7.9.2011. Scripta manent δύο επιφυλλίδες.

Οι παρεμβάσεις για ζητήματα φυσιογνωμίας των πανεπιστημίων, αυτοδιοίκησης και αυτοσυγκρότησης και δεοντολογικής θεμελίωσης γίνονται αφότου επανέκαμψα στην Ελλάδα πριν δύο δεκαετίες. Πολλές παρεμβάσεις είναι ενσωματωμένες σε βιβλία ενώ πολλές άλλες είναι στην ιστοσελίδα μου σε παραπλήσιες σελίδες. Εδώ και πολλά χρόνια, εξάλλου, συγγράφω ιδεοτυπική τυπολογία για την διαχρονία του πολιτικού στοχασμού και τις ακαδημαϊκές σπουδές διεθνούς πολιτικής. Εδώ παραθέτω δύο συναφείς επιφυλλίδες μου. Σχετίζονται με την παρούσα συζήτηση.

ΤΡΙΤΗ ΑΠΟΨΗ Πανεπιστημιακά Τμήματα
ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΗΦΑΙΣΤΟΣ, ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ: Τετάρτη 03 Μαΐου 2000
http://www.tanea.gr/ellada/article/?aid=4126218
Ανάπτυξη και βελτίωση ενός εκάστου πανεπιστημίου με την ίδρυση νέων Τμημάτων (ουσιαστικά, κάθε Τμήμα είναι «Πανεπιστήμιο εντός Πανεπιστημίου»)είναι κορυφαία στιγμή συζήτησης και αποφάσεων για ζωτικές πτυχές της ανώτατης εκπαίδευσης.
Στοιχειώδης σοβαρότητα σημαίνει πως κάθε απόφαση για την ίδρυση ενός νέου πανεπιστημιακού Τμήματος πληροί ορισμένες προϋποθέσεις και τηρεί ορισμένα στοιχειώδη κριτήρια. Πρωτίστως, επιβάλλεται να προηγείται μεγάλη συζήτηση«επιστημονικής και επαγγελματικής σκοπιμότητας»: Μεταξύ άλλων, απαιτείται συζήτηση για τις καλύτερες προσεγγίσεις 1) συμπλήρωσης γνωστικών κενών, 2)συνεισφοράς στην ανάπτυξη κρισίμων κλάδων που καθιστούν τη χώρα ανταγωνιστική και 3) αναβάθμισης της τεχνογνωσίας και των εξειδικεύσεων σε κρίσιμους τομείς της επιστήμης στους οποίους διαθέτουμε ή θέλουμε να αποκτήσουμε συγκριτικό πλεονέκτημα. Τουλάχιστον στο χώρο των κοινωνικών επιστημών, αναζητώντας χρυσές τομές πρωτοτυπίας και επιστημονικής πρωτοπορίας, ως χώρα διαθέτουμε επαρκή αποθέματα επιστημονικού και πολιτισμικού πλούτου για αυτοδύναμες και ορθολογικές αποφάσεις.
