Ακολουθούν διαφάνειες οι οποίες συνήθως χρησιμοποιούνται εκλεκτικά σε διαλέξεις, ομιλίες και συνέδρια. Η σελίδα θα συμπληρώνεται συνεχώς με πίνακες, σημειώσεις μαθημάτων και βιβλιογραφία. Για εκατοντάδες σύντομες παρεμβάσεις βλ. τίτλους και συνδέσμους στο τέλος της ανάρτησης στην διεύθυνση http://wp.me/P3OqMa-10x 

Τυπολογία εθνικών συμφερόντων όλων των κρατών

αίτια πολέμου

Το κρατοκεντρικό διεθνές σύστημα

Η εμβληματική και έξοχα τεκμηριωμένη τυπολογία του John Mearsheimer για την στρατηγική των ηγεμονικών δυνάμεων

Πέντε χιλιάδων χρόνων γνωστής ιστορίας καταμαρτυρεί την αλληλουχία ηγεμονικών και αντί-ηγεμονικών αξόνων. Όσο περισσότερο εμπεδώνεται η – επικυρωμένη από όλα τα κράτη στον Καταστατικό Χάρτη του ΟΗΕ ως υψηλή αρχή του καθεστώτος κρατικής κυριαρχίας – εθνική ανεξαρτησία τόσο περισσότερο κινείται αντι-ηγεμονικά και τόσο περισσότερο το διεθνές σύστημα είναι σταθερό, και αντίστροφα (Βασικό πόρισμα του βιβλίου «Κοσμοθεωρία των Εθνών«)

Θεμελιώδεις Αρχές Διεθνούς Δικαίου σύμφυτες με την ίδια την ύπαρξη των Κρατών

Θεμελιώδεις αρχές σχέσεων των κρατών και  Υψηλές Αρχές Διεθνούς Δικαίου

1. Διακρατική ισοτιμία
2. Μη Επέμβαση
3. Εσωτερική αυτοδιάθεση
4. Ειρηνική επίλυση των διαφορών

Κεφάλαιο Ι, Άρθρο 2 του Καταστατικού Χάρτη του ΟΗΕ

Άρθρο 2.1. Αρχή της κυρίαρχης ισότητας

Άρθρο 2.2. Ειρηνική Επίλυση των διαφορών

Άρθρο 2.3. Αποχή από χρήση βίας κατά εδαφικής ακεραιότητας και πολιτικής ανεξαρτησίας άλλων κρατών.

Άρθρο 2. 7. «Καμιά διάταξη αυτού του Χάρτη δεν θα δίνει το δικαίωμα στα Η.Ε. να επεμβαίνουν επί ζητημάτων που ανήκουν ουσιαστικά στην εσωτερική διαδικασία οποιουδήποτε κράτους και δεν θα αναγκάζει τα Μέλη να υποβάλλουν τέτοια θέματα για ρύθμιση σύμφωνα με την τους όρους αυτού του Χάρτη. Η Αρχή αυτή δεν πρέπει να εμποδίζει την εφαρμογή των εξαναγκαστικών μέτρων που προβλέπονται στο Κεφάλαιο 7»

Κεφάλαιο 7 – Κίνδυνοι για την διεθνή ειρήνη και ασφάλεια: «Ενέργειες σε περίπτωση απειλής εναντίον της Ειρήνης, Διαταράξεως της Ειρήνης και Επιθετικών Πράξεων»

Άρθρο 39. «Το Συμβούλιο Ασφαλείας θα αποφαίνεται αν υπάρχει απειλή για την ειρήνη, διατάραξη της ειρήνης ή επιθετική ενέργεια και θα κάνει συστάσεις ή θα αποφασίζει ποια μέτρα θα λαμβάνονται σύμφωνα με τα Άρθρα 41 και 42 για να αποκατασταθεί η διεθνής ειρήνη και ασφάλεια».

[Τα άρθρα 41 και 42 περιγράφουν κλιμακωτές αποφάσεις και ενέργειες που αρχίζουν από οικονομικά μέτρα μέχρι και άσκηση βίας πάντοτε όμως υπό  το πρίσμα συγκεκριμένων διαδικασιών που –αφού προηγηθεί διαμεσολάβηση κτλ– θα βρίσκονται υπό την διαρκή επίβλεψη του Συμβουλίου Ασφαλείας, της Επιτροπής του Στρατιωτικού Επιτελείου …»]

 Επισημάνσεις.

ΟΗΕ – Διεθνές Δίκαιο: Θεσμοί τάξης και όχι θεσμοί διακρατικής ή ενδοκρατικής δικαιοσύνης.

Πρόοδοι πέραν των συμφωνιών διεθνούς τάξης

–Υπογραφή Χάρτας Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων – παραμένει εφαρμογή τους στην βάση οικουμενικής συμφωνίας – η εφαρμογή παραμένει υπόθεση των μελών κρατών

 Δικαιακές ρυθμίσεις ενσωματωμένες στην ενδοκρατική δικαιοταξία των κατά περίπτωση συμβεβλημένων

–Συνθήκη της Γενεύης – Εγκλήματα Πολέμου – Εγκλήματα κατά ανθρωπότητας

–Ευρωπαϊκή Σύμβαση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων

–Ευρωπαϊκή έννομη τάξη – κράτος δικαίου

–Διεθνής Ποινική Δικαιοσύνη

Τελική επισήμανση: Το διεθνές σύστημα είναι κρατοκεντρικό, καθεστώς είναι η κρατική κυριαρχία, ο ΟΗΕ αποσκοπεί στην στήριξη της κυριαρχίας-ανεξαρτησίας, το Συμβούλιο Ασφαλείας έχει αρμοδιότητα αποκατάστασης της διαταραχθείσης τάξης και όχι προσδιορισμού κριτηρίων ενδοκρατικής ή διακρατικής δικαιοσύνης, επέκταση των αρμοδιοτήτων του Συμβουλίου Ασφαλείας πέραν ζητημάτων διεθνούς τάξης υπονομεύει τα θεμέλια του οντολογικά θεμελιωμένου καθεστώτος κυριαρχίας.

Βιβλιογραφία και εισαγωγικές υπογραμμίσεις για τα γνωστικά πεδία

Εισαγωγικές και μεθοδολογικές επισημάνσεις

       ΤΡΙΑ ΕΠΙΠΕΔΑ ΑΝΑΛΥΣΗΣ

Του Ανθρώπου

Του Κράτους

Του Διεθνούς Συστήματος

Πως συνδέονται και πως συναρτώνται τα τρία επίπεδα ανάλυσης της διεθνούς (και Ευρωπαϊκής) πολιτικής

Τι είδους πολίτες για να είναι νομιμόφρονες και ειρηνόφιλοι με τα άλλα έθνη;

Παιδεία; Πολιτική συμμετοχή; Θρησκεία; «συμμόρφωση» και σύμφωνα με ποιο πολιτικό δόγμα

Η φύση του ανθρώπου είναι αγγελική ή διαβολική ή και τα δύο;

Τι είδους κράτος;

Τι κάνει το κράτος σταθερό και ειρηνικό; Ποιο καθεστώς; Ποια δικαιοσύνη το δίκαιο (νοούμενο ως κανονιστικές ρυθμίσεις τάξης) θα υπηρετεί;

Τι είδους σχέσεις μεταξύ των κρατών

Ένωσή τους και παγκόσμιο κράτος (αταξικό; θεοκρατία; φασιστικό; α-πολιτικά συναλλασσομένων ατόμων, τι άλλο και πως ρυθμίζονται οι σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων και τι είδους διακυβέρνηση θα υπάρχει για να ορίζεται η παγκόσμια δικαιοσύνη;)

Παγκόσμια κυβέρνηση; Συλλογική Ασφάλεια; Πόλεμος όλων εναντίον όλων και νόμο της ζούγκλας; Ισορροπία Δυνάμεων; [Τι έχουμε σήμερα, ή καλύτερα τους τελευταίους αιώνες μετά την Συνθήκη της Βεστφαλίας του 1648μ.Χ.)

Γιατί υπάρχει πόλεμος και ποια είναι τα αίτιά του [Το κυριότερο ερώτημα κάθε επιστημονικής μελέτης της διεθνούς πολιτικής – η μελέτη των τριών επιπέδων επιζητεί να τα εντοπίσει, ορίσει και αποκρυσταλλώσει

Η διάγνωση των αιτιών πολέμου καθιστά τον διεθνολόγο «ιατρό της διεθνούς πολιτικής»

Ποιες είναι οι ποιο απαιτητικές σπουδές; Της Ιατρικής σχολής ή ενός καλου Τμήματος Διεθνών Σπουδών

Σκοπός είναι να αναπτυχθεί προβληματισμός που θα καταστήσει τις θεωρίες και τις εναλλακτικές υποθέσεις (τους) κατανοητές.

Σκοπός είναι επίσης να αποκτήσουν οι φοιτητές κριτική σκέψη και να αμφισβητούν την προπαγάνδα, τα ψέματα, τα άλματα συλλογισμών, τις φαντασιόπληκτες θέσεις πολλών, την απελπισία μπροστά στα προβλήματα που οδηγεί σε ανορθολογισμό και τις κανονιστικές κατασκευαστικές αντιλήψεις όταν και εάν οι πολιτικοί στοχαστές προσποιούνται ότι είναι Δημιουργοί ανθρώπων ή μάγοι επενέργειάς επί της ετερότητάς τους.

Σκοπός κάθε επιστήμης είναι η «αλήθεια»;

Προβληματισμός για το τι σημαίνει «αλήθεια» στην διεθνή πολιτική, ποιος είναι ο φορέας της και πως την διατυπώνει ο αναλυτής της διεθνούς πολιτικής.

Μήπως υπάρχουν πολλές αλήθειες και πως ορίζονται και οριοθετούνται α) πολιτικά, β) σε αναφορά με τις θεμελιώδεις αρχές του διεθνούς δικαίου που τα ίδια τα εθνικά ανεξάρτητα κράτη όρισαν;

Ποια είναι η «αλήθεια» του κάθε ατόμου σύμφωνα με την καταγωγική και Υπαρξιακού χαρακτήρα ανθρωπολογική ετερότητά του;

Πως οι ατομικές αλήθειες αποτυπώνονται Πολιτικά ως κοινές κοινωνικές ηθικές επιταγές που ορίζουν και οριοθετούν τα Συντάγματα, τους νόμους και την εν γένει διακυβέρνηση;

Γιατί υπάρχουν έθνη και δεν υπάρχει ένα παγκόσμιο έθνος (Λέμε: Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών), τι τα συγκροτεί, τι τα συγκρατεί και τι τα διαιωνίζει;

• Προβληματισμός για την ποικιλομορφία ερωτημάτων
• Προβληματισμός για την ποικιλομορφία απαντήσεων
• Προβληματισμός για το τι διδάσκει η ιστορική διαδρομή
• Προβληματισμός για τι βλέπουμε γύρω μας
• Προβληματισμός για το ποιες είναι οι βαθύτερες διαμορφωτικές δυνάμεις των κρατών και του διεθνούς συστήματος
• Προβληματισμός για αυτο που βλέπουμε και που μερικοί προσπαθούν να μας πείσουν ότι δεν υπάρχει

Waltz: Αν απουσιάζει η τάξη, δεν μπορείς να απολαύσεις την ελευθερία: «Μπορεί κάποιος να πιστεύει ότι η παγκόσμια κυβέρνηση και η διαρκής ειρήνη είναι συνώνυμα, αλλά μπορεί επίσης να είναι πεπεισμένος ότι ένα παγκόσμιο κράτος θα ήταν μια παγκόσμια τυραννία και ως εκ τούτου να προτιμά ένα σύστημα εθνών-κρατών με διαρκή κίνδυνο πολέμου από ένα παγκόσμιο κράτος με υπόσχεση διαρκούς ειρήνης». (Waltz, Ο Άνθρωπος, το κράτος, ο πόλεμος).

Morgenthau: Το ζήτημα δεν είναι ιδεολογικό αλλά ανθρωπολογικό. Δώστε μου μια παγκόσμια κοινωνία για να σας δώσω αύριο ένα παγκόσμιο κράτος.

Μερικές αφετηριακές επισημάνσεις.

• Πολιτική είναι η συγκρότηση συλλογικών σκοπών, πολιτειακών δομών και η θεμελίωση συλλογικών κοσμοθεωρητικών προσανατολισμών, συλλογικών ηθικών επιταγών και συμβατών με αυτά κανονιστικών δομών ρύθμισης των σχέσεων των μελών μιας πολιτείας.

o   Στο εσωτερικό μιας πολιτείας Πολιτική και πολιτικός πολιτισμός (ο οποίος εκτιμάται και με όρους ωρίμανσης της Πολιτικής στην κλίμακα της ατομικής, κοινωνικής και πολιτικής ελευθερίας) συνεπάγονται ένα διαρκές άθλημα αναζήτησης της συλλογικής αλήθειας η οποία ανά πάσα στιγμή αποτυπώνεται στους νόμους. Ρυθμίζει τον συλλογικό τρόπο ζωής σύμφωνα με την συλλογική ανθρωπολογική ετερότητα κάθε κοινωνικής οντότητας. Η συλλλγική αλήθεια δεν είναι στατική αλλά διαρκώς αλλάζει σύμφωνα με την εξέλιξη, ανάπτυξη, επιρροές και αναρίθμητο πλήθος διαμορφωτικών κριτηρίων και παραγόντων που επηρεάζουν τα άτομα, τις ομάδες και την κοινωνία στο σύνολό της.

Ερωτήματα:

Υπάρχουν πάγια θεμελιακές κοσμουθεωρητικές παραδοχές λίγο πολύ αναλλοίωτες και σταθερές για κάθε έθνος και ποιες είναι αυτές; [¨Πολλοί θα έλεγαν προσδιορίζονται καταστατικά στην φάση απόκτησης της συλλογικής ελευθερίας, δηλαδή της εθνικής ανεξαρτησίας και αποτυπώνονται στα Συντάγματα κάθε εθνοκράτους]

Υπάρχουν παγκόσμιες πολιτικά συναφείς κοσμοθεωρητικές παραδοχές πολιτικά άξιες λόγου; Εάν υπάρχουν αφορούν

όλα τα κράτη [Πχ αρχές για τα ανθρώπινα δικαιώματα που αποτυπώνονται σε Διεθνείς Συμφβάσεις]

ή τις σχέσεις των κρατών; [ΠΧ η υψηλή αρχή της Εθνικής Ανεξαρτησίας όπως προσδιορίζεται και οριοθετείται από τις Υψηλές Αρχές του Διεθνούς Δικαίου περί μη επέμβασης, διακρατικής ισοτιμίας και εσωτερικής-εξωτερικής κυριαρχίας]

o   Κεντρικά ερωτήματα κάθε Πολιτικής συγκρότησης εντός μιας Πολιτείας είναι

η φυσιογνωμία και δομή του κράτους,

η εξουσία και ο τρόπος κοινωνικής επικύρωσης και νομιμοποίησης,

οι πηγές και τα όρια της ισχύος όσων ασκούν εξουσία,

οι πηγές του δικαίου (νοούμενο ως κανονιστικές διατάξεις που ρυθμίζουν την εσωτερική τάξη),

ο τρόπος αλλαγής των νόμων που ρυθμίζουν την ανά πάσα στιγμή τάξη, οι πολιτικές υποχρεώσεις και δικαιώματα, η σχέση ελευθερίας και δικαιωμάτων και η έννοια εκείνης της (διανεμητικής) δικαιοσύνης που νομιμοποιεί τους ανά πάσα στιγμή νόμους.

• Παρατηρήστε ότι κανενός κράτους από τα διακόσια που υπάρχουν σήμερα οι νόμοι και τα συντάγματα δεν είναι τα ίδια με κάποιου άλλου.
• Σκεφτείτε την εσωτερική Συνταγματική δομή / νομική δομή κάθε κράτους σε συνάρτηση με την κοινωνική ετερότητά τους και συγκρίνεται τα αίτια των διαφορών πχ μεταξύ Σαουδικής Αραβίας και Σουηδίας, Τουρκίας και ΗΠΑ, Κίνας και Βρετανίας, Ινδίας και Κίνας και οποιοδήποτε άλλο ζεύγος.
• Σκεφτείτε τους λόγους γιατί δεν αποφασίζουν να συγκροτήσουν μια κοινή πολιτεία με κοινά συντάγματα, κοινούς νόμους και κοινό τρόπο ζωής.
• Σκεφτείτε τους λόγους για τους οποίους τον 19 και 20 αιώνα είχαμε εθνικοαπελευθερωτικούς αγώνες για την κατάκτηση εθνικής ανεξαρτησίας, γεγονός που οδήγησε στην δημιουργία δεκάδων κρατών
• Σκεφτείτε γιατί οι Κούρδοι, πχ, θέλουν εθνική ανεξαρτησία

• Διακρίνετε μεταξύ διεθνούς πολιτικής ως τρόπος λειτουργίας του διεθνούς συστήματος και ένωσης του πλανήτη ή μιας περιφέρειας

o   Ένωση ανεξάρτητων πολιτικών οντοτήτων με την έννοια της συμπολιτείας (Βυζαντινή Οικουμένη)

o   Ένωση με την έννοια της ολοκλήρωσης που συνεπάγεται μια κοινωνία του ενός ή άλλου είδους (Σοβιετική Ένωση, Ευρωπαϊκή Ένωση)

o   Ένωση με την έννοια της ομοσπονδίας (Ηνωμένες Πολιτείες)

o   Ένωση που θα συνεπάγεται μόνο οικονομικά κριτήρια ή κριτήρια όπως πολιτισμός, θρησκείες κτλ.

o   Ένωση που θα κατασκευαστεί με ιδεολογικά κριτήρια (ποιου ιδεολογικού δόγματος και ποια από τις πολλές αποχρώσεις τους των σύγχρονων ιδεολογικών δογμάτων).

• Ένα τέτοιο αξιολογικά ελευθερο στοχαστικό άθλημα θα πρέπει να είναι στο μυαλό κάθε διεθνολόγου σε όλη την επιστημονική διαδρομή του.
• Διάκριση μεταξύ ιεραποστολικής αντίληψης της πολιτικής σκέψης για το διεθνές σύστημα και διαγνωστικής αντίληψης με την έννοια της περιγραφής, της ερμηνείας, του προσδιορισμού αιτίων και αιτιατών στην διελκυστίνδα σταθερότητας και αστάθειας και της προσπάθειας αποκρυστάλλωσης προβλημάτων και διλημμάτων.

Διεθνείς σχέσεις στο σύγχρονο διεθνές σύστημα: Διεθνής πολιτική ως μελέτη του υπάρχοντος εθνοκρατοκεντρικού διεθνούς συστήματος όπως αυτό θεμελιώθηκε στην Βεστφαλία (1648 μ.Χ.) και όπως αυτό κωδικοποιήθηκε και επικυρώθηκε στον ΟΗΕ.

• Γνωστική ιεραρχία αλληλένδετων πεδίων:  

o   Διεθνές σύστημα μέλη του οποίου είναι τα κράτη

o   Κράτη τα οποία διαθέτουν πολίτες που συγκροτούν μια Πολιτεία

o   Άνθρωποι που είναι οι πολίτες των επί μέρους κρατών

o   Διεθνείς θεσμοί τους οποίους συγκροτούν όλα τα κράτη

o   Διεθνείς θεσμοί ή συμμαχίες που συγκροτούν μια ομάδα κρατών

o   Διεθνείς μη κρατικοί θεσμοί ποικίλων δεσμών και σχέσεων με τα κράτη και τους διακυβερνητικούς θεσμούς.

o   Ιδιώτες οι οποίοι εν μέρει η εν όλω διαφεύγουν των ελέγχων της κρατικης κυριαρχίας (διεθνικές Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις).

• Σχέσεις μεταξύ των κρατών του διεθνούς συστήματος (Διακρατικές σχέσεις)

o   Η δομή και η φυσιογνωμία του διακρατικού συστήματος και η κρατική κυριαρχία ως άξονας λειτουργίας των διακρατικών σχέσεων,

o   η εθνική ανεξαρτησία ως θεμελιώδες κοσμοθεωρητικό κριτήριο (μη επέμβαση, ελευθερία-αυτοδιάθεση στο εσωτερικό κάθε κράτους) και η απουσία παγκόσμιας κυβέρνησης ή κυβέρνησης των κυβερνήσεων,

• Πλαίσιο το οποίο αποφασίστηκε σταδιακά από όλα τα κράτη τους τελευταίους αιώνες (μετά την Συνθήκη της Βεστφαλίας του 1648) και επικυρώθηκαν νομικοπολιτικά σε πρώτη φάση με την Κοινωνία των Εθνών (Μεσοπόλεμος) και στην συνέχεια με τον ΟΗΕ το 1945.

o   Θεμελιώδεις ηθικοκανονιστικές αρχές του διεθνούς συστήματος (άρθρο ΙΙ του Κεφαλαίου Ι του ΟΗΕ):

• Διακρατική ισοτιμία
• Μη επέμβαση
• Εσωτερική-εξωτερική κυριαρχία – δικαίωμα εσωτερικής αυτοδιάθεσης κάθε εθνικά ανεξάρτητου κράτους
• Ειρηνική επίλυση των διαφορών
• Προσπάθεια ρύθμισης των διακρατικών σχέσεων με διεθνείς θεσμούς, συμφωνίες, κώδικες συμπεριφοράς, διπλωματία και άλλες πρακτικές που παραπέμπουν στην αρχή της ειρηνικής επίλυσης των διαφορών (Περισσότερα στο μεταγενέστερο μάθημα «Διεθνές σύστημα και διεθνής διακυβέρνηση»).

Απαιτείται διάκριση μεταξύ ενδοκρατικής νομικής τάξης και διεθνούς νομικής τάξης [Διάκριση ενδοκρατικής τάξης και διακρατικής τάξης] για να καταστεί σαφές και αφετηριακά κατανοητό ότι:

Η ενδοκρατική τάξη διαθέτει κοινωνία

Η διακρατική τάξη διαθέτει, στην καλύτερη περίπτωση, ολιγομελή κοινωνία κρατών βαθύτατης πολιτικοανθρωπολογικής ετερότητας των οποίων οι νομικές δεσμεύσεις και άλλες συμφωνίες συχνά ερμηνεύονται σύμφωνα με τα εθνικά συμφέροντα, αυθαίρετα και με κριτήρια όπως το υλικό πλεονέκτημα, η απόκτηση ισχύος, η ασφάλεια, η επιβίωση και η υπερίσχυση

Η ενδοκρατική τάξη ενέχει δεσμούς με προεκτάσεις αλληλεγγύης σε βαθμό, αν χρειαστεί, (νομικά δεσμευτικής) αυτοθυσίας ενώ οι διεθνικοί δεσμοί ατόμων και ομάδων δεν είναι πολιτικά άξιοι λόγου [Ο λόγος είναι γιατί το ηθικοπνευματικό σύστημα που οδηγεί σε πολιτική συγκρότηση τους τελευταίους αιώνες σφυρηλατείται και σμιλεύεται στο εσωτερικό μιας νομικά-εδαφικά οριοθετημένης κοινωνίας οδηγώντας σε διακριτά συστήματα διανεμητικής δικαιοσύνης που θεσμίζουν τον ρόλο της ισχύος και του δικαίοιυ. Στο διεθνές σύστημα εάν μια ομάδα αποκτήσει πολλούς δεσμούς για να είναι πολιτικά άξιοι λόγου θα πρέπει να αποκτήσει και αυτή εδαφικη κυριαρχία εις βάρος κάποιας άλλης ανεξάρτητης κοινωνίας ούτως ώστε να αποτυπώσει ελεύθερα την πολιτικοανθρωπολογική της ετερότητα – βλ. τρίτη ενότητ στο δοκίμιο http://www.ifestosedu.gr/StatePower/0%20IfestosFinalΠεριληψηβιβλιογραφία%20Pdf.pdf και στο «Κοσμοθεωρία των Εθνών» – http://www.ifestosedu.gr/104%CE%95%CE%B8%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE%CE%9A%CE%BF%CF%83%CE%BC%CE%BF%CE%B8%CE%B5%CF%89%CF%81%CE%AF%CE%B1.htm.

Χωρίς την κατανόηση των πολιτικοανθρωπολογικών, ηθικοκανονιστικών και νομικοπολιτικών όψεων του διεθνούς δικαίου η ανάλυση είναι καταδικασμένη σε ένα στείρο και επικίνδυνο νομικισμό που αγνοεί την θεμελιώδη κοινωνικοοντολογική, δικαιακή και πολιτικονομική δομή του κόσμου

Τα εθνοκρατικά σύνορα αυτής της δομής προσδιορίστηκαν με πολέμους και οι συμφωνίες που τους ακολουθούσαν αποτυπώνουν τις κυριαρχικές οριοθετήσεις

Το διεθνές δίκαιο προσδιορίζει αυτή την εδαφικά-κυριαρχικά οριοθετημένη τάξη και όχι κάποια δικαιοσύνη για το που θα πρέπει να είναι τα σύνορα και ποιοι θα νέμονται τους πόρους εντός της επικράτειας άλλων κρατών γιατί εάν αυτό ήταν το ερώτημα α) θα πρέπει να κατασκευάσουμε κάποια παγκόσμια κοινωνία για να μας απαντήσει και β) πριν από αυτό όλοι θα διαφωνούσαν με όλους [Που πρέπει να είναι η Κωνσταντινούπολη ή η Ρόδος, Σε ποιο κράτος πρέπει να ανήκει η Ιερουσαλήμ, πρέπει να είναι ανεξάρτητο το κουρδιστάν, κτλ]

• Διακρίσεις στην εσωτερική ρευστή δομή του διεθνούς συστήματος (το τι ισχύει στο διεθνές σύστημα εκτιμάται με παρατήρηση, εδραίωση διαχρονικών τάσεων και εκτίμηση των αιτιών της σταθερότητας και αστάθειας)

o   διεθνούς συστήματος (βασική λειτουργία η ισορροπία δυνάμεων και συμφερόντων) και βασικός διανεμητικός παράγων συμφερόντων η ισχύς.

o   Διεθνούς κοινότητας (συγκροτούνται συμφωνίες, προσπάθεια να τηρούνται οι συμφωνίες, προσφυγή στους διεθνείς θεσμούς στην περίπτωση διαφορών, προσπάθεια ειρηνικής επίλυσης των διαφορών)

o   Διεθνούς κοινωνίας κρατών (οι ιδιότητες της διεθνούς κοινότητας με συμπεριφορές αλληλεγγύης μεταξύ κρατών οι οποίες είναι παρόμοιες στο εσωτερικό μιας συνεκτικής κοινωνίας)

• Επισημάνσεις:
• Η προαναφερθείσα «διεθνής κοινωνία κρατών» καμιά σχέση δεν έχει με διεθνιστικά ή κοσμοπολίτικα ιδεολογικά δόγματα όπως αναπτύχθηκαν τους δύο τελευταίους αιώνες σκοπός των οποίων ήταν η κατάργηση των κρατών και η εγκαθίδρυση ενός παγκόσμιου κράτους πάνω από μια υποθετική παγκόσμια κοινωνία ρευστών ιδιοτήτων ανάλογα με το ιδεολογικό δόγμα.

o   Υποβόσκει το ερώτημα κατά πόσο αυτά τα δόγματα τους δύο τελευταίους αιώνες ήταν ιδεολογικές μεταμφιέσεις των ηγεμονικών αξιώσεων ισχύος στην ανελέητη και αδιάκοπη σύγκρουση των εκάστοτε ηγεμονικών δυνάμεων. Edward H.Carr (Θεμελιωτής της σύγχρονης επιστημονικής μελέτης της διεθνούς πολιτικής): «Η “διεθνής τάξη πραγμάτων” και η “διεθνής αλληλεγγύη” θα είναι πάντοτε τα συνθήματα εκείνων που αισθάνονται αρκετά ισχυροί ώστε να τα επιβάλουν στους άλλους. [Αναφορικά με αφηρημένες, διεθνιστικές, κοσμοπολίτικες ή άλλες οικουμενικές αρχές που πολλοί επικαλούνται κατά καιρούς] … αυτό που έχει σημασία είναι ότι αυτές οι δήθεν απόλυτες και οικουμενικές αρχές δεν συνιστούσαν καν αρχές αλλά υποσυνείδητες σκέψεις μιας εθνικής πολιτικής, η οποία βασιζόταν σε μια συγκεκριμένη ερμηνεία του εθνικού συμφέροντος σε μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή. … Μόλις όμως γίνει προσπάθεια να εφαρμοστούν αυτές οι αρχές σε μια συγκεκριμένη πολιτική κατάσταση, αποδεικνύονται ότι είναι τα διαφανή προσωπεία των εγωιστικών κεκτημένων συμφερόντων. Η χρεοκοπία της ουτοπικής θεωρίας έγκειται όχι στην αποτυχία της να ανταποκριθεί στις αρχές της, αλλά στην αποκάλυψη της ανικανότητάς της να παράσχει κάποιο απόλυτο και ανιδιοτελές κριτήριο για τον χειρισμό των διεθνών υποθέσεων» (Edward H. Carr, Η εικοσαετής κρίση (Ποιότητα 2000) σ. 127.

• Η επιστημονική απάντηση αυτού του ερωτήματος [για τον ρόλο των ιδεολογικών δογμάτων] μπορεί να τεκμηριωθεί μόνο σε αναφορά με την διεθνή εμπειρία και όχι γνώμες, ευσεβείς πόθους ή ψευδαισθήσεις.

• Η ύπαρξη μη κρατικών δρώντων και οργανώσεων (διεθνικών μη κυβερνητικών οργανισμών, οργανωμένου διεθνούς εγκλήματος, τρομοκρατών, διεθνικών ΜΜΕ, λαθρεμπόρων, οργανωμένου εγκλήματος κτλ), ως φαινόμενα επηρεάζουν την διεθνή πολιτική εκτιμώνται υπό το εξής πρίσμα:

o   Σε ποιο βαθμό και σε ποια έκταση προκαλούν διανεμητικά αποτελέσματα για τα κράτη και τις κοινωνίες τους;

o   Πόσο ελέγχονται από θεσμούς διεθνούς διακυβέρνησης;

o   Πως επικυρώνονται και σε ποιο βαθμό επικυρώνονται και ελέγχονται οι διανεμητικού χαρακτήρα δραστηριότητές τους;

o   Γιατί να υπάρχουν αφού υπάρχει διεθνής διακυβέρνηση;

• Πχ γιατί να υπάρχουν ανεξέλεγκτοι κερδοσκοπικοί δρώντες και να μην υπάρχει κατ’\ αντιστοιχία του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου ένας διακυβερνητικός θεσμός χρηματοοικονομικών διακινήσεων οι οποίες όπως όλοι πλέον γνωρίζουν είναι βαθύτατων συνεπειών για τα κράτη και τους πολίτες όλων των κρατών.
• Τα κίνητρα των πολιτικών δρώντων (το εκκρεμές των ατομικών συμπεριφορών και επιδιώξεων) ελέγχονται και οριοθετούνται κανονιστικά από τις ηθικές και κανονιστικές δομές που ορίζουν οι Πολιτειακοί νόμοι.
• Ποιος και πως εμπιστεύεται και πως και ποιος θα πρέπει να ελέγχει τις βαθύτατων προεκτάσεων αποφάσεις ενός κερδοσκόπου;

Ποια είναι η σημασία αυτού του ερωτήματος: Ρωτήστε την πλειονότητα των πολιτών στα κράτη πολλών μελών της ΕΕ του Νότου!

Απλουστευτικές αντιλήψεις της κοινωνικής δομής του κόσμου

Martin Wight: «φανταστείτε μια reductio ad absurdum, μια κοινωνία με τέσσερα μέλη: έναν ανθρωπόμορφο δράκο, έναν Άγγλο ύψους δύο μέτρων που δεν μιλά καθόλου Ιαπωνικά, έναν Ιάπωνα σαμουράι, έναν πολεμιστή ευγενή, ο οποίος δεν μιλά καθόλου Αγγλικά, και έναν Κεντροαφρικανό πυγμαίο, της πρώτης παλαιολιθικής εποχής. Και όλοι αυτοί βρίσκονται σε ένα νησί που έχει το μέγεθος της Μάλτας. Αυτή είναι μια παραβολή αυτού που καλείται παγκόσμια κοινωνία» (Διεθνής Θεωρία, τα τρία ρεύματα σκέψης, σ. 174).

Μεγάλα, αλληλένδετα και συναρτημένα ερωτήματα:

Πως συγκροτούνται και πως συγκρατούνται οι κοινωνίες ως ομάδες που διαθέτουν επαρκή συνοχή ούτως ώστε να οδηγεί σε πολιτική οργάνωση, κοινούς σκοπούς, αλληλεγγύη κοινές στάσεις απέναντι στις άλλες κοινωνίες.

Πως διαιωνίζονται οι κοινωνίες ως διακριτές; κοινωνικές οντότητες

Τι είναι αυτό που ωθεί τις διακριτές κοινωνικές οντότητες να αποκτήσουν εθνική ανεξαρτησία, δηλαδή, διακριτή πολιτική κυριαρχία που θα τους επιτρέπει διακριτό τρόπο ζωής, διακριτούς νόμους και διακριτές κοινωνικές ιεραρχίες και διακριτά συστήματα διανεμητικής δικαιοσύνης.

Πάγια δεοντολογικά κριτήρια και παράγοντες της μη ιδεολογικής-προπαγανδιστικής προσέγγισης των τριών επιπέδων, δηλαδή της επιστημονικής μελέτης των διεθνών σχέσεων

• Aξιολογικά ελεύθερη ανάλυση
• Περιγραφική αντικειμενικότητα: Πετάει ο γάιδαρος ή δεν πετάει; Αρχίζουμε με δεδομένο ότι δεν πετάει
• Γνώση – γνώμη

(Jacqueline Romilly – επιστημολογικές ιδιότητες του Θουκυδίδη στον Πελοποννησιακό Πόλεμο – στο βιβλίο )

1) Αυστηρή περιγραφική αντικειμενικότητα,

2) λεπτομέρεια συνάρτηση με σύνολο,

3) Πληροφορίες, γεγονότα: αφορούν σημαντικούς σκοπούς,

4) αναφορές συναρτώνται με καθολικό-διαχρονικό,

5) γνώμες, προθέσεις κτλ, μόνο όταν ενδιαφέρουν πέραν των ατομικών περιπτώσεων,

6) Εστιάζεται στην ουσία και με τρόπο που επιτρέπει θεμελιωμένα συμπεράσματα για τα αίτια, τα αιτιατά, τις αιτιώδεις σχέσεις και τις λογικές αλληλουχίες,

7) Παράγονται συμπεράσματα καθολικής, διαχρονικής και γενικότερης αξίας και σημασίας,

8) Περιγράφει απλά αναδεικνύει τα διλήμματα και τα προβλήματα αφήνοντας τον ενδιαφερόμενο να συναγάγει δικά του ηθικοπρακτικά συμπεράσματα.

• Θεωρία: Αίτιο ► αιτιατό / αποτέλεσμα
  • Ποια κανονικότητα, ποια πιθανότητα, ποια
• Προβληματισμός ως προς το ποια είναι τα κύρια ερωτήματα της θεωρίας
• Νόμος: Απόλυτη κανονικότητα αιτίων-αιτιατών ► Νόμος: «Εάν αιτιατό Α τότε αναπόδραστα αποτέλεσμα Β» «Εάν σταματήσουν οι μηχανές του αεροπλάνου καταπίπτει στην γη».
• Η θέση όμως;: «δίκαιο έχει όποιος έχει ίση δύναμη και όταν αυτό δεν συμβαίνει ο ισχυρός επιβάλλει ότι του επιτρέπει η δύναμή του και ο αδύναμος υποχωρεί και προσαρμόζεται».
• Ισχυρές θεωρίες / αδύναμες θεωρίες
• Θεωρίες μεγάλου εύρους / θεωρίες μικρού εύρους
• Θεωρίες που δίνουν ισχυρές ενδείξεις για την αλήθεια όσον αφορά πολλά ζητήματα

Μερικά στοιχειώδη περί «θεωρίας» (από το Kenneth Waltz, Θεωρία διεθνούς πολιτικής)

«θεωρία» και «νόμος».

• Οι νόμοι καθορίζουν σχέσεις μεταξύ μεταβλητών, με τις μεταβλητές να είναι έννοιες που μπορεί να λάβουν διάφορες τιμές.
  • Αν α, τότε β, όπου α είναι μία ή περισσότερες ανεξάρτητες μεταβλητές και β είναι η εξαρτημένη μεταβλητή, αυτή είναι η μορφή της διατύπωσης ενός νόμου.

► Αν η σχέση μεταξύ α και β είναι αμετάβλητη, ο νόμος είναι απόλυτος.

• Αν η σχέση είναι σε μεγάλο βαθμό σταθερή, αλλά όχι αμετάβλητη, ο νόμος θα διατυπωνόταν ως εξής: Αν α, τότε β με πιθανότητα χ.
  • Ένας νόμος δεν βασίζεται απλώς σε μία σχέση που έχει ανεβρεθεί αλλά σε μία σχέση που έχει ανεβρεθεί επανειλημμένως αν όχι σταθερά και αμετάβλητα.
  • Στις φυσικές επιστήμες ακόμη και πιθανολογικοί νόμοι εμπεριέχουν ένα έντονο στοιχείο αναγκαιότητας.

► Οι θεωρίες εξηγούν τους νόμους: Περιέργεια; Επιθυμία «πρόβλεψης»; «Έλεγχος εξελίξεων;»

• Ίσως κάποιοι αργόσχολοι είναι περίεργοι …
• Επιθυμία να ασκήσουμε έλεγχο σημαντική γιατί ενέχει οφέλη και ζημιές ανάλογα με την εξέλιξη των πραγμάτων
• Εξ ου επιθυμία πρόβλεψης
  • Η πρόβλεψη προκύπτει από τη γνώση της κανονικότητας των συνδέσεων που ενσωματώνονται στους νόμους.
    • Η ανατολή και η δύση του ήλιου μπορούν να προβλεφτούν αποκλειστικά βάσει εμπειρικών ευρημάτων, χωρίς τη βοήθεια θεωριών που να εξηγούν γιατί αυτά τα φαινόμενα λαμβάνουν χώρα.
    • Μπορεί να μην έχουμε πρόσβαση στις δυνάμεις που ωθούν δύο σώματα να συγκρουστούν, αλλά, αν μπορέσουμε να προβλέψουμε τη σύγκρουση,
      • μπορούμε τουλάχιστον να κάνουμε στην άκρη.

