4.3.2010. Scripta Manent: Αναλύσεις, εκτιμήσεις και θέσεις περί ΟΝΕ.

«Τι δουλειά κάνετε» με ρώτησε πριν μερικά χρόνια ένας υπάλληλος του ΟΤΕ Γλυφάδας όταν επισκέφτηκα ένα κατάστημα για ένα αίτημά μου που έπρεπε να συμπληρώσω έντυπο. Πρέπει να καταγόταν από κάποιο ορεινό χωριό όπου συνηθίζουν, οι καλοί άνθρωποι που ζουν εκεί να συνομιλούν φωνάζοντας από το ένα μακρινό σπίτι στο άλλο. «καθηγητής πανεπιστήμιου …..» του σιγοψιθύρισα εγώ για να μην με ακούσει ο διπλανός μου. Τώρα τι; Να μεγαλοπιανόμαστε για κάτι τίτλους και αξιώματα που στις μέρες μας θα μπορούσαν ελάχιστο επιστημονικό αντίκρισμα έχουν. Ο μουστακαλής υπάλληλος με αγριοκοιτάζει και φωνάζει τόσο δυνατά που τον άκουσαν τουλάχιστον 50 περίπου άτομα που βρίσκονταν στο κατάστημα εκείνη την στιγμή αλλά και κάποιοι που περνούσαν στον απέναντί δρόμο: «Καλά το λέτε ψιθυριστά … Φωνάξτε το να σας ακούσουν όλοι, τιμή σας είναι. Αν ήμουνα εγώ θα κρατούσα ντουντούκα να το φωνάζω …». Κοκκίνισα και μουρμούρισα ότι προτιμώ να δηλώνω ψαράς. Αλλά τι να κάνουμε, αφού πρέπει να μην λέω ψέματα για το επάγγελμά μου στα επίσημα χαρτιά, ας γράψει αυτό που λένε τα υπόλοιπα έγγραφά μου. Εξάλλου, τι σημασία έχει. Στην Ελλάδα δηλώνεις ότι είσαι. Επαναπατρισθείς πριν δύο δεκαετίες στην υπηρεσία εκδόσεως ταυτοτήτων με ρώτησαν τι επάγγελμα κάνω. Τους είπα καθηγητής πανεπιστημίου (επίκουρος καθηγητής διορίστηκα για πρώτη φορά) και χωρίς κανένα έλεγχο το έγραψαν. Μπορούσα να είμαι οτιδήποτε, αλλά, αυτό τους είπα αυτό έγραψαν.
Τυγχάνει να ανήκω σε εκείνη την κατηγορία των πανεπιστημιακών που πρεσβεύει ότι τιμή των ακαδημαϊκών είναι τα κείμενά τους. Τιμή επίσης είναι να παραδέχεσαι τα επιστημονικά σφάλματα, ελλείμματα και παραλείψεις. Ατιμία είναι το αντίστροφο. Και αν οι επιστημονικά ατιμασμένοι ακαδημαϊκοί αποκαλύπτονταν και ελέγχονταν σε όλη την Ευρώπη θα είχαμε πολύ λιγότερους πανεπιστημιακούς, πολύ καλύτερη ανώτατη παιδεία, πολύ καλύτερη μόρφωση, πολύ καλύτερους επαγγελματίες, πολύ πιο ορθολογιστικά κοινωνικοπολιτικά συστήματα. Πάνε όμως εκείνοι οι καιροί που «απόφοιτος πανεπιστημίου» σήμαινε ευρυμάθεια, άριστη θεωρητική γνώση, άριστη στοχαστική διαμόρφωση, άριστες εξειδικευμένες γνώσεις συνδεδεμένες με την θεωρία. Για να έχουμε τέτοιους απόφοιτους πανεπιστημίων, όμως, εκτός του ότι απαιτείται να έχουμε από άλλου είδους πανεπιστημιακούς θεσμούς από αυτούς που έχουμε (δεν μιλώ μόνο για την Ελλάδα γιατί η παρακμή είναι ευρύτερη), απαιτείται να ανακαλύψουμε ξανά αυτό που παλιά σήμαινε η λέξη «Ακαδημαϊκός». Σήμαινε προνομιούχους λειτουργούς που είναι οι ίδιοι ευρυμαθείς και σφαιρικά θεωρητικά καταρτισμένοι, πανεπιστημιακούς δάσκαλους που με ευελιξία και αυτοπεποίθηση κινούνται από το γενικό προς το ειδικό και αντίστροφα, ασκητικούς ερευνητές που μοχθούν να θεμελιώσουν και ακαδημαϊκούς δασκάλους που θεωρούν την επιστημονική χειραφέτηση αυτονόητη. Επίσης, σήμαινε αξιολογικά ελεύθερους στοχαστές που σέβονται την λογική των φοιτητών και των αναγνωστών και που πληρούν πάγια κριτήρια ακαδημαϊκής δεοντολογίας και αντικειμενικότητας.
