4.5.2007 «Βιβλίο με ασθενή ιστορική μνήμη»

Το πόρισμα της Ακαδημίας Αθηνών για το εγχειρίδιο της ΣΤ΄ Δημοτικού μιλάει για προχειρότητα στην προσέγγιση μείζονος σημασίας γεγονότων

Του Αποστολου Λακασα, Καθημερινή, Παρασκευή, 4 Mαϊου 2007

Η Ακαδημία επικρίνει το βιβλίο της Ιστορίας τι λέει το πόρισμά της

«Μείζονες αδυναμίες παρουσιάζει το βιβλίο της Ιστορίας ΣΤ΄ Δημοτικού» διαπιστώνει το πόρισμα της Ακαδημίας Αθηνών το οποίο παρουσιάζει σήμερα η «Κ». Σύμφωνα με το πόρισμα το βιβλίο δεν συμβάλλει στην ενίσχυση της εθνικής μνήμης και της ελληνικής αυτογνωσίας, επιδεικνύει προχειρότητα κατά την προσέγγιση μείζονος σημασίας ζητημάτων και αδυναμία διακρίσεως του εκάστοτε ουσιώδους από το επουσιώδες.

Συνολικά, καταγράφονται 81 σημεία με ελλείψεις, απροσεξίες, ανακρίβειες και αντιφάσεις στο βιβλίο που έγινε αντικείμενο σφοδρής πολεμικής. «Η αναφορά στον πόλεμο των Ελλήνων κατά του Αξονα είναι απόλυτα και προκλητικά ανεπαρκής» επισημαίνουν μεταξύ άλλων οι ακαδημαϊκοί. Ενώ «στον αθλητισμό αφιερώνονται τρεις σελίδες αλλά μόνον επτά συνολικά στίχοι στον ελληνοϊταλικό πόλεμο και τη γερμανική εισβολή».

«Το βιβλίο της Ιστορίας ΣΤ΄ Δημοτικού έχει μείζονες αδυναμίες». Καταπέλτης είναι το πόρισμα της Ακαδημίας Αθηνών -το οποίο παρουσιάζει εκτενώς σήμερα η «Κ»- για το πολύκροτο βιβλίο, που προκάλεσε αντιδράσεις αμέσως μετά τη διανομή του στους 12χρονους μαθητές. Οι δύο ιστορικοί – συγγραφείς του πορίσματος κ. κ. Μιχ. Σακελλαρίου και Κ. Σβολόπουλος δεν κάνουν λόγο για απόσυρση του βιβλίου, το οποίο άλλωστε θα αξιολογηθεί και από τους εκπαιδευτικούς, ώστε η συγγραφική ομάδα να έχει πλήρη εικόνα για τις αλλαγές που απαιτούνται. Ομως, στο πόρισμα τονίζεται ότι «αισθητή είναι η απόκλιση του βιβλίου από τις κατευθύνσεις και τους στόχους του Διαθεματικού Eνιαίου Πλαισίου Προγράμματος Σπουδών Iστορίας» και «υπό την έννοια αυτή οφείλει να εκτιμηθεί και η διδακτική επάρκεια ή μη του εγχειριδίου». Μάλιστα, συμπληρώνεται ότι «στην τελική κρίση περί του εγχειριδίου οφείλει να αποδοθεί η επιβεβλημένη βαρύτης στην επιταγή του Συντάγματος για την ανάπτυξη μέσω της παιδείας της «εθνικής συνειδήσεως των Eλλήνων». Το πόρισμα παραδέχεται ότι «οι συγγραφείς, κρίνοντας ότι η σύνταξη των προγενέστερων εγχειριδίων είχε υπαγορευθεί από την επιδίωξη της προσαρμογής στην αντίληψη περί έθνους-κράτους, θεώρησαν σκόπιμο να υιοθετήσουν, μεταξύ των πλέον συγχρόνων τοποθετήσεων, την άποψη για τον «παροντικό χαρακτήρα της Ιστορίας», την οποία και αναλύουν. Eπιδιώκουν, σύμφωνα και με τη σύγχρονη διεθνή πρακτική, να υποβαθμίσουν τα σημεία τριβής στις σχέσεις μεταξύ των Eλλήνων και των γειτόνων τους και αποφεύγουν τη διατύπωση απόψεων που υπαγορεύονται από παρωχημένες εθνοκεντρικές παρορμήσεις. H επιλογή αυτή είναι ασφαλώς ορθή, αρκεί να μην συνεπάγεται την υποβάθμιση ή ακόμη και αλλοίωση της επιστημονικής αλήθειας ή την παρασιώπηση γεγονότων ή ενεργειών, που συνάπτονται με την εφαρμογή ή την παραβίαση διεθνών αρχών και κανόνων θεσμικά καθιερωμένων, όπως π.χ. οι αρχές της αυτοδιαθέσεως των λαών ή του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων». Και μετά οι δύο επιφανείς ιστορικοί παραθέτουν τις παρατηρήσεις τους:

