Π. Ήφαιστος. ΕΕ, ΟΝΕ, ΔΙΕΣΤΡΑΜΜΕΝΟΙ ΙΔΕΑΛΙΣΜΟΙ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΑ ΑΔΙΕΞΟΔΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΠΑΝΩ ΣΤΗΝ ΚΛΙΝΗ ΤΟΥ ΠΡΟΚΡΟΥΣΤΗ (με έναυσμα την ομιλία του προέδρου Ολαντ στην Ελληνική Βουλή*)

39-ifestos-diplomatiaΤελευταία αργά και βραδύκαυστα πολλά γράφονται για τα λάθη και τα αδιέξοδα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Ο πολιτικός ορθολογισμός, γράφουμε συχνά –μόλις προχθές στο «ηθική και διεθνές σύστημα»– απορρέει από μια ορθολογιστική πολιτειακή συγκρότηση. Το ζήτημα που τίθεται δεν είναι εκ των υστέρων να κηρύττουμε το πασίδηλο αλλά να στεκόμαστε εδραία πάνω σε οντολογικά θεμελιωμένα κοινωνικοοντολογικά γεγονότα και να αναζητούμε τις βέλτιστες ενδοκρατικές και διακρατικές επιλογές που κινούνται σε πολιτικά ορθολογιστικούς προσανατολισμούς.

Στις μέρες μας πολιτικός ορθολογισμός σημαίνει εθνοκρατικές οντότητες προικισμένες με πολιτικά συστήματα. Ορθός προσανατολισμός σημαίνει στρατηγικές εθνοκρατικής επιβίωσης, ισορροπία δυνάμεων και συμφερόντων και εσωτερική και εξωτερική εξισορρόπηση όσων απειλούν. Την ύστερη εποχή των Νέων Χρόνων, και ταχύρρυθμα κατά την διάρκεια της μεταψυχροπολεμικής εποχής, η κατάσταση επιδεινώνεται επειδή η έννοια της ισορροπίας δεν κυριαρχεί, ο εθνοκράτος ως θεσμός ελευθερίας και ως πηγή πολιτικού ορθολογισμού εξανεμίζεται στο όνομα του ενός ή άλλου διεθνισμού και η μετακρατική διεθνιστική φιλολογία διασπείρεται ροκανίζοντας τις υψηλές αρχές του Καταστατικού Χάρτη του ΟΗΕ που επικύρωσαν νομικά, πολιτικά, ηθικά και κοσμοθεωρητικά τα εθνοκρατικά κοίνωνικοοντολογικά γεγονότα. Αυτές οι ανορθολογικές τάσεις δεν αγγίζουν πλέον μόνο τις δύσμοιρες χώρες της ευρύτερης περιφέρειάς μας των οποίων διακηρυσσόταν πως θα αποκαταστήσουν, δήθεν, τα ανθρώπινα δικαιώματα βομβαρδίζοντάς τες, διαλύοντας έτσι τον κοινωνικό και κρατικό ιστό. Αγγίζει πλέον και τον πυρήνα της Ευρώπης η οποία μετά το 1992 κάθεται πάνω σε κινούμενες σεισμικές πλάκες που άρχισαν να τρίζουν τα τελευταία χρόνια. Όσον δε αφορά το αναδυόμενο πολυπολικό πλανητικό σύστημα πολλών νέων μεγάλων δυνάμεων τίθενται εξίσου πολλά και μεγάλα ζητήματα που έχουν αναλυθεί αλλού.

Σίγουρα ισχύει ότι όσο πιο δημοκρατικά είναι τα πολιτεύματα ενός κράτους τόσο περισσότερο πολιτικό ορθολογισμό έχουμε. Αυτό, εξηγήσαμε στο «ηθική και διεθνές σύστημα», συναρτάται με το πόσο στέρεο είναι το πολιτειακό σύστημα. Η στερεότητά του συναρτάται με την σμίλευση συλλογικών πολιτικών ηθικών και την διαρκή θεμελίωση του συστήματος διανεμητικής δικαιοσύνης πάνω στο οποίο εδράζεται η πολιτειακή νομιμότητα. Έτσι νομιμοποιούνται πολιτικά τα πολιτικοοικονομικά συστήματα, οι κοινωνικές ιεραρχίες, η συγκρότηση αποτελεσματικών παραγωγικών δομών και συγκρότηση τρόπων αλλαγής των νόμων και του εν γένει ηθικοκανονιστικού συστήματος όταν και όποτε το επιτάσσει η εξέλιξη μιας κοινωνίας.

Κοσμοθεωρία ΕθνώνΤα πιο πάνω δεν σχετίζονται με κάποια εσχατολογία. Η εσχατολογία είναι το μεγάλο ελάττωμα όλων των μορφικά πανομοιότυπων εσχατολογικών δογμάτων και των εσχατολογικών ιδεολογικών δογμάτων της μοντερνιστικής και μεταμοντέρνας εποχής τα οποία κινούνται στα πεδία της πολιτικής θεολογίας. Πολιτική σκέψη για να είναι συναφής με την πολιτική σκέψη απαιτείται να είναι Ομηρική. Ομηρική σημαίνει αντιλαμβανόμαστε σωστά την ζωή των ανθρώπων, των κρατών και του κόσμου ως Οδύσσεια. Όχι για να εκλογικεύονται τα λάθη και οι εκτροπές του κάθε Οδυσσέα αλλά για να προσδιορίζεται ο προσανατολισμός προς τον οποίο κινούνται τα πράγματα και φωτίζονται οι προϋποθέσεις εντός αυτού του προσανατολισμού (βλ. «Το Θουκυδίδειο Παράδειγμα της επιστημονικής μελέτης της διεθνούς πολιτικής και οι «επιστημονικές επαναστάσεις» http://wp.me/p3OlPy-Lb). Τις προϋποθέσεις δηλαδή μιας σταθερής πορείας προς την Ιθάκη και όχι προς ανύπαρκτα επουράνια πεδία.

