Χρειαζόταν πολύ μυαλό και θάρρος για να γράψει κανείς την δεκαετία του 1990 ότι «η επέμβαση δεν εξάγεται μόνο υπό μορφή στρατιωτικών επιχειρήσεων αλλά και εισάγεται υπό μορφή τρομοκρατικών ενεργειών». Είναι το προνόμιο του άριστου και διαχρονικού κλασικών προδιαγραφών αναλυτή. Ήταν τα πρώτα μεταψυχροπολεμικά χρόνια όταν ένας μεγάλος παγκοσμιόπληκτος όχλος έβλεπε στις θηριώδεις «επεμβάσεις» την ανάδυση μιας υπερεθνικότητας που θα έβαζε το κράτος στα ράφια της ιστορίας και που θα καθιστούσε την κυριαρχία περιττή. Όλο το εθνομηδενιστικό κίνημα μέσα από τέτοιες ασυναρτησίες είναι που γεννήθηκε. Παραμένει ότι η αβάστακτη αυτή κατάσταση βάρβαρων τρομοκρατικών επιθέσεων στα αστικά κέντρα έχει ηθικούς αυτουργούς. Είναι όσοι κατεδάφισαν τα κράτη σε μια άπληστη στρατηγική υπερεπέκταση και όσοι ιθαγενείς συνοδοιπόροι τους σε αδύναμα κράτη τους στήριξαν στο όνομα των … ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η ανάλυση της διεθνούς πολιτικής είναι το αντίστοιχο της ιατρικής, γράφουμε συχνά. Λάθος θεραπεία λάθος διάγνωση, ζημιές ή θάνατος, εδώ τρομοκρατία, θάνατος και ανασφάλεια.
Για τον Κονδύλη εδώ και καιρό προσπαθώ να ολοκληρώσω βιβλίο βασισμένο τόσο στην πολυετή μελέτη των έργων του όσο και σε κάποιες συνομιλίες μας ενόσω ζούσε. Ήδη, αποτελεί θεμέλιο των τελευταίων 7 βιβλίων μου. Όπως είναι λογικό στο βιβλίο «Ο πόλεμος και τα αίτιά του. Ο ηγεμονισμός και η τρομοκρατία τα δύο πρόσωπα του ίδιου νομίσματος», ο Κονδύλης είναι πανταχού παρών. Το έργο του «Θεωρία Πολέμου» είναι ένα από τα σημαντικότερα κείμενα για το φαινόμενο του πολέμου. Το δίδασκα για πολλά χρόνια και στο πανεπιστήμιο μαζί με άλλα έργα του.
Τον Κονδύλη ως πολιτικό στοχαστή τον έχω «ορίσει», εξάλλου, ως ωκεανό περιγραφικής και ερμηνευτικής γνώσης προσανατολιστικά δομημένης (για την Ομηρική-Θουκυδίδεια προσανατολιστική θεωρία βλ. Το Θουκυδίδειο «Παράδειγμα» της επιστημονικής μελέτης της διεθνούς πολιτικής και οι «επιστημονικές επαναστάσεις» http://wp.me/p3OlPy-Lb).
Ο Κονδύλης ως στοχαστής αναφοράς δεν είναι εύκολη υπόθεση. Είναι τόσο απέραντος που δεν μπαίνει καν θέμα να «ζηλέψει» κανείς τις επιδόσεις του, δεν τίθεται θέμα να διαφωνήσεις γιατί είναι αξιολογικά ελεύθερος και είναι άσκοπο να αναζητήσεις αντιφάσεις του γιατί δεν βρίσκεις (επί χρόνια το έκανα αλλά σταμάτησα γιατί κατάλαβα ότι κατορθώνει να μην πέσει σε επιστημολογικές και μεθοδολογικές παγίδες ή αντιφάσεις).
Όποιος δεν κολυμπά μέσα στον Κονδύλειο ωκεανό γνώσης χάνει. Πολλοί χάνουν. Είναι οι απέραντες στρατιές ιδεολογικά εμποτισμένων φορέων επιστημονικών τίτλων οι οποίοι δεν αντέχουν τις ακλόνητες περιγραφές και ερμηνείες που αφορούν τον υπαρκτό κόσμο και που δεν είναι ιδεολογικές και ή προπαγανδιστικές.
