Σε βιβλίο για τις Ηνωμένες Πολιτείες του 1994 όπου αναλύθηκε περιπτωσιολογικά και εκτεταμένα το φαινόμενο του πολιτικού ουτοπισμού-ιδεαλισμού [Αμερικανική εξωτερική πολιτική. Από την ιδεαλιστική αθωότητα στο πεπρωμένο του έθνους] υποχρεωθήκαμε να αναφερθούμε σε γνώμες και αλματώδεις εκλογικεύσεις οι οποίες, κυρίως την δεκαετία του 1990, ενοχοποιούσαν συστηματικά τον Έλληνα πολίτη. Στην συγγραφή ενός κεφαλαίου για αυτά τα ζητήματα, τα κείμενα του συναδέλφου Στάμου Παπαστάμου αποτέλεσαν πολύτιμη επιβεβαιωτική πηγή. Με το παρόν σύντομα σημείωμα το οποίο θα ακολουθήσει εκτενέστερο κείμενο σε εύθετο χρόνο, θα συνοψιστούν κύρια επιχειρήματα. Ταυτόχρονα θα θιγούν πτυχές προσεγγίσεων, οι οποίες ενώ θα μπορούσαν να αφορούν εξαιρέσεις δύσμοιρων διαταραγμένων ατόμων, τα οποία έχουν ανάγκη ιατρικής, φαρμακευτικής και νοσοκομειακής περίθαλψης (και τα οποία σε όλες τις εποχές και σε όλες τις κοινωνίες αποτελούσαν μια μικρή μειοψηφία), συχνά, στο όνομα μιας κατά την εκτίμησή μας γενικόλογης και θολής επίκλησης του όρου «ψυχολογία», επιδίδονται σε αλματώδεις εκλογικεύσεις για τον άνθρωπο και τα κοινωνικά φαινόμενα. Συχνά προχωρούν σε απλουστευτικές αφοριστικές διαγνώσεις και «συνταγές θεραπείας» ατόμων και κοινωνιών με όρους και έννοιες οι οποίοι δεν αφορούν το ανθρώπινο ον. Πολύ περισσότερο δεν μπορούν να αφορούν τα μέλη μιας κοινωνικής οντότητας στο σύνολό της. Έτσι έχουμε «συνταγές θεραπείας» ατομικών ή κοινωνικών αποφάσεων για όλους και για όλα.

Παραβλέπουν έτσι ή σκόπιμα παρακάμπτουν ζητήματα που σχετίζονται με τον υποκειμενισμό κάθε ανθρώπου  ο οποίος αφενός είναι εγγενής με την ανθρώπινη φύση και αφετέρου είναι άγνωστος, ρευστός, εξελισσόμενος, κυμαινόμενος. Ως προς τα βαθύτερα χαρακτηριστικά της. η ανθρώπινη φύση και ο ανθρώπινος υποκειμενισμός, επίσης, έχει πολλές αθέατες πλευρές ή και για μη συνειδητοποιημένα άτομα -μη συνειδητοποιημένα όσον αφορά την πραγματικότητα, την αλήθεια και τις προεκτάσεις κάθε απόφασης- εάν τα ζητήματα της ζωής αντιμετωπιστούν επιπόλαια ενέχουν ανεπίγνωστες προεκτάσεις. Για όλα τα άτομα ο υποκειμενισμός, ο ψυχισμός, το πνεύμα και η συμπλοκή τους με την ανθρώπινη βιολογία δεν αποτελεί μειονέκτημα. Αντίθετα υπό ορισμένες προϋποθέσεις και ιδιαίτερα εάν τυγχάνουν ορθολογιστικής και ενσυνείδητης διαχείρισης και ορθολογιστικών αποφάσεων είναι ο πλούτος των ανθρωπίνων όντων.

Για να το πούμε διαφορετικά και σε συνάρτηση με πολλά άλλα κείμενα που έχουν ήδη δημοσιευτεί, εντός πόλεως το έλλογο ανθρώπινο ον στις κοινωνικές σχέσεις και στις σχέσεις με άλλους ανθρώπους σταθεροποιεί συμπεριφορές και αποφάσεις που εκπληρώνουν τις κοινωνικοπολιτικά προσδιορισμένες επιταγές του συλλογικού βίου και εκτός πόλεως είναι εν δυνάμει θηρίο. Ως άτομο μέλος συλλογικών οντοτήτων παραμένει ανθρώπινο ον με απέραντη πολυσύνθετη ιδιοσυστασία, μοναδική και ανόμοια με την ιδιοσυστασία κάθε άλλου ατόμου που έζησε, που ζει ή θα ζήσει μελλοντικά πάνω στον πλανήτη. Το ανθρώπινο ον, ιδιαίτερα το κοινωνικά και πολιτικά ενταγμένο και ως εκ τούτου πολιτισμένο, δεν είναι στήλη ύλης ή είδος προπολιτικού κτήνους. Υπό σωστές προϋποθέσεις λειτουργεί με όρους συμφέροντος με την ευρύτερη έννοια του όρους, με όρους ορθολογισμού και με κριτήριο της οικογενειακές, διαπροσωπικές, κοινωνικές και κοινωνικοπολιτικές σχέσεις. Αυτά και πολλά άλλα είναι σύνθετα κριτήρια και παράγοντες που οι άνθρωποι συνεκτιμούν δεόντως στις στάσεις τους και στις αποφάσεις τους και οι ποιοτικές βαθμίδες των αποφάσεων αφενός είναι ο δείκτης της ανθρωπολογικής υπόστασης ενός ατόμου και αφετέρου ο δείκτης της γνώσης και επίγνωσης ως προς το τι συνίσταται η ανθρώπινη ζωή.    

