Παραθέτω πρόγραμμα ημερίδας με τα θέματα και τους εισηγητές στις 15 Μαίου 2018 στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς. Σίγουρα είναι πολύ τιμητικό όταν τόσοι εκλεκτοί συνάδελφοι συμμετέχουν σε ημερίδα για κάποιο ο οποίος από καιρό δηλώνει «ἕν οἶδα, ὅτι οὐδέν οἶδα». Δική μου κατασταλαγμένη θέση από καιρό είναι ότι το Σωκράτειο «ἕν οἶδα, ὅτι οὐδέν οἶδα» είναι η έσχατη και υπέρτατη επιστημολογική / μεθοδολογική γνώση. Χρειάζεται προσοχή, ταπεινότητα και υπευθυνότητα όταν κανείς επιχειρεί να αναλύσει την κυμαινόμενη κατάσταση των ανθρώπων, των κρατών και του κόσμου, δηλαδή το διεθνές σύστημα πολλών ετερογενών, ανομοιογενών και πολιτικά κυρίαρχων κοινωνιών. Το μέτρο στάθμισης και εκτίμησης των πραγμάτων, από καιρό υποστηρίζεται, είναι τα υπαρκτά όντα, και όχι κάποια φανταστικά όντα ή κάποια όντα τα οποία ο ένας ή άλλος επιδιώκει να κατασκευάσει σύμφωνα με το ένα ή άλλο ιδεολογικό δόγμα ή κάποια απόχρωσή του όπως ο καθείς το ερμηνεύει. Κανείς καλά κάνει, επιπλέον, να προσπαθεί να δει πρωτίστως τους προσανατολισμούς και ταπεινά / προσεκτικά να προσπαθεί να φωτίσει κάποιες προϋποθέσεις -ή τέλος πάντων όσες προϋποθέσεις μπορεί να φωτίσει- εντός αυτών των προσανατολισμών.
Στο τέλος παραθέτω ένα αδημοσίευτο μέχρι σήμερα δοκίμιο μερικών σελίδων γραμμένο το 2011-12 το οποίο αποτελεί την βάση πολλών που επέρχονται. Το διάβασαν μερικοί μόνο συνάδελφοι. Τα δύο υστερόγραφα ανήκουν σε ένα σημαντικό πολιτικό στοχαστή, τον Θόδωρο Ζιάκα.
Η ημερίδα στις 15.5.2012.
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΕΙΡΑΙΩΣ – ΣΧΟΛΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΔΙΕΘΝΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΜΗΜΑ ΔΙΕΘΝΩΝ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ. ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ – Ο Πρόεδρος του Τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών της Σχολής Οικονομικών, Επιχειρηματικών και Διεθνών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιώς – Καθηγητής Αριστοτέλης Τζιαμπίρης σας προσκαλεί να τιμήσετε με την παρουσία σας, την “Ημερίδα προς τιμήν του επιστημονικού έργου του Ομ. Καθηγητή του Τμήματος, Παναγιώτη Ήφαιστου, για την προσφορά του στη θεμελίωση των Διεθνών Σχέσεων στην Ελλάδα”. Η ημερίδα θα πραγματοποιηθεί την Τρίτη 15 Μαΐου 2018, και ώρα 12:00-17:45 στην αίθουσα συνεδρίων του Πανεπιστημίου Πειραιώς (Καραολή και Δημητρίου 80)
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ
Έναρξη-Προσφωνήσεις 12:00-12:15
Χαιρετισμός Πρύτανη ΠΑ.ΠΕΙ., καθ. Α. Κότιου,
Χαιρετισμός Κοσμήτορα Σχολής, καθ. Μ. Σφακιανάκη,
Πρώτο Πάνελ 12:15-14:00
Ι) Η συμβολή του επιστημονικού έργου του καθ. Π. Ήφαιστου στην ανάπτυξη του ελληνικού στοχασμού για τη Διεθνή Θεωρία.
Ηλίας Κουσκουβέλης, «Η διαμάχη των παραδειγμάτων και η ‘κατάχρηση’ του Θουκυδίδη»
Σπύρος Μακρής: «Φιλοσοφία, Θεωρία και Ιστοριογραφία των Διεθνών Σχέσεων στην Ελλάδα. Η συμβολή του Παναγιώτη Ήφαιστου»
Διονύσης Τσιριγώτης: «Η έννοια της θεμελιοκρατίας στο έργο του Παναγιώτη Ήφαιστου. Η οντολογία ως θεμελιώδες γνωσιολογικό υπόβαθρο»
Μάρκος Τρούλης «Η προσανατολιστική θεώρηση ως συνεισφορά της ελληνικής πολιτικής σκέψης».