Ο Κονδύλης που έφυγε πρόωρα λόγω ιατρικού ατυχήματος κατέχει πολύ υψηλή θέση στο στερέωμα του πολιτικού στοχασμού. Ίσως την πιο υψηλή και αυτό έχει σημασία για όσους σε μια εποχή η οποία άφησε πίσω τα απαρχαιωμένα ιδεολογικά δόγματα ο σκεπτόμενος άνθρωπος χρειάζεται γήινη περιγραφή του τι ισχύει στον αληθινό κόσμο και όχι σε κάποιο φανταστικό και ανύπαρκτο.
Μέσα δεκαετίας του 1990, «η επέμβαση», σημείωσε προφητικά ο Παναγιώτης Κονδύλης, «δεν εξάγεται μόνο υπό μορφή στρατιωτικών επιχειρήσεων αλλά και εισάγεται υπό μορφή τρομοκρατικών ενεργειών».
Ακολουθεί απόσπασμα από το κεφάλαιο 25 του βιβλίου μου «ο Πόλεμος και τα αίτιά του. Τα πολλά πρόσωπα του ηγεμονισμού και της τρομοκρατίας» (Εκδόσεις Ποιότητα) όπου και παραθέτω το ανωτέρω απόσπασμα του Κονδύλη. Δεν παρατίθενται οι παραπομπές του κεφαλαίου. Στο τέλος παρατίθενται μερικά αποσπάσματα του Κονδύλη που εκτιμάται ότι είναι συναφή με την παρούσα παρέμβαση για τις επεμβάσεις, την τρομοκρατία, το συνονθύλευμα αριστεροδεξιών εθνομηδενιστών της Μεταψυχροπολεμικής εποχής και τις απλουστευτικές γνώμες για τον κόσμο που τόσοι πολλοί υιοθέτησαν τον 20ο αιώνα.
Κεφάλαιο 25. Ο παρωχημένος, αναποτελεσματικός ηγεμονικός αναθεωρητισμός ως κοσμοπολίτικο φαινόμενο και πηγή διεθνών ανωμαλιών και ενδημικής αστάθειας.
Οι αυτοκρατορικές αξιώσεις ως πηγή σύγκρουσης έχασαν την ευρωστία τους μετά το αντι-ηγεμονικό σύστημα ισορροπίας ισχύος των νεότερων χρόνων που έλεγξε τις ηγεμονικές συμπεριφορές επιτρέποντας έτσι την ανάδειξη του εθνικού-κρατικού συστήματος (βλ. Ήφαιστος 2001 κεφ. 7-8). Εν τούτοις, οι αξιώσεις καταχρηστικής χρήσης της ισχύος ποτέ δεν σταμάτησαν. Επειδή ακριβώς, όπως ήδη σημειώθηκε, αυτή η πτυχή αναφέρεται σε σημαντική πηγή αστάθειας, ίσως αξίζει να φωτιστεί περαιτέρω.
Καταρχήν, ενόσω δεν υπάρχει συμπεφωνημένος και νομιμοποιημένος τρόπος ελέγχου της χρήσης βίας στον διεθνή χώρο (όπως θα ήταν ένα πιθανό μη ηγεμονικού χαρακτήρα αποτελεσματικό σύστημα συλλογικής ασφάλειας ), είναι αναπόφευκτο να διαιωνίζεται η διαπάλη ανάμεσα σε αξιώσεις υπάρξεων που διεκδικούν ξεχωριστή εθνική-κρατική ύπαρξη και κάποιων ισχυρότερων συλλογικών υπάρξεων, οι οποίες σκέφτονται και λειτουργούν επαναστατικά, δηλαδή αξιώνουν την καθολική ηθικοκανονιστική ενοποίηση του κόσμου.
Ως αναντίρρητο ιστορικό γεγονός, επίσης, παρατηρείται πως σταθερότητα και ειρήνη (και όχι κατ’ ανάγκη δικαιοσύνη) υπάρχει μόνο σε τρις διαφορετικές καταστάσεις: Πρώτο, στο πλαίσιο κάθε βιώσιμου κράτους.
Δεύτερο, στην διακρατική τάξη πραγμάτων όταν επικρατεί ισορροπία δυνάμεων. Τρίτο, στο πλαίσιο κάθε εδραίας αυτοκρατορίας.
Αν ευσταθεί η θέση πως η τρίτη περίπτωση είναι παρωχημένη και ανέφικτη, υποδηλώνεται πως ένα μεγάλο αίτιο πολέμου είναι οι ατελέσφορες αλλά συνεχείς προσπάθειες ισχυρότερων δυνάμεων να παραβιάζουν συστηματικά την διακρατική ισοτιμία επιχειρώντας να εγκαθιδρύσουν μια παγκόσμια ή περιφερειακή ηγεμονία.