            Ως προς τα τελευταία ζητήματα η απέραντη και εν πολλοίς παντελώς άγνωστη ιδιοσυστασία όπως είναι διαμορφωμένη και όπως εξελίσσεται και που προσδιορίζει τον υποκειμενισμό του μέσου (και όπως είπαμε μη διαταραγμένου) ατόμη, δεν μπορεί να μπει σε καλούπια ψυχολογικών δήθεν ερμηνειών που οδηγούν σε «ψυχολογικές συνταγές». Είναι, μεταξύ άλλων, ζήτημα προσωπικό, οικογενειακό, κοινωνικό και πολιτικό. Όχι ιατρικό. Το ανθρώπινο ον επηρεάζεται από αναρίθμητους κυρίως αθέατους και άγνωστους παράγοντες οι οποίοι ανά πάσα στιγμή διαμορφώνουν κάθε ανθρώπινη κατάσταση και που εξελίσσεται από την στιγμή που θα γεννηθεί, ενώ διαρκώς διαμορφώνεται και εξελίσσεται επηρεαζόμενη από τις ιδιαίτερες και ιδιόμορφες καταστάσεις που επηρεάζουν την ζωή, τα συμφέροντα και την ευτυχία ή δυστυχία κάθε ατόμου. Πέραν του εγγενώς μοναδικού και ανεπανάληπτου χαρακτήρα της ιδιοσυστασίας του, ο ρευστός και εξελισσόμενος υποκειμενισμός της ατομικότητας διαρκώς διαμορφώνεται με όρους δικών του αποφάσεων (μόρφωση, επάγγελμα, οικογένεια, ορθολογιστική εκτίμηση της ζωής και της οικείας πραγματικότητας) και από μύριους και συμπλεκόμενους παράγοντες όπως, μεταξύ άλλων, κακές ή καλές εμπειρίες, διαπαιδαγώγηση εντός της οικογένειας και εντός εκπαιδευτικών πεδίων και επιρροές εκτός της οικογένειας. Καθώς ενηλικιώνεται, το άτομο ακούει, συνομιλεί, αφομοιώνει κριτήρια και παράγοντες και αποφασίζει, μεταξύ πολλών άλλων, σύμφωνα με τις βιολογικές του ανάγκες, την πνευματική του δύναμη, τις ερωτικές του επιθυμίες και την ευρύτητα των κάθε είδους γνώσεων που αποκτά. Σημαντικό ερώτημα είναι κατά πόσο βιώνει και κατανοεί τα εγγενή χαρακτηριστικά του εαυτού του και των άλλων ανθρώπων ή κατά πόσο, αντίθετα, προσανατολίζεται ουτοπικά και ως εκ τούτου με στερημένη ικανότητα θέασης της μεγάλης εικόνας της οικείας ζωής, της ιδιοσυστασίας και συμφερόντων των άλλων ανθρώπων και των δικών του και του κόσμου στο παρελθόν, στο παρόν και των τάσεων όπως προβάλλονται.

Το ερώτημα που τίθεται είναι κατά πόσο υπάρχει τρόπος να μετρηθεί και οριστεί με ακρίβεια ο ατομικός υποκειμενισμός όπως είναι, όπως εξελίσσεται και όπως διαμορφώνεται με ρευστό και δυναμικό τρόπο και κατά πόσο μπορεί κάποιος τρίτος να κάνει διαγνώσεις για τις επιθυμίες και κυρίως για τις ανά πάσα στιγμή στάσεις και αποφάσεις που αφορούν την ζωή κάθε ανθρώπινου όντος όπως είναι και όπως εξελίσσεται. Τι επιθυμούσε και τι ήθελε να επιτύχει όταν ήταν 15 ετών, 20 ετών ή 25 ετών, ανά πάσα στιγμή τι εκτιμά ότι πέτυχε ή απέτυχε, τι «τετελεσμένα» επηρεάζουν την ζωή του και πως αυτά προσδιορίζουν τον τρόπο ζωής, και ποιες είναι οι προεκτάσεις εναλλακτικών αποφάσεων και προσανατολισμών κύριων και σημαντικών πτυχών της καθημερινής ζωής. Δύο επισημάνσεις για τις κοινωνίες και τα μέλη τους.