Ένα πολιτικά πολιτισμένο και πολιτικά ορθολογιστικό κράτος διαθέτει κρατική θεωρία, γράψαμε «ηθική και διεθνές σύστημα». Μια επίσης στρατηγική θεωρία πολιτικά ορθολογιστικών ενδοκρατικών και διακρατικών αποφάσεων, στάσεων και ενεργειών. Δεν χρειάζεται πολύ σκέψη, ως προς τούτο εάν θέλουμε να καταλάβουμε ότι ακόμη και νεοσύστατα κράτη με πολλά ελλείμματα σταθεροποιούν, στοιχειωδώς έστω, πολιτικά ορθολογιστικές δομές. Τα αίτια της αστάθειας στην περιφέρειά μας, ακριβώς, οφείλονται στην βάναυση, υπερβολική και συχνά αναίτια κατεδάφιση αυτών των δομών με στρατιωτικές επιθέσεις κατά την διάρκεια της μεταψυχροπολεμικής εποχής. Παρά τα ελλείμματά του και με δεδομένο ότι είναι απίθανο «αύριο» να έχουμε πλανητική ένωση ή κοσμοσυστήματα του παρελθόντος όπως η Βυζαντινή Οικουμένη, το κράτος παραμένει ο μόνος θεσμός ορθολογιστικής πολιτικής οργάνωσης του σύγχρονου κόσμου. Εξάλλου, μόνο πολιτικά και πνευματικά θεόστραβοι δεν βλέπουν ότι οι σύγχρονοι διεθνείς θεσμοί παρά την πολύ μεγάλη ιστορική σημασία τους δεν υπερεθνική εξουσία αλλά διακυβερνητικά όργανα εγγενώς εξαρτημένα από τα κράτη και συχνά εργαλείο ηγεμονικών αξιώσεων ισχύος.

Ο άκριτος και βάρβαρος βομβαρδισμός κρατών μετά το 1992 για να προστατευτούν τα … ανθρώπινα δικαιώματα εκκένωσαν μεγάλες περιφέρειες από κάθε ενδοκρατικό και διακρατικό πολιτικό ορθολογισμό. Για τα ηγεμονικά κράτη αυτό ifestos3bgγινόταν για να ελέγξουν την κατανομή ισχύος και να διεισδύσουν όπου υπήρχε κενό ισχύος αυξάνοντας την επιρροή τους και τον έλεγχο επί των πλουτοπαραγωγικών πόρων (Π. Ήφαιστος, «Η τραγωδία της πολιτικής των μεγάλων δυνάμεων και η κρίση στην Συρία» http://wp.me/p3OlPy-5Q). Για τους αφελείς που προπαγανδίζουν ότι συμφέρει στους ιδιοτελείς ο βομβαρδισμός των … ανθρωπίνων δικαιωμάτων θα έφερναν, δήθεν, ένα
ανθόσπαρτο μεταψυχροπολεμικό βίο ο οποίος εμφιλοχωρούσε μόνο στον νοσηρό εθνομηδενιστικό τους εγκέφαλο και στην φαντασία τους. Γι’ αυτό ας μην απορούμε σήμερα για τα κύματα εκατομμυρίων προσφύγων που εγκαταλείπουν τα κράτη που καταστράφηκαν με την ενθάρρυνσή τους. Είναι ηθικοί αυτουργοί ενός προαναγγελθέντος εγκλήματος. Στην πολιτική αθώοι δεν υπάρχουν. Ακόμη και σε κορυφαίες στιγμές του πολιτικού πολιτισμού όπως στον Δήμο της κλασικής εποχής τα ελλείμματα πολιτικού ορθολογισμού οδηγούν σε αποδυνάμωση της πολιτείας και συμφορές και κακουχίες για όλους.

Στον ιδεολογικά μπερδεμένο κόσμο μας βλέποντας και διαβάζοντας όλα αυτά μαζί και ακούγοντας τα ορφανά του Ψυχρού Πολέμου, ο Παναγιώτης Κονδύλης, με την αλάνθαστη διεισδυτική του πέννα διόλου τυχαία έγραψε πολύ έγκαιρα μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου: «(για όσους από τον τα αριστερά παραληρήματα πέρασαν ευθέως στον νεοφιλελευθερισμό καταλήγοντας έτσι, αντί να καταγγέλλουν τον ιμπεριαλισμό να κεραυνοβολούν «κάθε εθνικισμό» και ενστερνιζόμενοι τον οικουμενισμό μέσω της ενιαίας παγκόσμιας αγοράς και των «ανθρωπίνων δικαιωμάτων») «Δεν αναρωτιούνται ούτε ποιος θα τα ερμηνεύσει δεσμευτικά κάθε φορά τι σημαίνουν αυτά τα «δικαιώματα» στον συγκεκριμένο τόπο και χρόνο, ούτε αν και πόσο δικαιολογείται ο «εθνικισμός» όποτε ένας μικρός θέλει να αντισταθεί στις αδηφάγες διαθέσεις ενός μεγάλου. Με τον τρόπο αυτό, ενώ ηθικολογούν αδιάκοπα, στην πραγματικότητα συμπαρατάσσονται με το δίκαιο του ισχυρότερου. Αλλά αν ο ηττημένος αποδεχόμενος όψιμα την ιδεολογία του νικητή γίνεται συχνά ο γελοιωδέστερος και γλοιωδέστερος φορέας της, δεν είναι βέβαια ο πρωταρχικός εμπνευστής και θεμελιωτής της. Η «αριστερά» έχοντας μετατραπεί σε ουραγό ή σφογγοκωλάριο του αμερικανισμού, δεν αντλεί πλέον από ό,τι ζωντανότερο είχε η μαρξιστική παράδοση, δηλαδή την ανελέητη απομυθοποίηση των φιλελεύθερων ιδ45.IFESTOS-THEORIA-DIETHNOUSεολογημάτων, αλλά τρέφεται από μια κοινωνική θεωρία που εν μέρει αντικατοπτρίζει και εν μέρει συγκαλύπτει εξιδανικευτικά τις πραγματικές σχέσεις ισχύος μέσα στην δυτική μαζική δημοκρατία».