Αν και ενδεχομένως είναι στη φύση των πραγμάτων «ο ισχυρός να επιδιώκει να επιβάλει ότι του επιτρέπει η δύναμή του», αυτές οι αξιώσεις ηγεμονίας είναι πηγή αστάθειας που αντιβαίνουν ακόμη και με τα ίδια συμφέροντα των ίδιων των ηγεμονικών κρατών για δύο τουλάχιστον λόγους :
Πρώτο, η ιστορία δείχνει πως μόνο εφήμερα επιτυγχάνεται ηγεμονία ενός ισχυρού κράτους επί ενός άλλου κράτους το οποίο –έστω και αν ο αγώνας του λαμβάνει χώρα υπό πολύ αντίξοες συνθήκες όταν υφίσταται τις συνέπειες ασύμμετρων εξαρτήσεων– εκ φύσεως αγωνίζεται αενάως για να κατοχυρώσει την εθνική του ανεξαρτησία, να αυξήσει την αυτονομία του και να επιτύχει ισόρροπες σχέσεις με τους ισχυρότερους συντελεστές. Μπορεί για παράδειγμα οι ΗΠΑ να επέβαλαν δικτατορικά καθεστώτα στην Ελλάδα ή στην Χιλή για να εξυπηρετήσουν κάποια συγκυριακά συμφέροντα αλλά είναι εξόχως αμφιλεγόμενο αν αυτό πέτυχε οτιδήποτε ουσιώδες πέραν την οικοδόμησης εκατέρωθεν αχρείαστων –από την σκοπιά των ίδιων των αμερικανικών συμφερόντων– εχθροτήτων και αμυντικών στάσεων που οξύνουν τα διεθνή προβλήματα με τρόπο μάλιστα που ζημιώνει τα συμφέροντα του ισχυρότερου κράτους. Παρομοίως, ηγεμονική υπερεξάπλωση στο Βιετνάμ των ΗΠΑ και της ΕΣΣΔ στο Αφγανιστάν τις δεκαετίες του 1970 και 1980, οδήγησαν στην πρώτη περίπτωση στην συρρίκνωση της διεθνούς ισχύος του ισχυρού κράτους και στην δεύτερη συνέτειναν στην πτώση της και στον κατακερματισμό του πολυεθνικού σοβιετικού κράτους.
Αν και θα μπορούσαν να αναφερθούν πολλά άλλα παραδείγματα, παρατηρώ συνολικά πως αυτό που τα ισχυρότερα ανακαλύπτουν μακροχρόνια είναι πως η εποχή των αυτοκρατοριών και των μεγάλων ηγεμονιών παρήλθε οριστικά και πως πολλές επαναστατικές συμπεριφορές στο όνομα οικουμενικών δήθεν αξιών ήταν κοντόφθαλμες, λανθασμένες και αντιπαραγωγικές για τα συμφέροντά τους.
Δεν είναι τυχαίο, για παράδειγμα, πως πολλοί αμερικανοί ηγέτες περίμεναν το τρομοκρατικό κτύπημα στη Νέα Υόρκη για να παραδεχθούν-αποδεχθούν πως οι στρατηγικές τους ήταν αυθάδεις, αλαζονικές, αναποτελεσματικές και τελικά εις βάρος των μακρόχρονων συμφερόντων τους .
Δεύτερο, επειδή στην εποχή των παγκοσμιοποιημένων επικοινωνιών και της δυνατότητας κατοχής όπλων μαζικής παραγωγής από μικρότερα κράτη (ο Ντε Γκόλ προφητικά τα ονόμαζε «εξισωτές ισχύος» επιφυλάσσοντας στην Γαλλία το δικαίωμα να αποκτήσει πυρηνικά όπλα για να στηρίξει την εθνική ανεξαρτησία), ο ηγεμονισμός αργά ή γρήγορα εισπράττει τις ανωμαλίες που παράγουν λανθασμένες επιλογές του.
Κάποιος, δεν έχει παρά να αναφερθεί στον οργασμό πολιτικών εκλογικεύσεων της δεκαετίας του 1990 περί διεθνών επεμβάσεων με σκοπό τον επηρεασμό του εθνικού γίγνεσθαι μικρότερων κρατών στα Βαλκάνια και με μανδύα πολιτικές εκλογικεύσεις ιεραποστολικού χαρακτήρα. Όπως έγραψε ο Παναγιώτης Κονδύλης (1998 σ. 371-7), μικρότερες δυνάμεις ή τρομοκρατικές ομάδες αναμενόμενα επιδιώκουν να διεξάγεται η σύγκρουση στο επίπεδο που μπορούν να μεταφέρουν το κόστος στο έδαφος του ισχυρού.