Χρήστος Ζιώγας: «Η επιστημονική συνεισφορά και παρακαταθήκη του καθ. Ηφαίστου στον κλάδου των ευρωπαϊκών σπουδών»
Κυριάκος Μικέλης «Η Κοσμοθεωρία των Εθνών ως κριτική του αυταρχικού φιλελευθερισμού»
Δεύτερο Πάνελ 14:00- 15:15
ΙΙ)Περιπτωσιολογικές μελέτες σε κεντρικά ζητήματα της θεωρίας των διεθνών σχέσεων
Ειρήνη Χειλά «Προεδρία Trump και Ουιλσονικές παρακαταθήκες: συνέχεια ή ρήξη;»
Ηλίας Παπαγιανόπουλος «Ο Μακιαβέλι του Π. Κονδύλη και η νεοελληνική πρόσληψη της Νεοτερικότητας»
Στάθης Φακιολάς: «Τα Επίπεδα Ανάλυσης στην Προσέγγιση του Νεοκλασικού Ρεαλισμού: Ορισμένες Εισαγωγικές Σκέψεις».
Αθανάσιος Σαμαράς, «Το Ον και το Δέον ως Αναλυτικά Εργαλεία: Αναζητώντας τις Διοδεύσεις από το Έργο του Παναγιώτη Ήφαιστου στα Πεδία της (Διεθνούς) Πολιτικής Επικοινωνίας και των Μέσων Ενημέρωσης».
Στέφανος Κορδώσης, «Ο “Νόμος της Γης” του C. Schmitt: Ένα εργαλείο ρεαλιστικής ανάλυσης για τις Διεθνείς Σχέσεις πριν το έθνος-κράτος».
Διάλλειμα-Καφές 15:15-16:00
Προσφώνηση Προέδρου ΔΕΣ, καθ. A. Τζιαμπίρη (16:00-16:30)
«Παναγιώτης Ήφαιστος: Ο συνάδελφος, ο επιστήμονας, ο άνθρωπος
Τρίτο Πάνελ 16:30-17:45
ΙΙΙ)Περιπτωσιολογικές μελέτες σε κεντρικά ζητήματα της στρατηγικής ανάλυσης
Κωνσταντίνος Αρβανιτόπουλος « Το διεθνές σύστημα σε μετάβαση».
Αθανάσιος Πλατιάς: «Το υπό διαμόρφωση περιβάλλον ασφαλείας: κατανομή ισχύος και πόλεμος».
Ιωάννης Μάζης «Γεωπολιτική συστημική ανάλυση: Ζητήματα Μεθόδου»
Κωνσταντίνος Κολιόπουλος: «Υπάρχει τουρκικό εθνικό στυλ στη στρατηγική;»
Το μέχρι σήμερα αδημοσίευτο δοκίμιο
Ακολουθεί το μέχρι σήμερα αδημοσίευτο δοκίμιο όπως γράφτηκε το 2011-12 με τίτλο Πολιτική Θεολογία versus πολιτικός στοχασμός για την οντολογική θεμελίωση του Πολιτικού και τον ρόλο της ισχύος στην αθέσπιστη διεθνή πολιτική
Εξαρχής προσδιορίζεται ως κύριο πρόβλημα η μεγάλη διαφορά μεταξύ της ιδεολογικής και της οντολογικής θεμελίωσης του Πολιτικού. Εδώ, αναζητώντας τις οντολογικές ρίζες της ισχύος αναγόμαστε στο διεθνές επίπεδο, αφού λάβουμε υπόψη την ειδοποιό διαφορά του διεθνούς από το κρατικό επίπεδο. Θα ήταν, για παράδειγμα, άκρως αντί-επιστημονική μια αναγωγή στο διεθνές πεδίο η οποία θα αγνοούσε την κρατοκεντρική οντολογία, δηλαδή το γεγονός ότι το κράτος και η πολιτική του ανθρωπολογία είναι το «ον», οι «υποστάσεις» του διεθνούς πεδίου.
Το μείζον επιστημονικό ζήτημα της πολιτικής θεωρίας του διεθνούς συστήματος αλλά και της πολιτικής πράξης αυτής καθαυτής, είναι η σωστή διάγνωση του προσανατολισμού των Κοινωνικά και Πολιτικά συγκροτημένων συλλογικών οντοτήτων και η περιγραφή και ερμηνεία, εντός αυτών των προσανατολισμών, όσων προϋποθέσεων καταμαρτυρούμενα είναι σημαντικές και διαμορφωτικές.
Θεμέλιο και πηγή γνώσης είναι το Θουκυδίδειο Παράδειγμα. Για το κλασικό και σύγχρονο κρατοκεντρικό διεθνές σύστημα ο Πελοποννησιακός Πόλεμος του Θουκυδίδη είναι το έργο όπου κανείς βρίσκει όλα τα αξιώματα, τους εναλλακτικούς προσανατολισμούς και τα εγγενή χαρακτηριστικά ενός κρατοκεντρικού διεθνούς συστήματος το οποίο εξ ορισμού αποτελείται από κυρίαρχα κράτη άνισου μεγέθους, άνισης ισχύος, άνισης ανάπτυξης και διαφορετικής Κοινωνικής και Πολιτικής συγκρότησης.
