετούν το θεωρητικό πεδίο ανάπτυξης της διεθνούς πολιτικής και δεσμεύουν δεοντολογικά την πολιτική επιστήμη των διεθνών σχέσεων. Τα ιδεολογικά συναρτημένα θεωρήματα του μοντερνισμού και του μεταμοντερνισμού, υποστηρίζεται πιο κάτω, δεν εμπίπτουν σε αυτό το πεδίο και γι’ αυτό θεωρούνται επιστημονικά έωλα. Συγκρατώντας πολλά αξιόπιστα πορίσματα του κλασικού ρεαλισμού, υποστηρίζεται, η μόνη βάσιμα συγκροτημένη θεωρία διεθνούς πολιτικής είναι, εξ αντικειμένου, η δομική θεωρία του Kenneth Waltz. Συμβατά με το Υπόδειγμα θεμελιώνει με ακλόνητο τρόπο την σχέση αιτίων-αιτιατών και σταθερότητας-αστάθειας και αλλαγής ανάλογα με την διεθνή κατανομή ισχύος. Η ανάλυση που ακολουθεί συνδέει και συμπλέκει τα εξής:
1. Στο ενδοκρατικό πολιτικό γίγνεσθαι η απροσμέτρητη ποικιλομορφία και η μεγάλη κύμανση των τιμών των ενδοκρατικών μεταβλητών –πολιτισμοί, θρησκείες, κτλ, και σύμμειξη και μέθεξη πνεύματος και αισθητών στην πολιτειακή συγκρότηση– δεν επιτρέπουν μια επιστημονικών προδιαγραφών στάθμιση και εκτίμηση αιτίων και αποτελεσμάτων. Ως εκ τούτου και με δεδομένης της ανομοιότητας των κρατικών δρώντων, γενική θεωρία εξωτερικής δεν μπορεί να υπάρξει. Καλούτσικες περιγραφές κάθε κράτους, ενδεχομένως.
2. Στο ενδοκρατικό επίπεδο όσον αφορά την διεθνή πολιτική το μόνο επιτρεπτό είναι η στάθμιση και εκτίμηση των διαμορφωτικών μεταβλητών της κρατικής ισχύος. Αυτό μπορεί να γίνει μόνο σε αναφορά με τις υποστασιοποιημένες πολιτειακές συγκροτήσεις και θεσμίσεις που αφορούν την κρατική ισχύ. Αυτές οι διαμορφωτικές μεταβλητές, επιπλέον, ανάλογα με την κατά περίπτωση κύμανση των τιμών τους διαβαθμίζονται ως εκτιμήσεις υψηλότερου και χαμηλότερου ρίσκου.
3. Έτσι εκτιμούμενη η κρατική ισχύς ανάγεται στο διεθνές επίπεδο και μαζί με την ισχύ των άλλων κρατών προσδιορίζεται η διεθνής κατανομή ισχύος. Η αναγωγή αυτή γίνεται αφού προηγουμένως “αφαιρεθούν όλα τα άλλα πλην των δυνατοτήτων (δηλαδή πλην της ισχύος)» των κρατών.
4. Στην τρίτη ενότητα του παρόντος δοκιμίου και με όρους πολιτικής φιλοσοφίας αναλύονται οι προεκτάσεις για το δεύτερο και τρίτο επίπεδο εκ του γεγονότος ότι το ολοένα και πιο πνευματικά μεστό Βεστφαλιανό κράτος συγκροτεί τα εθνοκρατικά συστήματα διανεμητικής δικαιοσύνης με μοναδικό, ιδιαίτερο και ιδιόμορφο τρόπο: α) Βαθαίνει ολοένα και περισσότερο η ετερότητα της κατά κράτος πολιτικής ανθρωπολογίας. β) Συνεπαγόμενα αυξάνεται η εθνοκρατοκεντρική διαφοροποίηση. γ) Οι κρατοκεντρικές σχέσεις πρωτίστως εάν όχι αποκλειστικά διεξάγονται σε υλιστική βάση.
5. Ο υλιστικός χαρακτήρας των κρατοκεντρικών σχέσεων δεν αφήνει πολιτικά άξια λόγου περιθώρια διεθνικών πολιτικών συγκροτήσεων. Αυτή η θεώρηση συμπληρώνει την θεωρητική θέση του Waltz ότι μόνο οι δυνατότητες μπορούν να αναχθούν στο διεθνές επίπεδο.
6. Υπό το πρίσμα των προαναφερθέντων, έστω και εάν κανείς έχει κάποιες επιφυλάξεις για την προαναφερθείσα διαβάθμιση των ενδοκρατικών μεταβλητών, μπορούμε να διακρίνουμε απολύτως το δεύτερο από το τρίτο επίπεδο.