Έτσι, επειδή τη δεκαετία του 1990 όλοι έγιναν μάρτυρες αυθαίρετων εκλογικεύσεων περί ανθρωπιστικών επεμβάσεων που στην πραγματικότητα οικοδομούσαν στη βάση του συστήματος κρατών ποικίλες ανωμαλίες, κάποιος δεν έχει παρά να αναζητήσει πολλά αίτια πολέμου στο κατώφλι του 21ου αιώνα στις μυωπικές και αλαζονικές στάσεις-παραδοχές εντός ελεγχόμενων διεθνών θεσμών ή εκτός αυτών.
«Η επέμβαση», σημείωσε προφητικά ο Παναγιώτης Κονδύλης, «δεν εξάγεται μόνο υπό μορφή στρατιωτικών επιχειρήσεων αλλά και εισάγεται υπό μορφή τρομοκρατικών ενεργειών» (1997 ό.π. σ. 376)
Υπό το πρίσμα των πιο πάνω παρατηρήσεων, μια άλλη σημαντική αιτία πολέμου είναι ο αναχρονιστικός, αδιέξοδος και αναποτελεσματικός αναθεωρητισμός των ηγεμονικών δυνάμεων, θέμα ως προς το οποίο θα επανέλθω. Όπως και σε παλαιότερες εποχές , στο όνομα διαφόρων ιδεολογικών σκοπών, ισχυρά κράτη συνεχίζουν να διεκδικούν το προνόμιο προσδιορισμού ανώτερου δήθεν είδους παγκόσμιες ηθικοκανονιστικές αρχές, των οποίων η εφαρμογή οδηγεί αναπόφευκτα σε ασύμμετρες εξαρτήσεις, καταχρηστική χρήση ισχύος, όξυνση των περιφερειακών διενέξεων και δημιουργία ανωμαλιών όπως ο αναρχισμός και η τρομοκρατία.
Ουσιαστικά, αν δεν αναφερόμαστε σε άνευ κοινωνικής σημασίας αφελείς-απολιτικές κοσμοπολίτικες προσωπικές αντιλήψεις κάποιων μεμονωμένων ατόμων, κάθε ιδέα, σχέδιο ή ενέργεια που διαδίδεται, επικρατεί και ενεργεί προς την κατεύθυνση αποδυνάμωσης ή ανατροπής της εθνικής-κρατικής οντολογίας συνιστά επαναστατική στάση που αντιβαίνει στις προαναφερθείσες κατακτήσεις του ανθρώπινου πολιτισμού στις διεθνείς σχέσεις. Τέτοιες στάσεις και συμπεριφορές, κατά κανόνα, προέρχονται από ισχυρά κράτη που αναχρονιστικά επιμένουν το σύγχρονο πολύπλοκο διεθνές σύστημα. Σε μικρότερα κράτη, πολιτικοί κράχτες, υποπροϊόντα αυτών των αναχρονιστικών ανατρεπτικών δυνάμεων, ενεργούν με τον ίδιο πολιτικά μακάβριο τρόπο.
Αυτό το κύριο αίτιο πολέμου θα πάψει να υφίσταται όταν δεν ισχύει αυτό που Edward H. Carr επισήμανε ως χαρακτηριστικό ενός διεθνούς συστήματος άνισης ισχύος και άνισης ανάπτυξης: Οι αξιώσεις παγκόσμιας ηθικοκανονιστικής εξομοίωσης θα αποτελούν πάντοτε διεθνιστικές εκκλήσεις που προέρχονται «από εκείνα τα κυρίαρχα κράτη που μπορεί να ελπίζουν να ασκήσουν έλεγχο σ’ ένα ενοποιημένο κόσμο» (Carr, 2000, κεφ. 5, ιδ. σ. 125-8, το εντός εισαγωγικών από τη σ. 125).
Αυτή η καίριας σημασίας παρατήρηση του Carr καλύπτει την ύστερη συζήτηση περί παγκοσμιοποίησης: Από τη μια πλευρά μερικοί πολιτικοί ισχυρών κρατών (και υποπροϊόντα τους σε λιγότερο ισχυρά κράτη) υποστηρίζουν πως το καθεστώς της κρατικής κυριαρχίας μπορεί να αποδυναμωθεί χωρίς συνέπειες προς την κατεύθυνση ενός πιο κοσμοπολίτικου διεθνούς συστήματος.