Τώρα γιατί το παρόν σχόλιο; Αφορμή είναι τα εναύσματα της ομιλίας του Προέδρου Ολάντ στο Ελληνικό κοινοβούλιο, ζήτημα ως προς το οποίο θα επανέλθω. Εδώ θέλουμε να τονίσουμε το μεγάλο έλλειμμα στοιχειώδους γνώσης στην Ελλάδα αλλά πλέον και ευρύτερα στην Ευρώπη. Τα γραμμικά ιδεολογήματα περί δυνατότητας μιας υλιστικής υπερεθνικότητας στην Ευρώπη δημιούργησαν στρατιές φανατικών ιδεαλιστών, ημιμαθών ή απλά φορέων
παρωπίδων που εμποδίζουν την θέαση των πολιτικών και στρατηγικών ζητημάτων. Δεν αρκεί να ερχόμαστε εκ των υστέρων, να διαπιστώνουμε τα καταστροφικά αποτελέσματα ή να σιωπούμε ένοχα.  Γνώση σημαίνει απουσία ιδεολογικών προκαταλήψεων και κάτι τέτοιο στον ιδεολογικά βεβαρημένο κόσμο μας είναι δύσκολο. Η κεκτημένη ταχύτητα των ιδεολογιών που αν και παρωχημένες δημιούργησαν ποταμούς θεωρημάτων και ιδεολογημάτων που θρέφουν τον πολιτικό ανορθολογισμό. Ακόμη και όταν τα πράγματα είναι πασιφανή οι φορείς τους συνεχίζουν να παραμιλούν. Η ιδεολογία και η δημοκρατική/ορθολογιστική πολιτική συγκρότηση είναι ασύμβατα πράγματα. Το γεγονός ότι δεν ακούμε  mea culpa όσων παρασυρμένοι από ιδεολογήματα περιέπεσαν σε φρικτά λάθη είναι κακό σημάδι. Για αυτούς και όσους ανυποψίαστους γίνονται δέκτες και θύματα (βλ. πιο κάτω).

Στην Ευρώπη μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου η κεκτημένη ιδεολογική ταχύτητα που μεγαλώνει το έλλειμμα πολιτικής και στρατηγικής σκέψης δημιούργησε ένα μεγάλο γνωστικό κενό, μια νεφελοβατούσα ουτοπική κυριαρχία θεωρημάτων και μια πολιτικά ολισθηρή κατάσταση την στιγμή που ο ορθολογισμός ήταν όσο ποτέ άλλοτε επιτακτικά αναγκαίο. Η διαδικασία ολοκλήρωσης προκάλεσε διόγκωση της υπερεθνικής τεχνόσφαιρας αλλά η διαχείριση των ευρωπαϊκών πραγμάτων απαιτούσε ιστορικές στρατηγικές αποφάσεις. Αφενός η Αμερικανική στρατηγική κάλυψη αποδυναμώθηκε θρέφοντας τα διλήμματα ασφαλείας στην Ευρώπη και αφετέρου ο κρατοκεντρικός χαρακτήρας της ΕΕ τον οποίο σταθεροποίησε ο πρόεδρος ντε Γκολ την δεκαετία του 1960 ροκανίστηκε.

Ο κρατοκεντρικός χαρακτήρας σήμαινε βασικά τα εξής (περισσότερα σε βιβλία μας πχ το «Διπλωματία και στρατηγική των μεγάλων Ευρωπαϊκών δυνάμεων, Γαλλία, Βρετανία, Γερμανία», «κοσμοθεωρητική ετερότητα και αξιώσεις πολιτικηKondylis_Parakmiς κυριαρχίας. Ευρωπαϊκή άμυνα, ασράλεια και πολιτική ενοποίηση», «Ευρωατλαντικές σχέσεις» και «Κοσμοθεωρία των Εθνών. Συγκρότηση και συγκράτηση των κρατών, της Ευρώπης και του κόσμου»): «Λαϊκή κυριαρχία μπορεί να ασκηθεί όπου υπάρχει κοινωνία, δημοκρατία μπορεί να υπάρξει όπου υπάρχει κοινωνία και άσκηση λαϊκής κυριαρχίας, στην Ευρώπη δεν υπάρχει ευρωπαϊκή κοινωνία αλλά πολλές εθνικές κοινωνίες γι’ αυτό οι αποφάσεις θα πρέπει να είναι ομόφωνες και οι υπερεθνικοί θεσμοί εντολοδόχοι των διακυβερνητικών οργάνων της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.» Οι συναινετικές ή ομόφωνες αποφάσεις, συνέχιζε το αλάνθαστο πολιτικό κριτήριο της Γκολικής σκέψης, είναι αναγκαίες και για ένα ακόμη λόγο: Επειδή η δημοκρατική αρχή μεταξύ πολιτικά
κυρίαρχων κρατών επιτάσσει ισοτιμία και ομοφωνία στις αποφάσεις (Βλ. ιδ. κεφ. 3 για την Γαλλία στο  «Διπλωματία και στρατηγική των μεγάλων Ευρωπαϊκών δυνάμεων, Γαλλία, Βρετανία, Γερμανία»)

Αυτά τα θέσφατα δημοκρατίας και πολιτικού ορθολογισμού του προέδρου Ντε Γκολ βασικά εμπεδώθηκαν την δεκαετία του 1960 και κυριάρχησαν μέχρι και τις αρχές του 1990 (ανεξάρτητα των «νομικών» προνοιών των συνθηκών. Η «κοινοτική μέθοδος», ουσιαστικά, τροποποιήθηκε. Έτσι από τις αρχικές σκέψεις και πρόνοιες των Συνθηκών για μια αυτοτροφοδοτούμενη υπερεθνικότητα με πρωτοβουλίες της Εκτελεστικής Επιτροπής και πλειοψηφικές αποφάσεις, στην καθημερινότητα της Κοινοτικής ζωής μετά το 1966 άλλα γίνονταν (δημιουργώντας «εθιμικό» δίκαιο, έλεγαν σωστά οι Βρετανοί και στην συνέχεια πολλοί άλλοι στην Διακυβερνητική Διάσκεψη του 1985). Στην πράξη τα κράτη στα διακυβερνητικά όργανα «συζητούσαν μέχρι να συμφωνήσουν». Πρακτική πολιτικά ορθολογιστική και συμβατή με την εθνοκρατοκεντρική φυσιογνωμία της Ευρώπης. Στην ύστερη ανάλυσή μας περί αυτά στο «Κοσμοθεωρία των Εθνών. Συγκρότηση και συγκράτηση των κρατών, της Ευρώπης και του κόσμου» στο κεφάλαιο 6 μπορεί η αποκρυστάλλωση συμπερασμάτων ως προς αυτά να προκάλεσε μορφασμούς και γκρίνιες από όσους νεφελοβατούν διεθνιστικά –αλλά και από όσους είναι απλά αμαθείς, «γνωστικά στουρνάρια», ή θαμώνες των υπογείων των κερδοσκοπικών  οργανισμών γεγονός που τους βοηθά να γίνονται καρεκλοκένταυροι όταν οι τελευταίοι αλώσουν ανεξάρτητα κράτη και εγκαταστήσουν στην «διοίκηση» εντολοδόχους τους για να κάνουν τις βρωμοδουλειές τους–, συνόψισα το επιχείρημα υποδεικνύοντας το πασίδηλο, αυτονόητο και καταμαρτυρούμενο,