• Παρά ταύτα, συχνά θα θέλαμε να ήμασταν σε θέση να ασκήσουμε κάποιον έλεγχο και να πάρουμε κάποια μέτρα, πχ προφύλαξης λόγω συνεπειών:Γι’ αυτό χρειαζόμαστε μία θεωρία που να εξηγεί τα φαινόμενα και τις συνέπειές τους.

Κεντρικό ερώτημα: Τι συγκροτεί και τι συγκρατεί τα κράτη και κόσμο

Η διαλεκτική σχέση παγκόσμιο κράτος – πολλά εθνοκράτη

Waltz: Αν απουσιάζει η τάξη, δεν μπορείς να απολαύσεις την ελευθερία: «Μπορεί κάποιος να πιστεύει ότι η παγκόσμια κυβέρνηση και η διαρκής ειρήνη είναι συνώνυμα, αλλά μπορεί επίσης να είναι πεπεισμένος ότι ένα παγκόσμιο κράτος θα ήταν μια παγκόσμια τυραννία και ως εκ τούτου να προτιμά ένα σύστημα εθνών-κρατών με διαρκή κίνδυνο πολέμου από ένα παγκόσμιο κράτος με υπόσχεση διαρκούς ειρήνης». (Waltz, Ο Άνθρωπος, το κράτος, ο πόλεμος).

Τα «τρία επίπεδα ανάλυσης» και πως συνδέοντα: · Του ανθρώπου, · του κράτους και · του διεθνούς συστήματος

• Πως ο άνθρωπος εντάσσεται σε μια πολιτειακή δομή;
• Πως αυτή η πολιτειακή δομή είναι σταθερή, ευημερούσα και ασφαλής;
• Είναι αυτή η πολιτειακή μια και παγκόσμια ή είναι πολλές πολιτείες (δηλαδή πολλά έθνη-κράτη και γι’ αυτό έχουμε διεθνές σύστημα)
• Πως το διεθνές σύστημα που τελικά έχουμε θα είναι σταθερό και ειρηνικό, δηλαδή, πως δεν θα έχουμε πόλεμο.

Αίτια πολέμου: Εγγενή, τυχαία: «Ποιος κέρδισε τον τάδε πόλεμο είναι σα να ρωτάς ποιος κέρδισε τον σεισμό του Σαν Φρανσίσκο;».

Πόλεμος: Φυσικό συμβάν; ή εγγενής ιδιότητα του διεθνούς συστήματος που υπερβαίνει το μεμονωμένο άτομο ή το κράτος;

Ιστορικό γεγονός: πέντε χιλιάδες γνωστής ιστορίας και προσπαθειών εξάλειψης του πολέμου, όσο ευγενή κι αν ήταν τα κίνητρά τους και άοκνη η επιδίωξή τους, δεν έχουν επιφέρει τίποτα περισσότερο από παροδικές στιγμές ειρήνης μεταξύ των κρατών.

Γενική ανακουφιστική εντύπωση: Όλοι οι άνθρωποι επιθυμούν ειρήνη, σταθερότητα, ευημερία, ασφάλεια, ατομική ευτυχία χωρίς αίματα: «Πληροφορούμαστε ότι ο ρωσικός λαός έχει έντονη και βαθιά επιθυμία για ειρήνη, και είμαστε πεπεισμένοι ότι το ίδιο μπορεί να ειπωθεί και για τους Αμερικανούς».

Πολιτικοί επιστήμονες του διεθνούς συστήματος: Μελετώντας την ιστορία τείνουν, όταν μιλούν θεμελιωμένα και τεκμηριωμένα, να είναι απαισιόδοξοι για τις πιθανότητες να εξαλειφτεί ο πόλεμος και να επικρατήσει αιώνια και αδιασάλευτη ειρήνη.

Η μόνη αντίκρουση στην ιστορική και παρούσα πραγματικότητα προέρχεται από εσχατολογικά ιδεολογικά δόγματα που υπόσχονται ένα ενοποιημένο πλανήτη και πως στο τέλος της διαδρομής που υποδεικνύουν θα επικρατεί ειρήνη, σταθερότητα και δικαιοσύνη για όλους.

Η απάντηση δυσκολεύει όσο την αναζητούμε και όσο ανακαλύπτουμε την πραγματικότητα, ότι δηλαδή οι απόψεις είναι αναρίθμητες και υποκειμενικές

• Στον Α ή Β επουράνιο παράδεισο και ποιος ο ρόλος των επιγείων;
• Στην επίγεια αταξική κοινωνία;
• Στον επίγειο κόσμο εμπόρων και ωφελιμιστών;
• Σ’ ένα αγνώστου ταυτότητας παγκοσμιοποιημένο πλανήτη;
• Νομική δημόσια σφαίρα καταγωγικά αδιάφορη;
• Δημόσια σφαίρα προϊόν συγκεκριμένης πολιτικής ανθρωπολογίας;
• Θεοκεντρική κοσμολογία (Νταβούτογλου,Εναλλακτικές κοσμοθεωρίες): «Η θεμελιώδης υπόθεσή τους είναι η αναγκαιότητα μιας πολιτικής κοινότητας ως προέκταση της θεοκεντρικής τελεολογίας επί της γης». … «Είναι σχεδόν αδύνατο να βρεθεί πολιτική δικαιολόγηση που να μην κάνει αναφορά στην απόλυτη κυριαρχία του Αλλάχ».

Λιγότερο αποθαρρυντικές ερωτήσεις: Έχουμε διεθνές σύστημα πολλών κρατών και θα πρέπει να αναζητήσουμε όχι πως θα το ανατρέψουμε αλλά πως θα το καταστήσουμε πιο σταθερό.

Υπάρχουν τρόποι να μειωθεί η εμφάνιση του πολέμου, να αυξηθούν οι πιθανότητες ειρήνης; Μπορούμε στο μέλλον να έχουμε ειρήνη συχνότερα απ’ ό,τι στο παρελθόν;

Απάντηση: Συναρτάται με την κατανόηση, ερμηνεία και σε πολιτικό επίπεδο αντιμετώπιση των αιτιών πολέμου.

Διεθνείς σπουδές: Το κύριο έργο ενός Τμήματος διεθνών σπουδών είναι η αντικειμενική περιγραφή και ερμηνεία των αιτιών πολέμου και των προϋποθέσεων ειρήνης.

Πόλεμος και αλλαγή στην διεθνή πολιτική. Ανελέητες ιστορικές παρατηρήσεις του Γκίλπιν:

«Ο τερματισμός ενός ηγεμονικού πολέμου είναι η αρχή ενός νέου κύκλου ανάπτυξης, επέκτασης και τελικά παρακμής. Οι νόμοι της άνισης ανάπτυξης συνεχίζουν να ανακατανέμουν την ισχύ, αλλάζοντας έτσι το status quo που δημιούργησε η τελευταία ηγεμονική διαπάλη.

Η ανισορροπία αντικαθιστά την ισορροπία και ο κόσμος περιστρέφεται γύρω από ένα νέο ηγεμονικό πόλεμο. Έτσι ήταν, έτσι είναι και έτσι θα είναι μέχρι οι άνθρωποι να αλληλοσκοτωθούν και αλληλοκαταστραφούν ή μέχρι να αναπτύξουν ένα αποτελεσματικό μηχανισμό διεθνών αλλαγών» 

«H θεμελιώδης φύση των διεθνών σχέσεων δεν άλλαξε ανά τις χιλιετίες.

Oι διεθνείς σχέσεις συνεχίζουν να είναι περιοδικοί και επαναλαμβανόμενοι αγώνες για πλούτο και ισχύ μεταξύ ανεξάρτητων δρώντων υπό συνθήκες διεθνούς αναρχίας.

H ιστορία του Θουκυδίδη είναι το ίδιο χρήσιμος οδηγός για το πώς συμπεριφέρονται τα κράτη σήμερα όσο ήταν τότε, όταν γράφτηκε, τον 5ο αιώνα π.X.».

Διαχρονικές διακρατικές συμπεριφορές

«Εκκρεμές Watson»

Πηγή: A Watson, Η εξέλιξη της διεθνούς κοινωνίας, Μια συγκριτική και ιστορική ανάλυση (Εκδόσεις Ποιότητα, Αθήνα 2006), σ. 40

Πόλεμος και η επιστημονική θεώρησή του

Martin Wight: «Μπορεί κανείς να αξιολογήσει την εμβρίθεια και την οξυδέρκεια ενός διεθνολόγου μελετώντας την άποψή του για τον πόλεμο»

Raymond Aron: Δεν υπάρχει ούτε ένα κράτος που να μην προέκυψε μέσω πολέμων, συγκρούσεων και συχνά μέσα από γενοκτονίες, εθνοκαθάρσεις

Διάγνωση αιτίων – Αίτια πολέμου:　Ανθρώπινη φύση; Συγκρουόμενα εθνικά συμφέροντα; Διεθνείς δομές και κατανομή ισχύος; Ηγεμονικές αξιώσεις και ηγεμονικές συγκρούσεις …

Θεραπεία πολέμου, μερικές καθημερινές απόψεις που ακούμε:　Παθητική αντίσταση; Άμυνα; (πότε έχουμε άμυνα και πότε επίθεση; – επιτροπές ΟΗΕ). Εκπαίδευση ατόμων πλανητικά; (από ποιους, με ποια κριτήρια, με τι σκοπό ή καλύτερα προς εξυπηρέτηση των σκοπών ποιου; Τι επιλέγουμε από την ποικιλομορφία ιδεολογικών δογμάτων; (μαρξισμός, φιλελευθερισμός, φασισμός, θρησκείες). Ισορροπία δυνάμεων; Στρατηγική υπεροχή; Καθεστωτική ομοιομορφία; (φιλελεύθερη; Κομμουνιστική; Ισλαμική δημοκρατία; Αθηναϊκή δημοκρατία; Οι δημοκρατίες πολεμούν η δεν πολεμούν;). Παγκόσμια ενοποίηση και με πιο τρόπο και τι περιεχόμενο;

Fuller A, Οι αποφασιστικές μάχες της ιστορίας: Σελ. 17.　Ουδέποτε έχει υπάρξει κάποια περίοδος της ανθρώπινης ιστορίας εντελώς απαλλαγμένη από τον πόλεμο και σπανίως έχει περάσει πάνω από μία γενιά, χωρίς να υπάρξει μία μεγάλη σύγκρουση: Οι μεγάλοι πόλεμοι εμφανίζονται σχεδόν τόσο τακτικά όσο οι παλίρροιες. … Ενώ πριν από μόλις μία ή δύο γενιές ο πόλεμος γινόταν αποδεκτός ως εργαλείο πολιτικής, τώρα πλέον έχει γίνει ο ίδιος πολιτική. … ένα είναι σίγουρο: Όσο περισσότερο μελετάμε την ιστορία του πολέμου, τόσο περισσότερο θα είμαστε σε θέση να κατανοήσουμε τον ίδιο τον πόλεμο.

σελ. 24

Fuller σ. 22. Ιστορική σχέση πολέμου και πολιτικού πολιτισμού: «ο οργανωμένος πόλεμος φαίνεται ότι ήταν άγνωστος πριν την εμφάνιση του πολιτισμού»

Πλάτων: «Ο πόλεμος είναι ενδημικός στον πολιτισμό» (Πολιτεία)

Σωκράτης: Τότε θα πρέπει να διευρύνουμε τα σύνορά μας, διότι το αρχικό υγιές κράτος δεν είναι πλέον επαρκές… και θα υπάρχουν ζώα πολλών άλλων ειδών, αν οι άνθρωποι τα τρώνε.

Γλαύκων: Σίγουρα.

Σωκράτης: Και η χώρα η οποία ήταν αρκετή, για να υποστηρίξει τους αρχικούς κατοίκους, θα είναι τώρα πολύ μικρή και όχι αρκετή.

Γλαύκων: Πράγματι.

Σωκράτης: Τότε μήπως θα θελήσουμε ένα κομμάτι από τη γη των γειτόνων μας για βοσκή και καλλιέργεια και μήπως και αυτοί θα θελήσουν ένα κομμάτι από τη δική μας, αν, όπως εμείς, περάσουν τα όρια της αναγκαιότητας και αφιερωθούν στην απεριόριστη συσσώρευση πλούτου;

Γλαύκων: Αυτό, Σωκράτη, θα είναι αναπόφευκτο.

Σωκράτης: Και επομένως θα πάμε σε πόλεμο, Γλαύκωνα. Έτσι δεν είναι;

Γλαύκων: Βεβαιότατα…

Σωκράτης: Τότε, χωρίς ακόμη να προσδιορίσουμε το αν ο πόλεμος κάνει καλό ή κακό, μπορούμε να βεβαιώσουμε ότι έχουμε πλέον ανακαλύψει ότι ο πόλεμος προέρχεται από αίτια που είναι επίσης τα αίτια σχεδόν όλων των κακών μέσα στα κράτη, ιδιωτικά καθώς και δημόσια.

Γλαύκων: Αναμφίβολα.

Κονδύλης, Θεωρία του Πολέμου. Λειτουργία και τυπολογία του πολέμου σ. 292

• Η ιστορία καταμαρτυρεί ότι η ισχύς, η βία και ο πόλεμος είναι μεγάλων διανεμητικών προεκτάσεων ως προς τον προσδιορισμό των συνόρων, την κατοχή των πλουτοπαραγωγικών πόρων και την ευημερία.
• Λένιν: «Μόνο δακρύβρεκτοι Παπάδες δεν μπορούν να αντιληφτούν ποιες αναγκαιότητες διέπουν τον πόλεμο. … κινητήρια δύναμη της ιστορίας τεράστιου μεγέθους»
• Μάρξ. Η βία είναι η μήτρα της ιστορίας
• Λένιν: «το σύνθημα ειρήνη με κάθε αντίτιμο είναι απαράδεκτο γιατί έτσι συγκαλύπτεται το γεγονός ότι κάθε ειρήνη όπως και κάθε πόλεμος επιδιώκει ορισμένους σκοπούς»
• Λένιν: «Ο πόλεμος εναντίον του πολέμου δεν γίνεται με ηθικά επιχειρήματα και ειρηνικά μέσα, παπαδίστικες-συναισθηματικές χαζοκλαψούρες για ειρήνη με κάθε αντίτιμο, δεν έχουν καμιά επίδραση ή άρνηση της στράτευσης για λόγους συνείδησης και η απεργία ως μέσα παρεμπόδισης του πολέμου είναι απλώς βλακεία και δειλό όνειρο»:
• «Μονάχα όταν θα έχουμε νικήσει ολότελα την αστική τάξη σ’ ολόκληρο τον κόσμο θα καταστούν αδύνατοι οι πόλεμοι»
  • Φιλελεύθεροι Ψυχρός πόλεμος: Μονάχα όταν νικηθεί ο κομμουνισμός
  • Φιλελεύθεροι: Μονάχα όταν επικρατήσει φιλελεύθερη δημοκρατία παγκόσμια
  • Μονάχα όταν νικηθεί η τρομοκρατία
  • «όταν το ισλάμ θα κυριαρχήσει στον πλανήτη ..
  • «όταν οι χριστιανοί σταυροφόροι θα νικήσουν τους μουσουλμάνους …
  • «όταν θα έχουμε δημοκρατία σε όλο τον κόσμο …
  • «όταν θα έχουμε ανθρώπινα δικαιώματα σε όλο τον κόσμο …
  • «… όταν θα έχουμε κομφουκιανισμό σε ολόκληρο τον κόσμο …
  • Δίκαιος ή άδικος πόλεμος

Συμφωνία των μεγάλων δυνάμεων για σταθερότητα έστω και αν αυτό σημαίνει λιγότερη δικαιοσύνη;

Βίσμαρκ: «το πρόβλημα δεν είναι όταν συμφωνούν οι μεγάλες δυνάμεις αλλά όταν διαφωνούν».

• Κονδύλης σ. 296 Πρακτική ασημαντότητα των ηθικολογιών περί ειρήνης και πολέμου αν σκεφτούμε πόσο ρευστά είναι τα σύνορα αυτών των δύο όρων
• 299 Αστική εποχή και εντεύθεν … Κατά Λένιν:
  • Νίκη αστικής τάξης
  • Άνοδος και παρακμή χρηματοκαπιταλιστικής τάξης
  • 19^ος αιώνας ιμπεριαλιστικοί πλανητικοί πόλεμοι μεταξύ ηγεμονικών και αποικιοκρατικών δυνάμεων
  • Απότοκο στο τέλος αυτής της φάσης οι εθνικο-Απελευθερωτικοί πόλεμοι
• . Όλοι οι δίκαιοι πόλεμοι είναι αμυντικοί … [Τώρα: Ποιοι είναι δίκαιοι και ποιοι άδικοι ορίζονται σύμφωνα με τον σκοπό]

Κονδύλης. 365 … Ποικιλομορφία του πολέμου

• «… Ο πόλεμος ως συνέχιση της πολιτικής αποτελεί μια έκφραση (μεταξύ άλλων) του γενικού χαρακτήρα πολιτικών υποκειμένων, είτε αυτά είναι κράτη, είτε κινούνται στα όρια ενός έθνους, είτε είναι διεθνή. Ο γενικός χαρακτήρας του πολιτικού υποκειμένου αποτελεί με τη σειρά του συνισταμένη πολλών παραγόντων (οικονομικών, εθνικών, ιδεολογικών, πολιτικών με την στενότερη έννοια …»
• Ανομοιογένεια πολιτικών υποκειμένων … Τα αίτια του πολέμου είναι τόσο ποικίλα, πολλά και ποικιλόμορφα όσες και οι μορφές του …

Άνθρωπος, κράτος, διεθνές σύστημα: Διαδρομή και σημαντικές απόψεις από την αρχαιότητα μέχρι τον Άγιο Αυγουστίνο, Machiavelli, Spinoza και Kant, Rousseau και άλλων. Επίσης τις μεγάλη διαίρεση του 20^ου αιώνα μεταξύ φιλελεύθερων και κομμουνιστών.

Θρησκευτικές επίσης εισροές: Γιατί ο Θεός, αν είναι παντογνώστης και παντοδύναμος, επιτρέπει την ύπαρξη του κακού; [Αυτό ρωτά ο απλοϊκός Huron στο αφήγημα του Βολταίρου]

Το πρόβλημα της θεοδικίας στην κοσμική του εκδοχή –η εξήγηση που δίνει ο άνθρωπος στον εαυτό του για την ύπαρξη του κακού –είναι εξίσου ενδιαφέρουσα και πολύπλοκη:

Ασθένειες

Επιδημίες,

Μισαλλοδοξία,

Φόνος, βιασμός, κλοπή, λεηλασία, εκδίκηση, πόλεμος, εμφανίζονται σταθερά στην παγκόσμια ιστορία. Γιατί αυτό;

Μπορεί να εξηγηθούν με τον ίδιο τρόπο ο πόλεμος και η κακοβουλία;

Είναι ο πόλεμος απλώς μια μαζική κακοβουλία και ως εκ τούτου η εξήγηση της κακοβουλίας αποτελεί ταυτόχρονα εξήγηση των κακών που κατατρέχουν τους ανθρώπους στην κοινωνία; Πολλοί έχουν θεωρήσει κάτι τέτοιο.

«Παρότι η θεία χάρη μας επέτρεψε να είμαστε απαλλαγμένοι από όλες τις εξωγενείς πηγές βλάβης [γράφει ο John Milton], εντούτοις η διαστροφή της τρέλας μας είναι τόσο μεγάλη, ώστε ουδέποτε παύουμε να παράγουμε από τις ίδιες τις καρδιές μας, σαν να ήταν τσακμακόπετρες, τους σπόρους και τις σπίθες καινούριων βασάνων για τους εαυτούς μας, μέχρι να παραδοθούν όλοι ξανά στις φλόγες».

«Τα βάσανά μας είναι αναπόφευκτα τα προϊόντα της φύσης μας», λέει μια άποψη. Η ρίζα όλων των κακών είναι ο άνθρωπος, άρα είναι η ρίζα και του συγκεκριμένου κακού, του πολέμου.

Αυτή η εκτίμηση περί των αιτίων, ευρέως διαδεδομένη και ακλόνητα υποστηριζόμενη από πολλούς ως άρθρο πίστης, έχει ασκήσει τεράστια επιρροή. … Άγιος Αυγουστίνος, Λούθηρος, Malthus και άλλοι

Με κοσμικούς όρους, με τους ανθρώπους να ορίζονται ως όντα στα οποία η λογική και το πάθος είναι ανάμικτα και το πάθος θριαμβεύει επανειλημμένως, αυτή η πεποίθηση έχει επηρεάσει τη φιλοσοφία, περιλαμβανομένης της πολιτικής φιλοσοφίας, του Spinoza.

Μπορεί να υποστηριχθεί ότι επηρέασε τόσο τις δραστηριότητες του Bismarck, ο οποίος είχε σε χαμηλή εκτίμηση τους συνανθρώπους του, όσο και τα αυστηρά και λιτά γραπτά του Spinoza.

Αν οι πεποιθήσεις κάποιου καθορίζουν τις προσδοκίες του και οι προσδοκίες του καθορίζουν τις πράξεις του, η αποδοχή ή η απόρριψη της δήλωσης του Milton καθίσταται σημαντική για τις ανθρώπινες υποθέσεις.

«Αν ο Milton έχει δίκαιο οι προσπάθειες να εξηγηθεί η επανεμφάνιση του πολέμου με όρους, φέρ’ ειπείν, οικονομικών παραγόντων αποτελούν παίγνια που ενδεχομένως είναι ενδιαφέροντα, αλλά που έχουν μικρή σημασία».

«Αν είναι αλήθεια, όπως είπε κάποτε ο Dean Swift, ότι «η ίδια ακριβώς αρχή που παροτρύνει έναν νταή να σπάσει τα παράθυρα μιας πόρνης που τον παράτησε, εκ φύσεως παρακινεί έναν ηγεμόνα να στρατολογήσει πανίσχυρους στρατούς και να ονειρεύεται μόνο πολιορκίες, μάχες και νίκες».

«αν δεν χτυπηθεί η ρίζα του κακού, δηλαδή η έπαρση και η οργή που έχουν προκαλέσει τους πολέμους, όπως έχουν προκαλέσει και τα άλλα δεινά που μαστίζουν την ανθρωπότητα.

Υπάρχουν πολλοί που έχουν μεν συμφωνήσει με τον Milton στο ότι οι άνθρωποι θα πρέπει να εξετάσουν τον άνθρωπο, προκειμένου να κατανοήσουν τα κοινωνικά και πολιτικά γεγονότα, αλλά διαφωνούν ως προς το τι είναι ή τι μπορεί να γίνει η φύση του ανθρώπου. Υπάρχουν πολλοί άλλοι που ουσιαστικά διαφωνούν με το βασικό αξίωμα.

Ποιος φτιάχνει τον άνθρωπο: Ο καλός θεός, το κράτος; «Ο άνθρωπος φτιάχνει την κοινωνία κατ’ εικόνα του ή μήπως η κοινωνία του ανθρώπου φτιάχνει τον άνθρωπο;»

Rousseau: ο άνθρωπος είναι κοινωνικό ζώο, η συμπεριφορά του στην κοινωνία μπορεί να εξηγηθεί επισημαίνοντας το ζωώδες πάθος του και/ή την ανθρώπινη λογική του.

Ο άνθρωπος γεννιέται και στη φυσική του κατάσταση παραμένει ούτε καλός ούτε κακός.

Η κοινωνία αποτελεί τη φθοροποιό δύναμη στις ζωές των ανθρώπων, αλλά συνάμα αποτελεί και τον ηθικοπλαστικό παράγοντα.

Η συμπεριφορά του ανθρώπου, η ίδια η φύση του, την οποία ορισμένοι έχουν θεωρήσει ως αίτιο, είναι, σύμφωνα με τον Rousseau, εν πολλοίς προϊόν της κοινωνίας στην οποία ο άνθρωπος ζει.

Ο Rousseau, όπως ο Πλάτων, πιστεύει ότι η κακή πολιτική οργάνωση κάνει τους ανθρώπους κακούς και η καλή πολιτική οργάνωση κάνει τους ανθρώπους καλούς.

Είναι το κράτος «αγγειοπλάστης;». Είναι ένα ερώτημα αν έτσι πίστευαν ο Πλάτωνας κα ο Ρουσσώ. Πολλοί όμως αυτό πιστεύουν και συχνά ο καθείς έχει μια άλλη ιδεολογική άποψη για το πώς θα πρέπει να είναι οι νόμοι, οι λειτουργίες και η οργάνωση του κράτους καθώς επίσης και τα αίτια της εξωτερικής του συμπεριφοράς.

Ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος να κατανοηθεί ο άνθρωπος μέσα στην κοινωνία; Να μελετήσουμε τον άνθρωπο ή την κοινωνία; Η ικανοποιητικότερη απάντηση φαίνεται να είναι να σβήσουμε τη λέξη «ή» και να απαντήσουμε «και τα δύο». Πολλοί διαφωνούν γιατί ο καθείς σύμφωνα με τον υποκειμενικό του κόσμο ισχυρίζεται ότι είναι γνώστης του τι είναι κακό και τι καλό.

Αντιστροφή πρότασης Μίλτον:

• Αν τα δεινά του κόσμου θα εξαλειφτούν με εξάλειψη του κακού που ενυπάρχει στον άνθρωπο τότε να εξαλείψουμε το δεινό του πολέμου μέσω των κακών ιδιοτήτων ορισμένων ή όλων των κρατών.
• Αν τα κακά κράτη είναι αυτά που κάνουν πολέμους, τα καλά κράτη θα ζούσαν ειρηνικά μεταξύ τους. [Πλάτωνας, Kant, φιλελεύθεροι του 19ου αιώνα, κομμουνιστές]
• Μέγα ερώτημα: Ποια είναι τα καλά κράτη και ποια τα κακά; [Τι λέει το διεθνές δίκαιο]

Rousseau: εντοπίζει τα κυριότερα αίτια του πολέμου όχι στους ανθρώπους ούτε στα κράτη, αλλά στο ίδιο το σύστημα των κρατών και στην φυσική κατάσταση (αναρχία) που εξ αντικειμένου δημιουργεί η αξίωση εθνικής ανεξαρτησίας κάθε κοινωνίας.

«Παρότι ένα κράτος μπορεί να θέλει να παραμείνει σε ειρηνική κατάσταση, μπορεί να υποχρεωθεί να εξετάσει το ενδεχόμενο να αναλάβει έναν παρεμποδιστικό πόλεμο»·

«Αν δεν καταφέρει πλήγμα όταν η στιγμή είναι ευνοϊκή, μπορεί να δεχτεί πλήγμα αργότερα, όταν το πλεονέκτημα θα έχει περάσει στην άλλη πλευρά». [ενισχύει τα διλήμματα ασφαλείας]

Αυτή η άποψη αποτελεί την αναλυτική βάση πολλών προσεγγίσεων της διεθνούς πολιτικής

• ισορροπίας της ισχύος
• εγκαθίδρυσης μιαςπαγκόσμιας ομοσπονδίας.
• Υπονοούμενη στα έργα τουΘουκυδίδηκαι Hamilton,
• ρητά διατυπωμένη από τουςMachiavelli,Hobbes και Rousseau, είναι ταυτόχρονα μια γενικευμένη εξήγηση της συμπεριφοράς των κρατών και ένα σημαντικό point d’ appui [στήριγμα] ενάντια σε εκείνους που προσπαθούν να εξηγήσουν την εξωτερική συμπεριφορά των κρατών βάσει της εσωτερικής δομής τους.
• άλλοι πιστεύουν ότι η ειρήνη θα προέλθει από τηβελτίωση των κρατών,
• ορισμένοι άλλοι ισχυρίζονται ότι ηυφή του κράτουςεξαρτάται από τις σχέσεις του με τα άλλα κράτη.

Υπάρχει όντως μία μοναδικά φιλειρηνική μορφή κράτους;

• Αν υπάρχει, τι σημασία έχει το γεγονός αυτό;
• Μήπως θα επέτρεπε σε ορισμένα κράτη να γνωρίζουν ποια άλλα κράτη θα μπορούν να εμπιστεύονται;
• Μήπως τα κράτη που είναι ήδη καλά θα πρέπει να αναζητήσουν τρόπους να κάνουν και άλλα κράτη καλύτερα, και έτσι να καταστήσουν εφικτή την απόλαυση των αγαθών της ειρήνης από όλους τους ανθρώπους

Eisenhower:

• «Οι λαοί δεν επιθυμούν συγκρούσεις –οι λαοί γενικά. Νομίζω ότι απλώς ορισμένοι ηγέτες κάνουν λάθος, γίνονται φιλοπόλεμοι και νομίζουν ότι οι λαοί πράγματι θέλουν να πολεμήσουν».

Σε άλλη περίπτωση λέει άλλα.

• «Αν οι μανάδες σε κάθε χώρα μπορούσαν να διδάξουν τα παιδιά τουςνα καταλαβαίνουν τις πατρίδες και τις ελπίδες των παιδιών κάθε άλλης χώρας –στην Αμερική, στην Ευρώπη, στην Εγγύς Ανατολή, στην Ασία– αυτό θα αποτελούσε ευγενή υπηρεσία προς την υπόθεση της ειρήνης στον κόσμο».
• Αν πόλεμος ξεκινά στα μυαλά και στα συναισθήματα των ανθρώπων, όπως γίνεται με όλες τις πράξεις,μπορούν να αλλάξουν τα μυαλά και τα συναισθήματα;

Και, αν συμφωνήσουμε ότι μπορούν να αλλάξουν, πόσο πολύ και πόσο γρήγορα μπορεί να γίνει αυτό και ποιων τα μυαλά και αισθήματα πρέπει να αλλάξουν;

Το να πούμε «αποδεικνύουμε» ποια είναι τα αίτια πολέμου δεν είναι εύκολο και ενδέχεται να είναι και επικίνδυνα υποκειμενικό. Αυτό γιατί δεν μπορούμε να ξεφύγουμε από τις φιλοσοφικές μας υποθέσεις είτε τις ονομάζουμε έτσι είτε όχι.

• Σε εποχές σχετικής ηρεμίας το ερώτημα που αναμένεται να θέτουν οι άνθρωποι είναι:

«Τι αξία έχει η ζωή χωρίς δικαιοσύνη και ελευθερία»; Καλύτερα να πεθάνεις παρά να ζεις δούλος.

• Εντούτοις,σε εποχές εσωτερικών ταραχών, πείνας και εμφύλιου πολέμου, πιεστικής ανασφάλειας, πολλοί θα ρωτήσουν «Τι αξία έχει η ελευθερία χωρίς μια εξουσία επαρκή για να δημιουργήσει και για να διατηρήσει συνθήκες ασφάλειας»;

• «Αν η εναλλακτική επιλογή προς την τυραννία είναι το χάος και αν χάος σημαίνει πόλεμος όλων εναντίον όλων, τότε γίνεται κατανοητό γιατί κάποιοι είναι πρόθυμοι να ανεχτούν την τυραννία. Αν απουσιάζει η τάξη, δεν μπορείς να απολαύσεις την ελευθερία».
• «Μπορεί κάποιος να πιστεύει ότι η παγκόσμια κυβέρνηση και η διαρκής ειρήνη είναι συνώνυμα, αλλά μπορεί επίσης να είναι πεπεισμένος ότι ένα παγκόσμιο κράτος θα ήταν μια παγκόσμια τυραννία και ως εκ τούτου να προτιμά ένα σύστημα εθνών-κρατών με διαρκή κίνδυνο πολέμου από ένα παγκόσμιο κράτος με υπόσχεση διαρκούς ειρήνης».

«Πού μπορούν να εντοπιστούν τα κυριότερα αίτια του πολέμου»;

• Η ποικιλία και οι αντιφατικές ιδιότητες των απαντήσεων προκαλούν ζάλη.
• Τρεις επικεφαλίδες (εικόνες της διεθνούς πολιτικής):

• • εντός του ανθρώπου (φύση ανθρώπου και πως σταθεροποιείται προς την κατεύθυνση να είναι φιλειρηνική),
  • εντός της δομής των διαφόρων κρατών (το Α, Β, Γ καθεστώς κάνει το κράτος φιλειρηνικό … )
  • εντός του συστήματος των κρατών (διεθνής θεσμοί-διεθνές δίκαιο, ισορροπία δυνάμεων, ηγεμονισμός).

　Ποια είναι τα κριτήρια αποτίμησης για την περιγραφή και ερμηνεία των αιτιών πολέμου στα τρία επίπεδα ανάλυσης καθώς επίσης και για την σχέση μεταξύ των τριών επιπέδων; Αυτό είναι το κύριο αντικείμενο των Διεθνών Σπουδών

Πρώτο επίπεδο – πρώτη εικόνα. Ο άνθρωπος

(Οι αναρτημένες διαφάνειες αφορούν μερικά σημεία και μόνο του πρώτου κεφαλαίου που βιβλίου Ο Άνθρωπος, το Κράτος και ο Πόλεμος. Συμπληρώνονται και από άλλες πηγές. Γενικότερα,  συνιστώ στους φοιτητές να μην χρησιμοποιούν τις διαφάνειες για μελέτη αλλά μόνο για υπόμνηση κύριων ζητημάτων μετά την ενδελεχή μελέτη των κειμένων )

Κομφούκιος: «Υπάρχει δόλος και πανουργία και από αυτά προκαλούνται οι πόλεμοι».

Φύση και συμπεριφορά ως αίτιο πολέμου από τον Κομφούκιο μέχρι το ειρηνιστικό κίνημα και τους συμπεριφοριστές επιστήμονες

Εγωισμός,

Επιθετικές παρορμήσεις λόγω λανθασμένων σκοπών ή ηλιθιότητας

Απληστία κτλ

Εξάλειψη του πολέμου μέσω

• • ηθικής εξύψωσης
  • μόρφωσης
  • διαφώτισης των ανθρώπων
  • ψυχικής-κοινωνικής αναπροσαρμογής τους
  • εξάλειψης της ιδιοτέλειας
  • αλλαγή των (κτητικών ή άλλων) ενστίκτων

Δύο γενικές κατευθύνσεις

οι άνθρωποι να αλλάξουν

• είτε στην ηθικοπνευματική οπτική τους
• είτε στην ψυχικοκοινωνική συμπεριφορά τους

Συμφωνία για την ανθρώπινη φύση ως αίτιο πολέμου δεν είναι ταυτόσημες ως προς τις προτεινόμενες «θεραπείες»

• Σπρίνγκφιλντ: «Αν ημισή από τη δύναμηπου γεμίζει τον κόσμο με τρόμο, αν ο μισός από τον πλούτο που δίνεται σε στρατόπεδα και βασιλικές αυλές, δινόταν για να λυτρωθεί ο ανθρώπινος νους από την πλάνη, δεν θα χρειάζονταν οπλοστάσια ή φρούρια»
• Τα ένστικτά των ανθρώπων είναι καλά, παρότι η παρούσα ευπιστία τους μπορεί να τους εξωθεί ναακολουθούν πλάνους ηγέτες.
• Η μόρφωση είναι η θεραπεία του πολέμου.
• Nichols, (ένας ειρηνιστής που έγραφε κατά τη δεκαετία του 1930), θεωρούσε ότι αν οNorman Angell «μπορούσε να γίνει μορφωτικός δικτάτορας του κόσμου, ο πόλεμος θα εξαφανιζόταν, όπως η πρωινή πάχνη, μέσα σε μία γενιά».
• Russell,μείωση των κτητικών ενστίκτων ως προαπαιτούμενο για την ειρήνη
• Αριστοφάνηςτο αντιλήφθηκε αυτό: «Αν οι γυναίκες της Αθήνας αρνούνταν να δοθούν στους συζύγους και εραστές τους, οι άνδρες τους θα ήταν αναγκασμένοι να επιλέξουν ανάμεσα στις χαρές του κρεβατιού και στις ευχάριστες εμπειρίες του πεδίου της μάχης». [Waltz: “Ο Αριστοφάνης θεωρούσε ότι γνώριζε τους άνδρες και τις γυναίκες της Αθήνας αρκετά καλά, ώστε να θεωρήσει την επιλογή προδιαγεγραμμένη».
• WilliamJames ανήκε «ο πόλεμος έχει τις ρίζες του στην πολεμοχαρή φύση του άνδρα» Λύση: οι ορμές του να διοχετευθούν αλλού.
• Ως εναλλακτικές επιλογές προς τη στρατιωτική θητεία, οJamesπροτείνει τη στρατολόγηση των νεαρών του κόσμου στην εξόρυξη άνθρακα και στην επάνδρωση πλοίων, στην οικοδόμηση ουρανοξυστών και δρόμων, στο πλύσιμο πιάτων και ρούχων
• [Γερμανός σκηνοθέτης πρότεινε … ευνουχισμό των ανδρών]
• [Στην Σοβιετική Ένωση έστειλαν πολλούς διαφωνούντες στα Ψυχιατρεία και στις ΗΠΑ την εποχή του Μακαρθισμού πολλούς αληθινούς ή κατηγορούμενους κομμουνιστικών φρονημάτων στην φυλακή]

Δύο γενικότερες κατηγορίες θεωρήσεων για την φύση του ανθρώπου που μερικές φορές συγκλίνουν και άλλοτε αποκλίνουν είναι οι αισιόδοξοι και οι απαισιόδοξοι.

Φιλοσοφική απαισιοδοξία: πεποίθηση ότι η πραγματικότητα είναι ελαττωματική (Milton, Malthus κ.α.)

• Ναι μεν περιορίζεται το κακό αλλά το θεμελιώδες ελάττωμα δεν εκριζώνεται

Φιλοσοφική αισιοδοξία:

• Η πραγματικότητα είναι καλή και η κοινωνία είναι κατά βάση αρμονική.
• Οι δυσκολίες που έχουν κατατρύξει τον άνθρωπο είναι επιφανειακές και στιγμιαίες.
• Η ποιότητα της ιστορίας μπορεί να μεταβληθεί και οι πλέον αισιόδοξοι πιστεύουν ότι αυτό μπορεί να γίνει άπαξ δια παντός και μάλλον εύκολα.