Τα προβλήματα στην ανώτατη εκπαίδευση είναι πολλά και γνωστά. Ο χώρος δεν επαρκεί ούτε για απλή καταγραφή. Για να αναφερθώ σ’ ένα μόνο παράδειγμα, τα προβλήματα που αντιμετώπισε το Πάντειον τα δύο τελευταία χρόνια, υποδηλώνουν,ενδεχομένως, τον κανόνα παρά την εξαίρεση στον ελληνικό πανεπιστημιακό χώρο.Με βεβιασμένες ενέργειες και αιτιολογήσεις που δεν συνιστούν ορθολογική βάση ίδρυσης Πανεπιστημιακών Τμημάτων («απορρόφηση κοινοτικών κονδυλίων»),προκλήθηκε παραλίγο κατάρρευση ενός από τα πλέον καταξιωμένα ανώτατα ιδρύματα στο χώρο των κοινωνικών επιστημών. Κατά τη διάρκεια των θερινών διακοπών συντάχθηκαν πρόχειρες προτάσεις δημιουργίας νέων Τμημάτων, τα οποία, σύμφωνα με πρόσφατες εκτιμήσεις ανεξάρτητων αξιολογητών, «θα παράγουν τους ανέργους του αύριο». Με παρότρυνση των προηγουμένων πρυτανικών αρχών, εξάλλου,καταρρακώθηκαν οι πανεπιστημιακοί θεσμοί όταν συνεδρίασαν 12 από τους 32συγκλητικούς σε παρακείμενο… ξενοδοχείο για να επιχειρήσουν να δημιουργήσουν τετελεσμένα. Τα γεγονότα είναι γνωστά και είχαν ως αποτέλεσμα τη διακοπή της λειτουργίας του Παντείου για αρκετούς μήνες, την περιπετειώδη παραίτηση του τέως πρύτανη εν μέσω απίστευτων αλληλοκατηγοριών και την εκλογή δύο νέων μελών του τριμελούς πρυτανικού σχήματος. Η Σύγκλητος, σε νόμιμη συνεδρία της(14.1.2000) αποφάσισε ομόφωνα πως οι προαναφερθείσες διαδικασίες ήταν παράνομες. Όμως, χαρακτηριστικό της κραυγαλέας προχειρότητας με την οποία αντιμετωπίζονται τόσο σοβαρά ζητήματα, είναι το γεγονός πως η περιπέτεια συνεχίστηκε: Μετά την αναγγελία των εκλογών, προεδρικό διάταγμα προωθούσε δύο νέα Τμήματα, διοικητική πράξη που καταδικάστηκε με νέα ομόφωνη απόφαση της Συγκλήτου (20.4.2000), τα μέλη της οποίας, όπως και τα μέλη της νέας Πρυτανείας, αντιστέκονται σθεναρά σε ενέργειες που υποβαθμίζουν το ίδρυμα.Προφανώς, στην περίπτωση αυτή φαίνεται πως, λόγω αντίδρασης των ίδιων των πανεπιστημιακών και των φοιτητών στα μικροπολιτικά παιχνίδια και στις κραυγαλέες διοικητικές προχειρότητες, έστω και την τελευταία στιγμή,αποτράπηκε η υποβάθμιση ενός κορυφαίου ελληνικού πανεπιστημιακού ιδρύματος.Πάντως, τα χρονικά περιθώρια εξαντλούνται. Στα ευάλωτα ελληνικά ΑΕΙ, τα αμαρτήματα του παρελθόντος και ο κατά πολύ αυξημένος αριθμός φοιτητών που εισάγονται δημιουργούν εκρηκτικές συνθήκες, κατάσταση την οποία ο νέος υπουργός, αν και κληρονόμησε, ίσως θα άξιζε να προσπαθήσει να αντιμετωπίσει θαρραλέα και ριζοσπαστικά.
Ο νέος υπουργός Παιδείας, γνωστός για το θάρρος και την ευθυκρισία που τον χαρακτηρίζει, μεταξύ άλλων που καλείται να κάνει σ’ αυτό το δύσκολο υπουργείο,είναι η ανάκληση διοικητικών πράξεων που υποβαθμίζουν τα ΑΕΙ, η επανεξέταση των αναπτυξιακών στόχων στη βάση επιστημονικών και επαγγελματικών κριτηρίων και η έναρξη ενός μεγάλου διαλόγου για την δημιουργία νέων Τμημάτων ως μέρη Πανεπιστημιακών Σχολών και όχι ως υστερόγραφο μιας ανερμάτιστης μικροπολιτικής προσέγγισης. Παράλληλα, νέα βήματα είναι ίσως αναγκαία από τους ίδιους τους πανεπιστημιακούς. Λόγω απουσίας αυστηρού εξωτερικού ελέγχου στην άσκηση του λειτουργήματος του πανεπιστημιακού δασκάλου, απαιτείται ανάπτυξη τόσο επαγγελματικών κωδίκων υπεύθυνης συλλογικότητας στο εσωτερικό της πανεπιστημιακής κοινότητας, όσο και μηχανισμών εσωτερικού ελέγχου και ηθικής αυτοπειθαρχίας. Σ’ αντίθετη περίπτωση, η πολύτιμη ακαδημαϊκή ελευθερία μετατρέπεται σε ασυδοσία που οδηγεί στον παρασιτισμό και την αχρηστία.