– Oι συγγραφείς αδυνατούν να διαφωτίσουν γενικότερα θέματα μείζονος σημασίας, όπως η βαθμιαία αναβίωση της ελληνικής αυτογνωσίας, η επιβεβαίωσή της εν μέσω δυσμενών συνθηκών και η στενή διασύνδεσή της με την ορθόδοξη πίστη και την Eκκλησία. H κατανομή της ύλης είναι ατυχής. Π. Π.χ. τρεις σελίδες αφιερώνονται στον αθλητισμό (σ. 130-132) και μόνο επτά συνολικά στίχοι στις σ. 109 και 112 στον ελληνοϊταλικό πόλεμο και τη γερμανική εισβολή.

– Το βιβλίο δεν συμβάλλει στην ενίσχυση της εθνικής μνήμης και της ελληνικής αυτογνωσίας, επιδεικνύει προχειρότητα κατά την προσέγγιση μείζονος σημασίας ζητημάτων και αδυναμία διακρίσεως του εκάστοτε ουσιώδους από το επουσιώδες, παρουσιάζει ικανό αριθμό ανακριβειών, λαθών και παραλείψεων ουσιώδους συχνά σημασίας.

Η Τουρκοκρατία έχει εξωραϊστεί

Τουρκοκρατία αλλά χωρίς κακουχίες, θύματα, βία, απώλειες. Αυτό είναι το περίγραμμα των παρατηρήσεων της Ακαδημίας Αθηνών για τις αναφορές του βιβλίου στη συγκεκριμένη περίοδο. Ενδεικτικά, το πόρισμα αναφέρει ότι «δεν παρουσιάζονται οι πτυχές της τουρκοκρατίας που ήσαν δυσμενείς για τους Ελληνες και συντέλεσαν σε διαδοχικούς εξισλαμισμούς-αφελληνισμούς και δραματική μείωση του ελληνικού πληθυσμού». Και διευκρινίζει ότι «σπουδαίο ιστορικό θέμα της εποχής, ανεξαρτήτως της εθνικής σημασίας του, είναι η επιβίωση των Eλλήνων, εν μέσω δυσμενών συνθηκών. Kαι αυτό αγνοείται από το υπό κρίση βιβλίο, μολονότι τα σχετικά στοιχεία υπάρχουν στη βιβλιογραφία. Σε σχέση με τις δυσμενείς συνθήκες υπενθυμίζουμε συνοπτικά ότι ναι μεν η νομοθεσία του κυρίαρχου ανεχόταν την ύπαρξη χριστιανών (και Eβραίων), από την άλλη όμως μεριά τους απωθούσε μακριά από τις παραγωγικότερες γαίες, περιόριζε τα δικαιώματά τους και δεν τους προστάτευε από αυθαιρεσίες τοπικών αρχόντων καί απλών μελών της κυρίαρχης κοινότητας.

Συχνά εκδηλώνονταν μαζικές επιθέσεις και αναγκαστικοί εξισλαμισμοί, που περιόριζαν αριθμητικώς τους ελληνικούς πληθυσμούς. Ετσι π.χ. ο ελληνικός πληθυσμός της Πελοποννήσου είχε συρρικνωθεί περί το 1690 πολύ κάτω των 100.000 (απογραφή πληθυσμού κατά τη σύντομη βενετοκρατία). Σε σχέση με τους παράγοντες που επέτρεψαν στους υπόδουλους Ελληνες, αρχικώς μεν να επιβιώσουν στη δε συνέχεια να ανακτήσουν δυνάμεις και να απελευθερωθούν, τα διαθέσιμα στοιχεία δημιουργούν την εξής γενική εικόνα. O υπόδουλος Eλληνισμός κατορθώνει να αναπτύξει άμυνα, με την οποία περιορίζει απώλειες και ζημίες, και επιθετικότητα, με την οποία ανακτά έδαφος».

Σύγχρονοι πολιτικοί, το ’74, το Κυπριακό

Προβλήματα υπάρχουν και στην περίοδο μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η Ακαδημία χαρακτηριστικά αναφέρει:

– Στα κεφάλαια που αφορούν τη μεταπολεμική Ελλάδα, ουδενός των Ελλήνων πολιτικών, πλην του Κ. Καραμανλή και του Γ. Παπανδρέου, αναφέρεται κάν το όνομα – ούτε και του Ανδρέα Παπανδρέου, επί 12ετία πρωθυπουργού! (σελίδα 115 και εξής).