Τα πανεπιστήμια θα καθίστανται ολοένα και περισσότερο βιομηχανίες αγραμμάτων ή και χειρότερα βιομηχανία φανατισμένων και προκατειλημμένων εάν οι δάσκαλοι που εκεί διδάσκουν ως κύριο προσόν την επιδέξια μεταμφίεση της αμάθειάς τους. Η παρακμή της ακριβοπληρωμένης ανώτατης εκπαίδευσης αφού πρώτα διαφθείρει στοχαστικά τους φοιτητές διαχέεται σε όλο το σύστημα. Διασφαλίζει επίσης ασυλία στον επιστημονικά μεταμφιεσμένο κοινωνικοπολιτικό παρασιτισμό και στην δημιουργία απυρόβλητων βιομηχανιών κοινωνικού και πολιτικού ανορθολογισμού. Αυτά ισχύουν όταν θεωρείται επιστημονική κατάρτιση κάποιο ανούσιο και ασήμαντο αναμάσημα τετριμμένων και ξεπερασμένων ιδεολογικοπολιτικών εκλογικεύσεων και όταν ο ιδεολογικός ομοϊδεατισμός καθίσταται κριτήριο διορισμών και εξελίξεων. Ακόμη πιο σημαντικό και το κυριότερο, παρακμή έχουμε όταν ανθίζει η πολιτική θεολογία. Η ανίερη δηλαδή ασέβεια επιστημονικά μεταμφιεσμένων προπαγανδιστών οι οποίοι περιφρονούν την ανθρώπινη οντολογία αναζητώντας κοσμοπλαστικά ιδεολογήματα διαμόρφωσης των πολιτών μιας χώρας ή και του πλανήτη ολόκληρου. Επιλεκτική και σχολαστική εξέταση του δέντρου ως και να μην υπάρχει δάσος στο οποίο ανήκει. Παράκαμψη των μεγάλων ανθρωπολογικών ζητημάτων για να ευνοηθούν επίπλαστες θεσμικές κατασκευές δημοκρατικά ελλειμματικές και για να εκμηδενίσουν κάθε αξίωση δημοκρατικού ελέγχου των κατά τα άλλα εντολοδόχων εξουσιών.