            Όπως θα αναφερθεί πιο κάτω αλλά εκτενέστερα και σε άλλο επερχόμενο κείμενο, όσον αφορά τις συλλογικότητες των ανθρωπίνων όντων, το κύριο αναγνωριστικό χαρακτηριστικό είναι ο ευδιάκριτος εθνικός πολιτισμός και οι διαχρονικές εθνικές πολιτισμικές παραδόσεις. Το κάθε μέλος μιας κοινωνικής οντότητας διαθέτει όπως υποστηρίζουμε εδώ, ιδιαίτερη, ιδιόμορφη και ανεπανάληπτη ψυχική, πνευματική και βιολογική ιδιοσυστασία. Εάν σταθούμε στο κοινωνικοπολιτικό σκέλος, δηλαδή την θέση και τον ρόλο του ίδιου ανθρώπου εντός του κοινωνικοπολιτικού συστήματος, οι στάσεις, θέσεις και αποφάσεις εκτιμώνται με όρους συλλογικής πολιτικής ηθικής και νόμων όπως προσδιορίζονται κοινωνικοπολιτικά. Ενώ το εκκρεμές της κάθε ανθρώπινης φύσης και του υποκειμενισμού στα θεμέλια κάθε ανθρώπου, σταθεροποιείται σύμφωνα με τις επιταγές των κοινωνικοπολιτικά προσδιορισμένων νόμων. Το εκκρεμές της ατομικής φύσης του κάθε πολίτη, ενώ για εγγενείς λόγους είναι κυμαινόμενο στην προσωπική ζωή -πρωτίστως την οικογενειακή ζωή, στην επαγγελματική ζωή, τις σχέσεις με άλλους ανθρώπους και τις εν γένει κοινωνικές σχέσεις- θα πρέπει να λαμβάνει αποφάσεις με όρους που ο ίδιος εκτιμά ότι είναι ορθοί ή λανθασμένοι, συμβατοί με τα συμφέροντά του, αναγκαίοι για λόγους κοινωνικών σχέσεων και σύμφωνο με τους σκοπούς που θέτει ως άτομο. Εντός πολιτικά πολιτισμένων δομών, επαναλαμβάνεται, ως προς όλα τα υπόλοιπα σταθεροποιείται σύμφωνα με την συλλογική πολιτική ηθική και τους εξαρτημένους από αυτή νόμους όπως είναι και όπως αλλάζουν.      

Εάν σταθούμε στο άτομο και σε μερικά «δύσκολα» συμπλεκόμενα και διαρκώς εξελισσόμενα ζητήματα όπως είναι οι βιολογικές ανάγκες, οι επιθυμίες κάθε είδους, τα πολυσύνθετα ζητήματα όλου του ερωτικού φάσματος -συμπεριλαμβανομένων των οικογενειακών προεκτάσεων κάθε είδους-, τα αισθητικά ζητήματα, τα ζητήματα «αναπαραγωγής του είδους» που εμπράγματα ενέχουν «οντολογικές προεκτάσεις», τη διαχείρισή τους και τις αποφάσεις που λαμβάνονται, είναι υπόθεση του κάθε ανθρώπου και κανενός άλλου. Δεν είναι κάτι υποθετικό αλλά αναπόδραστο και δεδομένο για όλα τα γήινα όντα ότι μόνο ο ίδιος ενδιαφερόμενος γνωρίζει και μπορεί να διαχειριστεί (ή για το συμφέρον του πρέπει να μπορεί να τα διαχειριστεί) τις σύνθετες, ρευστές και εν πολλοίς αθέατες υποθέσεις της ζωής του. Υποθέσεις τις ζωής του που υπάρχουν και διαρκώς εξελίσσονται εντός ενός σύνθετου και ρευστού περιβάλλοντος που συνδυάζει απρόβλεπτα και συχνά αθέατα ή και ανεπίγνωστα γεγονότα, ευχάριστες εμπειρίες ή το αντίθετο, δυσκολίες, δυστροπίες, ασθένειες, δυσφορία όταν συγκρούονται υποκειμενισμοί, καταναγκασμοί όταν  συμπλέκονται διαφορετικές καθημερινές εναλλακτικές επιλογές, φιλοσοφικές διαφορές που ανακύπτουν εν μέσω καθημερινών στάσεων και αποφάσεων, προβλήματα ή συμφέρουσες ευκαιρίες λόγω εξωγενών επιρροών και γεγονότων, ή ακόμη και εκτροπές της αρχικής θεμελιακής απόφασης περί οικογένειας που συνδυάζει ρευστά, συμπλεκόμενα και εξελισσόμενα κριτήρια και παράγοντες που αφορούν ρευστές επιθυμίες, αισθητικές παραστάσεις, ερωτικά κριτήρια, ασθένειες, ανάγκες κάθε είδους και ρευστές καταστάσεις που σχετίζονται με την ανθρώπινη βιολογία, την ψυχή, το πνεύμα και τον ατομικό υποκειμενισμό. Πως αυτά και πολλά άλλα μπορεί να τα ξέρει κάποιος τρίτος και πως μπορεί αυτός ο τρίτος να γνωρίζει πως συμπλέχθηκαν, πως συνεχίζουν να συμπλέκονται, πως τυχόν αποφάσεις επηρεάζουν εμπράγματα την ζωή ενός ή περισσοτέρων ατόμων, πως συνδέονται με βαθύτερα και υπαρξιακά ζητήματα της ανθρώπινης ζωής και ποιες είναι οι αποφάσεις που είναι συμβατές ή αντίστροφα ασύμβατες με σύνθετες ανθρώπινες καταστάσεις. Αφορισμοί, συνταγές και ιατρικού χαρακτήρα θεραπείες δεν χωρούν γιατί δεν μιλάμε για κάποια διαταραχή που χρήζει φαρμακευτικής ή νοσοκομειακής περίθαλψης -αυτό όπως ήδη αναφέρθηκε είναι άλλης τάξης ζήτημα- αλλά για διαχείριση της ζωής. Μιλάμε για αποφάσεις πτυχών της ιδιαίτερης για κάθε άτομο ανθρώπινης φύσης και τις προσωπικής και οικογενειακής του κατάστασης όπως διαμορφώθηκε διαχρονικά κιαι που είναι αθέατες σε τρίτους. Μιλάμε για λεπτά ζητήματα κόστους / οφέλους εναλλακτικών αποφάσεων που μόνο ο ενδιαφερόμενος μπορεί (ή έχει συμφέρον να μπορεί) να σταθμίσει και να εκτιμήσει ορθολογιστικά, ορθά και με συμφέροντα τρόπο όπως ο ίδιος γνωρίζει και κανείς άλλος.