– Ουδεμία αναφορά γίνεται στο πολιτειακό καθεστώς της μεταπολεμικής Ελλάδας – ούτε καν στην πολιτειακή μεταβολή του 1974. (σ. 115 και εξής).

– Δεν αναφέρεται οτιδήποτε στο κείμενο του εγχειριδίου για την τοποθέτηση της χώρας στη διαμάχη μεταξύ Ανατολής και Δύσης κατά την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου, στην εξέλιξη των σχέσεών της με την Τουρκία και στη δίωξη του ελληνικού στοιχείου της Κωνσταντινούπολης, της Ιμβρου και της Τενέδου, στην προσπάθεια των ελληνικών κυβερνήσεων για τη διεύρυνση, μετά το 1974, της διαβαλκανικής συνεργασίας κ.λπ. (σ. 115 και εξής).

– Ο Κ. Καραμανλής σχημάτισε την κυβέρνηση εθνικής ενότητας και δεν ορίστηκε πρωθυπουργός μετά τον σχηματισμό της. (σ. 118).

– Στο κεφάλαιο υπό τον τίτλο το «Κυπριακό Ζήτημα» δεν υπάρχει η παραμικρή αναφορά στον ΟΗΕ. Ο ΟΗΕ δεν αναφέρεται και στο υπόλοιπο μέρος του βιβλίου! (σ. 121)

– Ουδεμία αναφορά υπάρχει στο ίδιο κεφάλαιο και στον αντιαποικιακό χαρακτήρα του κυπριακού αγώνα. Αντίθετα, επιλέγεται ο αδόκιμος όρος της «κατοχής» από τους Αγγλους! (σ. 121).

– Αντί του όρου της τουρκικής «κατοχής» που έχει υποδειχθεί και από το Πρόγραμμα Σπουδών, επαναλαμβάνεται τρεις φορές ο όρος της «διχοτόμησης» (σ. 121).

Εκτός ιστορικού πλαισίου η ελληνική αυτογνωσία

Η Ακαδημία Αθηνών αναφέρει ότι για την περίοδο που οι Ελληνες ήταν κάτω από ξένη κυριαρχία δεν θίγεται ένα από τα σημαντικότερα θέματα αυτής της ιστορικής περιόδου, που σχετίζεται με τη βαθμιαία αναβίωση της ελληνικής αυτογνωσίας έπειτα από διάλειμμα δώδεκα αιώνων. «Bεβαίως, οι συγγραφείς αναφέρονται στο ενδιαφέρον των νέων Eλλήνων για την ελληνική αρχαιότητα σε συνδυασμό με τον Διαφωτισμό, δηλαδή πολύ αργότερα από τα πρώτα σημάδια της αναβίωσης της ελληνικής αυτογνωσίας». Και λίγο παρακάτω συνεχίζει το πόρισμα: «H αναβίωση της ελληνικής αυτογνωσίας συντελείται με βραδύτατο ρυθμό, αρχίζοντας με τους Ελληνες μετανάστες στη Βενετία και άλλες ευρωπαϊκές πόλεις και εκείνους από τους κατοίκους της οθωμανικής αυτοκρατορίας που σπουδάζουν σε ευρωπαϊκά πανεπιστήμια». Kατά τις τελευταίες δεκαετίες πριν από τη Mεγάλη Eπανάσταση η ελληνική αυτογνωσία έχει διαδοθεί πέραν των μορφωμένων: Yδραίοι και Σπετσιώτες πλοιοκτήτες δίνουν στα πλοία τους ονόματα αρχαίων Eλλήνων (το βιβλίο του μαθητή αναφέρει το γεγονός, αλλά εκτός του ιστορικού πλαισίου του)».

Ξέρετε, οι Ελληνες πολέμησαν και εναντίον του Αξονα…

Απόλυτα και προκλητικά ανεπαρκή κρίνει η Ακαδημία την αναφορά του βιβλίου στον πόλεμο των Ελλήνων κατά του Αξονα, στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Τι λέει το πόρισμα ακριβώς; «Η αναφορά στον πόλεμο των Ελλήνων κατά του Αξονα και στις πολλαπλές, πολιτικές, στρατιωτικές και ιδεολογικές επιπτώσεις είναι απόλυτα και προκλητικά ανεπαρκής: «Η Ελλάδα μπαίνει στον πόλεμο στις 28 Οκτωβρίου 1940, όταν απαντά αρνητικά στο τελεσίγραφο του Μουσολίνι. Οι Ελληνες, το 1940-1941, απομακρύνουν τα ιταλικά στρατεύματα από τα ελληνοαλβανικά σύνορα, σημειώνοντας σημαντικές νίκες» γράφει το βιβλίο στην σελίδα 109. Και το πόρισμα δεν μένει μόνο σε αυτό. «Στην σελίδα 111 αποδίδονται, εξαιτίας και εσφαλμένης επιλογής των πηγών (Ν. Davis, Europe…) στην Ελλάδα 89.000 νεκροί στρατιώτες, ενώ ήταν πολύ ολιγότεροι: 15.700 κατά τον Κ. Δοξιάδη («Θυσίαι της Ελλάδος…» σ. 59). Και το πόρισμα συνεχίζει: «Εσφαλμένο και αφελές το κείμενο που αφορά τις εσωτερικές ζυμώσεις στην Ελλάδα κατά την δεκαετία του 1940».