  • Ότι δηλαδpή η ΕΕ είναι εθνοκρατοκεντρική.
  • Ότι η υπερεθνική πολιτική ανθρωπολογία είναι μηδενική.
  • Ότι η τεχνόσφαιρα για λόγους πολιτικοοικονομικού ορθολογισμού απαιτείται να είναι αυστηρά εντολοδόχος των διακυβερνητικών οργάνων.
  • Ότι όπως είχε πει και εφαρμόσει στην πράξη ο πρόεδρος Ντε Γκολ, κάτι που αποτέλεσε το κύριο χαρακτηριστικό της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης επί δεκαετίες, είναι αδιανόητο να λαμβάνονται αποφάσεις παρά μόνο όταν είναι ομόφωνες/συναινετικές.
    • Σε διαφορετική περίπτωση, υποδείξαμε, με δεδομένο μάλιστα το τερατούργημα της ΟΝΕ, θα υπάρξουν εντάσεις, διενέξεις και πολιτικοοικονομικός ορθολογισμός. [το βιβλίο γράφτηκε το 2009 με προοπτική τον 21 αιώνα και όπως και τα άλλα όσες φορές και να επανεκδοθεί δεν αλλάζει ούτε λέξη]

Η μεταψυχροπολεμική εποχή δημιούργησε προϋποθέσεις που άφησαν ανοικτά τα μεγάλα στρατηγικά ζητήματα της Ευρώπης και που απαιτούσαν μεγάλες στρατηγικές αποφάσεις (ΤΟ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΥΠΟ ΤΟ ΠΡΙΣΜΑ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ 2009-14 ΚΑΙ Η ΠΟΡΕΊΑ ΤΗΣ ΕΕ http://wp.me/p3OlPy-Q7) .

Το ορθολογιστικό πλαίσιο συναινετικών αποφάσεων που αποτέλεσε κοινή προσέγγιση λήψεως αποφάσεων μετά το 1966 άλλαξε εν μέσω της δίνης των προβλημάτων στις σχέσεις των κρατών-μελών της ΕΕ στην καμπή μεταξύ Ψυχρού Πολέμου και μετά-ψυχροπολεμικής εποχής (1989-1992). Όπως συχνά έχουμε αναλύσει εκτεταμένα είχαμε ακόμη και σκέψεις στρατιωτικού χαρακτήρα εν όψει της ταχύρρυθμης και μη συμπεφωνημένης Γερμανικής επανένωσης (άλλαζε εμπράγματα τις συμφωνίες του 1994-95). Εν μέσω μια φοβερής κρίσης την οποία πολλοί δεν γνωρίζουν καν ότι έλαβε χώρα (βλ. κεφ. 6  του προαναφερθέντος βιβλίου «Διπλωματία και στρατηγική των μεγάλων Ευρωπαϊκών δυνάμεων, Γαλλία, Βρετανία, Γερμανία» αλλά και πολλών άλλων βιβλίων, άρθρων, δοκιμίων και εισηγήσεων που εξετάζουν τα ευρωστρατηγικά και ιδιαίτερα το «Γερμανικό ζήτημα»), πολλά και μεγάλα προβλήματα που δημιουργούσαν ανάγκη στρατηγικά ορθολογιστικών αποφάσεων, συμπλέχθηκαν καταστροφικά, και όπως πλέον καταμαρτυρείται ενδεχομένως μοιραία.

europeanΔύο παράγοντες διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο. Ο πρώτος αμιγώς στρατηγικός ήταν η απεγνωσμένη και ανορθολογική προσπάθεια των Γάλλων να ελέγξουν τη Γερμανική Κεντρική Τράπεζα με νομισματικούς δεσμούς (αξίωση που έθεταν επί δεκαετίες ενόσω η γερμανική οικονομία δυνάμωνε και κυριαρχούσε και οι Γερμανοί το απέρριπταν). Αυτή ήταν η ΟΝΕ. Ένα όπως γράψαμε από την πρώτη στιγμή πολιτικοοικονομικό τερατούργημα (κανείς χρειάζεται μόνο το ΑΒΓ της μακροοικονομικής θεωρίας για να το γνωρίζει) και ένα στρατηγικό ανοσιούργημα που έθετε δυναμίτη στα θεμέλια του εγχειρήματος της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Απελπισμένα καθ’ όλη την διάρκεια της δεκαετίας του 1990 επιχειρήσαμε να καταδείξουμε τον κολοσσιαίο ανορθολογισμό που θα συνεπαγόταν μια πρόωρη, ανέτοιμη και απροετοίμαστη προσχώρηση στην ΟΝΕ. Πεδίο όπου πλέον οι διανεμητικές λειτουργίες της νομισματικής, υποδεικνύαμε, είναι αθέσπιστες και χώρος όπου κυριαρχούν τεχνοκράτες συχνά αν όχι πάντοτε και φυσιολογικά εντολοδόχοι ηγεμονικών κρατών, κερδοσκόπων και τοκογλύφων. Τεχνόσφαιρας στερημένης κοινωνικοπολιτικών ελέγχων. Η απροετοίμαστη ένταξη στην ΟΝΕ, γράφτηκε πριν την μοιραία είσοδο σε αυτό το πολιτικά αθέσπιστο πεδίο, «θα μετατραπεί σε φυλακή χωρίς απόδραση». [Για το θέμα αυτό γράψαμε πολλά  και έγκαιρα. Για μερικά σύντομα κείμενα βλ. ΟΝΕ: Ο μηχανισμός της καταστροφής και έγκαιρες προειδοποιήσεις http://wp.me/p3OlPy-CS]