Για να σταθούμε περισσότερο σε αυτά τα ζητήματα, τα άτομα -όλα ανεξαιρέτως- καθώς εξελίσσονται και αναπτύσσονται -ή καθώς για ποικίλους λόγους που δεν ελέγχουν αποτυγχάνουν και συρρικνώνονται- αντιμετωπίζουν πάντα προβλήματα, μεταξύ πολλών άλλων, συγκρούσεις για οικογενειακές κληρονομικές υποθέσεις, δυσκολίες κάθε είδους που προκαλούν οι οικονομικές κρίσεις, πόλεμοι που προκαλούν μακρόχρονες συμφορές για πολλούς ή και για όλους, επαγγελματικές και επιχειρηματικές επιτυχίες ή αποτυχίες, αντιστροφές του προσανατολισμού που επιλέγηκε πριν πολλά χρόνια ή και πριν πολλές δεκαετίες για λόγους που δεν προσδιορίζονται από τον ενδιαφερόμενο που εν τούτους έχει συμφέρον να ελέγξει σύμφωνα με τα συμφέροντά του, κάθε είδους διαφορές εντός των οικογενειών που αφορούν την διαπαιδαγώγηση και την μόρφωση των παιδιών, κούραση και κόπωση που προκαλεί η μονοτονία της ζωής όσων ανθρώπων είναι επαγγελματικά και κοινωνικά βεβαρημένα ή αντίστροφα επιτυχείς διαδρομές και η διαρκής αναγέννηση των οικογενειακών σχέσεων και των ερωτικών σχέσεων από ανθρώπους που είναι ικανοί να εκτιμούν ορθολογιστικά το συμφέρον τους και να σταθμίζουν και εκτιμούν με βέλτιστο τρόπο το κόστος και το όφελος εναλλακτικών αποφάσεων. Και τα λοιπά, που θα μπορούσαν να γεμίσουν χιλιάδες σελίδες για όποιον έχει μάτια και θέαση της εξέλιξης, της διαμόρφωσης και της μοναδικής και ανεπανάληπτης ιδιοσυστασίας όσων ανθρώπων έτυχε να γνωρίσει έστω και στοιχειωδώς (ή και από τις εμπειρίες που είχε καθώς και από στοιχειώδη γνώση εμπειριών άλλων που έτυχε να παρατηρήσει ή να ακούσει από αφηγήσεις τους).