Εάν και όταν οι μονόφθαλμοι, οι ιδεολογικά εθελοτυφλούντες και οι ιδεολογικά προκατειλημμένοι αυξηθούν λογικό είναι να αποθρασύνονται. Ακόμη και όταν ξεστομίζουν ασυνάρτητες αστειότητες, αδιάντροπα με προπέτεια χιλίων πιθήκων σείουν επιδεικτικά ακαδημαϊκούς τίτλους ως τεκμήριο εγκυρότητας και αξιοπιστίας. Αντί να διαδίδουν την γνώση πωλούν γνώση. Λογικά, πλέον, συνομοταξίες επιδερμικά καταρτισμένων απαιτούν διορισμούς αδιακρίτως, αναζητούν τον μπάρμπα στην Κορώνη που θα τους ντύσει άμφια που δεν τους ανήκουν, τρέχουν σε πολιτικούς και ιδεολογικούς φίλους να τους βοηθήσουν και εκλιπαρούν και γλύφουν υποσχόμενοι πως την επόμενη φορά θα καλυτερέψουν (για να το ξεχάσουν την επομένη). Ακόμη πιο σημαντικό και σύνηθες, κορδωμένα επικαλούνται τον «πλουραλισμό των ιδεών» για να καλύψουν την επιστημονική ένδεια και για να αξιώσουν δικαίωμα έκφρασης χαμηλής ποιότητας και ατεκμηρίωτων γνωμών. Το τελευταίο είναι μια καθιερωμένη πλέον παρακμιακή στάση που θρέφει τον παρασιτισμό, την αδιαφορία για την χειραφετημένη και θεμελιωμένη ανάλυση και την περιφρόνηση για την πρωτοτυπία και τις υψηλές επιστημονικές βαθμίδες. Επικρατεί η επιστημονικά άτιμη λογική «γράφω και λέω ότι θέλω γιατί αυτό είναι πλουραλιστικό», αντί της επιστημονικά τίμιας αλλά υψηλών απαιτήσεων λογικής «σε μια σοβαρή συζήτηση ακούονται διαφορετικές θέσεις πλην όμως αλλά απαιτείται να είναι υψηλών επιστημονικών βαθμίδων, θεμελιωμένες, χειραφετημένες, πρωτότυπες και τεκμηριωμένες».
Σε επιστημονικούς χώρους όπου δεν επικράτησε πλήρως η υποκρισία και ο απόλυτος παρασιτισμός, όλα αυτά τα συζητάμε, όταν λάχει. Πριν λίγο καιρό, μάλιστα, σε συνέδριο στο Βερολίνο, τα συζητούσα και με ξένους συναδέλφους που πολύ εκτιμώ για την βαθύτητα των στοχασμών τους και την ευρυμάθειά τους. Τα λέω και συχνά στις συνομιλίες μου εδώ και δύο δεκαετίες στην Ελλάδα όπου και να βρίσκομαι. Και ακούς: «Δεν θα αλλάξουμε την Ελλάδα εμείς», «η Α ή Β σκοπιμότητα απαιτεί να κλείσουμε τα μάτια και το στόμα», «δεν μπορώ να παίρνω κόστος εγώ και να έχω απαιτήσεις όταν κανείς δεν νοιάζεται και όταν ούτως ή άλλως “τα κουκιά μετρούν”», «μα είναι υιός ή προστατευμένος τούτου ή του άλλου», «άστα τώρα, δεν βλέπεις τους φοιτητές ένα χαρτί να πάρουν θέλουν και ότι και να τους πούνε δεν θα καταλάβουν», κτλ.