Το εγχείρημα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης ποτέ δεν ήταν απλό και ποτέ δεν κινήθηκε γραμμικά. Η γνώση των βαθύτερων διαμορφωτικών δυνάμεων, των ειδοποιών διαφορών και των αποχρώσεών τους είναι μια απόλυτα αναγκαία γνώση για όποιον διαδραματίζει κάποιο ρόλο ως πολίτης, ηγέτης, ως αναλυτής ή κρατικός λειτουργός. Βασικά, όποιος κατέχει θέση ευθύνης και δεν κατέχει αυτή την γνώση εάν κυκλοφορεί στους κοινοτικούς θεσμούςως αντιπρόσωπος του κράτους του είναι επικίνδυνος για την κοινωνία της χώρας αυτής. Δεν χρειάζεται εξάλλου θεμελίωση το καταμαρτυρούμενο καθημερινά και όχι μόνο στην Ελλάδα. Πολλά στουρνάρια κυκλοφορούν χωρίς κανείς να τα ελέγχει. Κάνουν γιγαντιαία λάθη και με πολιτικά ή επιστημονικά ανέντιμο τρόπο δεν λένε, τουλάχιστον, ένα συγνώμη. Ακόμη χειρότερα, σε ένα κράτος όταν καταβυθιστεί και εξαρτηθεί όσα περισσότερα λάθη κάνει σε τόσο περισσότερες καρέκλες κάθεται. Λογική κατάσταση κάθε παρακμασμένου κράτους όταν εισέλθει σε τροχιά αργού θανάτου.

Το εγχείρημα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης αρχικά ήταν γεμάτο αρχαϊκές διεθνιστικές φιλελεύθερες αφέλειες για κατάργηση των εθνών με ωφελιμιστικές ανταλλαγές. Ναι αυτή ήταν και αυτή συνεχίζει να είναι η αφελής σκέψη των λεγόμενων «ευρωπαϊστών» (λέξη λογικότατα αφελής, α-πολιτική, επικίνδυνα νεφελοβατούσα και ιδεαλιστική). Πολλά είναι τα αίτια τέτοιων αφελών και επικίνδυνων ιδεολογημάτων που συχνά ντύνονται με θεωρήματα και διδάσκονται ως δήθεν υψιτενής επιστήμη. Μερικοί, βασικά, βρήκαν ευκαιρία να κτυπήσουν τον μεγάλο εχθρό που εμφιλοχωρούσε στα ουτοπικά τους διεθνιστικά image010σύνδρομα, δηλαδή το κράτος τους. Νομίζοντας έτσι, οι άμοιροι και άσχετοι, ότι το κράτος ευθύνεται για τους δύο πολέμους και όχι κάποια άλλα εγγενή αίτια πολέμου η θεραπεία των οποία απαιτεί πολιτικό ορθολογισμό και πρωτίστως βιώσιμες εθνοκρατοκεντρικές ισορροπίες. Έτσι με μεταφυσικού χαρακτήρα προβλέψεις και γιγαντιαία στοχαστικά άλματα θεωρούσαν αυτονόητο ότι οι υλιστικές συναλλαγές θα αναμίγνυαν μέσα σε ένα καζάνι τα έθνη και θα κατασκεύαζαν ένα ανθρωπολογικό χυλό πολιτικά σημαντικό.

Ως προς αυτά πολλά ειπώθηκαν και πολλά γράφτηκαν (για μια εκτεταμένη δική μου συγκριτική ανάλυση βλ. «Θεωρία διεθνούς και ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης»). Η επιστημονική εντιμότητα των επιστημονικών και πολιτικών κοινοτήτων μετριέται από τα πόσα συγνώμη ακούγονται για αυτά φρικτά στοχαστικά λάθη και δολοφονικά πολιτικά λάθη (για τα οποία πάντοτε τίθεται ζήτημα ηθικής αυτουργίας). Για εκατόμβες πλέον ακόμη και νεκρών και οπωσδήποτε αβάστακτες ανθρώπινες κακουχίες των οποίων οι συνέπειες γίνονται ολοένα και πιο φανερές. Δεν είναι η πρώτη φορά που καταμαρτυρείται ότι ο πλατωνίζων «πολιτικός ιδεαλισμός» είναι εγκληματικός ως προς τα αποτελέσματά του. Είναι η συνειδητή ιδεαλιστική πράξη (πχ ο Χίτλερ) ή η ανεπίγνωστη ενσάρκωση της αφέλειας και του φανατισμού που πάντα καταλήγει σε μαζικά εγκλήματα και θανατηφόρες καταστάσεις. Είναι όλες οι αφέλειες ή σκοπιμότητες που στην πολιτική θεωρία σωστά ονομάζονται πολιτική θεολογία («θρησκευτικών» ή «ορθολογιστικών» καταβολών μορφικά πανομοιότυπων αν και διαφορετικών ιδεολογικών καταβολών). Παραπέμπουν σε κάποιο μεταφυσικά προσδιορισμένο ιδεώδες το οποίο πάντα καταμαρτυρείται ότι μετατρέπεται σε εμπράγματο δολοφονικό φασισμό. Όποιος ενδιαφέρεται τυγχάνει να έχω και ένα εκτενές κείμενο –για εμένα ως επιστημονική και στοχαστική εμπειρία πολύτιμο και σημαντικό– όπου υπάρχει θεωρητική και περιπτωσιολογική τεκμηρίωση: «Αμερικανική εξωτερική πολιτική, από την ιδεαλιστική αθωότητα στο πεπρωμένο του έθνους», 1994.

Συναφές με τις επισημάνσεις που μόλις έγιναν, είναι και το γεγονός ότι ο στέρεος διακρατικός ορθολογισμός που δρομολόγησε ο πρόεδρος Ντε Γκολ το 1966 και λίγο-πολύ κυριάρχησε όπως είπαμε ως «κοινοτική μέθοδος», βλήθηκε στην μετάβαση από την μια εποχή στην άλλη. Μεταβαίνοντας στην μεταψυχροπολεμική εποχή το 1989-1992 οι προαναφερθέντες στρατηγικοί λόγοι που απαιτούσαν στρατηγικό ορθολογισμό και η ιδεαλιστική ρητορεία συμπλέχθηκαν. Το έλλειμμα στρατηγικής σκέψης, τα διλήμματα ασφαλείας μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων της Ευρώπης και η ουτοπική σκέψη θεμελίωσαν ένα πολιτικοοικονομικό και στρατηγικό ανορθολογισμό του οποίου οι συνέπειες έγιναν αισθητές δύο δεκαετίες μετά ενώ βρισκόμαστε ακόμη στην αφετηρία των συνεπειών αυτών.