            Ιδεατές καταστάσεις ανθρώπων και κοινωνιών δεν υπάρχουν επίγεια. Η ζωή είναι μια Οδύσσεια και το μείζον είναι ο ορισμός της Ιθάκης του καθενός και κάθε συλλογικότητας, ο σταθερός προσανατολισμός προς τα εκεί και αποφάσεις που οδηγούν σε σταθερή πορεία με τις κατά το δυνατό ολιγότερες αντιστροφές και οπισθοδρομήσεις. Ο κάθε άνθρωπος λοιπόν απαιτείται να έχει σκοπούς απαλλαγμένους ιδεατών παρακρούσεων, αυτογνωσία, αυτοσυνειδησία, οξυδέρκεια και γνώθι σε εαυτό της εξ αντικειμένου σύνθετης και εν πολλοίς άγνωστης στους τρίτους ζωής του. Αυτά και πολλά άλλα για μύριους λόγους δεν είναι δεδομένα αλλά ούτε και υπάρχουν «επιστημονικές συνταγές». Αφορούν όπως και όλα τα άλλα που αναφέρθηκαν ή παραλήφθηκαν για λόγους συντομίας, μεταξύ άλλων, το πως άρχισε ένα προσδιοριστικό και δομικό γεγονός, ποιος και πως πήρε την απόφαση (για παράδειγμα να σπουδάσει ή να παντρευτεί ή να αρχίσει ένα επάγγελμα), το πως εξελίχθηκαν τα πράγματα, ποιο είναι το συμφέρον των ενδιαφερομένων που εμπλέκονται (και πως βλέπει ο καθείς αυτό το συμφέρον και πως οι εμπλεκόμενοι λειτουργούν ορθολογιστικά[1]) και ποιες είναι και πως εξελίσσονται οι ανάγκες τους. Κάθε άνθρωπος λογικά έχει γνώση και επίγνωση της ζωής του και θα μπορούσε, λογικά, να υιοθετεί ορθολογιστικά κριτήρια και να σταθμίζει και να εκτιμά την κατάστασή του και του περιβάλλοντός του με συμφέροντα τρόπο και με κριτήρια πέραν συναισθηματισμών και ρευστών επιθυμιών. Εν τέλει, κανονική ζωή σημαίνει συνέπεια λόγων και έργων όσον αφορά τις υποχρεώσεις και τα συμφέροντα, τα δικά του και των άλλων του περιβάλλοντός του. Για αυτά και όλα τα άλλα, επαναλαμβάνεται και υπογραμμίζεται, δεν υπάρχουν συνταγές και ο κάθε ενδιαφερόμενος μόνο ο ίδιος μπορεί να αποφασίζει είτε «λανθασμένα» είτε «ορθά» για τις ζωή του όπως την ξέρει, όπως είναι, όπως εξελίσσεται και όπως προσδιορίζεται από τις στάσεις, επιλογές και αποφάσεις του ιδίου. Οι προσωπικές σταθμίσεις και εκτιμήσεις που οδηγούν σε ορθολογιστικές και συμφέρουσες αποφάσεις -ή το αντίστροφο- του κάθε ατόμου, είναι δική του απόφαση και κανενός άλλου.

Μπορεί κανείς να διαπιστώσει την συνήθως ολοφάνερη ύπαρξη ενός διαταραγμένου ατόμου που έχει ανάγκη φαρμακευτικής ή και κατάλληλης νοσοκομειακής περίθαλψης, αλλά κανείς δεν μπορεί να δώσει «συνταγή φάρμακο» για μη διαταραγμένους ανθρώπους που ως έλλογα όντα τα οποία διαθέτουν ιδιαίτερη και ιδιόμορφη ιδιοσυστασία έχουν ανάγκες, αισθητικές προτιμήσεις, ερωτικές προτιμήσεις, συμφέροντα κάθε είδους που μόνο αυτοί γνωρίζουν και που θυμώνουν ή ηρεμούν σύμφωνα με αυτά και άπειρα άλλα συμπλεκόμενα κριτήρια και παράγοντες που επηρεάζουν συχνά με απρόβλεπτο και αστάθμητο τρόπο (αλλά σχεδόν πάντα αντιμετωπίσιμο εάν πρυτανεύει ορθολογισμός σύμφωνα με τις προϋποθέσεις και δυνατότητες του καθενός). Τον τρόπο επίσης που αυτά τα κριτήρια και παράγοντες εντάσσονται στην ζωή του καθενός και το πώς ο καθείς αποφασίζει ορθολογιστικά σύμφωνα με τις σύνθετες και ρευστές προϋποθέσεις της ζωής του.