Από το κρατικό «ον» του κλασικού και σύγχρονου κρατοκεντρικού κόσμου απορρέουν στάσεις και αντιλήψεις αισθητού και πνευματικού χαρακτήρα που αφορούν την αυτοσυντήρησή του, την νομιμοποίηση της κατοχής ισχύος και την οντολογική νομιμοποίηση της άσκησής της στις δια-συλλογικές στάσεις.
Κύρια αποστολή κάθε κρατικής οντότητας στο εσωτερικό της είναι η θέσπιση των διανεμητικών λειτουργιών της ισχύος και η νομιμοποίησή της με διανεμητική δικαιοσύνη. Πολιτικός πολιτισμός βασικά σημαίνει ύπαρξη κοινωνίας, κοινωνικοπολιτική σμίλευση κριτηρίων συλλογικής πολιτικής ηθικής και σμίλευση διανεμητικής δικαιοσύνης στην βάση αυτών των κριτηρίων με τρόπο που νομιμοποιούν τις πολιτικοοικονομικές ιεραρχίες και τις κανονιστικές δομές. Τουτέστιν, πολιτικός πολιτισμός σημαίνει θέσπιση των διανεμητικών λειτουργιών της ισχύος.
Στο επίπεδο του διεθνούς συστήματος για εγγενείς λόγους και εξ αντικειμένου η πολιτική ηθική είναι μηδενική. Αυτό γιατί διακρατικά, η θέσπιση των διανεμητικών λειτουργιών της ισχύος είναι ανέφικτη. Απουσιάζει μια παγκόσμια κοινωνία, ένα παγκόσμιο κοινωνικοπολιτικό σύστημα και μια παγκόσμια εξουσία η οποία είναι νομιμοποιημένη από μια παγκόσμια διανεμητική δικαιοσύνη. Συναφώς, οι συμφωνίες, οι Συμβάσεις και Συνθήκες μεταξύ κυρίαρχων κρατών αφορούν την διεθνή τάξη και όχι κάποια διεθνή δικαιοσύνη καθότι δεν υπάρχει κοινωνικοπολιτικά προσδιορισμένος τρόπος δικαιακού προσδιορισμού των συνόρων και της κατοχής ή ελέγχου των πλουτοπαραγωγικών πόρων.
Κάθε ανθρωπολογικά εξομοιωτική και πολιτικά εξισωτική αντίληψη λογικό είναι να αντιπαθεί την οντολογικά προσανατολισμένη επιστήμη και επιστημολογία. Λογικό, διότι η οντολογία αυτο-περιορίζει την πολιτική σκέψη δεοντολογικά (π.χ. σε αντι-ηγεμονική στάσεις αλλά και η αντι-ηγεμονική έννοια της διακρατικής ισορροπίας δυνάμεων – εδώ, η δεοντολογία αφορά το γεγονός ότι η υπεράσπιση της ελευθερίας μιας κοινωνίας, δηλαδή της Εθνικής Ανεξαρτησίας / πολιτικής κυριαρχίας είναι πέραν υποκειμενισμών και αξιολογήσεων).
Από πού λοιπόν πηγάζει η κρατική ισχύς, πως νομιμοποιείται, πως σχετίζεται η άσκηση της εξουσίας με την πολιτική συγκρότηση, ποιος ο ρόλος και οι πηγές της νομιμοποίησης της ισχύος στην πολιτική συγκρότηση, ποια η σχέση του ατόμου με την συλλογικότητα και αντιστρόφως, ποιος προσδιορίζει τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις και ποιος το διανεμητικό σύστημα δικαιοσύνης και τι είδους;
Η πιο σημαντική παράμετρος κάθε συζήτησης ή ανάλυσης που αφορά το κρατοκεντρικό σύστημα είναι η διαφορά που ήδη υπαινιχθήκαμε μεταξύ ενδοκρατικού και διακρατικού επιπέδου. Οι βαθμίδες νομιμοποιητικής θέσπισης του ενδοκρατικού επιπέδου σχετίζονται με τις βαθμίδες δημοκρατικής συγκρότησης.
Η δημοκρατία όπως εδώ ορίζεται δεν σχετίζεται με προκαθορισμένους δογματικούς ιδεολογικούς προσδιορισμούς. Αφορά τις βαθμίδες που τα μέλη μιας κοινωνίας επιτυγχάνουν να είναι εντολείς της εξουσίας και οι κυβερνώντες εντολοδόχοι και ανακλητοί. Από το κατά πόσο επίσης καταμαρτυρείται ότι το κοινωνικοπολιτικό σύστημα είναι προσανατολισμένο προς την Ιθάκη της Πολιτικής Ελευθερίας υπό συνθήκες Εθνικής Ανεξαρτησίας, δηλαδή, υπό συνθήκες συλλογικής ελευθερίας ούτως ώστε να καθίσταται εφικτή η αυτεξούσια αυτό-θέσπιση με τρόπο που κάθε κοινωνία απολαμβάνει την οντολογική ετερότητά της όπως τα μέλη τους αποφασίζουν στο πλαίσιο του Κοινωνικού και Πολιτικού γεγονότος υπό συνθήκες εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής κυριαρχίας. Τουτέστιν, την «Ιθάκη» της Πολιτικής Ελευθερίας της Οδύσσειας κάθε κοινωνίας, την αποφασίζουν τα μέλη της σύμφωνα με τις δικές της προϋποθέσεις. Εξ ου και οι σχετικές διατυπώσεις στο Κεφάλαιο Ι του Καταστατικού Χάρτη του ΟΗΕ όπου και οι υψηλές αρχές του διεθνούς δικαίου [κανείς θα πρέπει, βέβαια, να διακρίνει μεταξύ αρχών και κανόνων].