EAEAΠολλά συνέβησαν που θα τα βρίσκουμε μπροστά μας ολοένα και περισσότερο. Μεταξύ άλλων και το εξ αντικειμένου τερατούργημα της ΟΝΕ δημιουργεί πλέον μια πολιτικοοικονομική ανεξέλεγκτη κατάσταση. Τερατούργημα καθότι η επιβολή με τεχνοκρατικές μεθόδους πάνω σε ένα κοινωνικά διαφοροποιημένο πεδίο μακροοικονομικών αποφάσεων βαθύτατων προεκτάσεων είναι δεσποτεία και μάλιστα πολιτικοοικονομικά εγκληματική. Τερατούργημα γιατί η μη θέσπιση της ισχύος με κοινωνικούς ή τουλάχιστον ομόφωνα διακρατικούς ελέγχους και εξισορροπήσεις είναι ακόμη μεγαλύτερο πολιτικοοικονομικό έγκλημα. Τερατούργημα γιατί ή πολιτική όταν δεν διαθέτει σύστημα διανεμητικής δικαιοσύνης κοινωνικοπολιτικά σμιλευμένο συνιστά κατάργηση του πολιτικού πολιτισμού και επιστροφή σε βαρβαρικές καταστάσεις. Τερατούργημα γιατί ακόμη και μετά την υιοθέτησή της ΟΝΕ τίποτα δεν έγινε στα πεδία του πολιτικοοικονομικού εξορθολογισμού και των συνεπαγόμενων μεγάλων στρατηγικών αποφάσεων που πρωτίστως αφορούν την θέση και τον ρόλο της Γερμανίας στην Ευρώπη. Οι ισορροπίες καθίστανται ολοένα και περισσότερο ρευστές και έωλες ενώ οι ΗΠΑ ολοένα και περισσότερο μεταθέτουν το κέντρο βάρους των στρατηγικών επιλογών τους (βλ. Οι προοπτικές της Ευρώπης στους τομείς της άμυνας, της ασφάλειας και της στρατηγικής http://wp.me/p3OlPy-JB).

Η δημιουργία του χρηματοοικονομικού τέρατος της ΟΝΕ –πλέον το βλέπουν και οι πολιτικοοικονομικά θεόστραβοι αλλά δεν αναμένουμε να το βλέπουν οι κάθε είδους εντολοδόχοι των κερδοσκόπων και των τοκογλύφων, συνάμα και γνωστικά στουρνάρια–  είναι αποτέλεσμα τόσο σπασμωδικών στρατηγικών αποφάσεων όσο και του γεγονότος ότι οι ιδεαλιστές κάθε απόχρωσης εν μέσω σύγχυσης και δίνης προβλημάτων βρήκαν ευκαιρία να
διεισδύσουν και να επιφέρουν δομικές καταστροφές. Εν μέσω μιας απίστευτα και πασίδηλα λανθασμένης ιδεαλιστικής ρητορικής –την ίδια στιγμή μάλιστα που οι Γάλλοι εν μέσω απειλών εκβίαζαν την Γερμανία να δεχθεί νομισματικούς δεσμούς για καθαρά στρατηγικούς λόγους–  ονόμασαν το οικονομικό εγχείρημα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης (ΕΟΚ) σε Ευρωπαϊκή «Ένωση» (ΕΕ) και την πολιτικά στεγνή, στυγνή και ως εκ τούτου ανορθολογική νομισματική επιτροπή  σε Οικονομική και Νομισματική «Ένωση» (ΟΝΕ). Είναι χαρακτηριστικό ότι οι Βρετανοί –ότι και να πιστεύουμε για αυτούς παραμένουν οι μόνοι ολιστικά ορθολογιστές στην Ευρώπη και αυτό, βεβαίως, για λόγους που αφορούν την εθνική τους στρατηγική– αντιστάθηκαν σε αυτές τις κωμικοτραγικές ιδεαλιστικές αφέλειες. Για να πουν τελικά οι Βρετανοί σαρκαστικά και αδιάφορα: «ονομάστε τα όπως θέλετε ούτως ή άλλως δεν θα είναι Ένωση». Αντί δηλαδή να βαδίσουν με προσοχή μέσα στο μεταψυχροπολεμικό ναρκοπέδιο, χωρίς μεγάλα βήματα, ή αν χρειαστεί και με υπαναχωρήσεις να θέσουν ως κύριο σκοπό την διάσωσή του ενόψει κινούμενων σεισμικών πλακών των στρατηγικών πεδίων, προχώρησαν στην εκτέλεση ενός πολιτικοοικονομικούς και στρατηγικού άλματος στο κενό, γεγονός που εντείνει τα διαχρονικά στρατηγικά προβλήματα (ΟΙ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ
ΣΕΙΣΜΙΚΕΣ ΠΛΑΚΕΣ ΣΤΑ ΘΕΜΕΛΙΑ ΤΗΣ ΕΕ ΚΑΙ Η ΒΡΕΤΑΝΙΑ http://wp.me/p3OlPy-rf).