Κοντολογίς, επί ζητημάτων που αφορούν τον ανθρώπινο υποκειμενισμό, την προσωπική ζωή των ανθρώπων και τις καθημερινές αποφάσεις τους, δεν υπάρχουν «επιστημονικές» ή άλλες συνταγές. Συνεπαγόμενα, «συνταγές συμβουλών» για αποφάσεις της καθημερινής ζωής που δήθεν ισχύουν για όλους –και ενδεχομένως να είναι επιστημονικά μεταμφιεσμένες ως συνταγές για τον τρόπο και τις αποφάσεις της καθημερινής ζωής όλων των ατόμων και όλων των οικογενειών– όχι μόνο δεν υπάρχουν αλλά νομοτελειακά είναι συνταγές αποσταθεροποίησης και ανορθολογικών προσανατολισμών και αποφάσεων. Ενέχουν, βασικά, προϋποθέσεις ανεύθυνης «δολοφονίας» της ζωής όσων αντί να αποφασίσουν ορθολογιστικά για τον εαυτό τους παρασύρονται από αφορισμούς, συνταγές γραμμικά συναγόμενες και αλματώδεις εκλογικεύσεις του απέραντου βιολογικού, ψυχικού και πνευματικού κόσμου των ανθρώπων που όπως είπαμε για κάθε άτομο είναι ιδιαίτερος, ιδιόμορφος, ανεπανάληπτος και άγνωστος στους τρίτους. Τέτοιες συνταγές, για να μιλήσουμε πιο εμφατικά, είναι είδος «δηλητηρίου» της ζωής. Βασικά, οι αφοριστικές ψυχολογικές γενικεύσεις δεν ισχύουν για κανένα και στην καλύτερη περίπτωση απορρέουν από καλοπροαίρετες αλλά προγραμματικά λανθασμένες αντιλήψεις πως μπορεί οποιοσδήποτε να εισχωρήσεις στον απέραντο και αθέατο προσωπικό κόσμο ενός οποιουδήποτε μέσου ανθρώπου. Το σύνηθες ανθρώπινο ον στην συντριπτική του πλειονότητα δεν έχει σχέση με τις προαναφερθείσες εξαιρέσεις άτυχων διαταραγμένων ατόμων που εξ αντικειμένου χρειάζονται κάποιο φάρμακο και περίθαλψη. Για τα έλλογα ανθρώπινα όντα -και όλοι οι άνθρωποι είναι έλλογα όντα, φτάνει να αξιοποιήσουν αυτή την εγγενή ιδιότητά τους- ισχύει ότι για τα υποκειμενικά τους ζητήματα είναι πάντα ενταγμένα σε σύνθετες, πολύπλοκες και ρευστές καταστάσεις που μόνο αυτοί γνωρίζουν ή που μόνο αυτοί μπορούν να γνωρίζουν. Για το τι χρήζει να ισχύει για αυτούς μπορούν να αποφασίσουν ορθολογιστικά μόνο αυτοί και όσο μεριμνούν για κάτι τέτοιο τόσο πιο σταθερή, επιτυχής και ευτυχής είναι η ζωή τους. Και το αντίστροφο. Εάν κάποιοι δεν μπορούν να αποφασίσουν ορθολογιστικά για τον εαυτό τους είναι άλλης τάξης ζήτημα. Συνήθως σχετίζεται, μεταξύ άλλων, με απειρία, αδιαφορία για την ουσία και το νόημα της ζωής, μεταμοντέρνες επιρροές που συρρικνώνουν την ανθρώπινη υπόσταση σε όλες της τις εκφάνσεις της και σε παράγοντες και κριτήρια που δεν μπορούν να ελέγξουν.      

Ένας λόγος της διευρυμένης προβληματικής για τον ανθρώπινη φύση και την ανθρώπινη ζωή στις παραγράφους που προηγήθηκε, είναι για να τονιστεί το γεγονός πως ακόμη πιο αμφισβητούμενη είναι η «ψυχολογιοποίηση» των κοινωνιών[2], ζήτημα που όπως είπαμε μας απασχόλησε σε παρελθούσα δημοσίευση. Υποστηρίζεται ότι ο ψυχολογικός ντετερμινισμός των δεσμών αιτιότητας ανάμεσα στην κοινωνική συμπεριφορά και στα εξ αντικειμένου άγνωστα ψυχικά και πνευματικά χαρακτηριστικά της συλλογικότητας στο σύνολό της, το ζήτημα που τίθεται, όπως έχουμε ήδη υπαινιχθεί, είναι βασικά, κατά πόσο η ρευστή ανθρώπινη φύση σταθεροποιεί τις συμπεριφορές σύμφωνα με τις κοινωνικοπολιτικά προσδιορισμένες επιταγές του συλλογικού βίου. Αυτό και μόνο είναι το κριτήριο για την περιγραφή και ερμηνεία των κοινωνικοπολιτικών φαινομένων. Επιμένοντας στην θέση που διατυπώθηκε πιο πάνω ότι οι διαγνώσεις των ενδότερων και βαθύτερων ψυχικών χαρακτηριστικών ενός μη διαταραγμένου ατόμου είναι αδύνατη, μείζονος σημασίας είναι το γεγονός ότι, ακόμη περισσότερο, οι ανθρώπινες συμπεριφορές δεν εκδηλώνονται με τον ίδιο τρόπο στο ενδοκρατικό και στο διακρατικό επίπεδο. Δεν μπορούμε να γενικεύουμε τι ισχύει ή τι πρέπει να ισχύει για όλες τις κοινωνίες.