Στο διεθνές επίπεδο επειδή όπως είπαμε απουσιάζουν οι προϋποθέσεις Κοινωνικής / Πολιτικής συγκρότησης και κοινωνικοπολιτικής θέσπισης κριτηρίων πολιτικής ηθικής / διανεμητικής δικαιοσύνης. Γι’ αυτό, η αθέσπιστη ισχύς είναι το κύριο διανεμητικό μέσο. Αυτό εξάλλου υπογραμμίζει η παρεξηγημένη αλλά αμάχητη Μακιαβελική θέση ότι «η ηθική είναι προϊόν πολιτικής». Άλλοι στοχαστές όπως ο Waltz, όντας βαθύτατα υποψιασμένοι, θεωρούν αυτονόητη την οντολογία του κρατοκεντρικού συστήματος και ούτε καν την αγγίζουν ή αναφέρουν. Ούτε καν τους απασχολεί, επιπλέον, η θέσπιση των διανεμητικών λειτουργιών της ισχύος στην διεθνή πολιτική, καθότι για εγγενείς και αντικειμενικούς λόγους, όπως είπαμε, είναι ανέφικτη.
Το μείζον ζήτημα του πολιτικού πολιτισμού, τονίζεται και υπογραμμίζεται, είναι οι διανεμητικές λειτουργίες της ισχύος και το πώς, πόσο και σε πιο (πολιτικό) πεδίο θεσπίζονται.
Αντιλαμβανόμαστε, λοιπόν, την θεωρία της ισχύος ως οντολογικά συναρτημένη με την αντικειμενική πραγματικότητα του (εθνο)κρατοκεντρικού συστήματος, όπως εξελίχθηκε, όπως διαμορφώθηκε και όπως δομήθηκε τους τελευταίους αιώνες. Για κάθε περιγραφική και αξιολογικά ελεύθερη ανάλυση πολιτικής θεωρίας του διεθνούς συστήματος η οντολογία αυτή είναι, από άποψη δεοντολογίας της επιστήμης, κατ’ ανάγκη σημαντική και δεσμευτική. Τουτέστιν, προσδιορίζει τόσο τις επιστημολογικές παραδοχές όσο και την μεθοδολογία που υιοθετείται.
Στη βάση αυτή, όπως εξάλλου συνάγεται από τα περιγραφικά και αξιολογικά ουδέτερα Παραδειγματικά αξιώματα του Θουκυδίδη, θεωρούμε την ισχύ και την ελευθερία άρρηκτα συνδεδεμένες: Στην κρατοκεντρική διεθνή πολιτική «όσοι διατηρούν την ελευθερία τους το χρωστούν στη δύναμή τους» και «δίκαιο υπάρχει όταν υπάρχει ίση δύναμη για την επιβολή του», δηλαδή ισορροπία δυνάμεων. Γι’ αυτό σ’ ένα εξ ορισμού ανταγωνιστικό και άναρχο διεθνές σύστημα, η απόλαυση της οντολογικής συλλογικής ετερότητας υπό συνθήκες ελευθερίας είναι συναρτημένη με την δυνατότητα υπεράσπισής της. Στην κλασική εποχή όπου κορυφώθηκε (αλλά και ταλαντώθηκε) η δημοκρατική συγκρότηση, το «ιδεώδες της ανεξαρτησίας» (συλλογική ελευθερία / εθνική ανεξαρτησία) ήταν προϋπόθεση δυνατότητας αυτεξούσιας πολιτικής συγκρότησης και δημοκρατικών προσανατολισμών.
Μια ανάλυση των ανθρώπων, των κρατών και του κόσμου είναι προγραμματικά λανθασμένη εάν αμφισβητεί το καταμαρτυρούμενο γεγονός ότι κατά την διάρκεια της γνωστής ιστορίας και σήμερα το διακρατικό γίγνεσθαι κυριαρχείται από τους νόμους της αθέσπιστης ισχύος στις ποικίλες εκφάνσεις της και εκδοχές της και στις ποικίλες περιστάσεις κάθε περίπτωσης.
Το να αμφισβητηθεί η ισχύς, ως η βαθύτερη διαμορφωτική δύναμη του διακρατικού γίγνεσθαι, είναι κυριολεκτικά απόλυτα λανθασμένη προσέγγιση, και στην ιστορία των ιδεών υπάρχουν πολλές τέτοιες επιστημονικοφανείς λανθασμένες θέσεις (εξαιρούμε τους προπαγανδιστές που ξέρουν πολύ καλά τι κάνουν όταν μεταμφιέζουν τις ηγεμονικές αξιώσεις ισχύος με ποικίλους κατά περίπτωση εξομοιωτικούς και εξισωτικούς οικουμενισμούς – Edward H. Carr).