Ορθολογιστές της θεωρίας ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης με επίγνωση των βαθύτερων στρατηγικών παραμέτρων συχνά ονόμαζαν την ανάγκη για προσεκτικά βήματα και περισυλλογή ως αναγκαίο «spillback» για να μην ροκανιστεί και να μην κατεδαφιστεί το εγχεimage006ίρημα του οποίου την σημασία κανείς δεν υποτιμά. Το εγχείρημα της ολοκλήρωσης  και της διακρατικής θεσμικής και οικονομικής δομής παρά τα ελλείμματά του θεωρείται από όσους μελετούν την διεθνή πολιτική πολύτιμο κεκτημένο που επιτεύχθηκε μεν υπό ιδιάζουσες ιστορικές περιστάσεις πλην παραμένει πρωτοποριακό εγχείρημα διακρατικής συνεργασίας. Υπό κάποιες προϋποθέσεις, θα έλεγαν κάποιοι, εφόσον ενισχυθούν οι ενδοκρατικές και διακρατικές δημοκρατικές δομές θα μπορούσε να εξελιχθεί μακροχρόνια από μετακρατικό-διεθνιστικό εγχείρημα σε μετακρατοκεντρικό του οποίου διαθέτουμε άφθονη εμπειρία και μάλιστα στην Βυζαντινή Οικουμένη. Αυτή όμως είναι πολιτική σκέψη που βρίσκεται στον αντίποδα αυτής που κυριάρχησε. Δηλαδή της ανθρωπολογικά εξομοιωτικής, διοικητικά εξισωτικής, ανθρωπολογικά υλιστικής-ωφελιμιστικής και σε κάθε περίπτωση ο πιο πτω
χός συγγενής όλων των ούτως ή άλλως στρεβλών εάν όχι και πνευματικά-πολιτικά διεστραμμένων ιδεολογικών δογμάτων της μοντερνιστικής εποχής.
Έχοντας πλήρη επίγνωση για το πόσοι δυστυχώς νοιώθουν θιγμένοι ή ιδεολογικά εκθεμελιωμένοι από τέτοιες διατυπώσεις παραπέμπω στα κεφάλαια 4 και 5 του «Κοσμοθεωρία των Εθνών. Συγκρότηση και συγκράτηση των κρατών, της Ευρώπης και του κόσμου». Επίσης, μεταξύ πολλών άλλων τις δύο σύντομες παρεμβάσεις «Η ΜΕΓΑΛΗ ΚΟΝΔΥΛΕΙΑ ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΑΝΤΙΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗΣ ΠΑΛΗΣ ΠΟΥ ΠΑΓΙΔΕΥΣΕ ΤΗ ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΣΚΕΨΗ ΚΑΙ ΟΔΗΓΗΣΕ ΣΤΟΝ ΜΕΤΑΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟ» http://wp.me/p3OlPy-ZB και «Μοντερνισμός, το ιδεολογικό φαινόμενο και η μεταμοντέρνα διολίσθηση προς τα ανθρωπολογικά Σόδομα και Γόμορρα» http://wp.me/p3OlPy-Zv. Αναλυτές όπως ο υποφαινόμενος όταν ταπεινά γράφουν και μεγάλη βάσανο προσπαθούν να θεμελιώσουν όσο μπορούν περισσότερο συγκεκριμένα γνωστικά πεδία, δεν ενδιαφέρονται για τις κοινωνικοπολιτικές πασαρέλες ή για να καταστούν παιδαγωγοί ή κατασκευαστές του μυαλού κανενός. Όποιος ενδιαφέρεται να λειτουργεί πολιτικά ορθολογιστικά ας παλέψει ο ίδιος στα πεδία της γνώσης αντί μέσα στο χάος των ασυνάρτητων και επικίνδυνων
πεδίων της μεταφυσι
κής πολιτικής θεολογίας των ούτως ή άλλως από καιρό παρωχημένων ιδεολογικών δογμάτων.

Η αξιοθρήνητη αριθμητική πλειοψηφία των ιδεολόγων-πολιτικών θεολόγων μέσα στα πανεπιστήμια και πάνω στις πασαρέλες οφείλεται σε ένα και μόνο λόγο: Την κεκτημένη ταχύτητα των επιστημονικά μεταμφιεσμένων εκλογικεύσεων των ηγεμονικών αξιώσεων ισχύος. Πιο συγκεκριμένα όταν μέσα στα ιδεολογικοπολιτικά εκπαιδευτήρια των ηγεμονικών δυνάμεων επί δεκαετίες εκπαιδεύτηκαν πολλά εκατομμύρια ιδιωτών, τώρα όλοι αυτοί φέρουν επιστημονικούς τίτλους και είτε ζουν παρασιτικά ή επιδίδονται σε ποικίλες ενασχολήσεις στα πεδία της ιδιωτείας. Άλλοι, συνειδητά ή ανεπίγνωστα ή από πείσμα και εγωισμό λένε αυτό που ξέρουν αν και είναι παράλογο. Βέβαια, το μόνο που επιτυγχάνουν είναι να μεταμφιέζουν τις εκάστοτε ηγεμονικές αξιώσεις με θεωρήματα και ιδεολογήματα. Επιστημονικά αυτό είναι αδιάφορο. Πρέπει να γνωρίζουμε εν τούτοις –και γι’ αυτό το μνημονεύουμε– ότι στα αδύναμα και εξαρτημένα κράτη ο μεταμοντέρνος χυλός, όπως εύστοχα ονόμασε αυτές τις ασυναρτησίες ο Παναγιώτης Κονδύλης, δεν είναι θρεπτικός. Προσθέτω: είναι και θανατηφόρος. Καταμαρτυρούμενα καθημερινά.

Τα κράτη της Ευρώπης και της ευρύτερης περιφέρειάς μας που έχουν πληγεί συμπεριλαμβανομένου του νεοελληνικού κράτους θα χρειαστούν πολύ γνώση και καθόλου μεταμοντέρνο χυλό αν θέλουν να επιβιώσουν. Γνώση σημαίνει εξάλλου όχι μόνο μόρφωση στα πεδία της πολιτικής σκέψης υψηλών βαθμίδων αλλά κυρίως πρωτίστως πολιτική παιδεία. Πολιτική παιδεία η οποία είναι ανέφικτη εάν δεν υπάρχει πολιτική συγκρότηση υπό συνθήκες εθνικής ανεξαρτησίας και δημοκρατικής φοράς κίνησης με Ιθάκη την πολιτική ελευθερία.

*Υστερόγραφο για την ομιλία του Ολάντ στην Ελληνική Βουλή.