Λόγω της δομής, του χαρακτήρα και των λειτουργιών του κρατοκεντρικού διεθνούς συστήματος, θεμέλιο του οποίου είναι η κρατική κυριαρχία / εθνική ανεξαρτησία των κρατών-μελών, κανονικώς εχόντων των πραγμάτων άξονας των συμπεριφορών των μελών της πολιτικής εξουσίας και των πολιτών είναι το εθνικό συμφέρον. Μπορεί η άβυσσος του ατομικού υποκειμενισμού για αντικειμενικούς εγγενείς λόγους που ισχύουν για όλα τα ανθρώπινα όντα να είναι ανεξερεύνητη και ρευστή αλλά ως πολιτειακά ενταγμένοι οι πολίτες στις σχέσεις με άλλα κράτη λογικά συμπεριφέρονται ή χρήζει να συμπεριφέρονται και να αποφασίζουν με κριτήριο τα δικά τους εθνικά συμφέροντα και τις κανονιστικές επιταγές του συλλογικού βίου που προσδιορίζονται κοινωνικοπολιτικά. Το αντίθετο θα μπορούσε να ισχύει εάν ήταν «πολίτες του πλανήτη» εάν υπήρχε μια παγκόσμια συνεκτική κοινωνία, ένα προσδιορισμένο από αυτή κοινωνικοπολιτικό σύστημα και μια κοινωνικοπολιτικά παγκόσμια πολιτική ηθική που νομιμοποιεί τους παγκόσμιους νόμους. Υπάρχει κάτι τέτοιο; Η απάντηση είναι κάθετα αρνητική εξ ου και αποτελεί ιστορικό μυστήριο το γεγονός ότι πολλοί πείθονται περί του αντιθέτου με συνέπεια να μην υποστηρίζουν το κράτος τους αλλά άλλα κράτη ή κάποιο μυστήριο ενιαίο, πανομοιότυπο και ομοιόμορφο πλανητικό κόσμο, ανυπόστατες οικουμενιστικές σκέψεις που διαχρονικά πάντα αποτελούν τις μεταμφιέσεις των ηγεμονικών αξιώσεων ισχύος[3].

            Βρίσκεται εκτός πραγματικότητας όποιος δεν έχει θέαση της διαχρονικής και συγκαιρινής μεγάλης εικόνας η οποία καταμαρτυρεί ότι υπήρχαν πάντα πολλές κοινωνικές οντότητες διαφορετικής ιδιοσυστασίας και ότι τα μέλη τους τρέφουν πίστη και νομιμοφροσύνη αφορά το οικείο κράτος[4]. Ανεξαρτήτως υποκειμενισμού ενός εκάστου πολίτη συμμορφώνεται με τις κανονιστικές επιταγές του οικείου κράτους που ορίζουν ή αλλάζουν τον συλλογικό τρόπο ζωής. Για να είμαστε πιο ακριβείς, ενώ όπως υποστηρίχθηκε πιο πάνω το κάθε άτομο είναι το μόνο αρμόδιο να αποφασίζει για την καθημερινή του ζωή όπως άρχισε, όπως είναι και όπως εξελίσσεται, στις διακρατικές σχέσεις υπάρχουν πάγιες και εδραιωμένες τυπολογίες και αξιώματα που ισχύουν για όλους. Αυτό απαιτεί γνώση του ρόλου του κράτους στην διεθνή πολιτική, ποια είναι η σημασία του για όλες τις κοινωνίες και τι είναι εδραιωμένο ως απαιτούμενη συμπεριφορά όσον αφορά την κρατική κυριαρχία / εθνική ανεξαρτησία που για όλες τις κοινωνικές οντότητες είναι η συλλογική ελευθερία των μελών τους. Οικουμενιστικοί υποκειμενισμοί, έωλες υποκειμενικές / κανονιστικές αντιλήψεις και γραμμικές-ισοπεδωτικές θέσεις για τον πλανήτη δεν είναι λογικές και δεν είναι ορθολογιστικές. Η δε ψυχολογιοποίηση των ατόμων και των κοινωνιών είναι συνταγή ανορθολογισμού και συμφορών. Επιβαρύνουν κάτι το αντικειμενικό και ορατό όσον αφορά το πώς ήταν, το πώς είναι και το πως εξελίσσεται διαχρονικά οι άνθρωποι και ο κόσμος, ο οποίος διαχρονικά αποτελείται από πολλές και διακριτές κοινωνικές οντότητες. Δεν υπάρχουν συλλογικά «καλές» και συλλογικά «κακές» κοινωνίες. Υπάρχουν διαφορετικές κοινωνίες και η διαφορετικότητα σχετίζεται με τις αφετηρίες και την διαδρομή της κάθε μιας, και, μεταξύ άλλων, τις βαθμίδες πολιτικής τους ανάπτυξης, τις παραδόσεις που βρίσκονται στα θεμέλιά τους όπως είναι και όπως εξελίσσονται, τις βαθμίδες ανθρωποκεντρικά σμιλευμένων δημοκρατικών βαθμίδων και το κατά πόσο στις σχέσεις με άλλα κράτη οι αποφάσεις είναι ορθολογιστικές. Αυτοί, μεταξύ άλλων, είναι οι λόγοι υιοθέτησης της θέσης ότι χρήζει η κατά το δυνατό αξιολογικά ουδέτερη και αντικειμενική ανάλυση της διεθνούς πολιτικής. Ουτοπισμοί, απόδοση συλλογικών ψυχολογικών ιδιοτήτων και εσχατολογικές ερμηνείες που εκμηδενίζουν την θέαση της πραγματικότητας είναι προγραμματικά λανθασμένες προσεγγίσεις που προκαλούν ανορθολογικούς προσανατολισμούς των μελών της κοινωνίας και του κράτους.   