Όμως,» «προσδοκίες» για τι θα αλλάξει: έχουν τις ρίζες τους σε διαφορετικές αντιλήψεις του κόσμου.

Εντός της κάθε εικόνας υπάρχουν αισιόδοξοι και απαισιόδοξοι που συμφωνούν στον καθορισμό των αιτίων και διαφωνούν ως προς το τι μπορεί να γίνει γι’ αυτά –αν μπορεί να γίνει κάτι.

Dymond (ένας ειρηνιστής του πρώιμου 19ου αιώνα): «οτιδήποτε μπορεί να ειπωθεί υπέρ της ισορροπίας ισχύος, μπορεί να ειπωθεί μόνο επειδή είμαστε κακοί», μια πρόταση την οποία ενστερνίζονται τόσο οι αισιόδοξοι όσο και οι απαισιόδοξοι.

Οι αισιόδοξοι διαβλέπουν την πιθανότητα να μετατρέψουν τους κακούς σε καλούς και να τερματίσουν τους πολέμους που προκύπτουν από την πολιτική της ισορροπίας ισχύος.

Οι απαισιόδοξοι, ενώ αποδέχονται ότι η ισορροπία ισχύος, διαβλέπουν ελάχιστη ή και καμία πιθανότητα να αλλάξει η φύση του ανθρώπου και υποστηρίζουν την ισορροπία ισχύος.

Reinhold Niebuhr,

• οι αισιόδοξοι έχουν παραβλέψει τη λανθάνουσα ικανότητα για κακό σε κάθε ανθρώπινη πράξη.
• Νομίζουν λάθος ότι η πρόοδος/τεχνολογία κινείται σε μιαευθεία γραμμήσυνεχώς ανυψούμενη, ενώ στην πραγματικότητα κάθε πρόοδος στη γνώση και κάθε καινοτομία στην τεχνική εμπεριέχουν την ικανότητα για κακό εκτός από καλό.
• Ο άνθρωπος, ον ενσυνείδητο, καταλαβαίνει τα όριά του. Είναι εγγενή. Εξίσου εγγενής είναι η επιθυμία του να τα υπερβεί.
• «Ο άνθρωπος είναι ένα πεπερασμένο ον με απεριόριστους οραματισμούς, έναςπυγμαίος που θεωρεί τον εαυτό του γίγαντα. Από ιδιοτέλεια αναπτύσσει οικονομικές και πολιτικές θεωρίες και προσπαθεί να τις λανσάρει για οικουμενικά συστήματα· γεννιέται και μεγαλώνει μέσα στην ανασφάλεια και προσπαθεί να κάνει τον εαυτό του απόλυτα ασφαλή· είναι άνθρωπος αλλά νομίζει ότι είναι θεός. Η έδρα του κακού είναι ο εαυτός, και η ιδιότητα του κακού μπορεί να οριστεί με όρους αλαζονείας».

Συμφωνούν Άγιος Αυγουστίνος / Spinoza/ Morgenthau.

• Ο Άγιος Αυγουστίνος είχε παρατηρήσει τη σημασία της αυτοσυντήρησης στην ιεραρχία των ανθρώπινων κινήτρων.
• Για τον Spinoza όμως, ο σκοπός κάθε πράξης είναι η αυτοσυντήρηση του πράτοντος. Οι νόμοι της φύσης είναι απλώς διατυπώσεις του τι απαιτεί αυτός ο απλός σκοπός·
• Κοινό συμφέρον όλων να υπάρχουν:«Όλοι συμφωνούν απολύτως ότι οι νόες και τα σώματα όλων θα συγκροτήσουν, ούτως ειπείν, έναν ενιαίο νου και ένα ενιαίο σώμα και ότι όλοι, κοινή συναινέσει, στο μέτρο των δυνατοτήτων τους θα προσπαθούν να διατηρούν την ύπαρξή τους και όλοι, κοινή συναινέσει, θα επιδιώκουν αυτό που είναι χρήσιμο για όλους».
• Άγιος Αυγουστίνος προπατορικό αμάρτημα που ερμηνεύει το γεγονός ότι η λογική και η θέληση του ανθρώπου είναι ελαττωματικές.
• Spinoza πρόταση λογικής και ψυχολογίας: μοντέλο ορθολογικής συμπεριφοράς: Ορθολογικές είναι οι πράξεις που οδηγούν αυθόρμητα σε αρμονία στις συνεργατικές προσπάθειες για να διαιωνιστεί η ζωή. Αυτή δεν είναι η κατάσταση στην οποία βρίσκουμε τον κόσμο.
• Άγιος Αυγουστίνος, ο Niebuhr και ο Morgenthau απορρίπτουν τον δυϊσμό που ρητά υφίσταται στη σκέψη του Spinoza: Σύμφωνα με εκείνους ολόκληρος ο άνθρωπος, πνεύμα και σώμα, είναι ελαττωματικός.
• Morgenthau θεωρεί ότι «η πανταχού παρουσία του κακού στην ανθρώπινη δράση» προκύπτει από τον ανεξάλειπτο πόθο του ανθρώπου για ισχύ και μετατρέπει «τις εκκλησίες σε πολιτικές οργανώσεις… τις επαναστάσεις σε δικτατορίες… την αγάπη για την πατρίδα σε ιμπεριαλισμό».

Niebuhr «ο πόλεμος έχει τις απαρχές του σε «σκοτεινές, ασυνείδητες πηγές στην ανθρώπινη ψυχή».

Κριτική αποτίμηση

Niebuhr αποδέχεται τον χριστιανικό μύθο του Κήπου της Εδέμ ή τον στωικό μύθο της Χρυσής Εποχής ως απεικονίσεις προτύπων δράσης που παραμένουν μεν αδύνατα να πραγματοποιηθούν στην ιστορία, αλλά ταυτόχρονα αποτελούν πηγές έμπνευσης για τους θνητούς ανθρώπους.

Η απόδοση των πολιτικών δεινών σε μια αμετάβλητη φύση του ανθρώπου, επανεμφανίζεται διαρκώς στη σκέψη των Αυγουστίνου, Spinoza, Niebuhr και Morgenthau: Τα γεγονότα της παγκόσμιας ιστορίας δεν μπορούν να διαχωριστούν από τους ανθρώπους που τα δημιούργησαν.

Ερμηνευτική κλίμακα: η σημασία της ανθρώπινης φύσης ως παράγοντα στην αιτιώδη ανάλυση των κοινωνικών γεγονότων μειώνεται λόγω του ότι η ίδια φύση, με όποιον τρόπο κι αν οριστεί, πρέπει να εξηγήσει μια άπειρη ποικιλία κοινωνικών γεγονότων.

Ο καθένας μπορεί να «αποδείξει» ότι ο άνθρωπος είναι κακός, απλώς επισημαίνοντας τις ενδείξεις της φαυλότητας και της ανοησίας του. Μπορεί να ειπωθεί ότι εκφάνσεις της ανθρώπινης συμπεριφοράς, όπως οι βιασμοί, οι φόνοι και οι κλοπές, αποδεικνύουν ότι ο άνθρωπος είναι κακός;

Τότε τι μπορούμε να πούμε για τις ενδείξεις περί του αντιθέτου που παρέχουν οι πράξεις φιλανθρωπίας, αγάπης και αυτοθυσίας;

Είναι προτάσεις τις οποίες τα υπάρχοντα στοιχεία δεν μπορούν ούτε να αποδείξουν ούτε να διαψεύσουν, κι αυτό γιατί τα συμπεράσματα που βγάζουμε από τα στοιχεία εξαρτώνται από τη θεωρία που πρεσβεύουμε [και που τελικά επηρεάζουν τι αναδεικνύουμε].

Emile Durkheim, σφάλμα ψυχολογισμού: «ο ψυχολογικός παράγοντας παραείναι γενικός για να προκαθορίσει την πορεία των κοινωνικών φαινομένων. Καθώς δεν επιτάσσει μία κοινωνική μορφή έναντι κάποιας άλλης, δεν μπορεί να εξηγήσει καμία κοινωνική μορφή».

Η προσπάθεια να εξηγηθούν οι κοινωνικές μορφές βάσει ψυχολογικών εμπειρικών δεδομένων συνιστά το σφάλμα του ψυχολογισμού, δηλαδή την άκριτη χρήση της ανάλυσης της ανθρώπινης συμπεριφοράς, προκειμένου να εξηγηθούν φαινόμενα στο επίπεδο των ομάδων.

Η αναζήτηση αιτίων είναι προσπάθεια να εξηγηθούν διαφορές.

• Αν οι άνθρωποι βρίσκονταν πάντα σε πόλεμο ή πάντα σε ειρήνη, το ερώτημα γιατί υπάρχει πόλεμος ή γιατί υπάρχει ειρήνη ουδέποτε θα ανέκυπτε.
• Τι εξηγεί την εναλλαγή των περιόδων πολέμου και ειρήνης;
• Αν η ανθρώπινη φύση είναι το αίτιο του πολέμου και αν, όπως στα συστήματα των απαισιόδοξων της πρώτης εικόνας, η ανθρώπινη φύση είναι αμετάβλητη, τότε ουδέποτε μπορούμε να ελπίζουμε σε ειρήνη.
• Αν η ανθρώπινη φύση είναι απλώς ένα από τα αίτια του πολέμου, τότε, ακόμη και αν δεχθούμε την υπόθεση ότι η ανθρώπινη φύση είναι αμετάβλητη, μπορούμε κάλλιστα να αναζητήσουμε τις συνθήκες που επιφέρουν ειρήνη.

Προσπάθεια ιεράρχησης ερμηνειών

Niebuhr «Όλες οι καθαρά πολιτικές ή οικονομικές λύσεις στο πρόβλημα της δικαιοσύνης και της ειρήνης ασχολούνται με τα ειδικά και δευτερεύοντα αίτια της σύγκρουσης και της αδικίας. Όλες οι καθαρά θρησκευτικές λύσεις ασχολούνται με τα τελικά και πρωτεύοντα αίτια».

Morgenthau –ο οποίος υποστηρίζει ότι ο πόλεμος προκύπτει από τα σφοδρά ανθρώπινα πάθη και η ειρήνη θα προκύψει από μια παγκόσμια κυβέρνηση. Και καθώς η παγκόσμια κυβέρνηση είναι επί του παρόντος ανέφικτη, ο Morgenthau, όπως ο Niebuhr, υποστηρίζει πειστικά ότι υφίσταται αναπόδραστη αναγκαιότητα για μια πολιτική ισορροπίας ισχύος.

Morgenthau.

Η μια πηγή συγκρούσεων. Η πάλη για ισχύ προκύπτει απλώς επειδή οι άνθρωποι επιθυμούν διάφορα πράγματα, και όχι επειδή ενυπάρχει κάποια κακία στις επιθυμίες τους.

Η άλλη πηγή: «η επιθυμία για ισχύ».

«Το τεστ της πολιτικής επιτυχίας είναι ο βαθμός στον οποίον κάποιος μπορεί να διατηρήσει, να αυξήσει ή να καταδείξει την ισχύ του πάνω σε άλλους».

Ερώτημα: Είναι η ισχύς αυτοσκοπός ή μέσο για την εκπλήρωση πολιτικών σκοπών;

Εδώ έχουμε δύο τρόπους να το δούμε: Ο ένας τρόπος η ισχύς είναι μέσο και ο άλλος είναι σκοπός.

Πρώτον, ότι η πάλη για την πρωτοκαθεδρία προκύπτει όταν υφίστανται ανταγωνιστικές καταστάσεις και η βία εμφανίζεται ελλείψει μιας εξουσίας που να μπορεί να περιορίσει τα μέσα που χρησιμοποιούν οι ανταγωνιστές·

Δεύτερον, ότι η πάλη για ισχύ προκύπτει επειδή οι άνθρωποι είναι γεννημένοι να επιδιώκουν την ισχύ.

Τι συνέπειες έχει για τη διεθνή πολιτική αυτή η διπλή εξήγηση;

Κάποιος που αποδέχεται τη δεύτερη ιδέα θα ορίσει τα εθνικά συμφέροντα με όρους ισχύος ως περίπου αυτοσκοπό (επειδή, θα υποστηρίξει, οι άνθρωποι εκ φύσεως επιδιώκουν την ισχύ).

Κάποιος που αποδέχεται την πρώτη ιδέα θα ορίσει κι αυτός τα εθνικά συμφέροντα με όρους ισχύος, αλλά αυτή τη φορά επειδή υπό ορισμένες συνθήκες η ισχύς είναι το απαραίτητο μέσο για την εξασφάλιση των σκοπών των κρατών.

Πρόοδος, επιστήμη, άνθρωπος και εξουσία.

Stourzh η πρόοδος της λογικής και της επιστήμης καθιστούν την κυβέρνηση ολοένα και πιο περιττή

Επειδή η φύση των πραγμάτων παραμένει αναλλοίωτη: «άρνηση να παραχωρηθεί η πολιτική στις «επιστημονικές αρχές» και λογικές επιταγές που ορίζονται εκτός πολιτικής.

Herz, τα κράτη φροντίζουν για τις σχετικές θέσεις ισχύος τους εξαιτίας του «διλήμματος ασφάλειας» λόγω κατάστασης αναρχίας (απουσίας παγκόσμιας κυβέρνησης).

Η συζήτηση αυτή θέτει επί τάπητος την σχέση πολιτικής, σκοπών που η πολιτική θέτει και ηθικής στην διεθνή πολιτική

• Ποιο το περιεχόμενο του εθνικού συμφέροντος και πως ορίζεται;

• • Με όρους επιβίωσης;
  • με όρους αύξησης κατοχής πλούτου;
  • Με όρους μεγιστοποίησης ισχύος ως έσχατη διασφάλιση του εθνικού συμφέροντος;
  • Με ηθικούς όρους; Και ποιους;
  • Με όρους ωφέλειας τρίτων κρατών ή του πλανήτη

Τελικό ερώτημα που συνοψίζει την πρώτη εικόνα, του ανθρώπου σε σχέση με την διεθνή πολιτική: Η κακία των ανθρώπων ή η ακατάλληλη συμπεριφορά τους οδηγούν στον πόλεμο· η ατομική καλοσύνη, αν μπορούσε να γενικευθεί, θα επέφερε την ειρήνη:

• Απαισιόδοξοι:η ειρήνη είναι ταυτόχρονα σκοπός και ουτοπικό όνειρο
• Αισιόδοξοι:είναι εφικτή μια αναμόρφωση των ατόμων που θα είναι επαρκής για να φέρει διαρκή ειρήνη στον κόσμο.
• Θα μπορούσε η αναμόρφωση των ατόμων, αν πραγματοποιούνταν, να θεραπεύσει τα κοινωνικά και πολιτικά δεινά;
• Η δυσκολία προφανώς έγκειται στη λέξη «καλοί». Πώς θα οριστεί ο «καλός»;
• «Καλοί είναι οι άνθρωποι που αυθόρμητα ενεργούν σε πλήρη αρμονία μεταξύ τους». Πρόκειται για ορισμό ταυτολογικό μεν, αλλά αποκαλυπτικό.

Τόσο αισιόδοξοι όσο και απαισιόδοξοι:

1) Επισήμαναν την ύπαρξη συγκρούσεων,

2) διερωτούνται γιατί προκύπτουν οι συγκρούσεις και

3) ορίζουν την ευθύνη σε ένα γνώρισμα ή σε μικρό αριθμό γνωρισμάτων της ανθρώπινης συμπεριφοράς.

• «Αφήνουμε το αόρατο χέρι της λογικής» να βελτιώσει τα πράγματα ενδοκρατικά και διακρατικά
• Ποιά λογική εννοούμε;

• • Του κάθε ανθρώπου;
  • Της Α ή Β ομάδας;
  • Του Α ή Β έθνους;
  • Της Α ή Β θρησκείας;
  • Του Α ή Β φιλοσοφικού δόγματος;
  • Του Α ή Β ιδεολογικού δόγματος; κτλ

• Αν η αλλαγή της ανθρώπινης φύσης θα λύσει το πρόβλημα, τότεθα πρέπει να ανακαλυφθεί το πώς θα επέλθει αυτή η αλλαγή.
• Πως αντιμετωπίζονται οι επιθετικοί, βίαιοι και αρπακτικοί άνθρωποι και τα επιθετικά κράτη;

• • Βία ή προτροπή;
  • Επίκληση επουράνιων δογμάτων ή εγκόσμιων;
  • Επίκληση υλικών ή πνευματικών κριτηρίων;
  • Με νομικά και θεσμικά μέσα;
  • Στην διεθνή πολιτική με διεθνούς θεσμούς ή με ηγεμονικό τρόπο και ποιου ηγεμόνα;

Πρώτη εικόνα Ανθρώπου

• • Πως επηρεάζει την κρατική συμπεριφορά;
  • Πως αντιμετωπίζεται η επιθετική κρατική συμπεριφορά;
  • Πως ορίζεται η επίθεση και πως η άμυνα;
  • Πως ορίζεται το καλό και το κακό;
  • Πως ορίζεται το ορθό και το λανθασμένο;
  • κτλ

Βιβλιογραφία και εισαγωγικές υπογραμμίσεις για τα γνωστικά πεδία

Σύμφωνα με τις πρόνοιες του νόμου στους φοιτητές δίνεται ένα σύγγραμμα ή δύο προτάσεις από τις οποίες επιλέγουν το ένα. Αρχίζοντας από το εξάμηνο αυτό και για να βοηθήσουμε τους φοιτητές όσο μπορούμε θα ακολουθηθεί η εξής πρακτική.

• Ως γενική παρατήρηση θα ήθελα να υπογραμμίσω το εξής: Αρχίζοντας την μελέτη οι φοιτητές θα διαπιστώσουν αμέσως ότι:
•     η επιστημονική μελέτη της διεθνούς και ευρωπαϊκής πολιτικής είναι ιδιαίτερα απαιτητική.
•     Αφορά τον άνθρωπο, το κράτος και το διεθνές σύστημα.
•     Το εργαστήρι της είναι η ιστορία των διεθνών σχέσεων και η εν γένει καλή ιστορία.
•     Απαιτεί καθαρή θέαση της εξέλιξης και συγκρότησης του διεθνούς συστήματος.
•     Απαιτεί σύγκριση παρελθουσών με την σημερινή ιδιαίτερα της κλασικής εποχής.
•     Απαιτεί καθαρή αντίληψη της εξέλιξης του διεθνούς συστήματος των νέων χρόνων από την Βεστφαλία το 1648 μέχρι τον ΟΗΕ που επικύρωσε τον κρατοκεντρικό χαρακτήρα της διεθνούς πολιτικής.
•     Απαιτεί μεγάλη προσπάθεια για να κατανοηθεί ο ρόλος του κράτους, των κρατικών και διεθνών θεσμών και των διεθνικών δρώντων σε όλες τις εκδοχές τους
•     Απαιτεί ακόμη μεγαλύτερη προσπάθεια για να κατανοηθούν φαινομενα όπως ο ρόλος της ισχύος, ο ρόλος του πολέμου, οι πολιτικές και νομικές όψεις του διεθνούς δικαίου, οι υψηλές αρχές του διεθνούς δικαίου, οι στρατηγικές των κρατών και ο ρόλος της οικονομίας.
•     Σημαίνουσα θέση στα πιο πάνω και πολλά άλλα κατέχει η στρατηγική ανάλυση, η διεθνής πολιτική οικονομία και ο ρόλος των διεθνών θεσμών.
•     Σημναίνουσα θέση κατέχει επίσης και η κατανόηση των στρατηγικών των μεγάλων δυνάμεων τόσο ως προς την πολιτικη που ακολουθούν όσο και ως προς τον ρόλο τους στους διεθνείς θεσμούς, για παράδειγμα στο Συμβούλιο Ασφαλείας.
•     Όσον αφορά την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, ένα σύνθετο εγχείρημα, στο Τμήμα αυτό οι φοιτητές θα έχουν την τύχη να διδαχθούν σφαιρικά τις ιστορικές, θεσμικές, οικονομικές και στρατηγικές όψεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
•     θα κατανοηθεί τάχιστα, επιπλέον, ότι όταν λέμε «ισχύς», «πόλεμος», ηγεμονικές συμπεριφορές, κρατικές συμπεριφορές κτλ, δεν μπορούν να μετρηθούν και ζυγιστούν ποσοτικά. Απαιτούν οξεία κρίση, ικανότητα συνθέσεων και συγκρίσεων, ικανότητα οξυδερκών αποκρυσταλλώσεων μεταξύ ιεραρχημένων ζητημάτων και ικανότητα ο φοιτητής ή αναγνώστης όταν μελετά ένα κείμενο να το ιεραρχεί ως προς την σπουδαιότητά του πάνω στην κλίμακα των σημασιών. Υπάρχουν εκατομμύρια κείμενα και μια αποστολή της προσπάθειας απόκτησης γνώσης είναι και η εκλεκτική άντληση και μελέτη εκείνων των κειμένων που κινούνται επιστημονικά και όχι ιδεολογικά ή προπαγανδιστικά.

Το πρόγραμμα σπουδών είναι συγκροτημένο με τέτοιο τρόπο ούτως ώστε η γνώση να κτίζεται σταδιακά, αλληλένδετα μεταξύ των εξαμήνων και με προσπάθεια όταν ο φοιτητής θα αποφοιτήσει να μπορέσει να έχει μια σφαιρική, ολιστική και εις βάθος γνώση της διεθνούς και ευρωπαϊκής πολιτικής.

Επειδή υπάρχει μια συμβατική αντίληψη μερικοί αναγνώστες να κοιτούν την ημερομηνία έκδοσης ενός βιβλίου θα ήθελα να υπογραμμίσω ότι συμφέρον κάθε φοιτητή και κάθε αναγνώστη είναι να επιλέγει όχι με αυτό το κριτήριο αλλά το περιεχόμενο και κατά πόσο αυτό κινείται όχι σε δημοσιογραφική ή ιδεολογικη τροχιά (αυτά αποτελούν πτυχή της ενδοκρατικής και διακρατικής πολιτικής πάλης) αλλά σε μια τροχιά περιγραφικής ουδετερότητας, έγκυρων ερμηνειών που στηρίζονται στην διαχρονικά επαληθευμένη θεωρία και επί αντικειμένων που δεν φθείρονται από τον χρόνο αλλά βρίσκονται αενάως υπό την αίρεση ενός σταθερού θεωρητικού ποροβληματισμού γύρω από κεντρικούς επιστημονικούς άξονες.

• Ως «σύγγραμμα» θα είναι το Π. Ήφαιστος, Ιστορία, Θεωρία και Πολιτική Φιλοσοφία των Διεθνών Σχέσεων (https://www.facebook.com/istoria.thewria.ifestos). Παρατίθενται τα περιεχόμενα στην συνέχεια.
• Το πολύ σημαντικο βιβλίο που χρησιμοποιούσαμε τα τελευταία χρόνια (K. Waltz, Ο Άνθρωπος, το Κράτος και ο Πόλεμος) συνιστάται σε όλους να το μελετήσουν. Γενικότερα, όπως λέμε και στην αίθουσα διδασκαλίας, επειδή στην Ελλάδα αντί λίστας βιβλίων που βρίσκονται στην βιβλιοθήκη όπως ισχύει σε πολλές αν όχι όλες τις άλλες χώρες του κόσμου ισχύει η διανομή του λεγόμενου «σύγγραμματος» στην παρούσα σελίδα γίνεται περίληψη του πρώτου Άνθρωπος, Κράτος, Πόλεμος. Συνιστάται ταυτόχρονα να μελετηθεί όλο παράλληλα με το βιβλίο που διανέμεται. Όπως μπορεί να διαπιστωθεί επίσης πιο πάνω παραθέτούμε κύρια σημεία πολλών άλλων βιβλίων.
• Θα έχουμε διακτυακό τόπο (e-class) του μαθήματος όπου θα αναρτώνται δοκίμια και άρθρα ή άλλα κείμενα τα οποία οι διδάσκοντες κρίνουν ότι ενδιαφέρουν το μάθημα. Ως προς τούτο υπογραμμίζεται ότι τα κείμενα αυτά θα εμπίπτουν, μαζί με το σύγγραμμα ποιυ διανέμεται από το πανεπιστήμιο, σε αυτό που ονομάζεται «εξεταστέα ύλη».

• Συναφής ανάλυση με τις επισημάνσεις που μόλις έγιναν είναι το δοκίμιο ►«Το Θουκυδίδειο αράδειγμα» διεθνών σχέσεων http://www.ifestosedu.gr/130paradigmir.htm το οποίο θα αναρτηθεί και στο e-class. Στον ίδιο δικτυακό τόπο θα βρείτε δεκάδες δοκίμια και άρθρα που εμπίπτουν εν μέρει ή εν όλω στα πεδία που διδάσκονται.
• Για οτιδήποτε βιβλιογραφικό ζήτημα τίθεται καλούνται οι φοιτητές να το συζητούν στην αίθουσα διδασκαλίας, με ηλεκτρονικό μήνυμα ή στους διδάσκοντες τις ώρες υποδοχής φοιτητών.
• Στην σελίδα ►Βιβλιογραφία που προτείνω στους φοιτητές  http://www.ifestosedu.gr/61bibliografia%20students.htm  υπάρχει ανάλυση για την ιεραρχία των κειμένων διεθνών σχέσεων. Το ίδιο σε ένα γενικότερο βιβλιογραφικό πλαίσιο στην σελίδα «κορυφαία βιβλία διεθνών σχέσεων» http://www.ifestosedu.gr/82GoodBooks.htm

Τα περιεχόμενα του βιβλίου «Ιστορία, Θεωρία και πολιτική φιλοσοφία των διεθνών σχέσεων».

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. ΓΕΝΙΚΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ: Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΔΙΕΘΝΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ, Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΔΙΕΘΝΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ ΚΑΙ Η ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΣΤΗΝ ΑΙΧΜΗ ΤΟΥ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΥ ΣΤΑ ΠΡΟΘΥΡΑ ΤΟΥ 21ου ΑΙΩΝΑ

• Εισαγωγή
• Απαρχές του θεωρητικού προβληµατισµού και ο κλασικός χαρακτήρας των βασικών χαρακτηριστικών του διεθνούς χώρου: Από τα βάθη της ιστορίας µέχρι την κλασική Ελλάδα
• Από τις ελληνικές Πόλεις, στις αυτοκρατορίες και στο σύγχρονο έθνος-κράτος
• Ιστορία της Θεωρίας Διεθνών Σχέσεων και ορισµένα θεµελιώδη διλήµµατα των διεθνών σχέσεων
• Η Θεωρία Διεθνών Σχέσεων µετά τον Δεύτερο Παγκόσµιο Πόλεµο
• Η Θεωρία Διεθνών Σχέσεων τη δεκαετία του 1990: κεντροµόλες και φυγόκεντρες τάσεις
• Συγκλίσεις και αποκλίσεις στα πρόθυρα του 21ου αιώνα. Μερικά συµπεράσµατα και η άφθαρτη αξία της κλασικής θεωρίας

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. Η ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ ΣΧΕΣΗ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΑΝΑΡΧΙΑΣ, ΚΡΑΤΙΚΗΣ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑΣ, «ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ» ΚΑΙ «ΗΘΙΚΗΣ» ΣΤΟΝ ΔΙΕΘΝΗ ΧΩΡΟ

• Εισαγωγή
• Η «φυσική κατάσταση» του διεθνούς συστήµατος και η διαλεκτική σχέση αναρχίας – κρατικής κυριαρχίας
• Τα κυριότερα ρεύµατα σκέψης και το καθεστώς της κρατικής κυριαρχίας
• Κρατική κυριαρχία: Ισχύς, εξουσία και ο διανεµητικός τους ρόλος.
• «Κοινωνία» και «ηθική» στις διεθνείς σχέσεις και ιδέες για επιστροφή στον Μεσαίωνα
• Το ζήτηµα της «διεθνούς ηθικής»: η άνιση αναµέτρηση της λογικής τής ετερότητας µε ιδέες για ένα ενιαίο παγκόσµιο χώρο
• Ηθική και διεθνής κοινωνία – Διεθνισµός versus παράδοση. Η «βρετανική σχολή», το παραδοσιακό παράδειγµα – αποχρώσεις θεωρητικών προσεγγίσεων και µερικά συµπεράσµατα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΟΨΕΙΣ ΤΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΔΙΕΘΝΩΝ ΘΕΣΜΩΝ ΚΑΙ ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΩΝ ΔΙΕΘΝΩΝ ΕΠΕΜΒΑΣΕΩΝ

• Εισαγωγή: Μερικές επισηµάνσεις για τις ιδιαιτερότητες του διεθνούς χώρου και των διεθνών κανονιστικών δοµών.
• Προβλήµατα µεθοδολογίας και προσεγγίσεως στην ανάλυση κάθε προσπάθειας κανονιστικής ανάπτυξης του διεθνούς χώρου. Πηγές και διαδροµή του διεθνούς δικαίου.
• Συνειδητές ή ανεπίγνωστες τάσεις προς «Επαναστατισµό». «Επαναστατισµός»: Τάσεις και Αποχρώσεις σύµφωνα µε τον Martin Wight.
• Διεθνείς επεµβάσεις, όρια και περιορισµοί κανονιστικής ανάπτυξης πέραν και υπεράνω της κρατικής κυριαρχίας.
• Αντί συµπερασµάτων: Το διεθνές – δίκαιο διεθνείς θεσµοί και ο µύθος του Σίσυφου.

Διπλωματία και στρατηγική των Μεγάλων Δυνάμεων

Περιεχόμενα

Γενικές πληροφορίες για το μάθημα-βιβλιογραφία

Διδασκαλία και άλλε; μερικές διαφάνειες

Παρέμβαση σχετικά με την κρίση της Συρίας και την θεωρία του Μέαρσχάιμερ

Συνέντευξη του Mearsheimer

Θέματα και προϋποθέσεις για την σεμιναριακή συμμετοχή των φοιτητών (έπεται ανακοίνωση και ανάρτηση)

Γενικές πληροφορίες για το μάθημα – βιβλιογραφία

Το μάθημα αυτό, εξ αντικειμένου, είναι ένα από τα σημαντικότερα του προγράμματος σπουδών κάθε Τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών. Με την έννοια ότι σε ένα προχωρημένο εξάμηνο επιχειρεί να συνθέσει πολλά ζητήματα που έχετε κάνει στο παρελθόν και να τα συνδέσει με τους σημαντικότερους δρώντες του διεθνούς συστήματος, τις μεγάλες δυνάμεις. Επειδή το πρόγραμμα σπουδών σχεδιάστηκε ούτως ώστε η γνώση να κτίζεται όπως προχωράμε όσα κείμενα είχαμε στο παρελθόν τα οποία διανεμήθηκαν από το πανεπιστήμιο και τα οποία αφορούν τα πεδία που εξετάζουμε εδώ, εμπίπτουν στην προτεινόμενη βιβλιογραφία.

Η περίοδος που καλύπτεται είναι ευρεία. Εξετάζει την στρατηγική των μεγάλων δυνάμεων από τον Ναπολέοντα μέχρι σήμερα, ενώ τα παραδείγματα που αναφέρονται για να φωτίσουν τις ποικίλες πτυχές προβάλλονται στην διεθνή πολιτική 21 αιώνα.

Το μάθημα συνοψίζει την θεωρία διεθνών σχέσεων που οι φοιτητές διδάχθηκαν μέχρι σήμερα και παραπέμπει σε πλήθος παραδειγμάτων. Το σύγγραμμα που προτεινεται στο μάθημα αυτό – John Mearsheimer Η τραγωδία της πολιτικής των μεγάλων δυνάμεων) εμπεριέχει πολλές από αυτές τις πτυχές. Εκτιμάται ευρέως ότι είναι ε΄να από τα σημαντικότερα βιβλία διεθνούς πολιτικής και σίγουρα μοναδικό και επιστημονικά τεκμηριωμένο ως προς τα πάγια χαρακτηριστικά της συμπεριφοράς των μεγάλων δυνάμεων.

Επειδή πολλά ζητήματα που αναλύονται στην αίθουσα διδασκαλίας εξετάζονται με συμπληρωματικό τρόπο και σε βιβλία που έχετε ήδη διδαχθεί στο παρελθόν. Κατά την διάρκεια του μαθήματος τα παραπέμπουμε ονομαστικά και με συγκεκριμένο τρόπο πλην ο φοιτητής όταν μελετά είναι ελεύθερος να συμβουλευτεί αυτά ή και άλλα κείμενα που έχει ή που βρίσκονται στην βιβλιοθήκη.

Η βιβλιογραφία για το θέμα αυτό είναι πλούσια πλην γίνεται προσπάθεια να σας παραπέμπουμε σε αναλύσεις που θεωρούνται οι εγκυρότερες. Αναμφίβολα, ένα από τα σημαντικότερα κείμενα για το θέμα είναι του Παναγιώτη Κονδύλη με τίτλο Από τον 20 στον 21 αιώνα (Εκδόσεις Θεμέλιο). Στο παρελθόν διδασκόταν μαζί με το βιβλίο του Mearsheimer αλλά πλέον δεν είναι εφικτό λόγω αλλαγής πολιτικής του υπουργείου. Σας συμβουλεύουμε να το αναζητήσετε στις βιβλιοθήκες μαζί με άλλα που θα σας παραπέμπουμε. Επιλέγει του John Mearsheimer επειδή η τυπολογία του και η προσέγγισή του είναι πιο κοντά στα μαθήματα και την θεωρία διεθνών σχέσεων που διδαχθήκατε σε προηγούμενα κεφάλαια.

Τονίζεται με έμφαση ότι η παρουσία των φοιτητών στην διδασκαλία, η συμμετοχή με σχόλια και ερωτήσεις και η συνεχής μελέτη κειμένων κατά την διάρκεια του εξαμήνου είναι κάτι περισσότερο από αναγκαίες προϋποθέσεις για να εκπληρώσετε τους σκοπούς σας. Τα μαθήματα, θα έχετε προσέξει, γίνονται ολοένα και πιο απαιτητικά ενόσω προχωρειτε από το ένα εξάμηνο στο επόμενο.

Όσοι φοιτητές εργάζονται παρακαλώ όπως προσκομίσουν δικαιολογητικά και όπως φροντίσουν να επικοινωνούν ηλεκτρονικά με τους διδάσκοντες για να τους καθοδηγούν στην μελέτη κατά την διάρκεια του εξαμήνου. Μπορούν επίσης να μας συναντήσουν κατά την διάρκεια των ωρών υποδοχής στο πανεπιστήμιο.

Θα έχουμε, επίσης, διακτυακό τόπο (e-class) του μαθήματος όπου θα αναρτώνται δοκίμια και άρθρα ή άλλα κείμενα τα οποία οι διδάσκοντες κρίνουν ότι ενδιαφέρουν το μάθημα. Ως προς τούτο υπογραμμίζεται ότι τα κείμενα αυτά θα εμπίπτουν, μαζί με το σύγγραμμα ποιυ διανέμεται από το πανεπιστήμιο, σε αυτό που ονομάζεται «εξεταστέα ύλη».

Διδασκαλία και άλλε; μερικές διαφάνειες

Στην κορυφή των προτεραιοτήτων του μαθήματος είναι να κατανοηθούν τα βαθύτερα διαμορφωτικά αίτια των συμπεριφορών των ισχυρών και ηγεμονικών δυνάμεων της διεθνούς πολιτικής της σύγχρονης εποχής. Σε άλλα μαθήματα, τόσο υποχρεωτικά όσο και επιλογής, εξετάζονται οι μεγάλες δυνάμεις περιπτωσιολογικά. Στο παρόν μάθημα θα εστιάσουμε την προσοχή στα δομικά κριτήρια και παράγοντες όπως εξελίχθηκαν και διαμορφώθηκαν τους τελευταίους αιώνες και όπως προβάλλονται στον 21ο αιώνα. Συστηματικά, στην βάση των περιπτωσιολογικών μελετών του John Mearsheimer, στο Η τραγωδία της πολιτικής των μεγάλων ευρωπαϊκών δυνάμεων, ενός από τα σημαντικότερα κείμενα διεθνών σχέσεων των τελευταίων δεκαετιών, θα εξετάσουμε όπως ήδη αναφέρθηκε πιο πάνω την διαδρομή, τις σχέσεις και την συμπεριφορά των μεγάλων δυνάμεων από τους Ναπολεόντειους Πολέμους μέχρι τις μέρες μας. Η ανάλυση, μεταξύ άλλων, θα περιστραφεί γύρω από κεντρικά θεωρητικά ερωτήματα που αφορούν τον ρόλο της ισχύος στην διεθνή πολιτική, τις συμπεριφορές και τις συνέπειες λόγω ανακατανομών ισχύος, τον τρόπο που οι μεγάλες δυνάμεις αντιλαμβάνονται το συμφέρον επιβίωσης, τα διλήμματα ασφαλείας, τις στρατηγικές που ακολουθούν στο πλαίσιο υπερπόντιων εξισορροπήσεων και την θέση των λιγότερο ισχυρών κρατών στις συμπληγάδες των ανταγωνισμών και συγκρούσεων. Θα καταβληθεί ιδιαίτερη προσπάθεια να συναχθούν συμπεράσματα αναφορικά με τις συνέπειες για κράτη όπως η Ελλάδα και τις επιλογές ή καταναγκασμούς που δημιουργούνται στην εθνική τους στρατηγική. Κεντρικό ζητούμενο είναι η αποτίμηση των θεωριών όπως διδάχθηκαν στα προηγούμενα μαθήματα. Σκοπός: Η ιεράρχηση και αξιολόγηση των ερμηνευτικά πιο σημαντικών θεωριών που εξηγούν τόσο την εξωτερική πολιτική των μεγάλων δυνάμεων όσο και την διεθνή πολιτική ευρύτερα.

Μερικές Διαφάνειες

Kenneth Waltz

Κατά την διάρκεια του μαθήματος συχνά θα συγκρίνουμε τους John Mearsheimer  και Kenneth Waltz. Παραθέτουμε εδώ συνοπτικά περίληψη των κεντρικών θέσεων του τελευταίου όπως τους συνόψισε ο καθηγητής Αθανάσιος Πλατιάς στην εισαγωγή της ελληνικής έκδοσης.