Εάν ο κρατοκεντρικός κόσμος κυριαρχείται από τους νόμους της ισχύος ενδιαφέρουν οι οντολογικές συναρτήσεις μεταξύ των «αξιών», των κανονιστικών θέσεων και της τυπικής λογικής των όντων, όπως αυτές απορρέουν από τα αισθητά και πνευματικά τους μεγέθη (και την δίνη μέσα στην οποία ρίχνονται, συγκροτούνται και διαμορφώνονται ιστορικά).
Εάν σταθούμε στο μέχρι τούδε επιστημονικά προκλητικό και εν πολλοίς αδιερεύνητο πεδίο της σχέσης οντολογίας και της κατά Κονδύλη τυπικής λογικής των πολλών πολιτικά κυρίαρχων (κρατικών) όντων, ακαριαία καλούμαστε να σκεφτούμε την κρατική οντολογία και τις ποικίλες βαθμίδες της, που την καθιστούν ασθενή ή ισχυρή στο διεθνολογικό πλαίσιο, όπου λόγω της εκεί δεδομένης αναρχίας, υποχρεωνόμαστε να ασχοληθούμε με την αυτοσυντήρηση, τα οντολογικά ερείσματα και τις νομιμοποιητικές βάσεις των κρατικών δρώντων.
Οι κρατικοί δρώντες, άλλωστε, είναι οι μόνοι που διαθέτουν συγκροτημένη κοινωνία και συναρτημένη με αυτήν Πολιτική, ενώ οι υπόλοιποι διεθνείς δρώντες είναι είτε εξαρτημένες μεταβλητές είτε ανεξάρτητες μεταβλητές, οι οποίες δυνητικά, ιδιαίτερα όταν μιλάμε για διεθνικούς δρώντες οι οποίοι είναι παντελώς κοινωνικοπολιτικά / διακυβερνητικά ανεξέλεγκτοι, αγγίζουν την ιδιωτεία ή και την προ-πολιτική βαρβαρότητα.
Στο πλαίσιο αυτό ο συνειδητός πολίτης, καθώς γνωρίζει, ότι η ιδιότητά του ως πολίτη μιας ελεύθερης κοινωνίας συναρτάται με την ισχύ του δικού του κράτους (και μόνο), διακρίνει την δική του αυθυπέρβαση ως προϋπόθεση της αυτοσυντήρησης σε έναν διεθνώς άναρχο ανταγωνιστικό κόσμο, όπου ο διαμορφωτικός και διανεμητικός ρόλος της ισχύος είναι νομοτέλεια [«η ισχύς είναι το κυριότερο νόμισμα της [πολιτικά αθέσπιστης] διεθνούς πολιτικής» σύμφωνα με τον σωστό αφορισμό του Waltz].
Αυτές είναι, εξ αντικειμένου, οι οριοθετήσεις της πολιτικής θεωρίας του διεθνούς συστήματος. Προφανώς η πολιτική θεωρία του κράτους θα είναι αποσπασματική και περιορισμένης εμβέλειας εάν δεν τις λαμβάνει υπόψη. Η εντυπωσιακή ανάπτυξη της διεθνούς πολιτικής οικονομίας και των συνοδευτικών θεωρήσεων πολιτικής θεωρίας του διεθνούς συστήματος, είναι σαφώς προς την σωστή κατεύθυνση. Το κράτος είναι κυρίαρχο και οντολογικά αυτάρκες (ή έτσι το θέλει το διεθνές δίκαιο και οι αποφάσεις των κοινωνιών) αλλά λειτουργεί καθημερινά στην από άποψη πολιτικής ηθικής και διανεμητικής δικαιοσύνης αθέσπιστη διεθνή πολιτική της οποίας και αποτελεί αναπόσπαστο μέρος.
Όποιος έχει εμβαθύνει κύριες πτυχές της στρατηγικής θεωρίας, ιδιαίτερα στα πεδία των σκοπών της στρατηγικής, αντιλαμβάνεται ότι η αξιολογικά ελεύθερη θεωρία διεθνών σχέσεων, δεν μπορεί παρά να είναι μια αμιγής πολιτική θεωρία του διεθνούς συστήματος, κατιτί δηλαδή πολύ σύνθετο, δυναμικό και στοχαστικά προκλητικό. Αυτό δεν περνά -εξ αντικειμένου- μέσα από κάποια ιδεολογική προσέγγιση, αλλά μέσα από την ρεαλιστική εξέταση των δομών και προϋποθέσεων του κρατοκεντρικού συστήματος. (Βλ. στην εισαγωγή του Αθανάσιου Πλατιά την σύνοψη δέκα αξονικών θέσεων του Kenneth Waltz στο εμβληματικό του έργο «Θεωρία διεθνούς πολιτικής». Η κύρια πηγή αξιωμάτων είναι, βέβαια, το Θουκυδίδειο Παράδειγμα, δηλαδή ο «Πελοποννησιακός Πόλεμος»).