Καμία αναφορά στην εκδίωξη από Τουρκία

Ανακρίβειες, λάθη, παραλείψεις και φυσικά ο «συνωστισμός των Ελλήνων στο λιμάνι της Σμύρνης» -αναφορά που προκάλεσε αντιδράσεις- δεν μένουν στο απυρόβλητο της Ακαδημίας στο σκέλος του πορίσματος που αφορά την ιστορική περίοδο περί τη Μικρασιατική Καταστροφή. Ειδικότερα, στο πόρισμα:

– Αναφέρεται ότι «χιλιάδες Ελληνες συνωστίζονται στο λιμάνι (της Σμύρνης) προσπαθώντας να μπούν στα πλοία και να φύγουν για την Ελλάδα», χωρίς να αναφερθεί ότι εκδιώκονταν βίαια από τις εστίες τους. Δεν αναφέρεται επίσης ότι και οι Έλληνες του Πόντου και της Ανατολικής Θράκης, είτε εκδιώχθηκαν βίαια είτε ωθήθηκαν στον εκπατρισμό από τις εστίες τους (σ. 100).

– Αναφέρεται ότι «μετακινήθηκαν στην Ελλάδα περίπου 1.200.000» Ελληνες Ορθόδοξοι από τη Μικρά Ασία, χωρίς να αναφερθούν οι Ελληνες του Πόντου και της ανατολικής Θράκης. Δεν αναφέρεται, εξάλλου, ότι η έξοδος αυτή έθεσε τέρμα σε μια μακραίωνη δημιουργική παρουσία (σ. 100).

– Προκειμένου περί της ανταλλαγής των πληθυσμών ουδέποτε αναφέρεται ο όρος της ως «υποχρεωτικής», ο οποίος και προσδιόρισε το δραματικό, και πρωτοφανές έως τότε στη διεθνή ζωή, περιεχόμενό της (σ. 103).

– Ουδεμία αναφορά γίνεται στον Ελευθέριο Βενιζέλο ή στην ανακήρυξη της αβασίλευτης δημοκρατίας και στην παλινόρθωση! Δεν θα έπρεπε να αγνοηθεί η καθιέρωση του θεσμού της κοινωνικής ασφαλίσεως (ΙΚΑ) (σ. 106-108).

Μετά τη δικτατορία και την πορεία προς Ε.Ε.

Ανακρίβειες, υπάρχουν και στην παρουσίαση της σύγχρονης Ιστορίας της χώρας μετά την πτώση της δικτατορίας και την πορεία της Ελλάδας προς την Ευρωπαϊκή Ενωση. Το πόρισμα της Ακαδημίας Αθηνών αναφέρει τα ακόλουθα:

– Η ιδέα της ένωσης των ευρωπαϊκών κρατών δεν είχε διατυπωθεί για πρώτη φορά από τον Ρομπέρ Σουμάν στις 9 Μαΐου του 1950, αλλά πολύ προγενέστερα, ήδη από τη δεκαετία του 1920, από τον Αυστριακό διπλωμάτη Κουντενχόβε – Καλλέργη και στο, κυρίως πολιτικό πεδίο, από τον Αριστείδη Μπριάν («Σχέδιο Μπριάν»). (Στη σελίδα 124 του βιβλίου).

– Οι χώρες-μέλη της Ευρωπαϊκής Ενωσης δεν αποβλέπουν μόνο στη χάραξη ενιαίας εξωτερικής αλλά και αμυντικής πολιτικής. (Στη σελίδα 124 του βιβλίου).

– Ουδεμία αναφορά υπάρχει στην ομαλή, μετά την πτώση της δικτατορίας, λειτουργία της δημοκρατίας και στην ανάγκη της εθνικής ομοψυχίας – παρά τις αντίθετες οδηγίες του Διαθεματικού Ενιαίου Πλαίσιου Προγράμματος Σπουδών Ιστορίας, που το συντάσσει το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. (Στην σελίδα σελίδα 130 του βιβλίου).