Παρατίθενται δέκα αρχές του Kenneth Waltz για τον δομικό ρεαλισμό όπως τις συνοψίζει ο Καθηγητής Αθανάσιος Πλατιάς στην εισαγωγή του  έργου του K. Waltz Θεωρία διεθνούς πολιτικής (Εκδόσεις Ποιότητα 2010), σ. 10-12. Το βιβλίο αυτό που διδάσκεται από άλλο καθηγητή είναι απολύτως συναφές με το πεδίο του παρόντος μαθήματος

1. Η έλλειψη ρυθμιστικής εξουσίας στο διεθνές σύστημα παίζει καθοριστικό ρόλο στη συμπεριφορά των κρατών και στη σταθερότητα ή στην αστάθεια του διεθνούς συστήματος (άναρχο διεθνές σύστημα).

2. Καθώς απουσιάζει η υπερκρατική εξουσία, η οποία θα μπορούσε να ρυθμίζει τον ανταγωνισμό, οι σχέσεις των κρατών είναι κατά βάση ανταγωνιστικές και πολλές φορές συγκρουσιακές (ανταγωνιστικό διεθνές σύστημα).

3. Τα κράτη σε ένα τέτοιο ανταγωνιστικό σύστημα πρέπει από μόνα τους να μεριμνήσουν για την ασφάλειά τους (αρχή της αυτοβοήθειας).

4. Τα κράτη στο άναρχο διεθνές σύστημα αναγκάζονται να λάβουν μέτρα, για να αυξήσουν την ασφάλειά τους. Τα μέτρα αυτά όμως μειώνουν την ασφάλεια των άλλων. Αυτό ανατροφοδοτεί την ανασφάλεια και τον ανταγωνισμό. Αυτό είναι το γνωστό «δί-

λημμα ασφάλειας».

5. Τα κράτη είναι οι βασικοί δρώντες στο διεθνές σύστημα άρα και η βασική μονάδα ανάλυσης των διεθνών σχέσεων (κρατικοκεντρικό διεθνές σύστημα).

6. Τα κράτη επειδή είναι «ευαίσθητα στο κόστος» έχουν κάθε λόγο να συμπεριφέρονται ορθολογικά. Τα λάθη τιμωρούνται (αρχή του ορθολογισμού).

7. Κυρίαρχος στόχος του κράτους είναι η κατοχύρωση της ασφάλειάς του, δηλαδή η επιβίωση, η διατήρηση της εδαφικής κυριαρχίας και της εθνικής ανεξαρτησίας/αυτονομίας (βασικό εθνικό συμφέρον).

8. Τα κράτη επιδιώκουν να αποκτήσουν «ισχύ», η οποία είναι το κύριο «νόμισμα» στη διεθνή πολιτική (επιδίωξη ισχύος).

9. Σε ένα ανταγωνιστικό διεθνές σύστημα τα κράτη έχουν κίνητρο να εξισορροπήσουν τους αντιπάλους τους (στρατηγική εξισορρόπησης), για να αυξήσουν την ασφάλειά τους.

10. Οι μεμονωμένες προσπάθειες που καταβάλλουν τα κράτη να εξισορροπήσουν τους αντιπάλους τους, συμβάλλουν στη δημιουργία ενός αυτορυθμιζόμενου συστήματος ισορροπίας δυνάμεων που με τη σειρά του δύναται να συμβάλλει στη διατήρηση της ειρήνης (αρχή της ισορροπίας ισχύος). Η κατανομή ισχύος στο διεθνές σύστημα συμβάλλει στη σταθερότητα ή στην αστάθεια του συστήματος.

—————————————

Κονδύλης

Ο Κονδύλης περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο θέτει το ανθρωπολογικό ζήτημα και στα τρία επίπεδα ανάλυσης.

Μερικές αναφορές στο βιβλίο του Κονδύλη και σε άλλα κείμενά του που αναλύουν συμπληρωματικά ανάλογα κα σχετικά ζητήματα. Για περαιτέρω ανάλυση ο φοιτητής μπορεί να ανατρέξει στα βιβλία του Κονδύλη και σε κείμενα του ίδιου που έχω αναρτήσει στις σχετικές σελίδες (►Διαβάζοντας-σχολιάζοντας τον Κονδύλη ►Κονδύλης: Δοκίμια, άρθρα ►Κονδύλης: σχόλια-κριτικές)

Κονδύλης, Από 20ο στον 21ο αιώνα

Ποιος ερμηνεύει δεσμευτικά;

Ποιος ερμηνεύει δεσμευτικά;

Διεθνής δικαιοσύνη, ανθρώπινα δικαιώματα, δημοκρατία … αξιώσεις ισχυρού για δεσμευτική ερμηνεία διεθνών κανονιστικών ρυθμίσεων είναι αξιώσεις ισχύος:

Ρόλος κοινωνικοθεωρίας ως προπαγανδιστικού μηχανισμού: «όταν το Πεντάγωνο σχεδιάζει την στρατηγική στον 21 αιώνα δεν ρωτά ή ακούει τον Χάμπερμανς»

«όσα ωφελούν τους ιδιοτελείς προπαγανδίζουν οι αφελείς»

Πλανητικοποίηση:

Αντίφαση μεταξύ κατά κράτος τάξης και δικαιοσύνης που κατανέμει πόρους και δεσμεύει το δικαιακό περιεχόμενο των κανόνων κατανομής και των αξιώσεων παραγωγής και κατανομής με τρόπο που διαπερνά, αποδυναμώνει, αλλοιώνει και καταργεί την εθνική-κρατική τάξη-δικαιοσύνη χωρίς να την αντικαθιστά με κάτι άλλο.

            Ιδεολογικοί παραλογισμοί: δεν διακρίνουν κοινωνικό γίγνεσθαι από οικονομικό ή τεχνολογικό γίγνεσθαι σε πλανητικό επίπεδο.

(όσοι χρησιμοποιούν Microsoft Windows ενώνονται κοινωνικά και πλανητικά δημιουργώντας Πολιτικά γεγονότα;)

            «Ο ισχυρός επιβάλλει τους όρους της κατανομής»

            «Τα σύνορα που γκρέμισαν οι τάσεις της παγκοσμιοποίησης θα ξαναστήσουν τρομεροί αγώνες κατανομής» 122

 Μεταμοντερνισμός: απόλυτη προτεραιότητα στην λειτουργική-υλική διάσταση της παραγωγής και κατανομής με το να αφαιρεί από την δημόσια σφαίρα τις ουσίες και τα νοήματα, δηλαδή τον πνευματικό κόσμο των ανθρώπων.

            Ιδεώδες της υλικής ισοτιμίας. Ισότητα; Αιώνιο ζήτημα που αφορά την αποτελεσματικότητα την παραγωγικότητα, την κοινωνική δικαιοσύνη, τις κοινωνικές ιεραρχίες, την διακυβέρνηση.

            Ον και Δέον: παμπάλαια η προσπάθεια συνύφανσης                                                                       

 41 Τεχνόμορφες, λειτουργιστικές, υλιστικές, οικονομικιστικές ερμηνείες για το επερχόμενο μέλλον: Μια καινούργια και αδιέξοδη ουτοπία.

            Όποιος επαγγέλλεται οικουμενικές αλήθειες απαιτείται να έχει την ισχύ να τις επιβάλει παγκόσμια καθότι η «αλήθεια» ενέχει την δική της τυπική λογική που δεν συμβαδίζει με των άλλων.

            (ΝΒ. Ο Πάπας σκόνταψε στην αξίωση κυριαρχίας-ελευθερίας, Η ΕΣΣΔ σκόνταψε στην Αμερική, Η Αμερική σκόνταψε στα λάθη υπερεπέκτασης

Ανθρώπινα δικαιώματα:

Διάκριση μεταξύ ανθρωπίνων δικαιωμάτων και πολιτικών δικαιωμάτων. Η Δύση αναφέρεται στα δεύτερα και όχι σε όλα τα δικαιώματα δεσμεύοντας μάλιστα την ερμηνεία του «πολιτικού» σύμφωνα με τα συμφέροντά της.

71 Διεθνής συνεργασία

Σχετικά και απόλυτα κέρδη που συνυφαίνονται με την άνιση ανάπτυξη και τα διλήμματα ασφαλείας

Δημοκρατία, πόλεμος

Άλλο εμπόριο άλλο πόλεμος και ειρήνη

Χυδαίος μαρξισμός με αντεστραμμένα πρόσημα

Κ/αντ δεν είπε δεν πολεμούν οι δημοκρατίες, πιθανολόγησε

Έθνος-κράτος ή άλλες δομές;

Ποιος προσφέρει καλύτερη κοινωνικοπολιτική δομή τάξης, δικαιοσύνης και κατανομής

ΕΕ – Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση

Υποβιβασμός στην διεθνή ιεραρχία ισχύος, παραγωγής, κατανομής, ασφάλειας

Διχοτομία πολιτικής – οικονομίας είναι πλασματική και αφύσικη

Ασφάλεια πρώτων υλών

Ηγεμονική σταθερότητα περίμετρο Ευρασίας και Ρωσία

Σύνδεση της πορείας του διεθνούς συστήματος με το ανθρωπολογικό ζήτημα και προβολή σχέσεων στον 21 αιώνα

 Κονδύλης: Διολίσθηση στον ανθρωπολογικό εκμηδενισμό γεγονός που επηρεάζει την συμπεριφορά. Αντί πάλης γύρω από σκοπούς και ιδέες υπαρξιακή αντιπαράθεση στην βάση στοιχειακών ενστίκτων ηδονής και αυτοσυντήρησης

Τα εδάφια που ακολουθούν αμέσως πιο κάτω είναι από το H Παρακμή του Αστικού Πολιτισμού (Εκδόσεις Θεμέλιο). Σημείωση: Το θεωρώ ως το σημαντικότερο ίσως κείμενο πολιτικής θεωρίας και πολιτικής θεωρίας του διεθνούς συστήματος του 20 αιώνα. Σίγουρα μαζί με τον Mearhsheimer δίνουν μια επιστημονικά πανίσχυρη περιγραφή και ερμηνεία των τάσεων στον 21 αιώνα.

[Σημείωση Π. Ήφ.. Για όσους αντί να καταλάβουν την αξία κλασικών κειμένων και να προσπαθήσουν να γνώση αναζητούν την ημερομηνία έκδοσης των βιβλίων που διαβάζουν με αποτέλεσμα να παραμιλούν, αναφέρεται ότι το βιβλίο δημοσιεύτηκε μεταφρασμένο στα Ελληνικά το 1991. Με νόημα λέω ότι όποιος καταπιαστεί με την επιστημονική μελέτη της διεθνούς πολιτικής πρέπει να βγάλει τις ιδεολογικές παρωπίδες, να σκεφτεί αξιολογικά ελεύθερα και να μελετά κείμενα διαχρονικής αξίας και σημασίας. Ιδεολογία, γνώμες και κουτσομπολιό δημοσιογραφικού χαρακτήρα για εφήμερα και ασήμαντα δεν έχουν σχέση με την επιστημονική μελέτη της διεθνούς πολιτικής]

«Η δυνατότητα συνδυασμού των πάντων με τα πάντα δίδεται όμως τα πάντα βρίσκονται πάνω σε μια επίπεδη επιφάνεια, δηλαδή όταν ο χώρος ομογενοποιηθεί τόσο πολύ, ώστε όλα τα στοιχεία, όταν ενδιαφέρουν το παιχνίδι των συνδυασμών, μπορούν να καταλάβουν οποιαδήποτε θέση εντός του. Γιατί αλλιώς η ανισόμορφη δομή του χώρου θα μπορούσε εν μέρει ή εξ ολοκλήρου να προκαθορίσει την θέση των στοιχείων εντός του και να εμποδίσει εν μέρει ή εξ ολοκλήρου την απεριόριστη κινητικότητα ή εναλλαξιμότητά τους».

 αρχιτεκτονική … πρωτοκαθεδρία της λειτουργικής έποψης … «η ιεραρχική τω μελών εκλείπει από την στιγμή που το Όλο νοείται ως οργανικό μόρφωμα, αλλά ως συμπαράθεση απλών εξίσου απαραίτητων στοιχείων» Στην θέση του αρχοντικού πρέπει να τοποθετηθεί απέριττο αντικείμενο χρήσης και η κατοικία να μεταβληθεί σε αντικείμενο χρήσης λειτουργικής χρήσης. … Τονισμός της λειτουργίας εις βάρος του διακόσμου .. Η λειτουργία είναι κάτι που ισχύει εξίσου για όλους … «η λειτουργία λοιπόν από τον χαρακτήρα της τον ίδιο είναι οικουμενική και αντίστοιχα εξισωτική».  157 εξαφανίζονται υπέρμετρα νοήματα και ανώτερες αξίες που προσπαθούσαν να εκφράσουν οι αστοί (ΝΒ αλλά και κλασικοί, πχ Παρθενώνας). Εγκαταλείπεται η κλασική διαυγής συμμετρία και η φυσική απλότητα ….

αντιθέσεις και αντιφάσεις εκκρεμούς νέων χρόνων … 19ο αι αστοί επιχειρούν να μιμηθούν τους αριστοκράτες … Αστικός μιμητικός εκλεκτεκιστικός ιστορισμός για να αποκτήσει υπόβαθρο αξιών και νοημάτων που ήταν όμως επίπλαστο … διάκοσμος και εξωτερικό .. ανάγκες αστικής κοινωνικής παράστασης

Ο λειτουργικά νοούμενος χώρος του μοντερνισμού δεν ενδιαφερόταν για την προϊστορία των προσώπων ή την οικογενειακή παράδοση που θα έπρεπε να καλλιεργηθεί και να συνεχιστεί … «Διάταξη του χώρου δίχως μέριμνα για τον χρόνο ως χρόνο ιστορικό και υποκειμενικό που σκόπευε να τσακίσει τον αστικό ατομικισμό και συνάμα το προπύργιό του, δηλαδή τον οίκο ως κρυστάλλωση και ως φορέα μια οικογενειακής παράδοσης». Η οικία μετατρέπεται σε λειτουργικό χώρο … 160 «Το οικοδόμημα είναι και παραμένει ένα κομμάτι χώρου υποδιαιρεμένου με λειτουργικά κριτήρια». … 161-2 Χωροποίηση του κόσμου … Στην μουσική και στην λογοτεχνία «η χωροποίηση του κόσμου και της αίσθησης του κόσμου συντελέστηκε με την κατάτμηση του κάποτε ιεραρχημένου συνθετικού Όλου σε έσχατα και ισότιμα στοιχεία, τα οποία ακολούθως απλώθηκαν σε μια ιδεατή επιφάνεια για να συνδυαστούν μεταξύ τους». ??? επικράτηση μορφολογικού στοιχείο που χωροποιεί την ζωή

μουσική απεμπόληση της κλασικής τονικότητας «έτσι αποδιαρθρώθηκαν λίγο-πολύ οι ιεραρχικές δομές της αστικής θεωρίας και αισθητικής της μουσικής όμως με τις τάσεις ισοπέδωσης των ιεραρχιών συμβάδισαν και οι απαρχές της κατάτμησης του συνθετικού Όλου, όπως έδειξαν πρώτα-πρώτα οι αλλαγές στη μελωδία»

«ισοπέδωση και κατάτμηση ή ρευστοποίηση και η ελεύθερη ανασυγκρότηση του οργανικού και ιεραρχικού Όλου» παράλληλα εξύμνηση του διονυσιακού στοιχείου

» … πόρνες, εγκληματίες, … ανακηρύσσονται αξιομίμητα πρότυπα μιας ελεύθερης και ανοικτής ζωής (υπό το πρίσμα μιας αντιαστικης αντίληψης). Παρακμή αστικού πολιτισμού οδηγεί σε επίπεδα θεωρήματα για τον άνθρωπο και τις μορφές οργάνωσής του … Η κατάλυση της αστικής ιεραρχίας των κανονιστικών αρχών κατέστησε συμβατές προγενέστερα ασυμβίβαστες αντιθέσεις …. Όλοι έχουν την ίδια ρίζα,  ωραίο και άσχημο, αρσενικό και θηλυκό, ορθολογικό και ανορθολογικο΄, … το ένα δίπλα στο άλλο ως ισότιμα μεγέθη που το καθένα μπορούσε να μεταβληθεί στο αντίθετό του. … η άκρα κατάτμηση του κόσμου σε ισότιμα αντικαταστάσιμα συστατικά στοιχεία σημαίνει ομοιογενοποίησή του. «Η έλλειψη νοήματος είναι έλλειψη συνοχής – έλλειψη συνοχής και κατάτμηση σε ισότιμα και εναλλάξιμα μεταξύ τους μεγέθη σημαίνουν όμως την απεριόριστη συνδυασιμότητα τούτων εδώ μεταξύ τους, δηλαδή την δυνατότητα να συγκροτηθεί ο κόσμος κατά βούληση» …

«Η διάλυση του ουσιαστικού πυρήνα του προσώπου σε μεταβλητές λειτουργίες καταλήγει σε εξάλειψη του προσώπου ως προσώπου. Ό,τι προηγουμένως ήταν πρόσωπο εμφανίζεται τώρα ως απλό σημείο κινούμενο κατά μήκος μιας γραμμής, η οποία από την πλευρά της τέμνεται δίχως αναγκαίο λόγο με άλλες τέτοιες γραμμές. Θεωρούμενο εκ των έσω, το σημείο που αντιπροσωπεύει το πρόσωπο παραμένει φορτισμένο με όνειρα, μυθικούς και γενετήσιους συνειρμούς, φαντασίες ή νευρώσεις. Καθοριστική όμως είναι τώρα η θεώρηση εκ των έξω, και αυτή θέλει πρόσωπα έτσι φορτισμένα, δηλαδή διαλυμένα, μόνο σημεία αποτελούν, όταν κανείς τα βλέπει όχι μεμονωμένα, παρά στην ολότητα των αμοιβαίων σχέσεων. Τότε η κοινωνία των εσωτερικά διαλυμένων προσώπων φαίνεται στον παρατηρητή  σαν σωρός μυρμηγκιών που κινούνται προς διάφορες κατευθύνσεις σχηματίζοντας διαφορετικές διατάξεις και διάφορους συνδυασμούς»

οι βαθύτατα αντιαριστοτελικές ρίζες. Επιχειρώντας την κατάργηση των ουσιών και των ιεραρχιών ομοιογενοποίηση της ανθρώπινης κρίσης και συμπεριφοράς στην βάση μεταφυσικά προσδιορισμένων παραδοχών. «Κατατμημένα άτομα αντιστοιχούν σε ατομικές προτάσεις οι οποίες συνδέονται με τυπικούς κανόνες προκειμένου να σχηματίσουν προτάσεις μοριακές, ενώ τα κριτήρια με βάση τα οποία κρίνεται η αλήθεια τούτων των προτάσεων, έχουν χαρακτήρα τυπικό και όχι οντολογικό». Στόχος τώρα γίνεται η γλώσσα, η γραμματική και το συντακτικό ούτως ώστε να μην προκαλούν «ανεπίτρεπτες υποστασιοποιήσεις και ουσιαστικοποιήσεις καθώς και μια αντίστοιχη κατανόηση του Είναι και του κόσμου».

Θεοποιώντας την μηχανή, ανάδυση κριτικού κονστρουκτιβισμού ως αντίληψης κατασκευής ελεύθερα συνδυαζομένων μονάδων

Διολίσθηση σε ένα μεταμοντέρνο κόσμο πάλης: «πρωτόγονο στάδιο της στοιχειακής υπαρξιακής αντιπαράθεσης»»

• Κονδύλης: «Η έσχατη πραγματικότητα συνίσταται από υπάρξεις, άτομα ή ομάδες που αγωνίζονται για την αυτοσυντήρησή τους και μαζί αναγκαστικά, για τη διεύρυνση της ισχύος τους. Γι’ αυτό συναντώνται ως φίλοι ή ως εχθροί και αλλάζουν φίλους και εχθρούς ανάλογα με τις ανάγκες του αγώνα για την αυτοσυντήρησή τους και τη διεύρυνση της ισχύος τους»  …
• «το τι σημαίνει Λόγος, συναίνεση ή δικαιοσύνη πρέπει κάθε φορά να ορίζεται δεσμευτικά και να φορτίζεται με συγκεκριμένο περιεχόμενο από μέρους μιας αρχής ή μιας βαθμίδας δικαιοδοσίας».

o    

• «Η αποσύνθεση των πολιτικών ιδεολογιών του 19ου και 20ου αιώνα δεν θα συνεπιφέρει το τέλος των αγώνων ισχύος ανάμεσα σε κοινωνικές ομάδες, έθνη και κράτη – αυτό δεν θα γινόταν ούτε και στην άκρως απίθανη περίπτωση όπου θα σταματούσαν οι πόλεμοι στην διακρατική τους μορφή» … Εξαφάνιση των ιδεολογιών δεν θα εξαφανίσει τις συγκρούσεις. Ακόμη και επικράτηση μιας κοσμοθεωρίας θα οδηγεί σε διαφορετικές ερμηνείες από διαφορετικές ομάδες. Έτσι διεξάγονταν οι κοινωνικοί αγώνες της societa civilis. … «Είναι δυνατές οι συγκρούσεις σε καθαρά υπαρξιακή βάση χωρίς κανένα ιδεολογικό ψιμύθιο, κι αυτές ίσως να ήσαν ακόμη πιο τραχειές και αμείλικτες απ’ όσες έχουν ιδεολογικά κίνητρα. Το «τέλος των ιδεολογιών» θα είχε τότε ως συνέπεια όχι το «τέλος της ιστορίας» προς την κατεύθυνση ενός ακτινοβόλου μεταιστορικού μέλλοντος, αλλά την επιστροφή της ιστορίας στο πρωτόγονοστάδιο της στοιχειακής υπαρξιακής αντιπαράθεσης». Τα περί τέλους της ιστορίας οφείλονται στο γεγονός ότι «οι νοητικές κατηγορίες προσανατολίζονται, στην εποχή της μαζικής δημοκρατίας, προς τον χώρο και όχι προς τον χρόνο. … επιστροφή στην προσδοκία του φιλελευθερισμού του 19ου αιώνα πως το εμπόριο θα υποκαταστήσει τον πόλεμο «Εδώ φυσικά τίθεται ένα ερώτημα γιατί να πετύχει ο μάνατζερ εκείνο που δεν κατόρθωσε ο αστός». 

Robert Gilpin

Robert Gilpin, Πόλεμος και Αλλαγή στην διεθνή πολιτική (Εκδόσεις Ποιότητα)

Το ζήτημα της αλλαγής ως θεμελιώδης διαφορά μεταξύ της ενδοκρατικής και της διακρατικής τάξης

«Ο τερματισμός ενός ηγεμονικού πολέμου είναι η απαρχή ενός ακόμη κύκλου μεγέθυνσης-ανάπτυξης, επέκτασης και τελικής παρακμής. Ο νόμος της άνισης ανάπτυξης συνεχίζει να ανακατανέμει την ισχύ υπονομεύοντας έτσι το status quo που εγκαθιδρύθηκε από τον τελευταίο ηγεμονικό αγώνα. Η ανισορροπία αντικαθιστά την ισορροπία και ο κόσμος κινείται προς ένα νέο γύρο ηγεμονικής σύγκρουσης. Πάντα ήταν και πάντα θα είναι έτσι, μέχρις ότου οι άνθρωποι είτε καταστραφούν είτε μάθουν να αναπτύσσουν ένα αποτελεσματικό μηχανισμό ειρηνικής αλλαγής». σ. 351

Α. Ιστορικά επαληθεύεται ότι ο επεκτατισμός έχει μεγάλους περιορισμούς. Ένας από αυτούς είναι ότι πέραν ενώ σημείου ενώ το κόστος επέκτασης αυξάνεται γεωμετρικά τα οφέλη επέκτασης αυξάνονται μόνο αριθμητικά και ίσως κάποια στιγμή εκμηδενίζονται. (σ. 253)

Β. Διαλεκτική σχέση ηγεμονικής επέκτασης και κόστους/οφέλους που συνεπάγεται

Ηγεμονικές συμπεριφορές εκδηλώνονται ή εντείνονται ενόσω τα οφέλη από την πολιτική επιρροή και την οικονομική διείσδυση υπερτερούν του κόστους που συνεπάγεται η ηγεμονική του στρατηγική. Το κόστος είναι ευθύγραμμα συναρτημένο με α) την αντίσταση των λαών που επηρεάζονται, β) των αντισταθμιστικών στάσεων άλλων δυνάμεων και γ) των αντιστάσεων στο οικείο κοινωνικοπολιτικό σύστημα. Πρόσφατα παραδείγματα: Βιετνάμ (ΗΠΑ), Αφγανιστάν (ΕΣΣΔ), Σομαλία (ΗΠΑ), Ιράκ; (ΗΠΑ)

Γ. Δεν πρέπει να υποτιμάται τι σημαίνει μια πληγωμένη υπερδύναμη …

Σημείωση Π. Ήφ.:  Το μεγάλο λάθος, κατά τη γνώμη μου πρέπει να αναζητηθεί στην αδυναμία των άλλων μεγάλων δυνάμεων του πλανήτη μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης να αντικρούσουν τις ηγεμονικές στάσεις των ΗΠΑ στα Βαλκάνια και στην Μέση Ανατολή. Τώρα πληρώνουν το τίμημα της απερισκεψίας τους.

Δ. Ιστορικά επαληθεύεται ότι η απόκτηση ισχύος μέσω επέκτασης μετατρέπεται σε διαδικασία πτώσης του δράστη. Ένα ακόμη σημαντικό κριτήριο είναι ηθική σήψη που το αποδυναμώνει ως πολιτική οντότητα και το οδηγεί στην οπισθοχώρηση. (σ. 262).

Edward H. Carr, Η Εικοσαετής κρίση, οικουμενισμός και ηγεμονικά κράτη

«Η “διεθνής τάξη πραγμάτων” και η “διεθνής αλληλεγγύη” θα είναι πάντοτε τα συνθήματα εκείνων που αισθάνονται αρκετά ισχυροί ώστε να τα επιβάλουν στους άλλους. [Αναφορικά με αφηρημένες, διεθνιστικές, κοσμοπολίτικες ή άλλες οικουμενικές αρχές που πολλοί επικαλούνται κατά καιρούς] … αυτό που έχει σημασία είναι ότι αυτές οι δήθεν απόλυτες και οικουμενικές αρχές δεν συνιστούσαν καν αρχές αλλά υποσυνείδητες σκέψεις μιας εθνικής πολιτικής, η οποία βασιζόταν σε μια συγκεκριμένη ερμηνεία του εθνικού συμφέροντος σε μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή. … Μόλις όμως γίνει προσπάθεια να εφαρμοστούν αυτές οι αρχές σε μια συγκεκριμένη πολιτική κατάσταση, αποδεικνύονται ότι είναι τα διαφανή προσωπεία των εγωιστικών κεκτημένων συμφερόντων. Η χρεοκοπία της ουτοπικής θεωρίας έγκειται όχι στην αποτυχία της να ανταποκριθεί στις αρχές της, αλλά στην αποκάλυψη της ανικανότητάς της να παράσχει κάποιο απόλυτο και ανιδιοτελές κριτήριο για τον χειρισμό των διεθνών υποθέσεων» (Edward H. Carr, Η εικοσαετής κρίση (Ποιότητα 2000) σ. 127.

Από το βιβλίο που προτάθηκε, J. Meargheimer, Η τραγωδία της πολιτικής των μεγάλων δυνάμεων

 Υπόθεση Mearsheimer: Ο μείζων στόχος του κάθε κράτους είναι να μεγιστοποιήσει  το μερίδιο του επί της παγκόσμιας ισχύος-δηλ. απόκτηση ισχύος εις βάρος των άλλων κρατών. Ο αντικειμενικός σκοπός των Μεγάλων Δυνάμεων δεν είναι να είναι απλώς ισχυρότερες από τις άλλες μεγάλες δυνάμεις, αλλά να είναι ο ηγεμόνας.

κεντρικές θέσεις του John Mearheimer

1. Νομοτέλεια: Ποτέ δεν υπήρξε και ποτέ δεν μπορεί να υπάρξει παγκόσμιος ηγεμόνας.
2. Όπως και στο παρελθόν:
3. Αγώνας για παρεμπόδιση άλλων ηγεμονικών δυνάμεων να καταστούν ηγεμονικές δυνάμεις.
4. Αγώνας για ευνοϊκή κατανομή ισχύος και συμφερόντων
5. Αμερικανική υπεροχή/μονομερής ή εξεζητημένος παρεμβατισμός (® «μέχρι εκεί που φθάνουν τα όπλα μας…»)
6. Ουσιαστικά: Αγώνας δρόμου διαμόρφωσης κατανομής ισχύος και συμφερόντων πριν την επόμενη ηγεμονική σύγκρουση.
7. Κλασική περίπτωση στρατηγικής υπερεξάπλωσης που ιστορικά ρίχνει τις ηγεμονίες και αναδεικνύει άλλες.
8. Παγίδευση ΗΠΑ στην ίδια την ρητορική της (Κίνα: δημοκρατία, οικονομική ανάπτυξη, ειρήνη κτλ)
9. Επιβεβαίωση βαθύτερων αιτιών πολέμου: ηγεμονικές διενέξεις
10. Ματαίωση ευγενικών (αλλά και ουτοπικών προσδοκιών) για ένα «ανθόσπαρτο» διεθνή βίο.

Παρέμβαση τον Οκτώβριο 2013 σε αναφορά με την κρίση της Συρίας και την ανάλυση του Μέαρσχάιμερ

Παραθέτω αυτή την παρέμβαση που αναρτήθηκε ευρέως για να δείξω πως η θεωρία που διδασκόμαστε μπορεί να εφαρμοστεί για να εξηγήσει βασικά κάθε φαινόμενο της διεθνούς πολιτικής. Αναφέρω μόνο ότι λίγες μέρες την κυκλοφορία αυτής της ανάλυσης είχαμε α) δυναμική ανάμειξη της Ρωσίας, β) υπαναχώρηση των ΗΠΑ, γ) δραστηριοποίηση του Συμβουλίου Ασφαλείας (όχι χωρίς διαφωνίες μέχρι στην στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές), δ) στροφή (η διάρκειά αυτής της στροφής, βέβαια, είναι κάτι που θα πρέπει να παρακολουθήσουμε) των ΗΠΑ απέναντι στο Ιράν και ε) ανακατατάξεις στις συμμαχίες της περιοχής που φέρνουν σε εξαιρετικά δύσκολη θέση την Τουρκία και την Σαουδική Αραβία.

[Με νόημα πάλιν, λέω ότι για όσους αναζητούν τις ημερομηνίες κυκλοφορίας των βιβλίων τέτοια διεθνή γεγονότα ερμηνεύονται με κα;λή θεωρία και όχι με ιδεολογικές σαπουνόφουσκες ]

«Η τραγωδία της πολιτικής των μεγάλων δυνάμεων»

Η σύρραξη στη Συρία και ο ανελέητος ηγεμονικός ανταγωνισμός ως καθοριστικός παράγων των περιφερειακών διενέξεων

 Αναρτημένο στην διεύθυνση http://www.ifestosedu.gr/130MearsheimerSyria.htm

 Παναγιώτης Ήφαιστος, www.ifestosedu.gr

Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων – Στρατηγικών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Πειραιώς

 Περιεχόμενα. 1. Η ερμηνεία των περιφερειακών διενέξεων μέσα από αναλύσεις των πιο υψηλών προδιαγραφών. 2. Ο ηγεμονικός ανταγωνισμός και ο εγγενής χαρακτήρας των αιτιών πολέμου. 3. Η τυπολογία των ανελέητων στρατηγικών προσεγγίσεων και μεθοδεύσεων των ηγεμονικών δυνάμεων. 4. Η διαλεκτική σχέση βραχυχρόνιων, μεσοπρόθεσμων και μακροχρόνιων σκοπών και στρατηγικών του ηγεμονικού ανταγωνισμού και η κρίση της Συρίας

1. Η ερμηνεία των περιφερειακών διενέξεων μέσα από αναλύσεις των πιο υψηλών προδιαγραφών

Οι συντρέχουσες κρίσεις στην Ανατολική Μεσόγειο και ευρύτερα Ανατολικά του Αιγαίου οδηγούν πολλούς στο να διερωτηθούν κατά πόσο υπάρχει κίνδυνος μεγάλης περιφερειακής σύρραξης με βαθύτατες συνέπειες για την Ελλάδα αλλά και όλο τον πλανήτη. Εύλογα κάποιοι διερωτήθηκαν κατά πόσο υπάρχει κίνδυνος επέκτασης της συριακής κρίσης σε παγκόσμιο πόλεμο. Οι καταιγιστικές εξελίξεις στην Αίγυπτο, η κρίση της Λιβύης που προηγήθηκε, οι αναταραχές στην Τουρκία, το κοχλάζον Κουρδικό ζήτημα, οι απειλές επίθεσης κατά του Ιράν και η επαπειλούμενη επίθεση κατά της Συρίας είναι όλα γεγονότα που αναμενόμενα προκαλούν ανασφάλεια και ανησυχία. Πολύ περισσότερο εάν λάβουμε υπόψη ότι η Ελλάδα και η Κύπρος «βρέθηκαν» σε μια αξιοθρήνητη θέση απόλυτης αδυναμίας.

            Η απάντηση για τις προεκτάσεις μιας επίθεσης κατά της Συρίας είναι ότι τα νήματα που ενώνονται είναι πολλά και η κατάσταση που δημιουργείται από κάθε άποψη εκρηκτική. Όμως, εκπλήττει μόνο όσους έχουν στο μυαλό τους κατασκευασμένη μια εξωπραγματική και αναληθής εικόνα για τη διεθνή πολιτική. Κάποιος λοιπόν θα πρέπει να κρίνει την κρίση της Συρίας, ή αύριο κάποια άλλη, σύμφωνα τόσο με τις επιμέρους προϋποθέσεις όσο και με μονιμότερα χαρακτηριστικά της διεθνούς πολιτικής. Το τελευταίο δεν είναι σύνηθες στην Ελλάδα και αυτό το γεγονός ερμηνεύει, εν πολλοίς, τον καταστροφικό κατήφορό μας.

Οι σαπουνόφουσκες περί ανθόσπαρτου γραμμικά κινούμενου μετά-ψυχροπολεμικού κόσμου σκάνε και εξατμίζονται. Έξω και εδώ στη χώρα μας, εν τούτοις, συνεχίζουν να επηρεάζονται από τα βουνά των πνευματικών σκουπιδιών που στοιβάχτηκαν. Στην Ελλάδα τις δύο τελευταίες δεκαετίες πολλές φρικτά λανθασμένες «αναλύσεις» που ανακούφιζαν πνευματικά ή χάιδευαν αφτιά αφελών, ευθύνονται για την πολιτικοπνευματική, επιστημονική, οικονομική και διπλωματική αποχαύνωση που προκάλεσε τον εκτροχιασμό της χώρας.

 Για να κατανοηθούν οι πιθανές προεκτάσεις κρίσεων, όπως αυτή της Συρίας, απαιτείται να μνημονευτούν μονιμότερα χαρακτηριστικά των ηγεμονικών ανταγωνισμών πλανητικά και στις περιφέρειες. Η ανάλυση των υψηλότερων δυνατών βαθμίδων που προσφέρει μια αποκρυσταλλωμένη, θεμελιωμένη και τεκμηριωμένη περιγραφή και ερμηνεία είναι το κορυφαίο βιβλίο-σταθμός του John Mearsheimer, Η Τραγωδία της Πολιτικής των Μεγάλων Δυνάμεων (Εκδόσεις Ποιότητα, Αθήνα, μετάφραση Κ. Κολιόπουλος, επιστημονική επιμέλεια Π. Ήφαιστος, Ηλίας Κουσκουβέλης, εισαγωγικό σημείωμα Κωνσταντίνος Αρβανιτόπουλος).

Το κείμενο του John Mearsheimer Η τραγωδία της πολιτικής των μεγάλων δυνάμεων είναι αναμφίβολα το σημαντικότερο κείμενο διεθνούς πολιτικής μετά τον Θουκυδίδη και τον (δάσκαλο του Mearsheimer) Kenneth Waltz (βλ. τα εμβληματικά του έργα Θεωρία Διεθνούς Πολιτικής και το Ο Άνθρωπος, το Κράτος και ο Πόλεμος).

Το Η τραγωδία της πολιτικής των μεγάλων δυνάμεων συνιστάται να διαβαστεί με προσοχή από όσους ενδιαφέρονται για εκτιμήσεις ακριβείας για το γενικότερο στρατηγικό πλαίσιο κρίσεων, όπως αυτές της Συρίας, της Αιγύπτου, της Λιβύης, το Κουρδικό, τις σχοινοβασίες της Τουρκίας, την επαπειλούμενη επίθεση κατά του Ιράν, την κινεζική ή ρωσική στρατηγική και ασφαλώς τους στρατηγικούς ελιγμούς της δεσπόζουσας ηγεμονικής δύναμης των Ηνωμένων Πολιτειών στις σχέσεις της με τις υπόλοιπες μεγάλες δυνάμεις και τις προσεγγίσεις που υιοθετεί στις υπερπόντιες εξισορροπήσεις.

O Mearsheimer σε μια ανάλυση που κυριολεκτικά κόβει την ανάσα περιγράφει και ερμηνεύει τον αδιάκοπο ηγεμονικό ανταγωνισμό και τον τρόπο που επηρεάζει τις τύχες καθοριστικά. Στις κομβικές στιγμές που διανύουμε και των κρίσεων που διαδέχεται η μια την άλλη, η άγνοια μιας τέτοιας θεώρησης είναι πολυτέλεια. Για τους ειδικούς των διεθνών σχέσεων είναι γνωστό ότι το αριστούργημα του John Mearsheimer αποτελεί το σημαντικότερο κείμενο που αναλύει τις τάσεις στο πεδίο των ηγεμονικών ανταγωνισμών και τον τρόπο που προβάλλονται τον 21ο αιώνα. Τεκμηριώνει τα αίτια των στρατηγικών επιλογών των δυνάμεων που εμπλέκονται στον ηγεμονικό ανταγωνισμό και δημιουργεί μια ερμηνευτικά μοναδική τυπολογία στάσεων, αποφάσεων, δράσεων και ενεργειών.