Η αξιολογικά ελεύθερη πολιτική θεωρία του διεθνούς συστήματος αυτοπεριορίζεται αυστηρά στην αρχή της κρατοκεντρικής αυτοσυντήρησης. Θα μπορούσε βέβαια να κινηθεί ταυτόχρονα και στον υποθετικό χώρο, όπου το διακρατικό πεδίο θα έχει θεσπιστεί, κατ’ αναλογία προς το ενδοκρατικό, ώστε η αυτοσυντήρηση του υπερκρατικού επιπέδου να βασίζεται στην αυθυπέρβαση των συστατικών κρατικών του κυττάρων, κατά το Ανατολικό Ρωμαϊκό («Βυζαντινό») παράδειγμα, ας πούμε. Η κοσμοσυστημική γνωσιολογία (Γιώργος Κοντογιώργης), πάντως, διαθέτει οντολογική αναφορά. Η ανάπτυξη μιας θεωρητικής τυπολογίας στην βάση αυτής της γνωσιολογίας είναι ένα μεγάλο και σημαντικό πνευματικό, επιστημολογικό και μεθοδολογικό στοίχημα. Στο σημείο αυτό, ακριβώς, σημειώνεται παρενθετικά η πολύ μεγάλη διαφορά μεταξύ των ΜΕΤΑΚΡΑΤΟΚΕΝΤΡΙΚΩΝ ΔΟΜΩΝ [μετά-Κλασικές αυτοκρατορικές δομές (με κύριο Παράδειγμα το κοσμοσύστημα της Βυζαντινής Οικουμένης) μέχρι και την Συνθήκη της Βεστφαλίας – όταν η οντολογική ετερότητα των συστατικών μελών λίγο πολύ διαφυλασσόταν] και των ΜΕΤΑΚΡΑΤΙΚΩΝ Η ΥΠΕΡΚΡΑΤΙΚΩΝ ΔΟΜΩΝ [ανθρωπολογικά εξομοιωτικά και πολιτικά εξισωτικά εγχειρήματα – δύο κύρια παραδείγματα είναι της πρώην Σοβιετικής Ένωσης και της εν εξελίξει Ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης – η τελευταία ήδη στην αφετηρία ταλαντευόταν μεταξύ δύο διαφορετικών παραδοχών: Στην μια πλευρά η Ευρώπη των Πατρίδων όπου τα κράτη διατηρούν την αυτοτέλειά τους και την κυριαρχία τους και από την άλλη η λειτουργική αντίληψη περί δυνατότητας ανάδυσης μιας υπερεθνικής πολιτικής συγκρότησης στην βάση υλιστικών και ωφελιμιστικών κριτηρίων].
Υπάρχει λοιπόν μεγάλη διαφορά μεταξύ ιδεολογίας και πολιτικής θεωρίας. Η πρώτη θεωρεί ότι ο κόσμος βρίσκεται σε προ-πολιτική κατάσταση επιζητώντας να κατασκευάσει οντολογία. Η δεύτερη αφορά κοινωνίες οι οποίες υπάρχουν και οι οποίες διαθέτουν οντολογική υπόσταση στην οποία κάθε αξιολογικά ελεύθερη πολιτική θεωρία οφείλει να είναι δεοντολογικά προσκολλημένη.
Η αρχιμήδειος αφετηρία της πολιτικής θεωρίας του συγκαιρινού μας διεθνούς συστήματος είναι το Βεστφαλιανό κρατοκεντρικό σύστημα, όπως θεμελιώθηκε το 1648 μ.Χ. διαβαθμίστηκε και αναπτύχθηκε οντολογικά έκτοτε, για να επικυρωθεί κοσμοθεωρητικά στον Καταστατικό Χάρτη του ΟΗΕ, το 1945.
Οι προϋποθέσεις που τέθηκαν στην Βεστφαλία το 1648 μ.Χ. και τα κοινωνικοντολογικά γεγονότα των τελευταίων αιώνων, θέτουν μεγάλες πολιτικοστοχαστικές προκλήσεις των οποίων η μελέτη απαιτεί σκληρή δουλειά αλλά και σκληρά νεύρα. Αυτό γιατί επειδή κυριαρχεί ακόμη λόγω κεκτημένης ταχύτητας το ιδεολογικό πρόταγμα για μια εξομοιωτική και εξισωτική μετακρατική / διεθνιστική παγκόσμια κατάσταση η οποία βρίσκεται στον αντίποδα των κοσμοσυστημάτων του παρελθόντος. Η μετακρατική λογική, υπογραμμίζεται, αφορά όλα τα μοντερνιστικά ιδεολογικά δόγματα καθότι, για να θυμηθούμε τον Κονδύλη, αν και διαφορετικού περιεχομένου είναι μορφικά πανομοιότυπα.