7. Διακρίνοντας απόλυτα το δεύτερο από το τρίτο επίπεδο αφήνονται μεγάλα περιθώρια σταθμίσεων και εκτιμήσεων για τις εθνοκρατικές υποστασιοποιήσεις και την κρατική ισχύ. Σταθμίζοντας, εκτιμώντας και ανάγοντας την κρατική ισχύ στο τρίτο επίπεδο η ανά πάσα στιγμή προκύπτουσα διεθνής κατανομή ισχύος προσδιορίζει την ανισορροπία και ισορροπία σε αναφορά με ερωτήματα για την σταθερότητα ή την αστάθεια του εγγενώς άναρχου και ανταγωνιστικού διεθνούς συστήματος.
8. Υπό το πιο πάνω πρίσμα διανοίγονται μια σειρά ερευνητικών πεδίων. Για παράδειγμα, για
τον τρόπο που η εκάστοτε διεθνής κατανομή καταναγκάζει και προσδιορίζει τις αποφάσεις υποστασιοποίησης πολιτικών συγκροτήσεων που αφορούν την κρατική ισχύ.
9. Η προκύπτουσα διάκριση του δευτέρου από το τρίτο επίπεδο ανατρέπει επιστημολογικά και μεθοδολογικά τα θεωρήματα και ιδεολογήματα περί διεθνικών, αισθητικών και άλλων σχέσεων. Εξ ορισμού δεν μπορούν να οδηγήσουν, υποστηρίζεται πιο κάτω, σε άξια λόγου πολιτική συγκρότηση: Οι διεθνικοί δρώντες είναι είτε ανεξάρτητες μεταβλητές βλαπτικές για όλους (τρομοκράτες, λαθρέμποροι κτλ) είτε εξαρτημένες μεταβλητές των κρατικών στρατηγικών. Οι διεθνείς θεσμοί, επίσης, ως εκ της φύσεώς τους είναι εξαρτημένες μεταβλητές των κρατών.
10. Στην αγνώστου διάρκειας Οδύσσεια των εθνοκρατών η ισορροπία ή ανισορροπία ανάλογα με την εκάστοτε διεθνή κατανομή ισχύος είναι ο προσδιοριστικός παράγοντας της σταθερότητας-αστάθειας και των διεθνών αλλαγών.

* Θα ήθελα να ευχαριστήσω τους συναδέλφους Γιάννη Μάζη και Αθανάσιο Πλατιά για τις συνομιλίες μαζί τους στην φάση συγγραφής του παρόντος. Ως είθισται, για τυχόν λάθη ευθύνεται ο γράφων. Όταν το παρόν είχε βασικά ολοκληρωθεί ο Γιάννης Μάζης κυκλοφόρησε το Μεταθεωρητική κριτική διεθνών σχέσεων και γεωπολιτικής (εκδόσεις Παπαζήση), μια εκτιμώ πολύ σημαντική επιστημονική παρέμβαση, ιδιαίτερα στα πεδία της μεθοδολογίας και της επιστημολογίας. Δεν πρόλαβα και δεν θέλησα πριν το μελετήσω να το ενσωματώσω εδώ, δεδομένου μάλιστα ότι οι επιστημολογικές του επισημάνσεις αφορούν ζωτικά πολλά ζητήματα που εξετάζω πιο κάτω. Θα γίνει σε μεταγενέστερες δημοσιεύσεις. Τα κριτικά σχόλια του Αθανάσιου Πλατιά με έκαναν να είμαι πιο επιφυλακτικός για κάποιες διατυπώσεις και επηρέασαν την τελική διατύπωση της θέσης μου για την διαβαθμισμένη ιεράρχηση και τα όρια και τους περιορισμούς στην εξέταση μεταβλητών με τιμές μεγάλης κύμανσης της πολιτειακής συγκρότησης στα πεδία της κρατικής ισχύος.

Περιεχόμενα δοκιμίου στην τελική του μορφή.
1. Η διαλεκτική σχέση μετά-ψυχροπολεμικής και μετά-αποικιακής εποχής
2. Η διαλεκτική σχέση μετά-ψυχροπολεμικής και μετά-αποικιακής εποχής
3. Τα διακριτά συστήματα διανεμητικής δικαιοσύνης και ο κρατοκεντρικός χαρακτήρας του διεθνούς συστήματος στον 21 αιώνα
4. Προβληματισμός πάνω στα λεπτά σύνορα της (μόνης) θεωρίας διεθνών σχέσεων και της διαλεκτικής σχέσης διεθνούς κατανομής ισχύος και εσωτερικής δομής.