Ο Mearsheimer ο οποίος πρόσφατα έγινε επίτιμος διδάκτορας του Τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών σπουδών του Παντείου Πανεπιστημίου, προσδιορίζει με εκπληκτική ακρίβεια τις μορφικά πανομοιότυπες επαναλαμβανόμενες στάσεις, αποφάσεις και προσεγγίσεις των ηγεμονικών δυνάμεων από τους Ναπολεόντιους πολέμους μέχρι σήμερα. Στο τελευταίο κεφάλαιο αναλύοντας την εξέλιξη της κατανομής ισχύος μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων και άλλων μεγάλων κρατών που αναδύονται στο στερέωμα των ηγεμονικών δυνάμεων των δεκαετιών που επέρχονται, περιγράφει με εγκυρότητα τις τάσεις, όπως αναπτύσσονται στο κατώφλι του 21ου αιώνα.

Η μελέτη αυτής της ανάλυσης όσον αφορά την εξέλιξη των σχέσεων ισχύος και των ισορροπιών στην Ευρώπη –για παράδειγμα για τις τάσεις όσον αφορά τη Γερμανία, τη Ρωσία, τις εναλλακτικές επιλογές των ΗΠΑ στην Ευρώπη και πλανητικά, κ.τ.λ.–, κανονικά εξατμίζει κάθε επικίνδυνη ουτοπική σκέψη και προσγειώνει σε στέρεο έδαφος πάνω στο οποίο θα πρέπει να πατούν οι πολίτες και το πολιτικό προσωπικό κάθε κράτος το οποίο θέλει να επιβιώσει.

Υπό το πρίσμα της κορυφαίων προδιαγραφών θεωρήσεων του John Mearsheimer, θα προχωρήσουμε τώρα στην εξέταση του γενικότερου διακρατικού πλαισίου μέσα στο οποίο εκτυλίσσονται οι κρίσεις στην Ανατολική Μεσόγειο αλλά και ευρύτερα Ανατολικά του Αιγαίου. Πλήρης εικόνα και μοναδικής ακρίβειας εκτιμήσεις, αλλά και κατανόηση της πραγματικότητας της διεθνούς εμπειρίας μέσα από αναρίθμητα παραδείγματα, μπορεί να υπάρξει μόνο, εάν η καταπληκτική ανάλυση του  John Mearsheimer διαβαστεί στο σύνολό της.

2. Ο ηγεμονικός ανταγωνισμός και ο εγγενής χαρακτήρας των αιτιών πολέμου

Πρωταρχικό κριτήριο σωστής εκτίμησης της διεθνούς πολιτικής είναι ότι ποτέ δεν υπήρξε και ποτέ δεν μπορεί να υπάρξει παγκόσμιος ηγεμόνας. Οι μεγάλες δυνάμεις το γνωρίζουν και τα στρατηγικά τους σχέδια αποβλέπουν λιγότερο σε μια στρατιωτική συντριβή άλλων μεγάλων δυνάμεων και περισσότερο στην εξισορρόπησή τους. Το σύνηθες πεδίο του ανταγωνισμού τους είναι οι λιγότερο ισχυροί, και όποτε δοκίμασαν το αντίθετο το μετάνιωσαν. Σημειώνω εδώ το εξής καίριο και σημαντικό που ο λιγότερο ισχυρός θα πρέπει να γνωρίζει για να μην είναι ευκολόπιστος ή απρόσεκτος: «Τόσο όταν οι ηγεμονικοί ελέφαντες συγκρούονται όσο και όταν “ερωτεύονται” το γρασίδι υποφέρει».

Ο Mearsheimer τεκμηριώνει μια αλληλουχία μορφικά πανομοιότυπων στρατηγικών επιλογών από τους Ναπολεόντιους πολέμους μέχρι σήμερα. Ο κεντρικός στρατηγικός σκοπός κάθε ηγεμονικής δύναμης ανά πάσα στιγμή είναι να παρεμποδιστούν άλλες μεγάλες δυνάμεις να κατακτήσουν θέση ηγεμονίας στην περιφέρεια  όπου ανήκουν. Ακριβώς, η «Τραγωδία των Μεγάλων Δυνάμεων» έγκειται στο γεγονός ότι φοβούνται για την δική τους επιβίωση εάν κάτι τέτοιο συμβεί. Αυτό είναι κύριο αίτιο των εκατέρωθεν ασταμάτητων εξισορροπήσεων. Εάν μια μεγάλη δύναμη καταστεί περιφερειακή ηγεμονία, δημιουργεί τις προϋποθέσεις για τη δική της παγκόσμια ηγεμονία. Έτσι, οι εκάστοτε ηγεμονικές δυνάμεις αδιάκοπα μεριμνούν, ούτως ώστε άλλες μεγάλες δυνάμεις να παρεμποδίζονται από το να καταστούν περιφερειακοί ηγεμόνες.

            Με πιο πρακτικούς όρους αυτό σημαίνει μια διαρκή εκτίμηση της κατανομής ισχύος παγκόσμια, περιφερειακά και τοπικά και ύπαρξη εναλλακτικών επιλογών στο πλαίσιο ενός στρατηγικού σχεδιασμού ελέγχου της κατανομής ισχύος στις περιφέρειες. Επίσης, ενός στρατηγικού σχεδιασμού που εμπεριέχει αναρίθμητες εναλλακτικές τακτικές ενέργειες που αποσκοπούν στην αποδυνάμωση της επιρροής που ασκούν άλλες δυνάμεις. Αυτό συνεπάγεται μεταξύ άλλων και ενέργειες που αυξομειώνουν τη θέση, τον ρόλο και την ισχύ των περιφερειακών κρατών. Κριτήριο δεν είναι ο «φίλος» ή ο «εχθρός» αλλά η «ρύθμιση» της κατανομής ισχύος με τρόπο που συμφέρει τον (εξισορροπητή) ηγεμόνα.

Για να παρεμβάλω έναν ακόμη κορυφαίο στοχαστή, τον Παναγιώτη Κονδύλη, σε μια εύστοχη θεώρηση που επιβεβαιώνεται καθημερινά στη διεθνή πολιτική, «η έσχατη πραγματικότητα συνίσταται από υπάρξεις, άτομα ή ομάδες που αγωνίζονται για την αυτοσυντήρησή τους και μαζί αναγκαστικά για τη διεύρυνση της ισχύος τους. Γι’ αυτό συναντώνται ως φίλοι ή ως εχθροί και αλλάζουν φίλους και εχθρούς ανάλογα με τις ανάγκες του αγώνα για την αυτοσυντήρησή τους και τη διεύρυνση της ισχύος τους».

            Στο σημείο αυτό, καλό είναι να τονιστεί ότι μόνιμοι εχθροί και φίλοι δεν υπάρχουν, όπως δυστυχώς νόμισαν μερικοί επικίνδυνα αφελείς που στο παρελθόν έφθασαν στο σημείο να χορεύουν ζεϊμπέκικα ή να γίνουν κουμπάροι κατευνάζοντας τον επιτιθέμενο ή που σήμερα εκλιπαρούν την εύνοια ξένων ηγετών ελπίζοντας σε θεία δώρα. Η ανελέητη πραγματικότητα της διεθνούς πολιτικής, την οποία εάν δεν γνωρίζεις παθαίνεις ζημιές είναι μία: Υπάρχουν μόνο υλιστικά σκεπτόμενοι διακρατικοί δρώντες με τους οποίους οι συγκλίσεις πάνε και έρχονται ανάλογα με τα συμφέροντα, την εξέλιξη των στρατηγικών και την εξέλιξη των συσχετισμών ισχύος και συμφερόντων. Ο καθείς θεωρεί την ασφάλεια και την επιβίωση υπέρτατη και έσχατη λογική (στην Ελλάδα, πάντως, αυτή δεν ήταν η κυρίαρχη παραδοχή και δεν είμαι σίγουρος ότι είναι ακόμη και σήμερα παρά τα παθήματά μας).

Η «διαχείριση» των λιγότερο ισχυρών κρατών εκ μέρους των ηγεμονικών κρατών ανάλογα με τις περιστάσεις συμβαδίζει με τις ρευστές στρατηγικές ανάγκες κάθε συγκυρίας του διαχρονικά εξίσου ρευστού ηγεμονικού ανταγωνισμού. Σχέσεις στα πεδία της αισθητικής, της ιδεολογίας, των διαπροσωπικών σχέσεων και τα λοιπά, δεν έχουν την παραμικρή άξια λόγου πολιτική σημασία για τον αδύναμο (για τον ισχυρό βέβαια τέτοιες ψευδαισθήσεις είναι ευχάριστα δώρα).

            Εξάλλου, σύμφωνα με τα κυρίαρχα πορίσματα ενός μεγάλου κλάδου της στρατηγικής ανάλυσης (patron-client relations), το κύριο έρεισμα και η προϋπόθεση επιβίωσης των λιγότερο ισχυρών κρατών είναι η κρατική τους ισχύς και οι διπλωματικές προσεγγίσεις που έχουν ως άξονα το κόστος/όφελος στην πλάστιγγα των σχέσεων με τα ισχυρότερα κράτη. Οι ηγεμονικές δυνάμεις, όπως εξάλλου δείχνει η ορατή με γυμνό οφθαλμό καθημερινή πρακτική στη διεθνή πολιτική, χαράσσοντας τα ρευστά και εναλλασσόμενα στρατηγικά τους σχέδια, δεν βλέπουν εχθρούς και φίλους αλλά συνομιλητές στην πλάστιγγα κόστους/οφέλους.

Ένα αδύναμο κράτος ή μια κοινωνία που δεν προσκολλάται στην εθνική ανεξαρτησία είναι αναλώσιμο και ευκαιρίας δοθείσης πετσοκόβεται πάνω στην ανελέητη κλίνη του Προκρούστη των στρατηγικών παιγνίων. Το αντίθετο συμβαίνει για ένα συγκροτημένο κράτος με κρατική ισχύ επαρκή για αυτοσυντήρηση και εξεζητημένες διπλωματικές δεξιότητες.

Οι ηγεμονικές δυνάμεις παλεύοντας ασταμάτητα για την ύπαρξη μιας κατανομής ισχύος που τις ευνοεί και τη μεγιστοποίηση του μεριδίου του παγκόσμιου πλούτου που κατέχουν ή ελέγχουν, επιδίδονται σε ασταμάτητους εξεζητημένους έμμεσους παρεμβατισμούς ή ανάλογα με τις περιστάσεις σε πιο άμεσους. Στη Συρία αυτό βασικά κρίνεται όπως και στην Λιβύη κάποια στιγμή όταν για πολλούς λόγους η πλάστιγγα έγειρε, και ο Καντάφι εκεί που πριν μερικές εβδομάδες εναγκαλιζόταν τους ηγέτες των περισσότερων κρατών που στη συνέχεια του επιτέθηκαν, τάχιστα αυτός και η χώρα του οδηγήθηκαν στο ηγεμονικό σφαγείο.

«Ειρήνη» υπό την έννοια της συνήθους χαζοχαρούμενης ψευδαίσθησης περί ενός αγγελικά πλασμένου –πλην εκ παρεξηγήσεως συγκρουόμενου– κόσμου, δεν υπάρχει. Υπάρχουν μόνο περίοδοι «πιο ήπιου» ή καλύτερα υπόγειου ανταγωνισμού κατά τη διάρκεια των οποίων γίνεται εξισορροπητικός αγώνας δρόμου μέχρι και την επόμενη αποκορύφωση της ηγεμονικής σύγκρουσης όταν οι συνθήκες «ωριμάσουν». Όταν δηλαδή η εξέλιξη των συσχετισμών οδηγεί σε σκληρότερες εξισορροπητικές αποφάσεις. Εδώ, λοιπόν, θα διερωτηθούμε τι κρίνεται πλανητικά εάν οι ΗΠΑ αποφασίσουν να υποστούν ένα πολύ μεγάλο κόστος και να αναλάβουν πολλά ρίσκα για να επηρεάσουν (μακροχρόνια) τις ισορροπίες, τα σύνορα, τις πληθυσμιακές συνθέσεις και την κατοχή του πλούτου στην παραδοσιακά κρίσιμη περίμετρο της Ευρασίας.

Κανένας δεν κατανοεί τίποτα, εάν δεν γνωρίζει ότι για εγγενείς λόγους αυτό για το οποίο μιλάμε μετά τον 17ο αιώνα μέχρι και σήμερα αφορά τη σταθερότητα και την αστάθεια μιας αναγκαστικής Οδύσσειας όλων των  κρατών που οφείλεται σε εγγενείς λόγους του σύγχρονου διεθνούς συστήματος. Ενώ η ηγεμονική ή άλλως πως πολιτικοανθρωπολογική ένωση του πλανήτη ήταν και θα συνεχίσει να είναι πάντα ουτοπική (και ακραία επικίνδυνη ακόμη και ως απλή αφελής σκέψη), η ισχύουσα πραγματικότητα είναι η εξής: Η κρατική κυριαρχία, δηλαδή η αξίωση των εθνών για ελευθερία και η εθνική ανεξαρτησία προκαλεί διεθνή αναρχία (απουσία παγκόσμιας εξουσίας). Επιπλέον, επειδή το διεθνές σύστημα αποτελείται από κρατικές οντότητες άνισου μεγέθους, άνισης ισχύος και άνισης ανάπτυξης, η πρόκληση διλημμάτων ασφαλείας προκαλεί εγγενή αίτια ανταγωνισμού και συγκρούσεων. Λόγω απουσίας παγκόσμιας εξουσίας, επιπλέον, ισχύει η αρχή της αυτοβοήθειας. Οι αφελείς ή απρόσεκτοι βλάπτονται και συχνά αποθνήσκουν. Οι διεθνείς θεσμοί δεν σχετίζονται με κάποια διεθνή δικαιοσύνη αλλά με διεθνή τάξη όπως ιστορικά οριοθετήθηκε [Κανείς δεν μπορεί να αποφανθεί περί διεθνούς δικαιοσύνης, για παράδειγμα να αποφανθεί που πρέπει να είναι τα σύνορα Ισραήλ και γειτόνων, Ελλάδας και Τουρκίας, κ.τ.λ. Οι συνθήκες περί εγκληματιών πολέμου κ.τ.λ. είναι παντελώς διαφορετική υπόθεση].

Σε έναν κόσμο κρατών άνισης ισχύος, άνισου μεγέθους και άνισα αναπτυσσόμενο, επιδιώκοντας ασφάλεια και ισχύ, τα κράτη εξισορροπούν όσους τους απειλούν και αυτό επιτείνει τον ανταγωνισμό οδηγώντας σε φαύλο κύκλο διλημμάτων ασφαλείας. Τα κράτη που επιβιώνουν και είναι ασφαλή είναι εκείνα που γνωρίζουν ότι η Ένωση του πλανήτη ποτέ δεν υπήρξε και ποτέ δεν θα υπάρξει ως πιθανό ενδεχόμενο και ότι η εθνοκρατική τους οντότητα είναι η αρχή και το τέλος της ύπαρξής τους. Γι’ αυτό προτεραιότητα έχει η κρατική ισχύς, η κατοχύρωση της ασφάλειας και των προϋποθέσεων αυτοσυντήρησης και επιβίωσης.

Σε κάθε περίπτωση μιας και οι ηγεμονικές δυνάμεις διαθέτουν βέτο στο Συμβούλιο Ασφαλείας, η συλλογική ασφάλεια δεν ισχύει για τις μεγάλες δυνάμεις. Βασική αρμοδιότητα των διεθνών θεσμών στον βαθμό που μπορούν να λειτουργήσουν αποτελεσματικά είναι η διεθνής τάξη που συμφωνούν τα κράτη μετά από κάθε πόλεμο όταν χαράσσονται σύνορα. Καθημερινά διαπιστώνουμε ότι α) εάν δεν υπάρχει συγκλίνον συμφέρον (ή καλύτερα παζάρια κάτω από το τραπέζι) των μεγάλων δυνάμεων δεν υπάρχει δράση του ΣΑ «όταν κινδυνεύει η διεθνής ειρήνη και ασφάλεια», β) συχνά οι μεγάλες δυνάμεις επεμβαίνουν χωρίς απόφαση του ΣΑ όπως στο Ιράκ το 2003 ή ίσως στις μέρες μας στη Συρία και γ) όταν τα κράτη δεν επιλύουν τις διαφορές με συνομιλίες, επειδή δεν τα συμφέρει η σταθερότητα ή αστάθεια και τα οφέλη ή ζημιές μιας διένεξης, είναι συνάρτηση της ισορροπίας ή της ανισορροπίας μεταξύ των αντίπαλων κρατών (κάτι πρέπει να ξέρουμε εμείς από τα παθήματά μας στο Αιγαίο και στην Κύπρο).

3. Η τυπολογία των ανελέητων στρατηγικών προσεγγίσεων και μεθοδεύσεων των ηγεμονικών δυνάμεων

Εάν σταθούμε στις μεγάλες δυνάμεις, ο Mearsheimer τεκμηριώνει ότι η τυπολογία των στρατηγικών προσεγγίσεων και μεθοδεύσεων όλων των ηγεμονικών δυνάμεων είναι μορφικά πανομοιότυπη. Διαφέρει μόνο κατά περίπτωση και συγκυρία ως προς την ένταση, έκταση και το περιεχόμενο των επί μέρους αξιώσεων. Το κύριο κριτήριο είναι εκτιμήσεις για την κατανομή ισχύος και των συμφερόντων, δικών τους και των άλλων.

            Κύρια διαρκής εισροή στον στρατηγικό σχεδιασμό είναι υπολογισμοί κόστους/οφέλους εναλλακτικών ενεργειών, οι κίνδυνοι για την επιβίωση –οι οποίοι όπως είπαμε για τις μεγάλες δυνάμεις προέρχονται από άλλες μεγάλες δυνάμεις εάν καταστούν περιφερειακές ηγεμονίες– και οι διαρκείς επιδιώξεις μεγιστοποίησης του παγκόσμιου πλούτου που βρίσκεται υπό τον έλεγχό τους.

Οι μεγάλες δυνάμεις διατηρούν και διαρκώς αναπτύσσουν επιθετικές δυνάμεις (ισχύ δηλαδή όχι μόνο για την άμυνά τους αλλά και για υπερπόντιες επεμβάσεις).

            Για να εκπληρώσουν τους σκοπούς τέτοιων ψυχρά και υπολογιστικά συγκροτημένων στρατηγικών σχεδίων, οι στρατηγικές τους είναι σχεδόν μαθηματικά προκαθορισμένες. «Διαλέξτε και πάρτε» ή εάν είστε το θύμα προστατευθείτε. Συνοψίζω μερικές πτυχές όπως τις καταγράφει στη βάση της διεθνούς εμπειρίας το άψογα τεκμηριωμένο και πλήρες πληροφοριών κείμενο του John Mearsheimer:

Μεταφορά βαρών: Προσπάθεια ανάληψης αναχαίτισης από τρίτο όχι κατ’ ανάγκη «σύμμαχο», ενώ το ίδιο φαινομενικά παραμένει θεατής.

Εξισορρόπηση: Δέσμευση αναχαίτισης επιτιθέμενου αντιπάλου  κατόπιν διακρατικής συμμαχίας και εμπράκτων μέτρων και δεσμεύσεων.

Εκβιασμός: Απειλή χρήσης βίας (μπλόφα ή μέτρα για κόστος κατά μικρών και αδυνάμων).

Πρόκληση πολέμου για κατατριβή τρίτων: Εξασθένιση «εχθρών» και/ή «φίλων» με πρόκληση μακροχρόνιων συρράξεων και πολέμων ή τα εκλεκτικά χτυπήματα με ή χωρίς την κάλυψη του ΟΗΕ για να σμικρύνει κάποιους στο επιθυμητό επίπεδο. Μέριμνα ούτως ώστε η εμπλοκή κάποιου αντιπάλου ή «φίλιου» κράτους σε αντιπαράθεση ή πόλεμο με κάποιο άλλο θα οδηγήσει σε μακροχρόνια κατατριβή και αποδυνάμωση (ή και το αντίστροφο) με συγκεκριμένο και προσεκτικά υπολογισμένο τρόπο.

Αποτροπή περιφερειακής ηγεμονίας άλλων μεγάλων δυνάμεων με υπερπόντιες εξισορροπήσεις, όπως δεκάδες φορές γίναμε μάρτυρες τις τελευταίες δεκαετίες αλλά και στις μέρες μας.

Πολιτικοοικονομικές μεθοδεύσεις μεγιστοποίησης του ελεγχόμενου πλούτου και των αναπτυξιακών πόρων, καθότι όπως όλοι γνωρίζουμε η οικονομική δύναμη είναι η βάση της στρατιωτικής δύναμης.

Παρεμπόδιση άλλων μεγάλων δυνάμεων από το να έχουν πρόσβαση σε πλουτοπαραγωγικούς πόρους.

Απόκτηση ισχύος ευθέως με δικό τους παρεμβατικό πόλεμο εάν άλλες μέθοδοι καταστούν ατελέσφορες ή εξαιρετικά δύσκολες και αβέβαιες ως προς την εκπλήρωση των σκοπών.

Διευκόλυνση διείσδυσης με αποδυνάμωση του φρονήματος άλλων κοινωνιών και της πίστης των πολιτών στην εθνική ανεξαρτησία, στις εθνικές κοσμοθεωρίες και στους κρατικούς σκοπούς. Εδώ υπογραμμίζω, έχουμε μια εξαιρετικά σημαντική ενότητα στο βιβλίο η οποία ακόμη και οι άπιστοι Θωμάδες θα καταλάβουν τι σημαίνει «κριτικοί κονστρουκτιβιστές» (ή καθ’ ημάς εθνομηδενιστές), τύποι όπως ο Σόρος και τα στηριζόμενα από αυτόν ιδρύματα, σαπουνόφουσκες περί μετά-εθνικής εποχής (να θυμίσω υψιτενή «φιλοσοφική» θεώρηση η οποία το 2003 δικαιολόγησε το φασιστικό σχέδιο Ανάν ως προάγγελο της … μετά-εθνικής εποχής).

Προσωρινή παραχώρηση ισχύος σε αυριανούς εχθρούς για να ρυθμιστεί η κατανομή ισχύος.

Κατάκτηση και προσωρινός κατασταλτικός έλεγχος πόρων μέχρι να δημιουργηθούν και παγιωθούν πολιτικοοικονομικές δομές έμμεσου ελέγχου και προσπορισμού των πόρων άλλων κρατών και περιφερειών.

Προσπάθεια κατάκτησης θέσης τεχνολογικής υπεροχής και ίσως και πυρηνικής υπεροχής. Ως προς το τελευταίο, οι μεγάλες δυνάμεις γνωρίζουν –ή έτσι νομίζουν– ότι ένας τρόπος να αισθανθούν απόλυτα ασφαλείς είναι να αποκτήσουν απόλυτη πυρηνική υπεροχή. Ο σκοπός αυτός, θα συμφωνήσουν οι περισσότεροι στρατηγικοί αναλυτές, είναι κάτι περισσότερο από ψευδαίσθηση, πολύ υψηλού μάλιστα κινδύνου. 

4. Η διαλεκτική σχέση βραχυχρόνιων, μεσοπρόθεσμων και μακροχρόνιων σκοπών και στρατηγικών του ηγεμονικού ανταγωνισμού και η κρίση της Συρίας

 Ο Mearsheimer όπως γίνεται αντιληπτό ανήκει στους ελάχιστους πολιτικούς επιστήμονες του διεθνούς συστήματος που αξίζει να προσεχθούν, επειδή με αξιολογικά ελεύθερο τρόπο και εδρασμένος πάνω στην αλάνθαστη Υποδειγματική Θουκυδίδεια παράδοση αναλύει την πραγματικότητα και την αλήθεια. Τέτοια έργα αξίζουν να τιμούνται παραφράζοντας τη γνωστή ρήση: «Ευχαριστούμε που μας λες όχι αυτό που μας ευχαριστεί αλλά την αλήθεια, την οποία μόνο εάν εκτιμήσουμε σωστά μπορούμε να επιτύχουμε ευημερία, να επιβιώσουμε και να είμαστε ασφαλείς».

            Σε αδύναμα, ασθενή και λικνιζόμενα κράτη, ατυχώς γι’ αυτά, η αλήθεια είτε αποκρύβεται είτε επισκιάζεται από τσαρλατάνους και νομικιστές που αγνοούν τις πολιτικές όψεις του διεθνούς συστήματος, είτε κατακλύζεται από παραπλανητικές θεωρήσεις εγχώριας ή εισαγόμενης προπαγάνδας. Συναφώς, η στρατηγική «μαλακή ισχύος» είναι από καιρό ένα από τα σημαντικότερα μέσα στη φαρέτρα των ηγεμονικών στρατηγικών.

            Ο ορθολογισμός της εθνικής στρατηγικής ενός λιγότερο ισχυρού κράτους είναι ευθέως συναρτημένος με σωστές εκτιμήσεις των πολιτικών όψεων του διεθνούς συστήματος, των διεθνών θεσμών και του διεθνούς δικαίου. Έτσι, δεν μπορεί να παραγνωριστεί ότι η ελευθερία-ανεξαρτησία μιας κοινωνίας είναι ευθέως συναρτημένη με την κρατική ισχύ μιας Πολιτείας. Επίσης, με το γεγονός ότι είναι ένα πράγμα τα χαρούμενα θεωρήματα και ιδεολογήματα αργόσχολων του παγκόσμιου λεγόμενου ακαδημαϊκού χώρου και άλλο οι προϋποθέσεις ασφάλειας, ευημερίας και ελευθερίας ενός εθνοκράτους. Για παράδειγμα, η πλανητικοποίηση (globalization) –η μετάφραση της οποίας στην Ελλάδα οδήγησε στον ιδεολογικά εκπορευόμενο στρεβλό όρο «παγκοσμιοποίηση» (ως και να υπάρχει μια παγκόσμια κοινωνία, μια παγκόσμια διανεμητική δικαιοσύνη, ένα παγκόσμιο πολιτικό σύστημα)– προσφέρει ευκαιρίες για τους ισχυρούς δρώντες με τρόπο που ευνοεί την κυριαρχία τους. Σίγουρα, η πλανητικοποίηση θρέφει θηριώδεις αξιώσεις τόσο ηγεμονικών δυνάμεων όσο και πρωταγωνιστών της ιδιωτείας όπως οι κερδοσκόποι και με κανένα τρόπο δεν δημιουργεί προϋποθέσεις ενός διεθνούς σπαραξικάρδιου ταξιδιού πολιτικά αδιάφορων ανθρώπων, όπως πολλοί αφελώς νομίζουν.

            Υπογραμμίζουμε λοιπόν ότι δεν πρέπει να υπάρχουν απορίες για το προς τα πού κινείται ο ανταγωνισμός των ηγεμονικών δυνάμεων σ’ ένα διεθνές σύστημα το οποίο καθίσταται ολοένα και πιο πολύπλοκο λόγω αυξήσεως των κρατών και της ανάδυσης πολλών πλέον μεγάλων δυνάμεων.

Ακροτελεύτια εάν κάτι «νέο» υπάρχει τις δύο τελευταίες δεκαετίες είναι ο τρόπος που εξελίσσεται το ανθρωπολογικό ζήτημα σε σύγκριση με την αποικιακή εποχή και τον Ψυχρό πόλεμο. Δεν αλλάζει τη δομή παρά μόνο περιπλέκει τους υπολογισμούς των ηγεμονικών δυνάμεων καθιστώντας την έκβαση των εξισορροπήσεων περισσότερο αστάθμητη και απρόβλεπτη. Πιο συγκεκριμένα, εξεγείρονται εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι, οι οποίοι μέχρι και το τέλος του Ψυχρού πολέμου βρίσκονταν είτε εντός δεσποτικών και εξαρτημένων κρατών είτε εντός τεχνητών κρατιδίων κατασκευασμένων από τις αποικιακές δυνάμεις όταν αποχωρούσαν. Σκοπός των αποικιακών δυνάμεων ήταν να διαιωνίσουν την επιρροή τους και λίγο πολύ το πέτυχαν επί δύο περίπου αιώνες. Αυτή η εποχή φτάνει στο τέλος της και δεν φαίνεται να το κατανοούν πλήρως όλες οι ηγεμονικές δυνάμεις. Η ειδοποιός διαφορά σήμερα, ακριβώς, είναι ότι πλέον δεν μπορεί να θεωρηθεί δεδομένο πως οι ηγεμονικές δυνάμεις, όσο ισχυρές και να είναι, θα μπορέσουν να συνεχίσουν να επιτυγχάνουν εύκολα πλήρη ή τουλάχιστον επαρκή (σύμφωνα με τα κριτήριά τους) έλεγχο των εξελίξεων.

            Για παράδειγμα, τίποτα δεν είναι γραμμικό όταν μιλάμε για το ηφαίστειο της Αιγύπτου, τη δίνη που αναδεικνύει ανεξάρτητες κουρδικές οντότητες σε ένα ή πολλά κουρδικά κράτη, το βαθύτατα θρησκευόμενο Ιράν, τις βαθύτατες και οριζόντιες διαιρέσεις των θρησκευτικών δογμάτων, το υπό διάλυση Ιράκ ή την υπό διάλυση Συρία, την κρατική κατασκευή του Λιβάνου και ασφαλώς τη λικνιζόμενη και εσωτερικά εξαιρετικά διαφοροποιημένη Τουρκία.

Εν τούτοις, παρά τις αβεβαιότητες που σκιαγραφήσαμε μόλις, η σωστή κατανόηση των δομικών και εγγενών χαρακτηριστικών του σύγχρονου εθνοκρατοκεντρικού διεθνούς συστήματος κάνει σαφές ότι τα κύρια χαρακτηριστικά της διένεξης συνεχίζουν να είναι τα ίδια, δηλαδή οι προαναφερθείσες ιστορικές συνθήκες του σύγχρονου διεθνούς συστήματος. Δεν πρέπει να μην υπάρχουν αυταπάτες: Η διεθνής πολιτική των τελευταίων αιώνων εξελίσσεται στο πλαίσιο πανομοιότυπων κρατοκεντρικών προϋποθέσεων και η ηγεμονική διαπάλη είναι το σημαίνων και προσδιοριστικό χαρακτηριστικό μιας κρατοκεντρικής δομής που αποτελείται από μέλη άνισου μεγέθους, άνισης ισχύος και άνισης ανάπτυξης.

Για να απαντήσουμε λοιπόν το πόσο κοντά φτάσαμε στο σημείο μηδέν μιας ακόμη μεγάλης παγκόσμιας σύρραξης απαιτείται στοιχειώδης κατανόηση της τυπολογίας των συμπεριφορών των μεγάλων δυνάμεων που ισχύει για κάθε συγκυρία και κάθε εποχή. Τα σκιαγραφήσαμε πιο πάνω σε αναφορά με την εμβληματική ανάλυση του John Mearsheimer. Η παγκόσμια σταθερότητα απαιτεί ισορροπία και οι εξεζητημένες εκατέρωθεν προσεγγίσεις κινούνται πάνω σε μια πλάστιγγα με δύο δίσκους. Στον ένα δίσκο είναι το κόστος κάθε τακτικής και στρατηγικής κίνησης και στον άλλο δίσκο είναι το όφελος εναλλακτικών στάσεων και δράσεων.

Το ζήτημα περιπλέκεται αφάνταστα και οι κίνδυνοι αναλόγως, εάν κανείς λάβει υπόψη ότι κάθε απόφαση αφορά αναρίθμητους παίχτες και οι δυνατότητες των άλλων δεν είναι πάντα εύκολο να εκτιμηθούν. Πολύ περισσότερο ισχύει το γεγονός ότι δεν είναι γνωστό πότε και πως οι ανταγωνιστικές ηγεμονικές δυνάμεις θα εκμεταλλευτούν τα παράθυρα ευκαιρίας μιας κίνησης (π.χ., η Ρωσία λόγω παρατεταμένης αστάθειας, εάν μια επέμβαση στη Συρία ανοίξει τον ασκό του Αιόλου μεγάλων και απρόβλεπτων ανακατατάξεων).

Ακόμη πιο σημαντικό, όλοι οι ηγεμονικοί παίχτες λαμβάνουν και εκτελούν στρατηγικές αποφάσεις στη βάση εναλλακτικών σεναρίων που συμπλέκουν με ένα εξαιρετικά σύνθετο τρόπο σκοπούς και συμφέροντα με σενάρια βραχυχρόνιας, μεσοπρόθεσμης και μακροπρόθεσμης εξέλιξης των πραγμάτων (οπότε ανάλογα με την εξέλιξη των πραγμάτων επιλέγουν και το αντίστοιχο σχέδιο στρατηγικής ή τακτικής δράσης).

Οι μεγάλες ηγεμονικές δυνάμεις όταν κάνουν μια στρατηγική κίνηση το στοίχημα των επιτελείων τους είναι, βασικά, ότι θα δρομολογήσουν αυτή την κινούμενη δίνη της περιφερειακής ή ευρύτερα διεθνούς πολιτικής προς κατευθύνσεις οι οποίες θα τους προσδώσουν οφέλη. Μέσα στις συμπληγάδες που διαρκώς στήνονται συνθλίβονται όλοι οι ανόητοι, όλοι οι αφελείς και όλοι οι απρόσεκτοι. Ποια είναι όμως τα οφέλη αυτού του αέναου και ανελέητου ανταγωνισμού; Σχεδόν πάντοτε ο στρατηγικός σχεδιασμός αποτυπώνει μακροχρόνιους στρατηγικούς σκοπούς τους οποίους υπηρετούν οι βραχυχρόνιες και μεσοπρόθεσμες αποφάσεις.

Καταλήγουμε λέγοντας ότι ενίοτε το κόστος μιας στρατηγικής κίνησης –π.χ., μεγάλη αναταραχή στη Μέση Ανατολή λόγω επίθεσης στη Συρία– ενδέχεται να έχει σταθμιστεί και θεωρηθεί ανεκτό, επειδή μείζονα συμφέροντα κρίνονται στο μακροπρόθεσμο επίπεδο. Εάν, για παράδειγμα, ένα από τα πολλά contingency plan είναι ένα κουρδικό κράτος το οποίο ο στρατηγικός σχεδιασμός θέλει μελλοντικά να είναι, π.χ., σύμμαχος των ΗΠΑ και του Ισραήλ και με τρόπο που θα αποδυναμώνει Τουρκία, Ιράν και Ιράκ, οι βραχυχρόνιες και μεσοπρόθεσμες αποφάσεις και το κόστος του ενεργούντος (εδώ των ΗΠΑ και των συμμάχων τους) δεν επιδέχεται συμβατικές ερμηνείες. Ούτε οι σκοποί, οι ενέργειες και οι υπόγειες μεθοδεύσεις είναι ορατές με γυμνό οφθαλμό. Ούτε βέβαια και τα επιτελεία των μεγάλων ηγεμονικών δυνάμεων είναι πάντα σίγουρα για την εξέλιξη των πραγμάτων, εξού και τα πολλά εναλλακτικά στρατηγικά σχέδια που αλέθουν αδιακρίτως «φίλους» και «εχθρούς» (και τους οποίους αλλάζουν όπως τα πουκάμισά τους ανάλογα με τα συμφέροντά τους όπως εξελίσσονται, όπως θίγονται ή όπως ευνοούνται).

Γι’ αυτό δεν πρέπει να προδικάζουμε το βραχυχρόνιο κόστος μιας χαώδους κατάστασης, εάν τα επιτελεία τους εκτίμησαν ότι στο βάθος του χρόνου δρομολογείται μια περιφερειακή δομή και μια κατανομή ισχύος που εξυπηρετεί μακροχρόνια συμφέροντα. Το νήμα πάντα είναι λεπτό και ο κίνδυνος πολέμου, όταν έτσι τεντώνεται πάντα μεγάλος. Πολύ μεγάλος είναι όταν μία μεγάλη δύναμη αισθανθεί ότι η εξέλιξη της κατανομής ισχύος σε μια περιφέρεια θα μπορούσε να απειλήσει την ίδια, επειδή όπως ήδη υπογραμμίσαμε θα αναδείξει έναν περιφερειακό ηγεμόνα με δυναμική πλανητικής επικράτησης.

Έτσι κινούμενες οι ηγεμονικές αντιπαραθέσεις δημιουργούν εναλλασσόμενες συμπληγάδες μέσα στις οποίες μικρά, ασθενή και απρόσεκτα κράτη συνθλίβονται, ιδιαίτερα όταν ο ηγεμονικός ανταγωνισμός φτάνει στα όριά του ή όταν τα πράγματα είναι εκτός ελέγχου και ο ανταγωνισμός καθίσταται ανεξέλεγκτος και επικίνδυνος για όλους. Ένας ορθολογικός δρών που εκτιμά και σταθμίζει σωστά μακροχρόνια, μεσοπρόθεσμα και βραχυχρόνια δεδομένα, κατορθώνει να ισορροπήσει τις δικές του αποφάσεις και τις αποφάσεις των άλλων (και τις εξελίξεις που τους επηρεάζουν) και δεν πράττει οτιδήποτε του προκαλεί μεγαλύτερο κόστος από το όφελος. Ευλόγως, βέβαια, κανείς μπορεί να διερωτηθεί για τις δυσκολίες στάθμισης των συνεπειών εναλλακτικών στρατηγικών, όταν όπως ήδη υπαινιχθήκαμε μιλάμε για την άβυσσο ενός ανθρωπολογικά αστάθμητου και απρόβλεπτου κόσμου, του μετά-αποικιακού! Όχι μόνο μουσουλμανικού αλλά και κάθε άλλου που ορμητικά εισέρχεται μέσα στη δίνη της διεθνούς πολιτικής για να κατοχυρώσει αυτό που σύμφωνα με τη δική του λογική θεωρεί ιστορικά, θρησκευτικά και πολιτικά σωστό και δίκαιο.