Συχνά πολλοί επιχειρούν να αναλύσουν τον κρατοκεντρικό κόσμο χωρίς να λαμβάνουν υπόψη την κρατική οντολογία, τον ανελέητο χαρακτήρα των κρατοκεντρικών λογικών και την τραγικότητα πολλών από αυτές τις λογικές την οποία τόσο καλά περιέγραψε ήδη ο Θουκυδίδης.
Σίγουρα, η πολιτική θεωρία που διαθέτει οντολογία υποχρεωτικά σχοινοβατεί προσεκτικά πάνω πάνω στα δύσβατα και πλήρη συγκρούσεων σύνορα του κρατοκεντρικού συστήματος. Δεν σχετίζεται με τα ήδη παρωχημένα εξομοιωτικά και εξισωτικά μετακρατικά ιδεολογικά δόγματα. Όπως ήδη υπαινιχθήκαμε αυτά τα δόγματα αποτελούν, συνειδητά ή ανεπίγνωστα, μεταμφίεση ηγεμονικών αξιώσεων ισχύος. Εξ ου και η μεγάλη διαφορά μεταξύ γνώσης / επιστήμης και γνώμης / ιδεολογίας.
Η πολιτική θεωρία για να είναι βάσιμη απαιτεί οντολογική αναφορά και σωστή εκτίμηση των εγγενών λογικών και λειτουργιών του αθέσπιστου -όσον αφορά τις διανεμητικές λειτουργίες της ισχύος – διεθνούς συστήματος. Είναι κατά βάση ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ καθότι επιχειρεί να αναλύσει συνδυαστικά, βάσιμα και αξιολογικά ελεύθερα τα τρία επίπεδα ανάλυσης, δηλαδή του Ανθρώπου, του Κράτους και του Διεθνούς Συστήματος.
Τα δύο υστερόγραφα του Θόδωρου Ζιάκα
Υστερόγραφο 1. Η διάκριση γνωσιολογικής και οντολογικής θεμελίωσης του Πολιτικού παραπέμπει στην χρήση της από τον Αχμέτ Νταβούτογλου, ο οποίος ορθώς την επισημαίνει ως ειδοποιό διαφορά «Δύσης» και Ισλάμ, δεν αντιλαμβάνεται όμως το ανθρωπολογικό βάθος της. Δεν αντιλαμβάνεται, πιο συγκεκριμένα, ότι οριοθετεί την ουσιαστικότερη διαφορά ατομοκεντρισμού και κολεκτιβισμού.
Υστερόγραφο 2. Στην επιστημολογική βιβλιογραφία είναι σαφής η διάκριση φιλοσοφίας, θεωρίας και πράξης. Έτσι η πολιτική σκέψη μπορεί να διακριθεί σε φιλοσοφική, θεωρητική-επιστημονική και σε πρακτική-επιχειρησιακή. Διαφέρουν ως προς την κλίμακα και τον βαθμό δυσκολίας και χρησιμότητας. Η φιλοσοφική προσέγγιση είναι η ευκολότερη, η θεωρητική δυσκολότερη και χρησιμότερη, η δε πρακτική ακόμα πιο δύσκολη και ακόμα πιο χρήσιμη. Η φιλοσοφική προσέγγιση, η οποία σκέπτεται με πολύ γενικές ιδέες, κυρίως επί δυνατοτήτων και όχι γεγονότων, είναι προπαρασκευαστική για την θεωρητική-επιστημονική προσέγγιση. Η θεωρητική προσέγγιση ασχολείται με εμπειρικά δεδομένα-γεγονότα, υπολογίζει τις διάφορες παραμέτρους τους, προσπαθεί να ανακαλύψει τους νόμους που τα διέπουν και είναι προπαρασκευαστική για την πρακτική-επιχειρησιακή προσέγγιση, βάσει της οποίας θα καθοριστεί η πολιτική πράξη. Οι διαφορές είναι στην κλίμακα της σκέψης, αλλά πολύ ουσιώδεις («άλλου γένους»). Για παράδειγμα μια άψογη φιλοσοφική σύνθεση, κατεβαίνοντας στο θεωρητικό επίπεδο μπορεί να αποδειχθεί βλακεία, στο δε πρακτικό απλώς έγκλημα. Εννοείται ότι οι φιλοσοφικές προσεγγίσεις είναι ιδιαίτερα χρήσιμες εκεί που δεν έχουμε ακόμη θεωρία. Και επίσης εκεί που η θεωρία είναι αδύνατο να δοκιμαστεί πειραματικά και αρκείται στη σύγκρισή της με τις άλλες ομόλογες θεωρίες.
Σημείωση Π. Ήφ.