Ο Παναγιώτης Ήφαιστος είναι καθηγητής Διεθνών Σχέσεων και Στρατηγικών Σπουδών στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Έδρα Jean Monnet για την Ευρωπαϊκή Πολιτική Ολοκλήρωση.

ΤΡΙΤΗ ΑΠΟΨΗ Εμείς οι καθηγητές…
ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΗΦΑΙΣΤΟΣ
http://www.tanea.gr/ellada/article/?aid=4163149
ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ: Τετάρτη 13 Δεκεμβρίου 2000
Ποιος είναι ο επιστημονικός και κοινωνικός ρόλος των «καθηγητών διεθνών σχέσεων»; Ο ρόλος ενός καθηγητή Πανεπιστημίου Διεθνών Σχέσεων είναι, νομίζω,πνευματικός και όχι πρακτικός: καλλιεργεί την επιστημονική γνώση και αποστασιοποιείται από αδιαφανή συμφέροντα και πολιτικές ή άλλες σκοπιμότητες που διαφθείρουν τον επιστημονικό στοχασμό και τον καθιστούν προπαγανδιστή.
Όταν εκδηλώνεται με την επιστημονική του ιδιότητα, είναι υποχρεωμένος να μη διατυπώνει γνώμες αλλά θέσεις θεμελιωμένες στην επιστημονική γνώση. Το ίδιο δεν απαιτούμε από τους γιατρούς ή τους πιλότους αεροπλάνων; Μήπως οι συνέπειες μιας καταστροφικής εθνικής στρατηγικής είναι λιγότερο σημαντικές από μια λανθασμένη ιατρική διάγνωση ή μια πτώση αεροπλάνου;
Οποιοσδήποτε άλλος εκφράζει γνώμη περί τα διεθνή ελέγχεται: Αν είναι γραφικός,διασκεδάζουμε. Αν ως υποψήφιος πολιτευτής είναι ικανός, εκλέγεται, αν αποδειχθεί ανίκανος δεν επανεκλέγεται. Τον «ανεξάρτητο ακαδημαϊκό» ποιος τον ελέγχει; Ποιος διαφυλάττει τον ανυποψίαστο πολίτη αν οι θέσεις δεν είναι επιστημονικές και αν οι ακαδημαϊκοί τίτλοι είναι μανδύες που αποκτήθηκαν με πολιτικές αναρριχήσεις, με «υπόγειες παρεμβάσεις» ξένων πρεσβειών ή με έξωθεν(επι)«βραβεύσεις»; Θέλετε παραδείγματα; Πόσοι επιφανείς Δυτικοευρωπαίοι διανοούμενοι αποκαθηλώθηκαν όταν το άνοιγμα των σοβιετικών αρχείων (απ)έδειξε πως ο «αφελής» ειρηνισμός τους δεν ήταν αφιλοκερδής. Διεθνώς, εξάλλου, αλλά και οίκαδε, εκατοντάδες πανεπιστημιακά τμήματα και χιλιάδες «ινστιτούτα ανάλυσης» επιδίδονται περισσότερο σε αδρά (αντ)αμειβόμενες (κατ’ εντολή) (παρα)επιστημονικές «γνώμες» αντί σε καθαυτό θεωρητικό στοχασμό.