Η εκτίμησή μας λοιπόν είναι ότι μόλις τώρα γίνεται αισθητό ότι το 1990 εισήλθαμε σε μια ιστορική μετάβαση και οι συγκαιρινές κρίσεις συμβολίζουν την τάση νέων ισορροπιών μέσα από δραστικές ανακατατάξεις σε όλα τα νοητά επίπεδα. Ο κόσμος της Ανατολής εξεγείρεται, οι ηγεμονικές δυνάμεις πληθαίνουν, οι αξιώσεις περιφερειακής ηγεμονίας είναι εγγενείς με τη φύση των μεγάλων δυνάμεων και η αποικιακή και η μεταβατική ψυχροπολεμική εποχή έφθασαν στο τέλος τους. Οι ανακατανομές ισχύος και οι στρατηγικές ανακατατάξεις πάνω στην περίμετρο της Ευρασίας, τη μεγάλη δηλαδή ζώνη που αρχίζει από την Ευρώπη και φτάνει στην Κίνα, δημιουργούν νέα δεδομένα. Επί αιώνες οι ναυτικές δυνάμεις –πρώτα το Ηνωμένο Βασίλειο και μεταπολεμικά οι ΗΠΑ– και οι σύμμαχοί τους με επεμβάσεις, συμμαχίες και «μαλακή ισχύ» (soft power) πετύχαιναν έναν σιδερένιο έλεγχο πάνω σε κράτη και ολόκληρες περιφέρειες.  Εάν κάτι διδάσκει η ιστορία είναι ότι οι ναυτικές δυνάμεις δεν θα εκτοπιστούν εύκολα από κράτη και περιφέρειες που διαιώνιζαν την ισχύ τους και την οικονομική τους υπεροχή.

Ολοφάνερα επιχειρούν κάτι πολύ ριψοκίνδυνο: Διαιώνιση του ελέγχου με μεγάλες ανακατατάξεις συνόρων, κατάλυση κρατών, δημιουργία μιας νέας αλυσίδας συμμαχιών και εμπέδωση τόσο στρατιωτικής όσο και κάθε άλλης μορφής παρουσία στα μεγάλα πεδία των πλουτοπαραγωγικών πόρων και των παραδοσιακών γεωπολιτικών ζωνών.

Η κλίνη του Προκρούστη ήδη στήθηκε και τα στρατηγικά παίγνια αγριεύουν. Θα πετσοκόψουν όσους βρουν αδύναμους, απρόσεκτους και ανυποψίαστους.

Βίντεο με συνέντευξη του Mearsheimer

 John Mearsheimer on Power as the Currency of International Relations, Disciplining US Foreign Policy, and Being an Independent Variable

Theory Talks proudly presents a Talk with structural realist John Mearsheimer on Power as the Currency of International Relations, Disciplining US Foreign Policy, and Being an Independent Variable. http://www.theory-talks.org/2012/06/theory-talk-49.html

[Σημειώνω οτι στην ιστοσελίδα αυτή θα βρείτε πολλές άλλες συνεντεύξεις]

Structural realism dominated International Relations (IR) during the Cold War. After the Cold War, international politics became imbued with different ideas. US foreign policy, for instance, turned out an eclectic mix of democratic peace theory, imperialism, and economic neoliberalism. John Mearsheimer, a giant among structural realists, has stuck to realist theory in a changing world. Not without its problems, Mearsheimer realizes: the unprecedented power of the US has rendered its domestic politics a force of global purchase, leading to dynamics not easily explained by structural realism. This prompted him to write the controversial book about the Israel Lobby. In this Talk, he discusses, among others, how hard-core realists are now—surprisingly—closer to the radical left because of their shared adversity to armed interventions; argues that becoming a great IR theorists requires you to be an independent variable; and—despite seemingly radical changes—underscores the enduring tragedy of great power politics.

What is, according to you, the central challenge or principal debate in International Relations? And what is your position regarding this challenge/in this debate?

I think the principle debate in international relations theory, certainly in the US, is between realists on one hand and liberals on the other hand. There are three key liberal theories—economic interdependence theory, liberal institutionalism, and democratic peace theory—and those theories offer a very different view of the world than realism. Whenever we study big questions, like whether China can rise peacefully or not, it essentially comes down to the question of whether or not one views that subject through the lens of a liberal or a realist. That is the big fault line in international relations theory in the US. Constructivists matter, for sure, but I don’t think constructivists are that important in terms of defining the theoretical debates here in America. I think it is basically liberals versus realists. And, of course, I’m a realist who believes that one can explain what happens in the world much better with a realist theory than with a liberal theory—which is not to say that realism can explain everything. But I believe its relative punching power is greater than liberalism’s.

I think the principle real-world problem for the US today is its liberal imperialist bent. The fact is that, both on the left and on the right in contemporary America, there is a powerful inclination to try to run the world and to rely heavily on military force for that purpose. Take the Bush Doctrine, for example. The US was bent on using military force to reorder the entire Middle East. The US was talking about imposing democracy on countries all across the Middle East at the end of a rifle barrel. This was a remarkably ambitious strategy! It was a strategy that many liberals and democrats supported, which is why there was so much support across the American political spectrum for the 2003 Iraq War. The key point is that the US has this imperial impulse wired into it today, and this includes both left and right wing elites.

The end result of this is that the US has gotten itself into a heck of a lot of trouble over the past ten years, maybe even the past twenty years if you include some of the misadventures of the Clinton administration. The question is, how are we going to rid ourselves of this imperial impulse, and how are we going to break our addiction to war? If you look at the US today, it’s quite clear that its elites are addicted to war. The US has been at war for two out of every three years since the Cold War ended. The US has fought six wars since 1989: the 1991 war against Iraq, the war against Serbia over Bosnia in 1995; the war against Serbia over Kosovo in 1999; the Afghanistan war, which started in 2001 and is still going on; the 2003 Iraq war; and then the war against Libya last year (2011). This is remarkable! And we’re now talking about the possibility of using military force against Iran, and maybe even Syria! America’s elites are addicted to using military force. Plus they believe the US has both a right and a responsibility to run the world. This is not a healthy situation and it is imperative that the US figures out a way to break these bad habits. This is the key foreign policy issue at this point in time.

One might have expected me to say that the key issue facing the US is the rise of China. But I think that’s a problem for another day. It’s an interesting intellectual question at this point in time, but the question of whether or not China will challenge the US is a decade or so away. America’s imperial impulse is the central problem that exists today, and indeed has been the main problem since the end of the Cold War.

How did you arrive at where you currently are in your thinking about IR?

Well, I think my views on American foreign policy in what we used to call the ‘developing world’ or the ‘third world’ were profoundly influenced by the Vietnam War. I served in the American military from 1965 to 1975, which was coterminous with that conflict. So, my early thinking about the use of military force was heavily influenced by Vietnam and I came to the conclusion back then that it was a huge mistake for great powers like the US or the Soviet Union to fight wars in places like Vietnam or Afghanistan. You were, in a sense, jumping into a hornet’s nest. I think my convictions from those long ago times have endured and influenced my thinking in very important ways about the Afghanistan war in 2001, and especially the Iraq war in 2003. I was an outspoken opponent of the Iraq War, which I think is in good part due to my memories of Vietnam.

With regard to great power politics and the realism I’m identified with, I’m not sure how to explain how I became a realist. I think a lot of it has to with my reading of history and current events and trying to think about how the various theories in our literature fit with what has happened over time in world politics. At some point, I came to the conclusion that realism did a better job of explaining great power politics than the other theories did. That’s not to say that I believe realism is a perfect theory; I just thought it captured the essence of international politics better than liberalism or Marxism. You want to remember that when I started graduate school in the mid-1970s there was no constructivism. The three main schools of thought were liberalism, Marxism, and realism, and I studied all of them. Of course, there are different variants of each of those perspectives, but I gravitated toward realism. Then, as I became more interested in realism, I read the major works by scholars like Morgenthau and Waltz (Theory Talk #40), and I found that I agreed with them on some points but disagreed with them about other points. Thus, I decided in the late 1980s to write a book laying out my own realist theory of international politics and trying to show where I overlapped with Morgenthau and Waltz, and where I differed from them. Of course, I read the works of other realists as well. That’s essentially how I came to the views laid out in The Tragedy of Great Power Politics (2001).

I’m tempted to say that Hobbes influenced me, especially his arguments in Leviathan, but that’s not true. Although I have come to appreciate how much Hobbes’s arguments dovetail with structural realism, the truth is that I didn’t read Leviathan carefully until after I had worked out my main ideas in The Tragedy of Great Power Politics. So, Hobbes did not influence me. But, since discovering Hobbes, I realize how much overlap there is between his arguments about individuals in the state of nature and my argument—well, any structural realist’s argument—about states in an anarchic system.

The truth is, I have not been heavily influenced by the writings or thinking of any individual. I’ve always been the sort of person who came up with his own ideas about how the world works, and my inclination has been to disagree with people who were famous and were said to have the most important explanations for this or that phenomenon. I think that instinctively I’m a contrarian, and not inclined to look for guidance about what to think from other people. I’m not saying that this is good or bad, but it’s the way I’m hard-wired. I would say that I established my own pathway without much guidance from other scholars.

Now, that’s not to say other scholars haven’t influenced me. After all, I have had many interlocutors along the way. Being able to read Morgenthau, Waltz, and the writings of liberal scholars, has been very helpful for formulating my own ideas. But, I don’t think that anybody inspired me in the sense that they provided me with a way of thinking about the world or a set of ideas that I then adopted. I was much more interested in creating my own theory about how the world works, for better or worse.

What would a student need to become a specialist in IR or understand the world in a global way?

Well, I think there are a number of factors that contribute to producing an IR theorist. First of all, you have to be intellectually curious. You have to constantly be asking questions, constantly challenging the conventional wisdom. Second, you have to be creative. It’s very important to be an ‘independent variable’, to put it in social science speak, to be a person who is interested in creating his or her own explanations for particular events and phenomena. The third ingredient is that you need to have intellectual breadth; you need to be interested in all sorts of subjects. You cannot afford to be narrowly focused. You have to read in other fields; it is especially important to know a lot of history. You want to have a lot of information at your fingertips.

Finally, you have to have an instinct for simplification. My previous point was that you want to know a great deal about the world, and you also want to appreciate how complex it is. But to be a theorist, you have to be a simplifier. A good theory is a simple theory that has a compelling logic and can explain a large number of the relevant cases. A good theory should say that if you have A, you get B; but if you don’t have A, you get C. We all know that the world is enormously complicated, and hard to understand, which is why we need theories. They provide simple pictures of reality, which help us to make sense of the world and navigate our way through it. Of course, no theory can explain every case because it is a simplification of reality. Specifically, theories purposely leave out certain explanatory factors that are judged to be not so important—that is what simplification is all about—but occasionally those omitted factors matter a lot, in which case your theory fails. So, no social science theory can account for every case, although good theories can account for most of the cases. Many students of international politics don’t like simple theories. They prefer complex explanations instead. But if you’re a complexifier and not a simplifier, you’re not going to be an important international relations theorist. You have to be interested in making simple arguments with a persuasive logic. I think these four factors are the key ingredients that go into making a top-notch IR theorist.

What are the eternal features of international politics and what role does history play in accessing these features?

A lot of people argued when the Cold War ended that we were witnessing a fundamental change in the nature of international politics. It was said that security competition among the great powers had been relegated to the dustbin of history and indeed there would not be much war of any kind from now on. In essence, realism was said to be no longer relevant in the new world. I think those claims are wrong. The nature of international politics has not changed at all; what has changed is the structure of the system. We operated in a bipolar world during the Cold War, where there were two superpowers involved in an intense security competition with each other. That competition shaped international relations in very important ways. Then, in 1989, one of the superpowers went away and you ended up with a world that most people describe as unipolar: there was one superpower that had an enormous amount of military might and had the capability to influence events in every nook and cranny in the world. That new distribution of power has led to a very different set of outcomes over the past 23 years than you had during the Cold War, when the system was bipolar. In essence, the structure has changed, and for sure that change has had a substantial effect on what international politics looks like! But the nature of the system has not changed in any meaningful way. We still operate in an anarchic world where states have offensive military capability and where it’s impossible to know for sure what the intentions of other states are. As long as those conditions apply, you’re still in a world that is realist at its core, and where the danger of great power competition and war remains very much alive. I think that if China continues to rise, there will be abundant evidence to support my viewpoint.

I think history plays a small role in influencing the contemporary thinking and behaviour of states. In my estimation, how you think about history or how you think about the past, doesn’t exert much influence on a country’s present actions. My perspective on history is hardly surprising, since I’m a structural realist and I believe that the structure of the international system pushes states or the leaders of those states to behave in predictable ways. So, if you’re the leader of China, even if you don’t know a lot about Chinese history, it doesn’t matter. You quickly figure out what the structure of the system demands and you behave accordingly. A structural realist, by definition, cannot put too much weight on history.

But please understand that I am not saying that history does not matter at all. Remember I argued earlier that a theory is a simplification of reality, and as such it leaves out a number of potential explanatory factors that are deemed to be of secondary or tertiary importance. But there will be occasions where those omitted factors affect outcomes in important ways. Returning to the matter of history, a structural realist theory obviously leaves history out of the story in the same way it leaves out domestic politics. However, there will be instances, not many I believe, where the lessons of history, whether read correctly or incorrectly, are going to affect state behaviour in ways that contradict my theory. The same is true, of course, regarding domestic politics.

Don’t we need to take domestic politics into account to explain US foreign policy? And would you characterize US foreign policy as realist or liberal?

With regard to the distinction between realism and idealism, I think that up until 1989, when the Cold War ended, you could describe US foreign policy over the course of the country’s history in largely realist terms. The US usually behaved in a realist fashion and defended its behaviour with idealist rhetoric: we acted realist and talked idealist. Since the Cold War, however, America has tended to behave in an idealist way in large part because it is so powerful that it doesn’t have to worry about its survival the way it did when the Soviet Union was still a superpower, or before that when it had to worry about Germany and Japan. In other words, the US can act in non-realist ways and pursue foolish policies, and when it gets into trouble, it doesn’t really pay a significant price because it’s so powerful relative to the other states in the system. Nevertheless, I would argue that it would have been much better for America over the past 23 years if it had behaved according to the dictates of realism and not idealism or liberalism. Hopefully, it will make the necessary corrections and get back on track and behave the way it did before 1989.

Now with regard to domestic politics, there are certainly instances where domestic politics, which are left out of my theory, do matter for how the US behaves in the world. The most glaring example of this is, as you know well, the Israel lobby. Steve Walt (Theory Talk #33) and I wrote a book on the subject. This is a case where a remarkably powerful interest group is able to push American foreign policy in ways that are not in the US national interest. This, of course, is contrary to what my theory would predict, because that theory says states behave in rational ways and don’t behave non-strategically. If you’re going to argue that the lobby pushes the US to behave in strategically foolish ways, then you’re effectively saying the theory cannot explain US Middle East policy at particular points in time. I think that what’s happened here is that the US has been so powerful since 1989 that it’s relatively easy for interest groups, whether it’s the Israel lobby or the Cuban lobby, or any other strong lobby, to push American policymakers to pursue foolish policies. In short, because the US has controlled such a large share of world power since the end of the Cold War, idealism and domestic politics have been well positioned to trump realism in various instances.

This situation, however, is likely to change if China continues its impressive economic growth and looks like it might become a peer competitor to the US. In that world, realism will dominate and the US will have to behave in strategic ways, because there will then be a great power in the system that can threaten America’s position in East Asia, and maybe even threaten to dominate Asia the way the US dominates the Western Hemisphere. In that situation, idealism and domestic politics will play a much smaller role in US foreign policy, as was the case before 1989. In effect, the distribution of power will discipline America, as it did prior to and during the Cold War. What’s happened over the past 23 years is that the distribution of power—call it unipolarity, American primacy, or whatever you want—has left the US free to misbehave. There’s no discipline!

Given the abundance of military power that America possesses, and given its favourable geography, it is remarkably secure and thus we don’t have to worry about the balance of power the way we did in the past. A world with the Soviet Union or its equivalent is fundamentally different from the post-Cold War world. As I said before, the architecture of the system doesn’t discipline the US anymore. So, it’s free to run around the world doing all sorts of foolish things because the costs are not great.

Now some people liken the contemporary situation with the British Empire of the 19^th century. But the British Empire was never as powerful, relative to the other states in the system, as the US is today. If you look at Britain in the middle of the 19^th century, it was by far the richest country in Europe, but there were countries in the system like France, Prussia and Russia, which were also powerful players. In fact, one of the reasons that Britain supported Bismarck’s efforts to transform Prussia into Germany between 1864 and 1871 was because British leaders feared France and they thought that a unified Germany would be a check on France. What this tells you is that British leaders, even at the height of British power, were worried about France, and of course they were worried about Russia as well.

So, Britain operated in a multipolar world where it was clearly the wealthiest power and probably the most powerful state in the system. But the gap between it and the other major players in the system was nowhere near as great as the gap between the US and everybody else today.

What was the main point of your work in The Israel Lobby and how does it relate to more recent tensions, perhaps in relationship to the two-state solution and to Iran?

Talking critically about Israel—especially the US-Israeli relationship and Israeli policy towards the Palestinians—is the equivalent of touching a ‘third rail’ in the US. These are remarkably controversial subjects, even though most academics and most policymakers in Washington understand that the US-Israeli relationship has a profound effect on US Middle East policy, that the Israel lobby is very powerful, and that Israel’s brutal treatment of the Palestinians is not in America’s national interest. But hardly anyone is willing to criticize Israel because of fear that the lobby will put its gun sights on you and smear you as well as do everything it can to either marginalize you or ruin your career. This is why most people were shocked that Steve Walt and I wrote an article—and then a book—that was highly critical of Israeli policy toward the Palestinians, America’s special relationship with Israel, and the lobby itself. We did it because we thought that it was in the national interest to talk about these subjects. Furthermore, we are tenured professors at elite universities, and the reason that we have a tenure system is so that professors can make controversial arguments, so they can speak truth to power. In essence, we felt that we had a responsibility to put these issues on the table and get people talking about them.

I also think most academics are in favour of the two-state solution. There are few people in academia in my opinion who disagree with us about the merits of creating a viable Palestinian state. It is Israel that is not interested in the two-state solution and instead is bent on colonizing the West Bank and creating a Greater Israel that will surely be an apartheid state. This would be a disaster for Israel. But it’s because the US has a special relationship with Israel—thanks to the enormous power of the lobby—that we cannot put any meaningful pressure on Tel Aviv to move toward a two-state solution. In essence, Steve and I are arguing that the special relationship between the US and Israel is not only bad for the US, but it is bad for Israel as well.

I think that people inside the academy have been more sympathetic to our book and to us than is the case in the broader public. I don’t think that a lot of scholars have taught the book or teach courses on the US-Israeli relationship or Israeli politics, simply because those subjects are just too controversial. But, a good number of scholars have assigned the original article and the book in classes. So, we’ve had, I think, a quite positive reception in academia. The story is very different with regard to the general public, where the lobby went after us with full force. Although Israel’s defenders often say we are anti-Israel and anti-Semitic, there is no truth in those charges. Some even say we are interested in destroying Israel. On the contrary, we’re not interested in destroying Israel; in fact, we’re interested in saving Israel from itself. But making such arguments in the US is going to get you into a lot of trouble, as we have proven!

How does this tie into recent tensions with Iran?

I think that what we see happening regarding Iran is that both Israel and the lobby are deeply interested in getting the US military to attack Iran and destroy its nuclear facilities. However, the last thing that President Obama wants to do is start another war with a Muslim country in the Middle East. By the way, the same was true with President Bush in his second term. The US has zero appetite for a war against Iran, but the lobby and the Netanyahu government have been pushing hard for that war. The crucial question is whether Obama can resist that pressure before the 2012 presidential election. If he’s re-elected, he can then tell the Israelis that he’s just not going to do it, as President Bush told the Israelis in 2008. But if this does not happen and the US goes to war with Iran, it will be due mainly to pressure from Israel and especially the Israel lobby. And it will not be in the American national interest.

It’s interesting, but hardly anyone in the American national security establishment, outside of Israel’s staunch supporters, thinks that attacking Iran is a good idea. Almost everybody thinks that it would have disastrous consequences. We simply have no appetite for a war with Iran! However, this case seems to fit neatly with the basic thesis of our book, which is that the Israel lobby is a remarkably powerful interest group that pushes the US to pursue policies that are not in its national interest, and indeed are not even in Israel’s interest.

Let me make two other points. First, it’s not clear that Iran is developing nuclear weapons. Indeed, both the 2007 and 2011 National Intelligence Estimates say that the available evidence indicates Iran is NOT developing nuclear weapons. Second, and I think this is the key point, even the proponents of war agree that if you attack Iran, all you can do in the best-case scenario is set back Tehran’s nuclear program 3-5 years. In other words, the US cannot use military force to eliminate that program once and for all. Moreover, almost everybody agrees that if you attack Iran, it will then have a powerful incentive to build nuclear weapons. I think that if it were possible for the US to use force to eliminate Iran’s nuclear program forever, the Obama administration would be tempted to do it. If you could convince Obama and his lieutenants that they could permanently eliminate the program at a relatively cheap cost, and that few Iranians and Americans would be killed, the US would probably do it. But that is simply not possible; we can’t eliminate Iran’s nuclear capability once and for all; the best we can do is set it back a couple of years. Then they will get nuclear weapons and will surely be mad as hornets, and paranoid to boot! This would not be good!

What are the biggest misconceptions that you come across in the discipline of international relations?

What Walt and I wrote on Israel may come of a surprise for those who associate realism with warmongers. In general, I sometimes find that when I’m discussing that I end up agreeing with people who come from very different traditions, more than I agree with other realists. This is especially true in the post-Cold War world, where many of the old ideological and scholarly divides have broken down in important ways. In fact, I sometimes find myself closely allied with people on the far left, and vehemently disagreeing with people on the right. You would expect a realist to be closer in his or her thinking to people on the right rather than the far left. But for me the reverse is often the case these days.

And this is stunning to me. It turns out that contrary to the conventional wisdom, realists are much less willing to use military force than most people on either the left or the right in the US. When I say the left, I’m talking about liberals. When I talk about the right, I’m basically talking about neo-conservatives. The fact is that when you look closely at the American national security elite, and this includes academics, you discover that many liberals and neo-conservatives are powerfully disposed to using military force around the world to serve US interests. Realists, on the other hand, tend to be much more wary about using military force. This means that in many situations—and we saw this in the run-up to the Iraq war—the realists end up opposing hawkish policies being pushed by liberals and neo-conservatives. In those circumstances, what you often find is that realists have more in common with people on the far left, and here I am talking about individuals who are clearly outside of the mainstream or the consensus.

My good friend Steve Walt recently said to me that what’s bizarre about the world today is that he and I are often identified as leftists in the US, despite the fact that we are both card-carrying realists. I’ve run into all sorts of people in recent years who are on the hard left and who are opposed to using military force, who once saw me as the devil incarnate and now view me as a powerful ally. Of course, they find it hard to believe that realists could be opposed to using military force. But the fact is that realists have always been wary about using military force. As I often point out to people, every realist—except for Henry Kissinger—opposed the Vietnam War. The two most public opponents of the Vietnam War in its earliest days were Hans Morgenthau and Walter Lippmann, who were both realists. Almost every realist opposed the 2003 Iraq war as well.

So realists are not warmongers. And very interestingly, it is liberals, who dominate foreign policy in the Democratic Party, and neo-conservatives, who do the same inside the Republican Party, who seem to have a huge appetite for launching wars across the globe. They are birds of a feather when it comes to questions of war and peace. This situation is really quite counter-intuitive and interesting!

In the same line, what’s so offensive about offensive realism? Or, to put it more generally, what is it about realism that makes it so unpopular?

What makes realism so unpopular is that it is a fundamentally amoral theory. Realism says that states should be concerned with the balance of power above all else and should pay little attention to ethical and moral questions; this disturbs most people very much. This kind of thinking especially disturbs people in a liberal society like the US, where there is a deeply held belief that states should act in ethical and moral ways. Many Americans believe in the ‘just war’ theory and the importance of international law, which is not to say that is how the US actually operates in the international system. Realism, in fundamental ways, cuts against this liberal way of thinking about the world. Realism assumes that the world is nasty and brutish and therefore states have to worry mainly about how much power they have, not behaving morally. For realists, power is the currency of international politics; one might even say that for some realists it is the end all and be all. When you think and talk that way, as realists do, you are sure to offend people who are idealistic and naturally gravitate to liberal theories.

It is important to understand that the US has often acted according to the dictates of realism in the past.  But when it does, it describes its behaviour with idealistic or liberal rhetoric. When we go to war in places like Afghanistan or Iraq, we refer to the campaigns as ‘Operation Enduring Freedom’ and “Operation Iraqi Freedom.” We always like to portray our behaviour in noble terms and we like to argue that our behaviour is invariably consistent with international law and ‘just war’ theory. After all, we are the chosen people. We are the city on the hill. As such, we have a responsibility to behave in proper ways and not act like those nasty realists say we should. There’s no question that the US is going to steer clear of describing its behaviour as ‘warlike’. Remember, we used to have a Department of War, which we renamed the Department of Defence. One might argue, given our behaviour since the Cold War ended, that we should rename it the Department of Offence. But, that’s not the American way.

One should be very suspicious of the words that come out of the mouths of American policymakers. One should instead pay attention to their actions, not their rhetoric. Of course, they will occasionally slip up and say in plain English what the US is doing or has done in another country. But, for the most part, they will talk in ways that are designed to make what is often brutish behaviour look benevolent and noble.

One can perhaps summarize your view on international politics as ‘the tragedy of billiard balls in the state of nature’. How can realism help to make sense of the coming tragedy and which billiard balls will be involved?

I think that one big question these days is whether China can rise peacefully. Will it continue to expand at a rapid economic pace and if it does, how will that play out in international politics? If China continues its rise, there will be two big billiard balls in the system, the US and China. The $64,000 question is whether or not those two countries will engage each other in a security competition with the ever-present danger of war. Will those two billiard balls, the US and China, interact with each other in the future in ways that are similar to how the US and the Soviet Union interacted with each other during the Cold War? My answer is that they will, that there is no way that the US and China can avoid an intense security competition, if China continues its impressive rise.

When I give talks and make the case that China cannot rise peacefully, someone in the audience will invariably say: ‘Okay, your argument is interesting and even compelling, but tell me, what can we do to avoid this problem? What are the policies that the US and China should adopt to head this problem off?’ My answer is that there is little China or the US can do to avoid an intense security competition. The core of the problem is twofold: first, there’s no way that either the US or China can trust the other side because of uncertainty about each other’s intentions, especially regarding future intentions. If you ultimately cannot trust the other side, there is a powerful incentive to make your country very powerful in case the other side decides to come after you. Since both countries understand this logic and are governed by it, they end up competing with each other for power.

The second problem is the security dilemma: simply put, the measures states take to defend themselves invariably appear to be offensive in nature to rival states. This means there’s little that China or the US can do to defend itself that won’t look offensive to the other side. Consider the case of Chinese defence spending. Beijing has increased defence spending quite significantly over the past few years. Mind you, they still don’t spend anywhere near as much money on defence as the US does. Indeed, the US spends almost as much money on defence as the rest of the world combined (see graph). So here are the Chinese, who are far behind the US in terms of defence spending, increasing the size of their defence budget. How does the US react? It is highly critical of China and interprets its increased defence spending as offensive in nature. This is evidence, so the argument goes, that the Chinese are potentially dangerous and threaten America’s strategic position in Asia.

The Obama administration then decides it has to react, and does so by announcing that the US is going to ‘pivot toward Asia’. It is going to move additional military forces to the Asia-Pacific region. The US, of course, sees this as a defensive move; it’s just shoring up its defences in the region. But if you’re sitting in Beijing and the US starts moving additional aircraft carriers, attack submarines, and troops into your backyard, it hardly looks like the US is acting defensively to you! America’s behaviour instead looks offensive! It looks threatening.

So, you end up in this tragic situation where there is no way the US and China can avoid competing with each other for power. When I make this argument, someone will usually say to me, ‘One problem I have with your argument, John, is that it’s a self–fulfilling prophecy. If you say that China and the USshould prepare for a security competition with the other side, then of course you’re going to get a security competition. Isn’t that self-fulfilling prophecy, and doesn’t that give you pause?’ And my answer is, ‘Yes, it is a self-fulfilling prophecy, and it does give me pause. But the question is, what’s the alternative? The fact is that neither China nor the US can take the chance that there won’t be trouble down the road. Therefore, even though it creates a self-fulfilling prophecy, both countries have to arm themselves and try to be more powerful than the other.’ And of course, when they arm, what looks defensive to them looks offensive to the other side. There’s no escaping that cruel dilemma, which sits at the heart of international politics.

The sad fact is that you can have a situation where two countries are satisfied with the status quo and have no interest in using military force to alter it, but they still are doomed to compete with each other for power. The reason is that neither side can be certain about the other side’s intentions. Therefore leaders on both sides have to assume the worst case; they have to assume that the other side is a revisionist state, not a status quo power, and compete for power with the other side. That is the tragedy of great power politics.

John J. Mearsheimer is the R. Wendell Harrison Distinguished Service Professor at the University of Chicago. He is the author of numerous books, including Conventional Deterrence, Liddell Hart and the Weight of History, and The Tragedy of Great Power Politics.

• Faculty Profile at the University of Chicago

• Read Mearsheimer’s Imperial by Design (The National Interest 2010) here (pdf)

• Read Mearsheimer’s The Gathering Storm: China’s Challenge to US Power in Asia (Chinese Journal of International Politics 3 (4) 2010) here (pdf)

• Read Mearsheimer & Walt’s The Israel Lobby and US Foreign Policy (2006 working paper) here (pdf)

• Read Mearsheimer’s Structural Realism (in Tim Dunne, Milja Kurki, and Steve Smith (eds.) International Relations Theories: Discipline and Diversity (Oxford University Press) 2006 pp. 71-88) here (pdf)

• Read Mearsheimer & Walt’s An Unnecessary War (Foreign Policy 2003) here (html)

• Read Mearsheimer’s The False Promises of International Institutions (International Security 19 (3) 1995) here (pdf)

• Read Mearsheimer’s Back to the Future: Instability in Europe After the Cold War (International Security 15 (1) 1990) here (pdf)

• More publications of Mearsheimer available here

Θέματα και προϋποθέσεις για την σεμιναριακή συμμετοχή των φοιτητών

Καβάφης και η Οδύσσεια των κρατών και του διεθνούς συστήματος

Θεωρώ τον Κωνσταντίνο Καβάφη ως τον μεγαλύτερο ίσως πολιτικό φιλόσοφο της ιστορίας. Στο τελευταίο μου βιβλίο Κοσμοθεωρία των Εθνών, τι συγκροτεί και συγκρατεί τα κράτη και τον Κόσμο μαζί με τον Κονδύλη ο Καβάφης κατέχει κεντρική θέση. Ο Καβάφης έχει κατά βάση αποτυπώσει τις ουσίες και τα νοήματα που περιέχονται στα έργα του Ομήρου και ιδιαίτερα στην Οδύσσεια. Το τελευταίο, πολλοί εκτιμούν, είναι το σημαντικότερο ίσως κείμενο το οποίο κατά βάση διαμόρφωσε τον πολιτικό πολιτισμό αρχίζοντας από τη κλασική εποχή και την διαμορφωτική φάση πριν από αυτή. Όλα επηρεάστηκαν έκτοτε, κατά την διάρκεια των αιώνων που ακολούθησαν. Από μια άλλη άποψη, η Οδύσσεια είναι το αντίδοτο στο μεγαλύτερο βαρίδιο των ανθρώπων της σύγχρονης εποχής, τις εσχατολογικές ιδέες. Περισσότερα στο προαναφερθέν έργο.

Θερμοπύλες

Να φυλάμε ή να μην φυλάμε Θερμοπύλες. Ποιες; Τον εαυτό μας; Την πατρίδα μας; Τον πλανήτη;

http://www.youtube.com/watch?v=KzFRXoovEbc&NR=1

Τιμή σ’ εκείνους όπου στην ζωή των
ώρισαν και φυλάγουν Θερμοπύλες.
Ποτέ από το χρέος μη κινούντες·
δίκαιοι κ’ ίσοι σ’ όλες των τες πράξεις,
αλλά με λύπη κιόλας κ’ ευσπλαχνία·
γενναίοι οσάκις είναι πλούσιοι, κι όταν
είναι πτωχοί, πάλ’ εις μικρόν γενναίοι,
πάλι συντρέχοντες όσο μπορούνε·
πάντοτε την αλήθεια ομιλούντες,
πλην χωρίς μίσος για τους ψευδομένους.
Και περισσότερη τιμή τους πρέπει
όταν προβλέπουν (και πολλοί προβλέπουν)
πως ο Εφιάλτης θα φανεί στο τέλος,
κ’ οι Μήδοι επί τέλους θα διαβούνε.

Κωνσταντίνος Π. Καβάφης

Πόλεμος

Σύντομη περιγραφή: Το μάθημα ‘Πόλεμος στις Διεθνείς Σχέσεις’, όπως και το «Διπλωματία και Στρατηγική των Μεγάλων Δυνάμεων», διδάσκεται σε ένα προχωρημένο εξάμηνο. Σκοπό έχει να φωτίσει το σημαντικότερο φαινόμενο της ιστορίας, την θέση και τον ρόλο του πολέμου στην διεθνή πολιτική. Συμπεριλαμβάνονται ιστορικά ζητήματα, ο συναφής θεωρητικός προβληματισμός και κυρίως η σχέση πολέμου, πολιτικής και στρατηγικής, σύγχρονα μεγάλα προβλήματα όπως η διασπορά των μέσων μαζικής καταστροφής και οι σχέσεις μεταξύ μικρών και μεγάλων κρατών στην διεθνή πολιτική. Οι διεθνικοί δρώντες εξετάζονται τόσο ως ζήτημα της διεθνούς διακυβέρνησης όσο και ως ζήτημα το οποίο κατά την διάρκεια της μεταψυχροπολεμικής περιόδου αποτέλεσε το αίτιο επεμβάσεων στην διεθνή πολιτική. Η εξέταση αυτών και άλλων πεδίων γίνεται σε αναφορά με κλασικά κείμενα στοχαστών όπως οι Θουκυδίδης, Μακιαβέλι, Κλαούζεβιτς, Κονδύλης, Aron, Bull, Wight, Waltz και Mearsheimer.

Η δήλωση συγγραμμάτων για το φετινό εξάμηνο έχει ως εξής: Π. Ήφαιστος, Ο Πόλεμος και τα αίτιά του

Η υποχρεωτική δήλωση συγγραμμάτων η οποία λόγω περικοπών επανήλθε στο ένα μόνο βιβλίο, δεν είναι περιοριστική. Τα ζητήματα που διδάσκονται στο πρόγραμμα σπουδών απαιτούν συνδυαστική μελέτη σύνθετων και αλληλένδετων γνωστικών πεδίων τα οποία δεν είναι δυνατό να συμπεριλαμβάνονται όλα σε ένα μόνο βιβλίο. Γι’ αυτό, στην βιβλιογραφία συμπεριλαμβάνονται όλα τα βιβλία τα οποία το πανεπιστήμιο έχει προμηθεύσει στους φοιτητές σε παρελθόντα έτη ή στο ίδιο εξάμηνο, βιβλία τα οποία βρίσκονται στην βιβλιοθήκη του πανεπιστημίου και αναρτημένα κείμενα στα οποία θα παραπέμπουμε. Σε κάθε περίπτωση, η διδασκαλία θα καλύψει σφαιρικά και περιεκτικά όλο το γνωστικό πεδίο όπως ορίζεται στο πρόγραμμα σπουδών και ο τελικός έλεγχος γνώσεων θα στηριχθεί σε αυτή.

Οι φοιτητές καλούνται να αναζητήσουν και να μελετήσουν και τα εξής κείμενα ή οποιαδήποτε άλλα σχετίζονται με τα γνωστικά πεδία που διδάσκονται.

Οι διδάσκοντες προτείνουν στους φοιτητές, πέρα από το προτεινόμενο σύγγραμμα  Ο Πόλεμος και τα Αίτια του  να συμβουλευτούν την παρακάτω λίστα συγγραμμάτων για να κατανοήσουν σε βάθος τις έννοιες που θα αναλυθούν στο πλαίσιο του μαθήματος.

Bull, H., Η Άναρχη Κοινωνία, ιδ. κεφ.8.

Mearsheimer, J., Η Τραγωδία της Πολιτικής των Μεγάλων Δυνάμεων, ιδ. κεφ.1,2,3.

Waltz, K., Θεωρία Διεθνούς Πολιτικής, ιδ. εισαγωγή κ. Πλατιά και κεφ.8 και 9.

Waltz, K., Ο Άνθρωπος, το Κράτος και ο Πόλεμος, ιδ. κεφ. 6,7,8.

Κονδύλης, Π., Θεωρία του Πολέμου, ιδ. πρόλογος 1,2,3,6, κεφ. VIII.3, IX (επίμετρο – είναι αναρτημένο στην διεύθυνση http://www.ifestosedu.gr/44%20Kondylis%20collection%20of%20elektronic%20texts.htm).

Gilpin, R., Πόλεμος και Αλλαγή στη Διεθνή Πολιτική, ιδ. κεφ.5 και 6.

Carr, Ε. Η., H εικοσαετής κρίση, ιδ. κεφ.3.

Σημείωση. Στην διεύθυνση http://www.ifestosedu.gr/61bibliografia%20students.htm   θα βρείτε περισσότερες πληροφορίες για αυτά και άλλα βιβλία. Το ίδιο στην διεύθυνση http://www.ifestosedu.gr/82GoodBooks.htm

Επίσης στην ιστοσελίδα http://www.ifestosedu.gr  δείτε τα παρακάτω:

ΔΟΚΙΜΙΑ – ΑΡΘΡΑ – ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ αναρτημένα στην σελίδα www.ifestosedu.gr

Διεθνές σύστημα-Πολιτικές όψεις

►Θουκυδίδης: Ο Διάλογος Αθηναίων-Μηλίων

►Ο Θουκυδίδης και οι σύγχρονες διεθνείς σχέσεις.

►Θουκυδίδης-Παράδειγμα Διεθνών Σχέσεων

►Συλλογική Ασφάλεια, Διεθνές Δίκαιο και θανατηφόρες αιτιολογήσεις.