  • Χθες 23.10.2015 οδηγώντας άκουσα την ομιλία του Προέδρου Ολα0 Μεγάλες Δυνάμεις σχηματικά πντ στην Ελληνική βουλή. Επιστρέφοντας αργά το βράδυ στην βάση αυτού το ερεθίσματος έγραψα το πιο πάνω. Όταν έχω όλη την ομιλία του Γάλλου προέδρου θα προσπαθήσω να την αναλύσω για πολλούς λόγους: Αποτελεί ρεσιτάλ ηγετικών επιδόσεων καθότι έβγαλε από την μύγα ξύγκι για να κάνει το άσπρο μαύρο σε μια χώρα όπου πλέον όλα είναι μαύρα (δεν το λέω επιτιμητικά, μόνο περιγραφικά, γιατί σε μια ανελέητα κρατοκεντρική ΕΕ όπου η διακρατική ισχύς καθίσταται ολοένα και πιο αθέσπιστη αυτό είναι αναμενόμενο και πολιτικά ορθολογιστικό με όρους γαλλικών εθνικών συμφερόντων – αυτό ακριβώς δεν γνώριζαν οι αξιοθρήνητοι «ηγέτες-ικέτες» (στην καλύτερη περίπτωση) των νεοελλήνων όταν συναντούσαν τους ομόλογούς τους)
  • Αποτελεί επιπλέον ρεσιτάλ σοφιστικής υποκριτικής έξαρσης καθότι η επί χρόνια συναναστροφή του με νεοέλληνες πολιτικούς «ηγέτες-ικέτες» έπεισε λανθασμένα τους συνεταίρους μας ότι είμαστε Ιθαγενείς και το μπορούν να μας κουνούν καθρεφτάκια πριν την εξόντωσή μας. Ο Γάλλος πρόεδρος μας μιλούσε λογικότητα ως και να είμαστε Ιθαγενείς καθότι επί πέντε συνεχή χρόνια αυτή την εικόνα έδιναν οι καβαλάρηδες της ελληνικής εξουσίας.
  • Η ομιλία είναι μια ακόμη μolandeαρτυρία για τις βαθύτατες στρατηγικές διαφορές στην ΕΕ και των επικίνδυνων στρατηγικών αδιεξόδων (εκτενής ανάλυση αυτής της πτυχής συνέχεια προγενέστερων στρατηγικών αναλύσεων δημοσιεύεται σύντομα σε συλλογικό τόμο στην Γερμανία).
  • Καταμαρτυρεί επίσης το στρατηγικό κενό στην Γαλλία. Αυτό γιατί οι Γάλλοι έχουν διανύσει πολύ δρόμο μετά την κολοσσιαία πολιτική και στρατηγική παρουσία του προέδρου Ντε Γκολ ενώ οι δομές που δημιούργησε ο τελευταίος δεν φαίνεται οι διάδοχοί του να τις κατέχουν επάξια. Οι στρατηγικές προκλήσεις είναι πολύ πιο μεγάλες από το πολιτικό ανάστημα των συγκαιρινών Γάλλων ηγετών. Παραμένει γεγονός βέβαια ότι η Γαλλία είναι ένα ισχυρό πυρηνικό κράτος που διαθέτει –κληρονομιά και αυτό του προέδρου Ντε Γκολ–σημαντικούς και υπολογίσιμους κρατικούς λειτουργούς, ιδιαίτερα στα πεδία της στρατηγικής και της διπλωματίας.
  • Η ομιλία του Ολάντ στο Ελληνικό κοινοβούλιο, τέλος, καταμαρτυρεί κάτι πολύ επικίνδυνο για την Ελλάδα: Την στιγμή που οι νεοέλληνες ως κοινωνία, ως πολιτικοοικονομικό σύστημα και ως κράτος είναι ριγμένοι κάτω και αδύναμοι, μεγάλα κράτη όπως η Γαλλία τα οποία στο παρελθόν αποτελούσαν ηγετικό κράτος που καθοδηγούσε προς βιώσιμες διεξόδους ναι μεν όπως είπαμε στην αρχή λειτουργεί στοιχειωδώς ορθολογιστικά απέναντι στους ασθενείς νεοέλληνες, πλην ανορθολογικά όσον αφορά την αποφασιστική αναζήτηση στρατηγικών διεξόδων (των οποίων η Ελλάδα δεν είναι παρά μόνο ένα ασήμαντο γι’ αυτούς ζήτημα). Η Ελλάδα ενδέχεται να βρεθεί γυμνή και διαιρεμένη εν μέσω επερχόμενης αστάθειας ή μεγάλων αλλαγών που θα την βρουν ανέτοιμη και αποδιοργανωμένη, βορά πάνω στην κλίνη του Προκρούστη των στρατηγικών παιγνίων. Θα είναι βαρύ το τίμημα καθότι εδώ και μια πενταετία αντί να πάρουμε την τύχη μας στα χέρια μας περιπέσαμε από την μια αντίφαση στην άλλη, συνεχίσαμε να πετάμε στα σύννεφα, δειλιάσαμε μπροστά στις προκλήσεις αποφασιστικών κινήσεων που θα μας συσπείρωναν και οπωσδήποτε λειτουργήσαμε στην Ευρώπη πως έσχατοι ερασιτέχνες. Και έτσι συνεχίζουμε.

fb_ifestos_page

Π. Ήφαιστος – P. Ifestos
www.ifestosedu.grinfo@ifestosedu.gr

Στρατηγική Θεωρία–Κρατική Θεωρία https://www.facebook.com/groups/StrategyStateTheory/
Διεθνής πολιτική 21ος  αιώνας https://www.facebook.com/groups/InternationalPolitics21century/
Ελλάδα-Τουρκία-Κύπρος: Ανισόρροπο τρίγωνο https://www.facebook.com/groups/GreeceTurkeyCyprusImbalance/
Διαχρονική Ελληνικότητα https://www.facebook.com/groups/Ellinikotita/
Άνθρωπος, Κράτος, Κόσμος–Πολιτικός Στοχασμός https://www.facebook.com/groups/Ifestos.political.thought/
Κονδυλης Παναγιώτης– https://www.facebook.com/groups/Kondylis.Panagiotis/
Θολό βασίλειο της ΕΕ https://www.facebook.com/groups/TholoVasileioEU/
Θουκυδίδης–Πολιτικός Στοχασμός https://www.facebook.com/groups/thucydides.politikos.stoxasmos/
Μέγας Αλέξανδρος–Ιδιοφυής Στρατηγός και Στρατηλάτης https://www.facebook.com/groups/M.Alexandros/
Εκλεκτά βιβλία που αξίζουν να διαβαστούν https://www.facebook.com/groups/eklektavivlia/
Ειρηνική πολιτική επανάσταση https://www.facebook.com/groups/PolitPeacefulRevolution/
Προσωπική σελίδα https://www.facebook.com/p.ifestos
Πολιτισμός, Περιβάλλον, Φύση, Ψάρεμα https://www.facebook.com/Ifestos.DimotisBBB
«Κοσμοθεωρία των Εθνών» https://www.facebook.com/kosmothewria.ifestos
Προσωπικό προφίλ https://www.facebook.com/panayiotis.ifestos



Κατηγορίες:Άρθρα, Αταξινόμητα

Ετικέτες: , , , , , ,