Όσοι νομίζουν πως υπερβάλλω σ’ αυτή την (αυτο)κριτική ή πως νεφελοβατώ αναζητώντας αδέκαστους ιδεατούς επιστήμονες, τι θα λέγατε αν υπογράψω, για παράδειγμα, ως «κύριος Φράνκενσταϊν, καθηγητής διεθνών σχέσεων» και εκφράσω τις εξής, περίπου, (παρα) «επιστημονικές» γνώμες: 1) Σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο μια μειονότητα όταν είναι περίπου 10% του πληθυσμού ενός κράτους, θα μπορούσε «να αποσχιστεί». Εάν μια πλειονότητα και μια μειονότητα εντός ενός κράτους αντιμετωπίζουν προβλήματα (Κόσοβο, Θράκη, Κύπρος) η λύση είναι μία:Διαζύγιο, κρατική διάσπαση, διχοτόμηση. 2) Η αποικιοκρατική στρατηγική του«διαίρει και βασίλευε» τη δεκαετία του 1950 στην Κύπρο ήταν… «πολιτική προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων». 3) «Πρέπει να προηγηθεί η λύση του προβλήματος και μετά να γίνει η ένταξη της Κύπρου στην Ε.Ε.». Επίσης, είναι αδιάλλακτοι όσοι ­ σχεδόν όλοι στην Ελλάδα, Κύπρο και στις Βρυξέλλες ­ ενάντια στη θέληση των Ετζεβίτ / Ντενκτάς υποστηρίζουν σθεναρά το αντίθετο. 4) «Η ισχύς δεν διαδραματίζει σημαντικό ρόλο» στις «σύγχρονες διεθνείς σχέσεις». Γι’αυτό, οι διενέξεις επιλύονται αν κατανοήσουμε τον «άλλο» (υιοθετώντας,προφανώς, τις θέσεις του). 5) Είναι «ανένδοτοι – αδιάλλακτοι» όσοι δεν δεχτούν«συνομοσπονδία ως λύση του Κυπριακού [γιατί όχι; Ίσως… εξυπηρετείται η«επιστήμη» αν οι Κύπριοι μετατραπούν σε πειραματόζωα εντός ενός «κράτους», τα εσωτερικά σύνορα του οποίου θα προσδιορίζονται με φυλετικά – εθνι(κιστι)κά κριτήρια].
Αποτελεί έσχατη παρακμή αν κυριαρχήσει ένα πλήθος προβληματικών διανοουμένων που ρυπαίνουν τον διεθνολογικό στοχασμό με κωμικά αφελείς γνώμες, που ευτελίζουν τον δημόσιο διάλογο με εριστικούς δογματισμούς και που δημιουργούν δίνες θεμελιωδών συγχύσεων με επιστημονικοφανή ιδεολογήματα και εντεταλμένες σοφιστείες. Η ακαδημαϊκή κοινότητα έχει συμφέρον να αναπτύσσει στοιχειώδεις ποιοτικούς αυτοελέγχους, κώδικες ακαδημαϊκής ηθικής και νόρμες επιστημονικής υπευθυνότητας. Αν αυτό δεν συμβαίνει, οι πανεπιστημιακοί εύκολα διολισθαίνουν σε κοινωνικά επιβλαβείς δραστηριότητες, παρασιτισμό, αχρηστία και μετατροπή των ακαδημαϊκών ιδρυμάτων σε συνδικάτα (παραγωγής) αγραμμάτων. Πώς όμως θα αποφευχθεί αυτό, αν πολλοί από «εμάς τους καθηγητές» κυκλοφορούν περισσότερο στους διαδρόμους υπουργείων ή ξένων πρεσβειών και λιγότερο στις βιβλιοθήκες ή στα αμφιθέατρα;
Αν μέλη της κοινότητας των πανεπιστημιακών δεν σέβονται την ιδιότητά τους,ίσως απαιτείται να αναπτυχθούν κοινωνικές αντιστάσεις: Εκδότες και διευθυντές εφημερίδων (που με ευκολία μας προσφέρουν βήμα έκφρασης), πολιτική ηγεσία (που ευκολόπιστα αναζητά ή δέχεται «συμβουλές») και στρατιωτικοί (που καλούν πανεπιστημιακούς για διαλέξεις) να δυσπιστούν, να καιροφυλακτούν και, γιατί όχι, να διαδραματίζουν ρόλο φύλακα στοιχειώδους έστω σοβαρότητας και υπευθυνότητας.
Ο Παναγιώτης Ήφαιστος είναι καθηγητής Διεθνών Σχέσεων,Έδρα Jean Monnetγια την Ευρωπαϊκή Πολιτική Ολοκλήρωση. Διδάσκει Αμερικανική Διπλωματία και Στρατηγική στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.