►Μέσα Μαζικής Καταστροφής

►Κοινωνικοπολιτική δομή του κόσμου, διεθνής διακυβέρνηση και συλλογική ασφάλεια

►Η Βία Στις Διεθνείς Σχέσεις

►Ομιλία, 8.5.2011: Η διαχρονικότητα του πολέμου

►Γιώργος Κοντογιώργης, H κρίση της ειρήνης και οι ρίζες του πολέμου. Το ερμηνευτικό έλλειμμα της νεοτερικότητας (κλικ για μετάβαση πιο κάτω)

Παράθεση αξονικών θέσεων και γνωστών αποφθεγμάτων

Θέση:

1. Ο πόλεμος υπήρχε πάντοτε από καταβολής κόσμου και συνεχίζει να υπάρχει ως φαινόμενο που εκδηλώνεται μεταξύ οργανωμένων κυρίαρχων συλλογικών οντοτήτων.
2. Για κάποιους μυστήριους λόγους καθ’ όλη την διάρκεια της ιστορικής διαχρονίας ο πόλεμος ήταν ο σημαντικότερος διαμορφωτικός παράγοντας του ανθρώπινου συλλογικού γίγνεσθαι.
3. Παρά το ότι ο πολιτικός πολιτισμός των διακρατικών σχέσεων καθιέρωσε συλλογική ασφάλεια και δεσμεύει τα κράτη για ειρηνική επίλυση των διαφορών, ο πόλεμος θα συνεχίζει να υπάρχει όσο θα υπάρχουν αίτια πολέμου (βλ. πιο κάτω).
4. (Gilpin R.) Η ασφάλεια συλλογικών οντοτήτων η πρωταρχική αξία και το πρωταρχικό κριτήριο επιβίωσης και ευημερίας (βλ. πιο κάτω).
5. Η αποτροπή πολέμου και αν χρειαστεί η επιτυχής αμυντική εκτέλεσή του συνεχίζει να είναι το κυριότερο εργαλείο των φιλειρηνικών κρατών κατά όσων απειλούν την ανεξαρτησία-ελευθερία της κοινωνίας τους.
6. Οι Ένοπλες Δυνάμεις κάθε φιλειρηνικού κράτους είναι θεσμός συλλογικής ελευθερίας και η θέση / ρόλος τους είναι ανάλογης και αντίστοιχης ηθικής βαθμίδας όσο και η ανθρώπινη ελευθερία.

Martin Wight, Διεθνής Θεωρία (Εκδ. Ποιότητα) σελ. 263: «Μπορεί κανείς να αξιολογήσει την εμβρίθεια και την οξυδέρκεια ενός επιστήμονα των διεθνών σχέσεων μελετώντας την άποψή του για τον πόλεμο»

Μάρξ: «Η βία είναι η μαμή κάθε παλαιάς κοινωνίας που εγκυμονεί μια νέα»

Άγιος Αυγουστίνος: «οι πόλεμοι διεξάγονται με επιθυμία την ειρήνη (μετά την νίκη)»

Burke: «Εν τη απουσία ανώτερης παγκόσμιας αρχής, είναι το μόνο μέσο που διαμορφώνει και ορίζει τι είναι διακρατική δικαιοσύνη»

Grotius: «πόλεμος αναπόφευκτος γι’ αυτό θα πρέπει να μετριαστούν οι συνέπειές του»

(γι’ αυτό δημιουργήθηκε και αναπτύχθηκε διεθνές δίκαιο πολέμου & διεθνές δίκαιο: δικαίωμα άμυνας)

Δίκαιος πόλεμος: παρά τις πολλές συζητήσεις υπάρχει καθολική διαφωνία ανάλογα με τον φορέα του επιχειρήματος. Έννοια κυρίως θρησκευτικής ή επαναστατικής υφής …

(ΝΒ. Διάκριση αναθεωρητικού κράτους-φιλειρηνικού κράτους ….).

Στάλιν: «Δεν είμαστε κατά όλων των πολέμων. Είμαστε κατά των ιμπεριαλιστικών πολέμων., καθώς αυτοί είναι αντ-επαναστατικοί πόλεμοι. Αλλά είμαστε υπέρ των απελευθερωτικών, αντι-ιμπεριαλιστικών, επαναστατικών πολέμων …»

            Επισήμανση: Πόσοι συμφωνούν και πόσοι διαφωνούν με αυτές τις θέσεις και πόσοι από αυτούς που συμφωνούν ή διαφωνούν είναι έτοιμοι να επιδοθούν σε πόλεμο με τους αντίθετούς τους είτε επειδή διαφωνούν είτε επειδή συμφωνούν. Μέμνησον την ιστορία των τελευταίων εκατό χρόνων και τις εκατόμβες ….

20ς αιώνας: Παράδοξο: με βάση τις συμφωνίες μεταξύ των κρατών για συλλογική ασφάλεια (ΟΗΕ) και ειρηνική επίλυση των διαφορών ο πόλεμος είναι ουσιαστικά άνομος και παράνομος. Εν τούτοις, λόγω ελλείμματος κριτηρίων προσδιορισμού της διακρατικής δικαιοσύνης (που δηλαδή είναι δίκαιο να οριοθετούνται τα σύνορα μεταξύ των κυρίαρχων κρατών ή ποιος θα πρέπει να αποφαίνεται όταν συγκρούονται τα συμφέροντά τους) και λόγω ύπαρξης αιτιών πολέμου, ο πόλεμος είναι συχνότατο φαινόμενο.

Clausewitz: «Ο πόλεμος είναι η συνέχεια της πολιτικής με άλλα μέσα»

Rawls: «Σωστός ο Κλάουζεβιτσς, γι’ αυτό θα πρέπει να προσδιορίσουμε τα πολιτικά κριτήρια που διέπουν τον πόλεμο»

Προορισμός και ιστορικό επίτευγμα κράτους: τερμάτισε τον πόλεμο στο εσωτερικό κάθε κυρίαρχου κράτους.

1. Λόγω αιτιών πολέμου συνεχίζονται οι διακρατικοί πόλεμοι.
2. Με τη νομιμοποίηση ενός συστήματος διανεμητικής δικαιοσύνης νομιμοποίησε τρόπους ειρηνικών πολιτικών αλλαγών.
3. Διακρίνουμε ειρήνη του κατακτητή (αυτοκρατορία, ηγεμονισμός) από την νομιμοποιημένη τάξη-δικαιοσύνη που υπάρχει στο εσωτερικό κάθε κυρίαρχου κράτους.
4. Δημιουργία παγκόσμιου κράτους θα σήμαινε τερματισμό του πολέμου σε κάθε εκδοχή του.

Robert Gilpin

1. Ως αφετηρία κάθε σοβαρής διεθνολογικής συζήτησης απαιτείται να υπάρχει συναίνεση για το γεγονός πως οι διεθνείς σχέσεις είναι ουσιαστικά συγκρουσιακού χαρακτήρα: Κανόνας είναι αναρχία και εξαίρεση η τάξη, η δικαιοσύνη και η ηθική.
2. Αυτή η αντικειμενική διαπίστωση δεν προκρίνει την πολιτική και ηθική στάση κάποιου αλλά ότι μια  αληθής-ρεαλιστική εκτίμηση των διεθνών σχέσεων απαιτεί ανάλυση του κόσμου όπως είναι και όχι όπως θα θέλαμε να είναι και πως η ισχύς είναι ο καθοριστικός παράγων των διεθνών πολιτικών δρώμενων.
3. Καθ’ όλη τη διάρκεια της γνωστής ιστορίας, βασική μονάδα κοινωνικής οργάνωσης στον διεθνή χώρο και θεμέλιο των πολιτικών σχέσεων είναι η «ομάδα» και όχι τα άτομα ή οι τάξεις.
4. Σ’ ένα κόσμο με ανεπάρκεια πόρων οι άνθρωποι βρίσκονται αντιμέτωποι για τη διανομή τους ως ομάδες και όχι ως άτομα.
5. Ο «homo sapiens» είναι είδος ανήκων σε φυλές στις οποίες, για τους περισσότερους από εμάς, η πίστη και νομιμοφροσύνη είναι υπεράνω όλων των άλλων κριτηρίων ή παραγόντων εκτός της οικογένειας.
6. Στα νεότερα χρόνια, αυτές τις ανταγωνιζόμενες ομάδες-φυλές τις ονομάσαμε “έθνη-κράτη” και την πίστη-νομιμοφροσύνη σ’ αυτά “πατριωτισμό-εθνικισμό”…
7. Αν και η μορφή και ο χαρακτήρας αυτών των ομάδων μεταβάλλεται – φυλές, βασίλεια, αυτοκρατορίες, έθνη-κράτη – κατά καιρούς λόγω οικονομικών, δημογραφικών και τεχνολογικών αλλαγών, ατυχώς, η θεμελιώδης συγκρουσιακή φύση της μεταξύ τους σχέσης δεν μεταβάλλεται».
8. Στις πολιτικές σχέσεις όλων των ειδών και όλων των επιπέδων παρατηρείται πως η ισχύς και η ασφάλεια ιεραρχούνται στην πιο ψηλή βαθμίδα των συλλογικών προτεραιοτήτων.
9. Παραπέμποντας στον Θουκυδίδη, ο Gilpin συνεχίζει αναφέροντας πως η συμπεριφορά των ανθρώπων επηρεάζεται από διάφορους παράγοντες ή κριτήρια όπως τιμή, απληστία και προπαντός φόβο τα οποία συναρτώνται άμεσα με την ισχύ, την θέση και τον ρόλο. Αν και η ισχύς δεν είναι το μόνο κριτήριο. Είναι αλήθεια ότι οι άνθρωποι, επιβραβεύουν, επίσης, την αλήθεια, την αρετή, την καλοσύνη και την ομορφιά.
10. Πλην όμως, όλες οι πιο πάνω αγαθές επιδιώξεις και ηθικά κριτήρια ΧΆΝΟΝΤΑΙ, εάν, υπό συνθήκες συνεχών και έντονων αγώνων ισχύος μεταξύ των κοινωνικών ομάδων, δεν διασφαλιστούν

Θέση:

1. Διακρατικός πόλεμος θα υπάρχει όσο υπάρχουν αίτια πολέμου
2.  Ενδοκρατική βία θα υπάρχει όσο υπάρχουν κράτη ασταθή, πολιτικής ανθρωπολογίας εσωτερικά διαφοροποιημένης, ανομοιογενούς και ετερογενούς και ευάλωτα στις ηγεμονικές αξιώσεις.
3. Οι ηγεμονική πόλεμοι (επιθετική επιδίωξη απόκτησης μεριδίου της παγκόσμιας ισχύος εκ μέρους των μεγάλων δυνάμεων είναι το κυριότερο αίτιο πολέμου: βλ. σελ. 351  του συγκλονιστικού αριστουργήματος του Robert Gilpin Πόλεμος και αλλαγή στην διεθνή πολιτική: «Ο τερματισμός ενός ηγεμονικού πολέμου είναι η απαρχή ενός ακόμη κύκλου μεγέθυνσης-ανάπτυξης, επέκτασης και τελικής παρακμής. Ο νόμος της άνισης ανάπτυξης συνεχίζει να ανακατανέμει την ισχύ υπονομεύοντας έτσι το status quo που εγκαθιδρύθηκε από τον τελευταίο ηγεμονικό αγώνα. Η ανισορροπία αντικαθιστά την ισορροπία και ο κόσμος κινείται προς ένα νέο γύρο ηγεμονικής σύγκρουσης. Πάντα ήταν και πάντα θα είναι έτσι, μέχρις ότου οι άνθρωποι είτε καταστραφούν είτε μάθουν να αναπτύσσουν ένα αποτελεσματικό μηχανισμό ειρηνικής αλλαγής».

Κύρια αίτια πολέμου (σημαντικότεροι αναλυτές: Θουκυδίδης,Gilpin):

–η άνιση ανάπτυξη (σ’ όλες τις πιθανές εκφάνσεις: οικονομικές, στρατιωτικές, πληθυσμιακές, εδαφικές, ιδεολογικές, κτλ)  μεταξύ των πολιτικά κυρίαρχων συλλογικών οντοτήτων,

–η άνιση κατανομή ισχύος και η κατά συνέπεια έγερση ηγεμονικών αξιώσεων,

–οι ηγεμονικοί ανταγωνισμοί,

–τα παράγωγα διλήμματα ασφαλείας

–τα κατάλοιπα διασυνοριακών εχθροτήτων απόρροια του ιστορικού Πολιτειακού γίγνεσθαι,

–η αποκέντρωση δικαίου, ηθικής, δικαιοσύνης, τάξης στις «Πολιτείες» και κατά συνέπεια η αναποτελεσματικότητα των διεθνών θεσμών τάξης,

–η απουσία ηθικών-δικαιακών κριτηρίων σταθεροποίησης των κυριαρχικών οριοθετήσεων της διακρατικής τάξης (η ύπαρξη και εφαρμογή των οποίων θα έκανε την συλλογική ασφάλειας αποτελεσματική),

–το έλλειμμα επαρκούς διακυβερνητικού ελέγχου των διεθνικών φαινομένων

[ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Τα αίτια πολέμου είναι παρεμβαλλόμενες μεταβλητές μεταξύ ενός ιδεατού ειρηνικού-σταθερού διακρατικού συστήματος και του υπαρκτού διακρατικού συστήματος των νεότερων χρόνων. Ουσιαστικά, ανεξάρτητα προσέγγισης ή μεθόδου, η ποιοτική βαθμίδα μιας διεθνολογικής ανάλυσης είναι συνάρτηση του κατά πόσο συνεκτιμά τα αίτια πολέμου και του κατά πόσο προσφέρει αξιόπιστες ερμηνείες για τα διλήμματα, τα προβλήματα και τις επιπτώσεις στους θεσμούς ισότιμης διακρατικής

Το παρόν θα αναρτηθεί στην ιστοσελίδα του πανεπιστημίου και στην ιστοσελίδα www.ifestosedu.gr όπου και θα ενημερώνεται διαρκώς κατά την διάρκεια του εξαμήνου.

Γιώργος Κοντογιώργης, Η κρίση της ειρήνης και οι ρίζες του πολέμου

Παρασκευή, 16 Απρίλιος 2010 07:00

http://antifono.gr/portal/%CE%A0%CF%81%CF%8C%CF%83%CF%89%CF%80%CE%B1/%CE%9A%CE%BF%CE%BD%CF%84%CE%BF%CE%B3%CE%B9%CF%8E%CF%81%CE%B3%CE%B7%CF%82/%CE%91%CF%81%CE%B8%CF%81%CE%BF%CE%B3%CF%81%CE%B1%CF%86%CE%AF%CE%B1/2008-h-%CE%BA%CF%81%CE%AF%CF%83%CE%B7-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%B5%CE%B9%CF%81%CE%AE%CE%BD%CE%B7%CF%82-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CE%BF%CE%B9-%CF%81%CE%AF%CE%B6%CE%B5%CF%82-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%AD%CE%BC%CE%BF%CF%85-%CE%A4%CE%BF-%CE%B5%CF%81%CE%BC%CE%B7%CE%BD%CE%B5%CF%85%CF%84%CE%B9%CE%BA%CF%8C-%CE%AD%CE%BB%CE%BB%CE%B5%CE%B9%CE%BC%CE%BC%CE%B1-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%BD%CE%B5%CE%BF%CF%84%CE%B5%CF%81%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CF%84%CE%B7%CF%84%CE%B1%CF%82.html

Όλες οι θεωρίες του πολέμου και της ειρήνης λαμβάνουν ως δεδομένη την κρατοκεντρική συγκρότηση της ανθρωπότητας. Με τον όρο κρατοκεντρισμός ορίζουμε την προσέγγιση του συνόλου κοσμοσυστήματος ως του αθροίσματος των κοινωνιών που συνυπάρχουν στον πλανήτη γη. Εκτιμάται δηλαδή ότι η δομή αυτή του κοσμοσυστήματος είναι οριστική, έτσι ήταν ανέκαθεν και, επομένως, θα είναι ανεξέλικτη και στο μέλλον. Απόρροια του γεγονότος αυτού είναι και η επιλογή της νεοτερικής επιστήμης να μη συνδέει το ζήτημα του πολέμου και της ειρήνης με το είδος και, κατ’ επέκταση, με την τυπολογία των κοινωνιών παρά μόνο με τη μορφολογία των πολιτευμάτων που απαντώνται στην εποχή μας.

Εντούτοις, το ερώτημα της εξελιξιμότητας ή μη της κρατοκεντρικής δομής το κόσμου παραμένει ανοιχτό, όπως ακριβώς και οι φάσεις του εν γένει κοσμοσυστήματος, καθώς από αυτές εξαρτάται το αντικείμενο του πολέμου ή το κοινωνικό πλαίσιο της ειρήνης.

1. Οι κρατούσες θεωρίες για τον πόλεμο και την ειρήνη.

Η καθολικά αποδεκτή άποψη είναι ότι η διαλεκτική του πολέμου και της ειρήνης είναι νομοτελειακά αναπόφευκτη¹. Ως εκ τούτου η προσοχή εστιάζεται στη δικαιολόγηση ή στην καταδίκη του πολέμου, στην θέσπιση ορίων και κανόνων για την διεξαγωγή του και, συνακόλουθα, για την μείωση της σκληρότητάς του. Συγχρόνως, καταβάλλεται προσπάθεια οικοδόμησης διαδικασιών για τη ρύθμιση των σχέσεων μεταξύ των κρατών, οι οποίες να εξαντλούν τις δυνατότητες της ειρήνης. Στο πλαίσιο αυτό, οι πόλεμοι ταξινομούνται σε δίκαιους και άδικους, σε επιθετικούς και αμυντικούς και, ακόμη, σε συνάρτηση με το σκοπό τους².

Ως προς την αιτιολογία του φαινομένου του πολέμου διατυπώνονται διάφορες υποθέσεις, οι οποίες εκπορεύονται από τις γενικότερες θεωρήσεις του κόσμου, όπως για παράδειγμα εκείνες του φιλελευθερισμού και του μαρξισμού. Υποθέσεις που ουσιαστικά διαφοροποιούνται μόνον ως προς τις ειδικότερες εκδηλώσεις του διακυβεύματος, όπως η διερμήνευση των συμφερόντων (οικονομικά, ταξικά, εθνικά, θρησκευτικά κλπ) που λειτουργούν ως κίνητρο ή η αναζήτηση των συνεπαγομένων ψυχολογικών “αιτίων” του πολέμου κλπ³.

Συνοδός του εγχειρήματος να ανασυγκροτηθεί η παγκόσμια τάξη, μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού, υπό την ηγεσία του αγγλοσαξονικού παράγοντα, υπήρξε η επεξεργασία μιας πλήρους θεωρίας που συνδέει το διακύβευμα του πολέμου και της ειρήνης με τον πολιτισμό. Το ιδιαίτερο της θεωρίας αυτής έγκειται στο ότι διατείνεται αφενός ότι ο πολιτισμός είναι περίπου ταυτολογικό ισοδύναμο της θρησκείας και αφετέρου ότι η οικείωση ή όχι μιας κοινωνίας με τη «δημοκρατία» συνδέεται ευθέως με το θρησκευτικό της βίωμα. Η θεωρία της “δημοκρατικής ειρήνης” διατείνεται ακριβώς ότι η διάχυση της δημοκρατίας στον κόσμο θα φέρει την ειρήνη⁴.

Η υπόθεση αυτή λαμβάνει ως δεδομένο ότι η δημοκρατία είναι στενά συνυφασμένη με την ειρήνη, εν αντιθέσει προς τα λοιπά και, συγκεκριμένα, με τα αυταρχικά καθεστώτα που είναι περισσότερο επιρρεπή στον πόλεμο. Στην ίδια ουσιαστικά κατεύθυνση κινούνται επίσης διάφορα “ειρηνιστικά”, όπως αυτοαποκαλούνται, κινήματα τα οποία επιχειρούν να συνδέσουν την ειρήνη άλλοτε με το είδος της πολιτείας άλλοτε της οικονομίας και συχνά με άλλα στοιχεία της διακρατικής λειτουργίας⁵.

Οι υποθέσεις αυτές θα έπρεπε λογικά να συνοδεύονται από ένα εδραίο αποδεικτικό υλικό που να συγκροτεί την θεωρητική του βάση. Τούτο όμως δεν συμβαίνει, καθώς όλες παραμένουν εγκιβωτισμένες στη στατιστική παρατήρηση και κατευθύνονται μάλλον από ιδεολογικές επιλογές παρά από τη γνωσιολογία της επιστήμης. Ακόμη, όμως, και τα συμβάντα του Μεσοπολέμου, που πιστεύεται ότι αναδεικνύουν τη συγγένεια του ολοκληρωτικού φαινομένου με τον πόλεμο, μπορούν να ερμηνεύσουν την καθόλα μεταβατική από ανθρωποκεντρική άποψη εποχή που διερχόταν τότε ο ευρωπαϊκός κόσμος, δεν είναι όμως ικανά να λειτουργήσουν ως παράδειγμα για τη σπουδή του φαινομένου. Θα λέγαμε μάλιστα ότι εάν επιχειρούσαμε να υποβάλουμε τους πολέμους της μετά τον Β’ Μεγάλο Πόλεμο εποχής σε στατιστική δοκιμασία θα προέκυπτε ότι στο σύνολό τους σχεδόν επιχειρήθηκαν από “δημοκρατικές” δυνάμεις στο όνομα της “δημοκρατίας”, της “οικονομίας της αγοράς” κλπ. Η νομιμοποίηση, εν προκειμένω, των πολέμων αυτών με την κατάταξή τους στην κατηγορία του “δίκαιου πολέμου”, δυνάμει του υποτιθέμενου “κινήτρου” τους (της δημοκρατίας, των δικαιωμάτων, της ελευθερίας) δεν αναιρεί την εν λόγω διαπίστωση.

Εξίσου ενδιαφέρουσα είναι και η επισήμανση ότι η προβληματική για τη συσχέτιση του πολέμου (ή της ειρήνης) με το είδος της πολιτείας περιορίζεται στην πολιτική τυπολογία της νεότερης εποχής. Το ιδιαίτερο της τυπολογίας αυτής είναι ότι λαμβάνει ως αυτονόητα ορισμένα ερωτήματα που εξορισμού όφειλαν να είναι ζητούμενα. Το ένα, ότι ο κόσμος γενικά έχει να επιλέξει μονοσήμαντα ανάμεσα στα δημοκρατικά και στα αυταρχικά καθεστώτα. Το άλλο, ότι το σημερινό σύστημα είναι δημοκρατικό.

Στο πλαίσιο αυτό, ορισμένοι διανοητές επιχείρησαν να διατυπώσουν μια γενική θεωρία της ειρήνης με φιλοδοξία καθολικής εφαρμογής και πρόσημο την κατάργηση του πολέμου. Ονομαστότερη είναι αυτή του Εμμανουήλ Καντ⁶.

Σε ό,τι μας αφορά εκτιμούμε ότι οι θεωρίες αυτές δεν έχουν καμία επιστημονική και, κατ’ επέκταση, πραγματολογική θεμελίωση. Ταξινομούνται, ως εκ τούτου, στην περιοχή των διανοητικών ασκήσεων (οι θεωρίες περί της «αιώνιας» ή της διαρκούς ειρήνης) ή είναι απολογητικές της ηγεμονικής τάξης που κυριαρχεί κάθε φορά στον κόσμο. Επιπλέον, στο μέτρο που οι θεωρίες περί της «διαρκούς» ειρήνης δεν εγγράφονται στην προοπτική μιας καθολικής γνωσιολογίας που να επιβεβαιώνεται από την φύση του κοινωνικού φαινομένου ορίζονται ως ουτοπικές.

Στις σελίδες που ακολουθούν θα επιχειρήσουμε να διαγράψουμε τη διαλεκτική του πολέμου και της ειρήνης με βάση την κοσμοσυστημική γνωσιολογία.

1. Ο πόλεμος ως παράγωγο φαινόμενο του κρατοκεντρισμού.

Θεμελιώδης αιτία του πολέμου είναι, κατά την κοσμοσυστημική γνωσιολογία, ο κρατοκεντρισμός. Εννοούμε με αυτό τη συγκρότηση της ανθρωπότητας σε πολιτειακές κοινωνίες/κράτη που όλα μαζί αρθρώνουν οργανικά ένα ή περισσότερα κοσμοσυστήματα. Η πολυπολιτειακή αυτή συγκρότηση του κόσμου τροφοδοτεί τη διαφορετικότητα των συμφερόντων, κυρίως όμως παρέχει την πολιτική δυνατότητα στις κοινωνικές ομάδες να τα υποστηρίζουν με το επιχείρημα της ισχύος. Το κανονιστικό πλαίσιο που ρυθμίζει τις διακρατικές σχέσεις συγκροτεί “τάξη” όχι “σύστημα”, πράγμα που σημαίνει ότι νομιμοποιεί την “αυτοδικία” ή, με διαφορετική διατύπωση, επιδιώκει απλώς την τακτοποίηση των όρων επίκλησης της ισχύος και όχι την υποταγή της σε ένα κανονιστικό πλαίσιο που θα έθετε τον πόλεμο εκτός νόμου⁷.

Πρέπει να ειπωθεί ότι η κρατοκεντρική αυτή αντίληψη του κόσμου αποτελεί την αξιωματική βεβαιότητα τόσο της (κλασικής) ελληνικής όσο και της νεότερης γραμματείας. Εάν, επομένως, αποδεχθούμε την άποψη ότι ο κρατοκεντρισμός αποτελεί την τελεολογικά αδιαμφισβήτητη πολιτειακή συγκρότηση της ανθρωπότητας, η προβληματική μας για τη διαλεκτική του πολέμου και της ειρήνης θα όφειλε να εγγραφεί ως υποκεφάλαιο στη λογική της.

Η διαβεβαίωση αυτή εγείρει επομένως το ερώτημα εάν είναι αληθές πως το τέλος του πολέμου θα επέλθει εξ ανάγκης μόνο με το τέλος των κρατών. Η αξία της διερώτησης αυτής οφείλει να παραλληλισθεί με το δόγμα του Κ. Μαρξ ότι το τέλος του κράτους θα επέλθει με το τέλος των τάξεων και ότι, επομένως, η κατάργηση των τάξεων θα επιφέρει επίσης το τέλος του πολέμου. Πέραν του ότι οι υποθέσεις αυτές ελέγχονται για τη γνωσιολογική τους επάρκεια, πρέπει να ειπωθεί ότι δεν διευκρινίζουν τι θα διαδεχθεί το τέλος του κράτους ή, από μια άλλη άποψη, το τέλος των τάξεων. Επιπλέον, εδράζονται σε δυο διακριτές μεν αλλά εξίσου εσφαλμένες λογικά αφετηρίες. Η πρώτη είναι ότι το κράτος ενσαρκώνει εκ φύσεως, δηλαδή νομοτελειακά το πολιτικό σύστημα, οπότε συνάγεται ότι δεν είναι νοητή η συγκρότηση των κοινωνιών χωρίς τη διαφοροποίηση μεταξύ κυβερνώντων και κυβερνωμένων και, κατ’ επέκταση, η ενσάρκωση του πολιτικού συστήματος από την κοινωνία των πολιτών. Και η δεύτερη, ότι το σύνολο κοσμοσύστημα δομείται μονοσήμαντα στη βάση του κρατοκεντρισμού. Οι αφετηρίες αυτές, είναι λογικά εσφαλμένες διότι ανάγουν ένα συγκεκριμένο στάδιο της ανθρωποκεντρικής εξέλιξης των κοινωνιών, στο οποίο αντιστοιχούν, σε καθολικό και ανυπέρβλητο διακύβευμα. Το γεγονός ακριβώς αυτό κάνει ώστε να συλλαμβάνονται ως γνωσιολογικά και μεθοδολογικά ανεπαρκείς.

Εντούτοις, η κοσμοσυστημική γνωσιολογία διδάσκει ότι ο κρατοκεντρισμός δεν αποτελεί αξιωματική σταθερά της ανθρώπινης ιστορίας αλλ’απλώς φάση του⁸. Απαντάται ως φαινόμενο κατά την προ-ανθρωποκεντρική εποχή -την πρωτόγονη και τη δεσποτική- καθώς και κατά την πρώτη φάση του ανθρωποκεντρικού κοσμοσυστήματος. Αυτό σημαίνει ότι, όσον αφορά στο ανθρωποκεντρικό κοσμοσύστημα, αναγνωρίζεται μια περαιτέρω φάση ωριμότητας στην οποία παρακάμπτεται ο κρατοκεντρισμός και, ως εκ τούτου, η θεμελιώδης αιτία του πολέμου. Ποια είναι ακριβώς αυτή η φάση και σε τί έγκειται το πραγματολογικό της υπόβαθρο;

Για να παρακολουθήσουμε το συλλογισμό αυτό είναι αναγκαίο να επιστρέψουμε στην θεμελιώδη υπόθεση της κοσμοσυστημική γνωσιολογίας. Η υπόθεση αυτή προσεγγίζει τον κόσμο υπό το πρίσμα του συνόλου των κοινωνιών, οι οποίες έχουν κοινά θεμέλια/παραμέτρους, ιδεολογικές και θεσμικές ορίζουσες, δηλαδή εσωτερική αυτάρκεια. Το σύνολο των κοινωνιών αυτών το αποκαλούμε κοσμοσύστημα. Ιστορικά, διακρίνουμε δυο τύπους κοσμοσυστημάτων, το δεσποτικό που προηγήθηκε και το ανθρωποκεντρικό⁹.

Μέτρο για τον ορισμό και, επομένως, για τη διάκριση των δύο αυτών κοσμοσυστημικών τύπων αποτελεί προφανώς η ιδιοσυστασία των κοινωνιών τους και, συγκεκριμένα, η ύπαρξη ή μη της ελευθερίας¹⁰. Η ελευθερία στην κοσμοσυστημική γνωσιολογία καλύπτει ως έννοια το σύνολο των εκδηλώσεων του κοινωνικού βίου των ανθρώπων. Το ανάπτυγμά της όμως εξαρτάται από το ανθρωποκεντρικό ανάπτυγμα του κοσμοσυστήματος. Κατά τούτο, η ελευθερία προσδιορίζει την εσωτερική τυπολογία, δηλαδή τις εξελικτικές του φάσεις.

Το κοσμοσύστημα καλύπτει καταρχήν το σύνολο του πλανήτη γη. Λέμε καταρχήν διότι για μια ορισμένη περίοδο της ανθρώπινης ιστορίας συνέβη να αναγνωρίζεται η συνύπαρξη δύο κοσμοσυστημάτων, τα οποία, αν και επικοινωνούν μεταξύ τους, διαθέτουν ιδίαν εσωτερική λογική/βίο με γνώμονα τα στοιχεία που τα ορίζουν. Αναφέρομαι στο δεσποτικό και στο ανθρωποκεντρικό κοσμοσύστημα, το οποίο εξομοιώνεται ταυτολογικά με τον ελληνισμό επειδή αυτός το δημιούργησε και το διακίνησε ως η μήτρα του έως το τέλος.

Σε ό,τι μας αφορά εδώ, επισημαίνουμε ότι η ελευθερία προσεγγίζεται υπό ένα διπλό πρίσμα: ως προς την εσωτερική της ανάπτυξη, δηλαδή σε σχέση με τα πεδία της κοινωνικής ζωής που καλύπτει, τα οποία συμβατικά ταξινομούμε σε ατομικό, κοινωνικό και πολιτικό. Και ως προς το κοσμοσυστημικό της ανάπτυγμα που συμπίπτει με τις εξελικτικές φάσεις του ανθρωποκεντρισμού.

Και οι δύο αυτές περιοχές της ελευθερίας συνδέονται ευθέως με το ζήτημα του πολέμου. Η πρώτη διότι, όπως θα δούμε, αποφασίζει για το πώς θα ορίσουμε την πολιτική ως φαινόμενο. Η ελευθερία είναι απολύτως ασύμβατη με την πρόσληψη της πολιτικής ως δύναμης και, πολλώ μάλλον, με την έννοια του πολέμου. Η δεύτερη, διότι οριοθετεί το πεδίο της εμπραγμάτωσης της ελευθερίας. Εάν λόγου χάριν η ελευθερία θα περιορισθεί στο εσωτερικό του κράτους ή θα διακτινωθεί πέραν αυτού και, μάλιστα, στο σύνολο κοσμοσύστημα. Στην πρώτη περίπτωση, αφήνεται το έδαφος ελεύθερο ώστε οι διακρατικές σχέσεις να ρυθμισθούν με όρους δύναμης και, συνεπώς, με γνώμονα τον αποκλεισμό της ανθρώπινης αυτονομίας. Στην άλλη, το διακύβευμα της ελευθερίας, στο μέτρο που καλύπτει επίσης το πεδίο των διακρατικών σχέσεων λειτουργεί απαγορευτικά για τη συγκρότηση και τη διαχείριση του πολιτικού φαινομένου υπό το πρίσμα της ισχύος.

Από τα ανωτέρω συνάγεται ότι η τυπολογία του ανθρωποκεντρικού κοσμοσυστήματος περιλαμβάνει δύο επάλληλα στάδια στην ανάπτυξή του: στο ένα, το κρατοκεντρικό, κατά το οποίο η ελευθερία εμπραγματώνεται αποκλειστικά στο εσωτερικό των θεμελιωδών κοινωνών (στο κράτος), ενώ στο δεύτερο, η ελευθερία ασκείται στο σύνολο ή, τουλάχιστον, σε ένα ευρύ πεδίο του κοσμοσυστήματος.

Στο μέτρο επομένως που η ελευθερία για να υποστασιοποιηθεί απαιτεί την οικοδόμηση θεσμών που θα κανονικοποιούν το πεδίο της άσκησή της θα πρέπει να υποθέσουμε ότι και στο πέραν του κράτους περιβάλλον απαιτείται η υπέρβαση των σχέσεων ηγεμονίας και, ουσιαστικά, της “αυτοδικίας” ή, με άλλα λόγια, του κρατοκεντρισμού. Ώστε, η εμπραγμάτωση της ελευθερίας στο σύνολο κοσμοσύστημα προϋποθέτει την οικοδόμηση μιας μετα-κρατοκεντρικής ή οικουμενικής πολιτειακής οντότητας που θα διασφαλίζει την απόλαυσή της. Οπωσδήποτε, η μετάβαση στην οικουμένη δεν συνεπάγεται την κατάργηση του κρατοκεντρισμού, αλλά τη συγκρότηση μιας υπερκείμενης πολιτειακής οντότητας που θα λειτουργεί εναρμονιστικά στο σύνολο και θα συμπολιτεύεται με τις θεμελιώδεις πολιτειακές κοινωνίες με πρόσημο την ειρήνη και, κατ’ επέκταση, την ελευθερία¹¹.

Η τυπολογική αυτή διακτίνωση του ανθρωποκεντρικού κοσμοσυστήματος σε δύο φάσεις, την κρατοκεντρική και την οικουμενική, δεν αποτελεί εφεύρημα του νου, αλλά σπουδής του εξελικτικού γίγνεσθαι του ελληνικού κόσμου, ο οποίος ενσάρκωσε ιστορικά το ανθρωποκεντρικό κοσμοσύστημα μικρής κλίμακας (της πόλης). Όντως, ο ελληνισμός παρουσιάζει το μοναδικό πλεονέκτημα να μας προσφέρει ένα ολοκληρωμένο ανθρωποκεντρικά κοσμοσυστημικό παράδειγμα. Στο παράδειγμα αυτό, αναδεικνύεται τόσο η διαλεκτική της σχέσης ανάμεσα στην ενδοκρατική ελευθερία -στις διάφορες φάσεις της-και στη διακρατική δεσποτική «βαρβαρότητα» -η πολιτική ως δύναμη- όσο και το αποτέλεσμα της υπέρβασης του κρατοκεντρισμού, με την οικουμενική διακτίνωση της ελευθερίας¹².

Στο ελληνικό κοσμοσύστημα διαπιστώνουμε λοιπόν ότι ο πόλεμος υπήρξε φαινόμενο της κρατοκεντρικής του φάσης¹³. Εξέλειπε εντούτοις συν το χρόνω με την μετάβαση στην οικουμένη και, ιδίως, με την εμβάθυνσή της, η οποία οδήγησε στην υπαγωγή των κοινωνιών των πόλεων σε μια υπερκείμενη πολιτειακή οντότητα την κοσμόπολη. Η αλεξανδρινή ή ελληνιστική, η ρωμαϊκή και η βυζαντινή εποχή αντιπροσωπεύουν ισάριθμες φάσεις της οικουμενικής κοσμόπολης. Η κοσμόπολη αποδίδει ακριβώς τη σύνθεση των πόλεων, που εξακολουθούν να διατηρούν το ρόλο της θεμελιώδους πολιτειακής κοινωνίας, και της μητρόπολης, η οποία αναλαμβάνει μια λειτουργία κεντρικού πολιτικού συστήματος με αρθρωτική και εναρμονιστική λειτουργία στην επικράτεια της οικουμένης¹⁴. Οι σχέσεις των πόλεων μεταξύ τους, αλλά και αυτών με την μητρόπολη εισέρχονται σε μια φάση λειτουργικής συμπληρωματικότητας και συνεργειών που αποκλείουν εξορισμού τον πόλεμο. Η μητρόπολη αναλαμβάνει συγκεκριμένα ρόλο εγγυητή της νέας αυτής κοσμο-πολιτειακής πραγματικότητας. Επομένως, η εξουσία της στην επικράτεια ουδέ κατ’ ελάχιστον προσομοιάζει στο πολιτικά κυρίαρχο κράτος της πρωτο-ανθρωποκεντρικής περιόδου¹⁵.

Εάν επιχειρήσουμε να εφαρμόσουμε αναλογικά στο σήμερα το σχήμα της ανθρωποκεντρικής ολοκλήρωσης που συνάγεται από την κοσμοσυστημική ανάγνωση του ελληνικού κόσμου, θα πρέπει να υποθέσουμε ότι το διακύβευμα του πολέμου και της ειρήνης θα επιλυθεί οριστικά υπέρ της ειρήνης με την μετάβαση στην εφεξής πλανητική οικουμένη. Η μετάβαση όμως αυτή και η συνακόλουθη οικοδόμηση μιας νέας κοσμόπολης/κοσμοκράτους δεν θα αποφασισθεί στο επιστημονικό εργαστήρι. Εναπόκειται στο βάθος του εξελικτικού γίγνεσθαι του ανθρωποκεντρικού κοσμοσυστήματος, δηλαδή στη δυναμική που θα οδηγήσει στη συνολική ωρίμανση των παραμέτρων που το υποστασιοποιούν και οι οποίες λειτουργούν ως το κοινούν αίτιο της ιστορίας του.