Από την άλλη πλευρά σοβαροί επιστήμονες σε μικρά και μεγάλα κράτη επισημαίνουν πως επειδή ένα σύστημα παγκόσμιας διανεμητικής δικαιοσύνης είναι ανέφικτο απαιτείται όχι μόνο να διαφυλαχτεί η κυριαρχία ως καθεστώς αλλά επιπλέον να ενισχυθεί στο πλαίσιο διακυβερνητικών οργανισμών και συνθήκες διακρατικής ισοτιμίας. Πως εξάλλου θα αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά τα αποσταθεροποιητικά διεθνικά φαινόμενα στα οποία αναφερθήκαμε πιο πάνω, συμπεριλαμβανομένου και του φαινομένου της τρομοκρατίας; Μετά το τρομοκρατικό κτύπημα στην Νέα Υόρκη στις 11 Σεπτεμβρίου 2001, όχι χωρίς λόγο, πολλά ισχυρά κράτη έσπευσαν να ενισχύσουν τις διακυβερνητικές συμφωνίες αντιμετώπισης αυτού του διεθνικού φαινομένου.
Μερικά ακόμη αποσπάσματα από έργα του Κονδύλη συναφή με την παρούσα παρέμβαση
Στο βιβλίο του Κονδύλη «Ισχύς και απόφαση»
«Οι πραγματιστές δεν είναι σε θέση να αντιληφθούν την απτή χρησιμότητα των “μεταφυσικών” κατασκευών μέσα στον κοινωνικό αγώνα για ισχύ. Ίσως να είναι “καθ’ αυτό” (διάβαζε: από την σκοπιά φιλελεύθερων ωφελιμιστικών αντιλήψεων) αδιάφορο, ποια ιδέα περί Θεού πρεσβεύει κάποιος, ωστόσο η πρακτική διαφορά γίνεται τεράστια, αν υπάρχουν άνθρωποι, οι οποίοι για την ιδέα τους περί Θεού είναι πρόθυμοι να πεθάνουν ή να σκοτώσουν, αφού συνδέουν μαζί της τη δική τους ταυτότητα».
«Οι πραγματιστές και οι «κριτικοί» τους επίγονοι [σημ. Π. Ήφ. οι κριτικοί είναι αυτοί που στην Ελλάδα πολύ εύστοχα επικράτησε να ονομάζονται εθνομηδενιστές] θα όφειλαν να θέσουν στον εαυτό τους το απλό ερώτημα, γιατί οι άνθρωποι δεν σκέφτηκαν πολύ πρωτύτερα αυτή την τόσο πρόδηλη συνταγή για την εξομάλυνση των συγκρούσεων τους και την εξασφάλιση της ευτυχίας τους – και επίσης, γιατί, τώρα πια που τους έχει φανερωθεί η σοφία των πραγματιστών, δεν συμμορφώνονται μ’ αυτή, παρά εξακολουθούν να προσδίδουν ισχύ στις αποφάσεις τους εξαντικειμενικεύοντάς τες, δηλαδή παρουσιάζοντάς τες ως αντικειμενικά αληθινές και γενικά δεσμευτικές».
Στο βιβλίο του Κονδύλη, «Από τον 20ο στον 21ο Αιώνα»
«(για όσους από τον τα αριστερά παραληρήματα πέρασαν ευθέως στον νεοφιλελευθερισμό καταλήγοντας έτσι, αντί να καταγγέλλουν τον ιμπεριαλισμό να κεραυνοβολούν «κάθε εθνικισμό» και ενστερνιζόμενοι τον οικουμενισμό μέσω της ενιαίας παγκόσμιας αγοράς και των «ανθρωπίνων δικαιωμάτων») «Δεν αναρωτιούνται ούτε ποιος θα τα ερμηνεύσει δεσμευτικά κάθε φορά τι σημαίνουν αυτά τα «δικαιώματα» στον συγκεκριμένο τόπο και χρόνο, ούτε αν και πόσο δικαιολογείται ο «εθνικισμός» όποτε ένας μικρός θέλει να αντισταθεί στις αδηφάγες διαθέσεις ενός μεγάλου. Με τον τρόπο αυτό, ενώ ηθικολογούν αδιάκοπα, στην πραγματικότητα συμπαρατάσσονται με το δίκαιο του ισχυρότερου. Αλλά αν ο ηττημένος αποδεχόμενος όψιμα την ιδεολογία του νικητή γίνεται συχνά ο γελοιωδέστερος και γλοιωδέστερος φορέας της, δεν είναι βέβαια ο πρωταρχικός εμπνευστής και θεμελιωτής της. Η «αριστερά» έχοντας μετατραπεί σε ουραγό ή σφογγοκωλάριο του αμερικανισμού, δεν αντλεί πλέον από ό,τι ζωντανότερο είχε η μαρξιστική παράδοση, δηλαδή την ανελέητη απομυθοποίηση των φιλελεύθερων ιδεολογημάτων, αλλά τρέφεται από μια κοινωνική θεωρία που εν μέρει αντικατοπτρίζει και εν μέρει συγκαλύπτει εξιδανικευτικά τις πραγματικές σχέσεις ισχύος μέσα στην δυτική μαζική δημοκρατία».