- Οφειλές: Το πιο πάνω κείμενο γράφτηκε το 2011. Το διάβασαν μερικοί μόνο συνάδελφοι. Μεταξύ αυτών και ο πολιτικός στοχαστής Θεόδωρος Ζιάκας ο οποίος το 2012 έγραψε τα δύο υστερόγραφα που ακολουθούν και τα οποία παραθέτω αυτούσια και ασχολίαστα. Επίσης, δεδομένου ότι συμφωνεί με τους κεντρικούς άξονες της επιχειρηματολογίας μου υιοθέτησα με ευχαρίστηση παρεμβάσεις του επί συγκεκριμένων ζητημάτων υφολογικού χαρακτήρα και αναδιατυπώσεις που μετρίασαν κάποιες εξάρσεις πολεμικού χαρακτήρα. Ιδιαίτερα στην πρώτη παράγραφο έκανε μια καλύτερη δόμηση του επιχειρήματος το οποίο και διατήρησα γιατί επί τους ουσίας δεν διέφερε από αυτό που εγώ αρχικά διατύπωσα. Αφού μου απέστειλε το πρώτο υστερόγραφο, σχολιάζοντάς περαιτέρω πρόσθεσε ότι η υποσημείωση αυτή ανοίγει την δίοδο προς μια γραμμή κοινωνικής οντολογίας η οποία ξεκινά, ακριβώς, από το υπέρτερο επίπεδο που για το Πολιτικό είναι το διεθνές επίπεδο. Εντός κειμένου στις τελευταίες παραγράφους και σε αναφορά με την θέση της αυτοσυντήρησης στο κρατοκεντρικό σύστημα [καίριο ζήτημα για την Θουκυδίδεια θεωρία διεθνών σχέσεων η οποία θεωρεί τη αυτοσυντήρηση προσδιοριστική των διακρατικών στάσεων και συμπεριφορών] και την πιθανή σύνδεση της μελέτης του υπερκρατικού επιπέδου, πρόσθεσε την διάκριση μεταξύ «πολιτικής θεωρίας» και «πολιτικής φιλοσοφίας». Σε δική μου σχετική παράκληση για περαιτέρω σχόλια για την διάκριση αυτή, πρόσθεσε το υστερόγραφο 2».
- Το κείμενο που προηγήθηκε είναι βασικά ακατέργαστο όπως γράφτηκε το 2011-12 μετά και την ανάγνωση του ΘΖ. Έγιναν μόνο μερικές φραστικές και ορθογραφικές παρεμβάσεις Το κύριο σώμα θα είναι ο άξονας πολλών εκτενέστερων κειμένων που επέρχονται. Μερικά σημεία συμπεριλήφθηκαν εν μέρει σε εισηγήσεις συνεδρίων και δύο τουλάχιστον δημοσιευμένα δοκίμια, το τελευταίο «Ηθική και διεθνές σύστημα» στον Τιμητικό Τόμο για τον Ομότιμο Καθηγητή Γεώργιο Σ. Οικονόμου, Πανεπιστήμιο Πειραιώς 2017
Π. Ήφαιστος – P. Ifestos
www.ifestos.edu.gr / www.ifestosedu.gr – info@ifestos.edu.gr / info@ifestosedu.gr
Στρατηγική Θεωρία–Κρατική Θεωρία https://www.facebook.com/groups/StrategyStateTheory/
Προσωπική σελίδα https://www.facebook.com/p.ifestos
Προσωπικό προφίλ https://www.facebook.com/panayiotis.ifestos
Πολιτισμός, Περιβάλλον, Φύση, Ψάρεμα https://www.facebook.com/Ifestos.DimotisBBB
Διεθνής πολιτική 21ος αιώνας https://www.facebook.com/groups/InternationalPolitics21century/
ΗΠΑ: Ιστορία, Διπλωματία, Στρατηγική https://www.facebook.com/groups/USAHistDiplStrat/
Ελλάδα-Τουρκία-Κύπρος: Ανισόρροπο τρίγωνο https://www.facebook.com/groups/GreeceTurkeyCyprusImbalance/
Διαχρονική Ελληνικότητα https://www.facebook.com/groups/Ellinikotita/
Άνθρωπος, Κράτος, Κόσμος–Πολιτικός Στοχασμός https://www.facebook.com/groups/Ifestos.political.thought/
Κονδυλης Παναγιώτης– https://www.facebook.com/groups/Kondylis.Panagiotis/
Θολό βασίλειο της ΕΕ https://www.facebook.com/groups/TholoVasileioEU/
Θουκυδίδης–Πολιτικός Στοχασμός https://www.facebook.com/groups/thucydides.politikos.stoxasmos/
Μέγας Αλέξανδρος–Ιδιοφυής Στρατηγός και Στρατηλάτης https://www.facebook.com/groups/M.Alexandros/
Εκλεκτά βιβλία που αξίζουν να διαβαστούν https://www.facebook.com/groups/eklektavivlia/
Ειρηνική πολιτική επανάσταση https://www.facebook.com/groups/PolitPeacefulRevolution/
«Κοσμοθεωρία των Εθνών» https://www.facebook.com/kosmothewria.ifestos
Κατηγορίες:πολιτική θεωρία, στρατηγική θεωρία, Διεθνείς σπουδές, Δοκίμια, ΕΛΕΥΘΕΡΊΑ, Ελευθερία, Παναγιώτης Ήφαιστος
Παναγιώτης Ήφαιστος - Panayiotis Ifestos 