            Το θεμελιώδες ζήτημα που αφορά όλα τα κράτη και τους πολίτες τους είναι η ορθή αντίληψη των αιτιών (πολέμου) που προκαλούν ανταγωνισμούς και συγκρούσεις. Οδηγεί σε αδιέξοδες σκέψεις και πολιτικό και στρατηγικό ανορθολογισμό κάθε προσέγγιση που διατείνεται ότι είναι εφικτό να σταθμίσει και να εκτιμήσει αθέατα κριτήρια και παράγοντες και να αποφανθεί για ψυχολογικές θεραπείες ανθρώπων και κοινωνιών. Η ανθρώπινη φύση, ο ανθρώπινος υποκειμενισμός, το πνεύμα των ανθρώπων και τα ψυχόρμητά τους στα μεν άτομα εντάσσονται στην λογική στάσεων, συμπεριφορών και αποφάσεων των ενδιαφερομένων ατόμων όπως σκιαγραφήθηκε πιο πάνω, στα δε κράτη στάσεις, θέσεις, αποφάσεις και συμπεριφορές είναι κοινωνικοπολιτικά σμιλευμένες. Για να είναι αυτό εφικτό μεγάλης σημασίας είναι η κοινωνική συνοχή γύρω από άξονες έσχατων λογικών όπως η ελευθερία, η ευημερία και η ασφάλεια και γύρω από κοινούς εθνικούς κοσμοθεωρητικούς προσανατολισμούς. Τέλος αλλά όχι το τελευταίο που θα μπορούσε να μνημονευτεί, όσον αφορά τον απέραντο πνευματικό, ψυχικό και υποκειμενικό κόσμο των ανθρωπίνων όντων, αναμενόμενα επηρεάζεται σε βαθμό και έκταση που το άτομο λογικά επιχειρεί να προσαρμόσει τον υποκειμενισμό του και τις πολιτισμικές παραδοχές του στον πολιτικά πολιτισμένο βίο η αφετηρία του οποίου διένυσε πέντε περίπου χιλιετές. Διαδρομή που δεν ήταν και δεν είναι πάντα ανοδική ή χωρίς οπισθοδρομήσεις και αντιστροφές, αλλά που δημιουργεί προϋποθέσεις διαμόρφωσης πολιτών υψηλής πολιτικής και πνευματικής υπόστασης που μπορούν να λειτουργήσουν στην ατομική και κοινωνική ζωή με ορθολογιστικούς όρους. Χωρίς να επεκταθούμε, αναφέρεται μόνο ότι η μελέτη των σύγχρονων μηδενιστικών παραδοχών που αναβιώνουν παρελθούσες μηδενικές παραδοχές σε συνδυασμό με τις μεταμοντέρνες δομές, αφορά βαθύτατα και τα τρία επίπεδα του πολιτικού πολιτισμού, τουτέστιν, του ανθρώπου, του κράτους και της διεθνούς πολιτικής. Εν τέλει, η ανθρωπολογική υπόσταση των πολιτών και η πολιτική τους παιδεία είναι τοι θεμέλιο των πολιτικά πολιτισμένων προσανατολισμών.     

[1] Ο όρος ορθολογιστικά χρησιμοποιείται με την έννοια «κόστος / όφελος» εναλλακτικών στάσεων, συμπεριφορών και αποφάσεων που όπως γίνεται αντιληπτό μπορεί να εκτιμήσουν ορθά μόνο οι ενδιαφερόμενοι.

[2] Για το ζήτημα αυτό βλ. ανάλυση ιδ. Στ. Παπαστάμoς.

[3] E.H. Carr

[4] R. Gilpin,

Κατηγορίες:Αταξινόμητα