Το καλύτερο πάντως μου το είπε εκλεκτός συνάδελφος πριν μερικά χρόνια: «Αν είναι να ζητούμε από τους άλλους αυτό που κάποιοι από εμάς θεωρούμε αυτονόητο για τους εαυτούς μας, δηλαδή ασκητική επιστημονική δουλειά και βάσανο τεκμηριώσεων, θα πρέπει να τους κόψουμε όλους. Ήφαιστε: τέτοια πράγματα είναι πλέον η εξαίρεση και ο αμαθής παρασιτισμός η εξαίρεση. Το πανεπιστήμιο είναι βιομηχανία διπλωμάτων άνευ αντικρίσματος και χώρος ιδεολογικοπολιτικής εκτόνωσης κάποιων. Άστα ρε Ήφαιστε, μην το βασανίζεις για να μην σε πούνε και γραφικό. Μου ζητάς θεωρητική κατάρτιση, βαθειά γνώση, ευρυμάθεια, τεκμηριώσεις και αξιολογική ελευθερία. Που ζεις!! (και τέλειωσε): Δεν βλέπεις πως είναι πολλοί νέοι επιστήμονες σήμερα. Δεν έχουν μπέσα. Δεν διαβάζουν, δεν ενδιαφέρονται για ουσίες και νοήματα. Δεν ερευνούν, δεν μιλούν χειραφετημένα, δεν έχουν τεκμηριωμένη άποψη, δεν τους αρέσει άμα τους πεις να λιώσουν παντελόνια στις καρέκλες όπως κάποιοι από εμάς κάνουμε αν και πρωτοβάθμιοι. Τους λες να μελετήσουν το ένα χιλιοστό από ότι εμείς για να γράψουν ένα κείμενο και δυσφορούν, τους λες να μιλήσουν τεκμηριωμένα και χειραφετημένα και προτιμούν το αναμάσημα τετριμμένων δευτερογενών πηγών και τους λες να εμβαθύνουν χειραφετημένα την θεωρία και σε στραβοκοιτάζουν με αμηχανία γιατί αντιλαμβάνονται ότι κάτι τέτοιο σημαίνει ασκητική δουλειά, κόπο και μόχθο. … ». Τι να κάνουν τους τίτλους, όμως, ανταπάντησα. Κολάρο είναι, βαρύ και ασήκωτο. Και τέλειωσα την συνομιλία μου με τον εκλεκτό φίλο παρατηρώντας ότι στην γνωστή ρήση «to be or not to be» πολλοί απαντούν «not to be», ή, ακόμη χειρότερα «to be» όπως πολλοί άλλοι, δηλαδή σέρνοντας το σαρκίο, γλύφοντας, εκλιπαρώντας και αναρριχόμενοι και κουβαλώντας την αναξιοπρέπεια μέσα στην ψυχή. Μπας όμως και έχουμε λάθος, του είπα. Μακάρι. Μια σκέψη ήταν, λίγο απαιτητική. Και έκλεισα το τηλέφωνο.
Αντικειμενικά όλα αυτά, έχουν κάποια σημασία για όσους έχουν μάτια και λίγη τιμή να μην ψεύδονται κρυμμένοι μέσα σε απυρόβλητα ακαδημαϊκής, δήθεν ανεξαρτησίας. Εμείς λοιπόν ταπεινά και ως πρέπει να γίνεται, επικαλούμαστε τα γραπτά μας για να ελέγξουμε την κοινωνικοπρακτική αξία και την επιστημονική ορθότητα των αναλύσεών μας και των θεωριών μας. Όταν κάνουμε σφάλματα όπως προείπαμε κανένα πρόβλημα δεν έχουμε να το παραδεχθούμε (και μερικές φορές το κάναμε). Το ίδιο θα πρέπει να κάνουν όλοι, ή όσοι έχουν (ακαδημαϊκή) τιμή και όσοι τηρούν στοιχειώδεις έστω κώδικες επιστημονικής δεοντολογίας.
Παραθέτω εδώ λοιπόν μερικές παραγράφους παλαιότερων αναλύσεών μου για τη ΕΕ, την ΟΝΕ και τις πολιτικοστρατηγικές παραμέτρους που προσδιόρισαν την μεταψυχροπολεμική πορεία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Ο καθείς μπορεί και πρέπει να παραθέτει τις δικές του καθότι αυτό επιτάσσει η ανάγκη επιστημονικών ελέγχων. Υπάρχουν πολλές άλλες ανάλογες δικές μου αναλύσεις σε παλαιότερα αγγλικά και ελληνικά μου βιβλία. Η πιο συμπυκνωμένη και περιεκτική, πάντως, θεωρώ ότι είναι το έκτο κεφάλαιο του Κοσμοθεωρία των Εθνών, Συγκρότηση και συγκράτηση των κρατών, της Ευρώπης και του Κόσμου. Σημειώνω τέλος ότι τα κείμενα που παραθέτω εδώ πάρθηκαν από τα αντίστοιχα βιβλία πριν τύχουν φιλολογικής και ορθογραφικής επεξεργασίας.