Στο βιβλίο του Κονδύλη, «Θεωρία του Πολέμου»
«Καταλαβαίνουμε έτσι γιατί οι φιλελεύθεροι πολιτικοί και οικονομολόγοι, οι οποίοι παρά τις συνεχείς έμπρακτες διαψεύσεις των τριών τελευταίων αιώνων, εξακολουθούν να διατείνονται ότι το εμπόριο θα υποκαταστήσει τον πόλεμο, υποπίπτουν σ’ ένα τεράστιο λογικό και ιστορικό σφάλμα. Μόνο όποιος ενστερνίζεται έναν οικονομικό ντετερμινισμό, δηλαδή μόνον όποιος αποδίδει τους πολέμους σε οικονομικούς ανταγωνισμούς και μόνο, δικαιούται λογικά να πιστεύει ότι η οικονομική συνεργασία θα καταργήσει τους πολέμους. Στο κρίσιμο αυτό σημείο, όπως και σε πολλά άλλα ακόμη, ο οικονομιστικός φιλελευθερισμός δεν είναι τίποτα άλλο παρά χυδαίος μαρξισμός με αντεστραμμένα πρόσημα»
Π. Ήφαιστος – P. Ifestos
www.ifestos.edu.gr / www.ifestosedu.gr – info@ifestosedu.gr
Στρατηγική Θεωρία–Κρατική Θεωρία https://www.facebook.com/groups/StrategyStateTheory/
Διεθνής πολιτική 21ος αιώνας https://www.facebook.com/groups/InternationalPolitics21century/
ΗΠΑ: Ιστορία, Διπλωματία, Στρατηγική https://www.facebook.com/groups/USAHistDiplStrat/
Ελλάδα-Τουρκία-Κύπρος: Ανισόρροπο τρίγωνο https://www.facebook.com/groups/GreeceTurkeyCyprusImbalance/
Διαχρονική Ελληνικότητα https://www.facebook.com/groups/Ellinikotita/
Άνθρωπος, Κράτος, Κόσμος–Πολιτικός Στοχασμός https://www.facebook.com/groups/Ifestos.political.thought/
Κονδυλης Παναγιώτης– https://www.facebook.com/groups/Kondylis.Panagiotis/
Θολό βασίλειο της ΕΕ https://www.facebook.com/groups/TholoVasileioEU/
Θουκυδίδης–Πολιτικός Στοχασμός https://www.facebook.com/groups/thucydides.politikos.stoxasmos/
Μέγας Αλέξανδρος–Ιδιοφυής Στρατηγός και Στρατηλάτης https://www.facebook.com/groups/M.Alexandros/
Εκλεκτά βιβλία που αξίζουν να διαβαστούν https://www.facebook.com/groups/eklektavivlia/
Ειρηνική πολιτική επανάσταση https://www.facebook.com/groups/PolitPeacefulRevolution/
Προσωπική σελίδα https://www.facebook.com/p.ifestos
Πολιτισμός, Περιβάλλον, Φύση, Ψάρεμα https://www.facebook.com/Ifestos.DimotisBBB
«Κοσμοθεωρία των Εθνών» https://www.facebook.com/kosmothewria.ifestos
Προσωπικό προφίλ https://www.facebook.com/panayiotis.ifestos
Κατηγορίες:πολιτική θεωρία, στρατηγική θεωρία, τρομοκρατία, Διασπορά των πυρηνικών όπλων, Διεθνής πολιτική, Κονδύλης, Παναγιώτης Ήφαιστος, Παναγιώτης Κονδύλης
Παναγιώτης Ήφαιστος - Panayiotis Ifestos 