Η εξελικτική γνωσιολογία του ανθρωποκεντρικού κοσμοσυστήματος μας πληροφορεί ότι ο κρατοκεντρικός χρόνος της εποχής μας προόρισται να είναι ακόμη μακρύς, καθώς πριν αντιμετωπισθεί η υπέρβασή του, οφείλει ο νεότερος κόσμος να διατρέξει τη φάση της ολοκλήρωσής του εντός του κράτους¹⁶. Αν λοιπόν λάβουμε υπόψη ότι οι πολιτειακές κοινωνίες της εποχής μας μόλις διάγουν τη φάση της εδραίωσής τους (οι πρωτοπόρες) ή της υποστασιοποιήσής τους (στις χώρες της περιφέρειας) με όρους (ατομικής) ελευθερίας, μπορεί να συναχθεί το συμπέρασμα ότι απομένει ακόμη να διανυθεί πολύς δρόμος έως ότου κατακτηθεί σωρευτικά η καθολική ελευθερία, που αποδίδει πέραν της αντιπροσώπευσης, η δημοκρατία.

1. Η πολιτική ως δύναμη στον κρατοκεντρισμό και η ελευθερία

Επισημάναμε ανωτέρω τη θεμελιώδη διαφοροποίηση ως προς την πρόσληψη του φαινομένου της πολιτικής στο εσωτερικό και στο εξωτερικό πεδίο του ανθρωποκεντρικού κοσμοσυστήματος στην κρατοκεντρική του φάση. Όντως, η διακρατική πολιτική κυριαρχείται από τη λογική της ισχύος και, συγκεκριμένα, της αυτοδικίας, της οποίας ακραία έκφραση αποτελεί ο πόλεμος.

Την ίδια στιγμή στο εσωτερικό της πολιτειακής κοινωνίας, η πολιτική θεσμίζεται με όρους εξουσίας και στο βάθος της ανθρωποκεντρικής ολοκλήρωσης -που αποδίδει η δημοκρατία- με πρόσημο την αυτονομία του κοινωνικού σώματος. Είτε ως εξουσία είτε ως αυτονομία η πολιτική εγγράφεται σε ένα κανονιστικό περιβάλλον που προσδιορίζει το πεδίο της πολιτικής λειτουργίας των συντελεστών της. Οι σχέσεις δύναμης δεν εξαλείφονται. Περιορίζεται όμως δραστικά ο ορίζοντας και τα μέσα της δράσης τους, έτσι ώστε να υποτάσσονται στο δικαιϊκό περιβάλλον της πολιτείας. Στην πραγματικότητα, η δύναμη αποτιμάται μάλλον με την επιρροή.

Η λειτουργία της δύναμης, στο μέτρο που συνεπάγεται τον καταναγκασμό τοποθετείται στον αντίποδα της ελευθερίας. Η ελευθερία, ορίζεται ως αυτονομία, δηλαδή ως η δυνατότητα του ανθρώπου να ορίζει τη ζωή του όπως αυτός επιθυμεί. Η απόλυτη κατάργηση της ελευθερίας παραπέμπει στη δεσποτεία, στην οποία το άτομο υποτάσσεται στην ιδιοκτησία του δεσπότη. Η εξουσία του δεσπότη διαφέρει εντούτοις από την εξουσία στον ανθρωποκεντρισμό. Η τελευταία δεν είναι ολοκληρωτική. Απορρέει από τη διατήρηση της ιδιοκτησίας επί του συστήματος (της οικονομίας ή της πολιτικής), ασκείται όμως σε μια κοινωνία της οποίας τα μέλη διατηρούν την ατομική τους ελευθερία. Αιτιολογείται επομένως από την μερική ανθρωποκεντρική ανάπτυξη του κόσμου, προβάλλει το επιχειρησιακό της πρόσημο έναντι της κοινωνίας και διαθέτει συγκεκριμένο χρονικό ορίζοντα που συμπίπτει με τα στάδια που προηγούνται της καθολικής ελευθερίας. Κατά τούτο, η “ανθρωποκεντρική” εξουσία συγκροτεί, όπως και η δεσποτική εξουσία, σύστημα αποστερητικό της ελευθερίας ή, έστω, αναγνωριστικό του ελλείμματός της. Συνοδεύεται ωστόσο με δικαιώματα που οριοθετούν το πεδίο της σχέσης εξουσίας και ελευθερίας και ουσιαστικά κατατείνουν να εξομοιώσουν τη δύναμη με τις σχέσεις επιρροής¹⁷.

Τί είναι ακριβώς αυτό που δημιουργεί την αντίθεση στον τρόπο πρόσληψης της πολιτικής στις διακρατικές σχέσεις και στην εσωτερική πολιτική σκηνή; Χωρίς αμφιβολία υπεισέρχεται, εν προκειμένω, η διαφορά φύσεως που χαρακτηρίζει την ιδιοσυστασία του διακρατικού και του ενδο-κρατικού περιβάλλοντος. Το τελευταίο συγκροτεί μια «τάξη κρατών», σύνολο κρατών που διαμορφώνει τις σχέσεις του με γνώμονα είτε συμφωνημένες συνέργειες είτε συσχετισμούς δύναμης. Στον αντίποδα, οι κρατικές κοινωνίες συγκροτούνται σε πολιτειακό σύστημα, το οποίο ανεξαρτήτως των κοινωνικο-πολιτικών συσχετισμών που διαμορφώνονται στο εσωτερικό του, εδράζεται στη λογική μιας αντικειμενικής κανονιστικής συνθήκης, η οποία είναι δεσμευτική έναντι όλων. Διασφαλίζεται έτσι ένα ελάχιστο ελευθερίας στα μέλη του κοινωνικού σχηματισμού. Οι κανόνες στο διακρατικό πεδίο εκπορεύονται ευθέως από την ισχύ του ηγεμόνα ή του ηγεμονικού συμπλέγματος της στιγμής. Εξ ου και αφορούν όχι στην κατάργηση ή στον περιορισμό της ισχύος του ηγεμόνα αλλά στην επιβεβαίωσή της.

Στη διακρατική τάξη ο σκοπός της πολιτικής καθορίζεται από το συμφέρον που εκπορεύεται από τις σχέσεις δύναμης. Στο ενδο-κρατικό σύστημα διακηρύσσεται η επιδίωξη του δημοσίου, του γενικού ή αναλόγως του κοινού συμφέροντος. Στη διακρατική πολιτική τάξη, ο ηγεμόνας δεν υπόκειται στη δικαιοσύνη. Το ίδιο συμβαίνει, με αποχρώσεις, και στο ενδοκρατικό πεδίο κατά την πρώιμη ανθρωποκεντρική εποχή. Όντως, στην προ-αντιπροσωπευτική πολιτεία είναι η πολιτική τάξη που υπέρκειται της δικαιοσύνης, ενώ στην αντιπροσώπευση και ιδίως στη δημοκρατία εξαιρείται της δικαιοσύνης η κοινωνία των πολιτών/δήμος.

Η διαφορά εντούτοις γίνεται πλέον ουσιώδης εάν ιδωθεί το ζήτημα αυτό υπό το πρίσμα της θεματικής του. Ο πολιτικός, κάτοχος της πολιτικής εξουσίας, σε ό,τι αφορά στις διακρατικές σχέσεις υπέρκειται του δικαίου για ένα σύνολο δράσεων που είναι μη διανοητές στο πλαίσιο του κράτους. Το διακρατικό/διεθνές δίκαιο δεν καταργεί συγκεκριμένα τον πόλεμο, θέτει απλώς κανόνες για τη διεξαγωγή του ώστε να περιορίσει την περιττή βαρβαρότητα¹⁸.

Με άλλα λόγια, στην κρατοκεντρική εποχή του ανθρωποκεντρικού κοσμοσυστήματος η πολιτική αρμοδιότητα του κράτους δεν διέρχεται τα όριά του, διότι πέραν αυτού δεν συγκροτεί σύστημα. Επομένως, η πολιτική αρμοδιότητα του κράτους δεν αφορά στις στις διακρατικές σχέσεις, δηλαδή στη διοίκηση του συνόλου κοσμοσυστήματος. Παρόλαυτά, η πολιτική διαχείριση των υποθέσεων που αναφύονται στο κοσμοσύστημα ανήκει στην αρμοδιότητα των κρατών. Το κενό ακριβώς αυτό έρχεται να καλύψει η πολιτική βούληση του κράτους-ηγεμόνα ή του ηγεμονικού συμπλέγματος κρατών, η οποία όμως για να αποκτήσει δύναμη αποφάσεως στο κοσμοσύστημα πρέπει είτε να υιοθετηθεί από τα άλλα κράτη είτε να την επιβάλει στανικώς, ή δια της βίας.

Ώστε, το ζήτημα της ειρήνης εναπόκειται στην «ισορροπία των δυνάμεων» που αντιπαρατίθενται στο κοσμοσύστημα, από τις συνθήκες, δηλαδή που είτε την καθιστούν συμφερότερη σε σχέση με τον πόλεμο είτε κάνουν αβέβαιη την έκβαση του πολέμου¹⁹.

Οι ανωτέρω επισημάνσεις είναι, κατά τη γνώμη μας, αποδεικτικές του γεγονότος ότι η κρατοκεντρική περίοδος του ανθρωποκεντρικού κοσμοσυστήματος ταξινομείται στο πρώιμο στάδιο της εξέλιξής του. Στο στάδιο αυτό, η διακρατική σχέση δεν συμπεριλαμβάνεται στις προτεραιότητές του, έτσι ώστε το πολιτικό διακύβευμα να υπαχθεί στις προδιαγρραφές της ελευθερίας. Πιο συγκεκριμένα η πολιτειακή ελευθερία στον κρατοκεντρισμό εστιάζεται στους συντελεστές του, που είναι τα κράτη, δεν αφορά στα μέλη των κοινωνιών τους. Η ανθρωποκεντρική αναγνωρισιμότητα και εξέλιξη του κοινωνικού ανθρώπου περιορίζεται ουσιαστικά στο περιβάλλον της θεμελιώδους πολιτειακής κοινωνίας του κράτους. Κατά τούτο, η πολιτική πέραν του κράτους, στο μέτρο που ορίζεται ως το ταυτολογικό ισοδύναμο της δύναμης, καταγράφεται ως δεσποτική.

Η ιδιότητα του πολίτη -που ορίζει τη θέση του ατόμου στην πολιτειακή κοινωνία- είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την χώρα στην οποία ανήκει ο φορέας της. Πέραν αυτής το άτομο γίνεται απλώς ανεκτό, διαθέτει κατά περίπτωση ορισμένα δικαιώματα που συντρέχουν την ατομική ελευθερία. Όχι όμως την ελευθερία που επάγεται η ιδιότητα του πολίτη. Στην μετα-κρατοκεντρική ή οικουμενική κοσμόπολη, ο πολίτης αναγνωρίζεται επίσης ως κοσμοπολίτης, δηλαδή ως συστατικό μέρος της κοσμόπολης. Εξ ου και η αρμοδιότητα της επιλογής ως προς τον τόπο άσκησης της πολιτειότητας ανήκει ουσιαστικά στον φορέα της και όχι στην πολιτεία²⁰.

Συνάγεται λοιπόν ότι η διαλεκτική της ειρήνης και του πολέμου παρακολουθεί εκ του σύνεγγυς την ανθρωποκεντρική ωρίμανση του συνόλου κοσμοσυστήματος. Όσο περισσότερο η πολιτική ορίζεται ως δύναμη τόσο λιγότερη ελευθερία απολαμβάνουν στον οικείο χώρο τα μέλη της κοινωνίας ή ορισμένες κοινωνίες έναντι άλλων και το αντίστροφο. Όσο διευρύνεται το υπόβαθρο των παραμέτρων που υποστηρίζει την ελευθερία τόσο η λογική της ισχύος υποχωρεί υπέρ των λειτουργιών της ειρήνης. Την προβληματική αυτή αποδίδουν αντιστοίχως τα στάδια του κρατοκεντρισμού και της οικουμένης, από τα οποία προκύπτει ότι η αδυναμία της ειρήνης να επικρατήσει στο νεότερο κόσμο είναι συμφυής με τον πρώιμο ανθρωποκεντρικό της χαρακτήρα, δεν είναι συνάδουσα με την ανθρώπινη φύση.

1. Οι πολιτείες ενώπιον του πολέμου και της ειρήνης στον κρατοκεντρισμό.

Η νεοτερικότητα συνοδεύει τη βεβαιότητά της ότι ο κρατοκεντρισμός αποτελεί το φυσικό κοινωνικό και πολιτικό περιβάλλον του ανθρώπου με την αντίληψη ότι η δημοκρατία είναι ως εκ του χαρακτήρος της φιλειρηνική²¹. Επομένως, υποστηρίζει, η διάδοση της δημοκρατίας στον κόσμο θα ενισχύσει την ειρήνη.

Πριν επανέλθουμε στο λογικό σφάλμα της προσέγγισης αυτής και, οπωσδήποτε, στην ιδεολογική της προσημείωση, οφείλουμε να υπενθυμίσουμε ότι το πολίτευμα που σταδιοδρομεί στις μέρες μας, με το προσωνύμιο αυτό δεν είναι δημοκρατικό ουδέ καν αντιπροσωπευτικό. Η δημοκρατική αρχή, την οποία αγνοεί ακόμη και ως έννοια η νεοτερικότητα, επαγγέλλεται την ενσάρκωση του συνόλου του πολιτικού συστήματος από τη συγκροτημένη σε δήμο κοινωνία των πολιτών/ société des citoyens. Ο δήμος κατέχει, εν προκειμένω, την καθολική πολιτική αρμοδιότητα. Η αντιπροσώπευση προσομοιάζει στη δημοκρατία κατά το ότι προϋποθέτει την πολιτειακή συγκρότηση της κοινωνίας των πολιτών (σε δήμο). Διαφέρει όμως από αυτήν κατά το ότι επιφυλάσσει στο δήμο μόνο τις αρμοδιότητες που αρμόζουν στην ιδιότητα του εντολέα. Ώστε, στην αντιπροσώπευση, το πολίτευμα επιμερίζεται ανάμεσα στον εντολέα/δήμο και στην εντολοδόχο πολιτική εξουσία²².

Στις μέρες μας, το πολίτευμα που αποκαλείται δημοκρατία αποκλείει την κοινωνία από το πολιτικό σύστημα, επιφυλάσσοντάς της ένα ρόλο ιδιώτη και, ακροθιγώς, μια λειτουργία νομιμοποίησης του πολιτικού προσωπικού στην εξουσία. Λειτουργία που σε καμία περίπτωση δεν ενσωματώνει την ιδιότητα του εντολέα. Στη θέση της συντεταγμένης πολιτικά κοινωνίας των πολιτών τοποθετείται η λεγόμενη “κοινωνία πολιτών” (civil society/société civile) και, ουσιαστικά, οι ομάδες που εξέχουν της κοινωνίας²³.

Οπωσδήποτε, το σύστημα αυτό είναι πιο ανοιχτό σε σύγκριση με τα ποικίλα όσα αυταρχικά ή ημι-αυταρχικά καθεστώτα που απαντώνται σε διάφορα σημεία του πλανήτη. Το ζήτημα, επομένως, στην εποχή μας τίθεται ως εξής: ποιό από τα δύο γνωστά σ’ αυτήν πολιτειακά συστήματα (το προ-αντιπροσωπευτικό ή το αυταρχικό) είναι περισσότερο επιρρεπή στην ειρήνη; Επιβεβαιώνεται όντως ο στερεότυπος ισχυρισμός της νεότερης επιστήμης ότι το προ-αντιπροσωπευτικό σύστημα (το αυτοαποκαλούμενο «δημοκρατία») διαθέτει από τη φύση του μια μεγαλύτερη προσήνεια προς την ειρήνη;

Δεν είναι στις προθέσεις μας να επανέλθουμε στο ζήτημα αυτό καθόσον ξεπερνάει το σκοπό μας. Ωστόσο, παρατηρούμε ότι, η σημειούμενη στις μέρες μας κοσμοσυστημική διακτίνωση των παραμέτρων του ανθρωποκεντρισμού -ιδίως της χρηματιστικής οικονομίας και της επικοινωνίας- δεν συνοδεύεται, προφανώς, από μια ανάλογη ανασυγκρότηση του συστήματος της πολιτικής. Το τελευταίο παραμένει αυστηρά προσδεδεμένο στο κράτος. Κατά τούτο, η κοσμοσυστημική διακτίνωση ιδίως των οικονομικών και επικοινωνιακών παραμέτρων δεν μπορεί παρά να μεταβάλλει άρδην τον ρόλο του και, κατ’ επέκταση, τον χαρακτήρα των διακρατικών σχέσεων, προκειμένου να παρακολουθήσει τον νέο σκοπό της πολιτικής.

Στην περίπτωση αυτή αλλάζει και η λογική της εκτατικής πολιτικής λειτουργίας του κράτους. Άλλοτε το κράτος -κατά τη φάση της ανθρωποκεντρικής πρωτοοικοδόμησης- απέβλεπε στην εδαφική του επέκταση έτσι ώστε να δημιουργήσει έναν επαρκή ή φιλόδοξο, ανάλογα, εσωτερικό κοινωνικό χώρο, ικανό να υποστηρίξει την ανάπτυξη των παραμέτρων του (της χρηματιστικής οικονομίας κλπ). Η εκτατική αυτή λειτουργία του κράτους της πρωτο-ανθρωποκεντρικής οικοδόμησης (19^ος-20^ος αιώνας) αποδόθηκε με το πρόσημο είτε του εθνικισμού είτε της αποικιοκρατίας. Και στις δύο περιπτώσεις το κράτος επιδίωκε τη διεύρυνση της επικράτειάς του.

Η εδραίωση των ανθρωποκεντρικών κοινωνιών στις χώρες της πρωτοπορίας συνέπεσε με τη σταδιακή χειραφέτηση και, συνακόλουθα, την αυτονόμηση των θεμελίων του ανθρωποκεντρισμού από το κράτος. Τα οποία θα φιλοδοξήσουν να διακτινωθούν, όπως προείπαμε, πέραν αυτού και μάλιστα να διεισδύσουν στη δεσποτική περιφέρεια του πλανήτη. Εφεξής, οι παράμετροι (η οικονομία κλπ) του ανθρωποκεντρισμού θα διεκδικήσουν μια εταιρική θέση στο διακρατικό πεδίο και, μάλιστα, την αυτονόμησή τους στο όνομα της “αυτορύθμισης” της αγοράς. Σε κάθε περίπτωση, αποτέλεσμα της εξέλιξης αυτής θα είναι να ενσωματωθεί εντέλει το σύνολο των κοινωνιών του πλανήτη στο ανθρωποκεντρικό κοσμοσύστημα.

Στη φάση της κοσμοσυστημικής διακτίνωσης των παραμέτρων (της οικονομίας κλπ) του ανθρωποκεντρικού κοσμοσυστήματος, το δόγμα της πρωτοπορίας διδάσκει ότι η έννοια του πολιτικού εδάφους δεν είναι αναγκαία όσο άλλοτε, καθώς το οικονομικό έδαφος καταλαμβάνει ολοένα και πιο σημαντική θέση. Αυτό όμως δεν υποδηλώνει, χωρίς άλλο, ότι ο πόλεμος καθίσταται άχρηστος, αλλ’ ότι μεταλλάσσεται ο σκοπός του. Αντίπαλος εφεξής είναι το πολιτικό καθεστώς που εμμένει στο δόγμα της πολιτικής κυριαρχίας ή στην αμφισβήτηση του διεθνούς καταμερισμού ή της “διεθνούς τάξης” και όχι αυτό καθεαυτό το κράτος. Το κράτος εφεξής δεν καλείται να διασφαλίσει για την “εθνική” οικονομία επαρκές έδαφος ή έστω να την προστατεύει στο πλαίσιο των συνόρων του, αλλά κυρίως στο σύνολο κοσμοσύστημα.

Η επισήμανση αυτή, συνδυάζεται με το γεγονός ότι όσο περισσότερο ανοιχτό στην ελευθερία είναι ένα καθεστώς τόσο μεγαλύτερη ανάγκη για νέους πόρους έχει, διότι περισσότερες είναι και οι ανάγκες των μελών του. Το ερώτημα είναι εάν οι πόροι αυτοί παράγονται από την ίδια την κοινωνία που τις χρειάζεται ή η πολιτεία καλείται να τις αναζητήσει στο διακρατικό πεδίο²⁴. Η διερώτηση αυτή εγείρει αναπόφευκτα το ζήτημα της θέσης ενός εκάστου στη διακρατική τάξη και, συγκεκριμένα, του ελέγχου των πρώτων υλών, των επικοινωνιών, των όρων του εμπορίου κλπ, με δεδομένο ότι το θεμέλιό της εδράζεται στη λογική των σχέσεων δύναμης.

Στο πλαίσιο αυτό, η λεγόμενη «δημοκρατία» και, συγκεκριμένα, το πολιτικό σύστημα που ως εκ της φύσεώς του προσιδιάζει περισσότερο στο κλίμα της «οικονομίας της αγοράς», θα κληθεί ασφαλώς να αναλάβει την πολιτική διαχείριση της πλανητικής περιμέτρου. Διότι υπερέχει συγκριτικά από το αυταρχικό καθεστώς, το οποίο στις μέρες εμφανίζεται αρωγός των δυνάμεων της συντήρησης. Η «δημοκρατία» επομένως προβάλλει ως το πολιτικό εργαλείο που εξυπηρετεί το «ανοιχτά σύνορα» και, κατ’ επέκταση, το ηγεμονικό σύμπλεγμα που διατηρεί την πρωτοβουλία των κινήσεων και ελέγχει την οικονομική και την επικοινωνιακή αγορά. Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι, μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού, η εκσυγχρονιστική μεθερμήνευση του κρατούντος πολιτικού συστήματος, προέβαλε ως ζητούμενο την συνάντηση των «ομάδων συμφερόντων» με τους πολιτικούς συντελεστές του κράτους και όχι με το σώμα της κοινωνίας των πολιτών. Η πεμπτουσία της «δημοκρατίας» συμπίπτει εφεξής με το πρόταγμα της «καλής διακυβέρνησης» και της «κοινωνίας πολιτών» που προβάλλει ως σκοπό της πολιτικής το συμφέρον της αγοράς»²⁵. Το πρόταγμα ακριβώς αυτό οδήγησε στο τέλος του 20^ου αιώνα στην ολοκληρωτική ανατροπή της ισορροπίας μεταξύ κράτους-κοινωνίας-αγοράς, σε βάρος της κοινωνίας των πολιτών²⁶.

Σε κάθε περίπτωση, το ηγεμονικό σύμπλεγμα που διακινεί την ιδέα της «δημοκρατίας» (της «διακυβέρνησης», της «κοινωνίας πολιτών», της “αγοράς” κλπ) έχει απέναντί του δυνάμεις (π.χ. η Κίνα) ή συμπλέγματα δυνάμεων (π.χ. οι Άραβες) που επιζητούν την αναθεώρηση των όρων της παγκόσμιας οικονομίας με τη δική τους συμμετοχή ή την αποτροπή της άλωσης της εσωτερικής αγοράς. Εντούτοις, το εγχείρημά τους επικαλείται ευρέως τη λογική και τα «εργαλεία» της εποχής της πολιτικής κυριαρχίας του κράτους, την οποία εμβολιάζουν με το πρόσημο του αυταρχικού (ή θεοκρατικού) καθεστώτος.

Στην πραγματικότητα, η αντιπαλότητα αυτή, φέρνει αντιμέτωπες τις κοινωνίες της πρωτο-ανθρωποκεντρικής πρωτοπορίας με εκείνες που μόλις επιχειρούν να οικοδομήσουν την απλώς ανθρωποκεντρική τους ιδιοσυστασία και θέση στο σύνολο κοσμοσύστημα. Στις τελευταίες αυτές κοινωνίες επαναλαμβάνεται αναλογικά η διαδικασία της μετάβασης από τη δεσποτεία στον ανθρωποκεντρισμό που διένυσαν οι ευρωπαϊκές κοινωνίες το προηγούμενο διάστημα.

1. Η δημοκρατία και ο πόλεμος

Διαπιστώσαμε ήδη πως μολονότι το νεότερο πολιτικό σύστημα δεν είναι δημοκρατικό, παραμένει ανοιχτό στην ατομική ελευθερία και στα κοινωνικο-πολιτικά δικαιώματα, όσο τουλάχιστον το επιτρέπει η αγορά. Αυτό σημαίνει ότι απορρίπτει τη λογική της δύναμης και την συνακόλουθη αυτοδικία στο εσωτερικό του κράτους. Από την άλλη, αν και συγκροτεί το σύστημα της πολιτικής με πρόσημο την πολιτικά κυρίαρχη εξουσία, ισχύει επί της αρχής ό,τι και στη δημοκρατία. Παράγει μεγαλύτερες ανάγκες απ’ ότι ένα δεσποτικό (π.χ. η απόλυτη μοναρχία, η θεοκρατία) ένα ολοκληρωτικό (ο φασισμός, ο υπαρκτός σοσιαλισμός) ή ένα αυταρχικό καθεστώς. Και όπως επισημάναμε ήδη, τις ανάγκες αυτές οι χώρες που δύνανται επιχειρούν να τις ικανοποιήσουν με την εισαγωγή συμπληρωματικών πόρων από το διακρατικό περιβάλλον. Στο επίπεδο αυτό, σημαίνουσα θέση καταλαμβάνουν οι πολιτικές συμμαχίες, δηλαδή η σύνθεση των συμφερόντων που διακινούν οι άρχουσες δυνάμεις των κρατών.

Οπωσδήποτε, η διαλεκτική αυτή της σχέσης εσωτερικών και εξωτερικών πόρων είναι πολυσήμαντη: έχει να κάνει με την νομιμοποίηση του συστήματος και, κατ’επέκταση, με την αποκατάσταση της ισορροπίας μεταξύ κοινωνίας και «αγοράς». Η άρχουσα τάξη των χωρών του ηγεμονικού συμπλέγματος αντλεί από το εξωτερικό την αναπλήρωση των απωλειών που συνεπάγεται η ανταποδοτικότητα στη συναίνεση της κοινωνίας, και συγχρόνως, την συμπληρωματική ισχύ για τη διασφάλιση της πολιτικής της ηγεμονίας. Οι άρχουσες ομάδες των χωρών της περιφέρειας ανταλλάσσουν με τη σειρά τους την εξάρτηση με την εισαγωγή πρόσθετης ασφάλειας.

Οι επισημάνσεις αυτές αναδεικνύονται κατά τρόπο εύγλωττο στα παράδειγμα της Αθηναϊκής πόλεως, η οποία αποδίδει το πρώτο και μοναδικό παράδειγμα δημοκρατίας στον ιστορικό κόσμο. Όσο η πολιτεία της Αθήνας εξελισσόταν ανθρωποκεντρικά γινόταν εξωστρεφής και επιχειρούσε να διοχετεύσει την ανάπτυξή της σε έναν συνεχώς διευρυνόμενο περιμετρικά ζωτικό χώρο. Η σταδιακή μετάβαση στην ανθρωποκεντρική και, περαιτέρω, στη δημοκρατική πολιτεία συνάδει με μια ανάλογη ανάπτυξη των παραμέτρων που επέβαλαν την ανάγκη της. Η κοινωνική και η πολιτική ελευθερία (η δημοκρατία) συνεπάγεται την καλλιέργεια πολλαπλασίων αναγκών και, επομένως, την αναζήτηση αντίστοιχων πόρων για την ικανοποίησή τους. Η οικοδόμηση της οικονομικής «αυτοκρατορίας» της Αθήνας και η φιλοδοξία της να ηγεμονεύσει στο ελληνικό κοσμοσύστημα συμβαδίζουν με την εσωτερική της πορεία προς την ανθρωποκεντρική ολοκλήρωση που επάγεται η δημοκρατία.

Η εσωτερική αυτή πορεία της Αθηναϊκής πολιτείας θα οδηγήσει στην πρόσληψη και της πολιτικής επίσης ως αυτονομίας, δηλαδή ως του πεδίου εμπέδωσης της καθολικής ελευθερίας των πολιτών της. Στις εξωτερικές της σχέσεις όμως η δημοκρατία αντιστοιχείται με ένα πλήρες «σύστημα» αυταρχικών διευθετήσεων, παρεμβάσεων και πολεμικών αναμετρήσεων με κορυφαία εκείνη του ολοκληρωτικού κοσμοσυστημικού πολέμου που αποκλήθηκε Πελοποννησιακός²⁷.

Η Αθήνα είχε στην πραγματικότητα απέναντί της την ομόλογη «ιμπεριαλιστική» πόλη της Κορίνθου η οποία όμως διαμόρφωνε τις πολιτικές της από μια ολιγαρχικά κυρίαρχη χρηματιστική τάξη και όχι προεχόντως από τον δήμο. Εξού και έδινε μεγάλη έμφαση στην οικονομική «διαχείριση» της αυτοκρατορίας της απ’ όσο η Αθήνα η οποία ήταν περισσότερο επεμβατική πολιτικά. Η Σπάρτη, αντιθέτως, κλείστηκε σταδιακά στον εαυτό της και λειτούργησε αμυντικά στις εξωτερικές σχέσεις, αφού ήταν αναγκασμένη να διεξαγάγει ατέρμονους εσωτερικούς πολέμους για τον έλεγχο των ειλώτων.

Συμπέρασμα

Το διακύβευμα του πολέμου και της ειρήνης σε ό,τι αφορά στο ανθρωποκεντρικό κοσμοσύστημα συναρτάται με τον βαθμό της ολοκλήρωσής του. Αποτελεί συγκεκριμένα φαινόμενο που απαντάται στην κρατοκεντρική του φάση, ενώ κατά την μετα-κρατοκεντρική ή οικουμενική του περίοδο ο πόλεμος εξορίζεται πέραν των συνόρων της κοσμόπολης.

Στο πλαίσιο του κρατοκεντρισμού, ο πόλεμος επιβεβαιώνει τον περιορισμένο ορίζοντα του ανθρωποκεντρικού του αναπτύγματος. Όντως, η ανθρωποκεντρική ολοκλήρωση κατά την κρατοκεντρική περίοδο εστιάζεται στο εσωτερικό της θεμελιώδους κοινωνίας (του κράτους). Από την άλλη, ο πόλεμος αποβαίνει ολοένα και περισσότερο επιχείρημα της πολιτικής σχέσης όσο οι οικείες κοινωνίες οδεύουν προς τη δημοκρατία. Η ανθρωποκεντρική ολοκλήρωση δημιουργεί μεγαλύτερες ανάγκες και, ως εκ τούτου, η στενότητα των αγαθών βαθαίνει το ρήγμα των αντιθέσεων και, περαιτέρω, την προσφυγή στη βία για την απόκτησή τους.

Συγχρόνως, το αντικείμενο του πολέμου αλλάζει αναλόγως με την φάση που διέρχεται το δεσποτικό ή το ανθρωποκεντρικό κοσμοσύστημα. Η παρακολούθηση της αιτιολογίας των πολέμων κατά την περίοδο της μετάβασης από τη δεσποτεία στον ανθρωποκεντρισμό και, προφανώς, κατά τη φάση της εδραίωσης της πρωτο-ανθρωποκεντρικής εποχής στον νεότερο ευρωπαϊκό χώρο, επιβεβαιώνει με εύγλωττο τρόπο την επισήμανση αυτή.

Σε κάθε περίπτωση, το διακύβευμα του πολέμου και της ειρήνης συναρτάται με τον τρόπο πρόσληψης της πολιτικής ως φαινομένου. Η πολιτική ως δύναμη που μαρτυρεί ο πρώιμος ανθρωποκεντρισμός, προσιδιάζει στη δεσποτεία, εν αντιθέσει προς την πολιτική εντός του ανθρωποκεντρικού κράτους που προσλαμβάνεται ως εξουσία (στην προ-αντιπροσωπευτική και εν μέρει στην αντιπροσωπευτική φάση) και εν τέλει ως πεδίο άσκησης της ελευθερίας (στη δημοκρατία). Στην οικουμενική κοσμόπολη, η πολιτική προσαρμόζεται στο διατακτικό της διαπολιτειακής ανθρωποκεντρικής εμπειρίας με αποτέλεσμα το πρόσημό της να αναφέρεται ανάλογα στη δομημένη εξουσιαστικά ή με όρους πολιτικής, ελευθερίας όχι όμως στη δύναμη.

Κατά τούτο, οι θεωρίες της νεοτερικότητας στο μέτρο που εμπνέονται μονοσήμαντα από τον περιορισμένο ορίζοντα της εποχής της είτε πάσχουν γνωσιολογικά είτε κινούνται απολογητικά προς το ηγεμονικό διατακτικό του κρατοκεντρισμού. Εξού και οι υποθέσεις για την “αιώνια” ή μη ειρήνη συλλαμβάνονται ως ουτοπικές, δηλαδή φύσει ανεδαφικές και, ως εκ τούτου, ανέφικτες. Αποδίδουν επιθυμίες ή διανοητικές κατασκευές, όχι όμως και μια πραγματολογική προσδοκία που να απορρέει από την κοσμοσυστημική γνωσιολογία.

1Ενδεικτικά αναφέρουμε ορισμένους κλασικούς συγγραφείς, όπως τους C.v. Clausewitz, R. Aron,H. Arent, C.Castoriadis etc. Ο Clausewitz, Carl Von (1976, rev.1984). On War. edited and translated by Michael Howard and Peter Paret. Princeton: Princeton University ) ορίζει τον πόλεμο ως πράξη βίας που αποσκοπεί στον εξαναγκασμό του αντιπάλου να υποκύψει στην θέλησή μας”. Αλλού θα υπογραμμίσει ότι ο πόλεμος είναι πράξη εξαναγκασμού και, επομένως, αποστέρησης ελευθερίας, ενώ δεν παραλείπει να διακρίνει επίσης τους ανατρεπτικούς πολέμους που αποβλέπουν στην ελευθερία. Διευκρινίζεται εν προκειμένω ότι ο Εμφύλιος πόλεμος αποτελεί το σημείο ρήξης του εσωτερικού συστήματος που οδηγεί στην αντιμετώπιση της ενδοκοινωνικής πραγματικότητας με τους όρους της κρατοκεντρικής δικαιοταξίας. Το κείμενο αυτό εξετάζει βασικά το ζήτημα του πολέμου και της ειρήνης στο σύνολο κοσμοσύστημα.

2Michael Walzer,Just and unjust wars : a moral argument with historical illustrations, Basic Books, New York, 1977; R. Aron, Paix et guerre entre les nations, Paris, Calmann Lévy, 1962; J. B. Elshtain, «Just War Against Terror», Journal of Military Ethics, Volume 4/2005, pages 52 – 59; M.Howard, G.Andreopoulos, M.Shulman, The Laws of War: Constraints of Warfare in the Western World, New Haven, Yale University Press, 1994; P. Deramaix Le poids des armes sur la théorie de la « guerre juste »,[http://membres.lycos.fr/patderam/war2.htm%5D ; Charles Benjamin, La théorie de la guerre juste face au terrorisme et à la lutte antiterroriste, Centre d’études politiques étrangères et de securité, Université de Montreal, 2007; Jean Colin, Les transformations de la guerre. Une lecture de Colin, Economica, Paris, 1989.

3Βλέπε σχετικά την εμπεριστατωμένη ανάλυση του Πα. Κονδύλη, Θεωρία του πολέμου, Αθήνα, Θεμέλιο, 1999. Επίσης, R. Aron, op.cit.; J.P.Schott, Agression, Sicago, 1958;Boulding Elise, Cultures of peace : the hidden side of history, N.Y., Syracuse University Press, 2000; Boulding Kenneth, Conflict and Defense, New York, Harper and Row, 1962; Burton John, Conflict: Resolution and Prevention, New York, St Martin’s Press, 1990; David Charles-Philippe, La guerre et la paix, Approches contemporaines de la sécurité et de la stratégie, Paris, Presses de Sciences Po, 2006; Galtung Johan, Peace by Peaceful Means: Peace and Conflict, Development and Civilization, London, Sage, 1996; Hermann, Margaret G. and Charles W. Kegley, Jr. 1995, “Rethinking Democracy and International Peace: Perspectives From Political Psychology.” International Studies Quarterly (39) 511-533.

 4 Ιδρυτής της θεωρίας για τη “σύγκρουση των πολιτισμών” εμφανίζεται ο Samuel P. Huntington (Le Choc des Civilisations, éd. Odile Jacob, Paris 1999 (édition originale : The Clash of Civilizations ad the Remaking of the World Order, 1993). Εντούτοις, οι ρίζες της είναι βαθιές και ανάγονται στην εποχή της Αναγέννησης και της μετέπειτα μετάβασης της δυτικής Ευρώπης από τη δεσποτεία στον ανθρωποκεντρισμό. Για την αντίκρουση της υπόθεσης αυτής και το αβαθές της γνωσιολογικής της επιχειρηματολογίας, βλέπε G.Contogeorgis, Du Nouvel Ordre International. Samuel Huntington et “le Choc des Civilisations”:“Civilisation religieuse” ou cosmosystème?», in Revista de Historia das Ideias, au Portugal (Coimbra), 2003, σελ. 107-131.

5 Όπως για παράδειγμα των Kenneth Boulding (οι θεωρίες της “αδιατάρακτης ειρήνης”), Johan Galtung (η θεωρία της “θετικής ειρήνης”), John Burton (η θεωρία των “θεμελιωδών αναγκών”) κλπ. Η βιβλιογραφία που συσχετίζει τη “δημοκρατία” με την ειρήνη είναι άφθονη. Βλέπε ενδεικτικά, Nils Petter Gleditsch and HÅvard Hegre,“Peace and Democracy: Three Levels of Analysis”, Journal of Conflict Resolution 1997, pp. 41, 283; Zeev Maoz, “The Controversy over the Democratic Peace: Rearguard Action or Cracks in the Wall?”International Security, Vol. 22, No. 1. (Summer, 1997), σελ. 162-198; “An Institutional Explanation of the Democratic Peace”,Bruce Bueno de Mesquita; James D. Morrow; Randolph M. Siverson; Alastair SmithThe American Political Science Review, Vol. 93, No. 4. (Dec., 1999), σελ. 791-807; Arvid Raknerud. and Håvard Hegre The Hazard of War: Reassessing the Evidence for the Democratic Peace Journal of Research 1997; 34; 385; Barkawi, Tarak, and Mark Laffey, Democracy, Liberalism, and War: Rethinking The Democratic Peace Debate (Transformations In Politics and Society), Lynne Rienner Publishers (August 1, 2001); Bremer, Stuart A. «Democracy and Militarized Interstate Conflict, 1816-1965.» International Interactions 18 (No. 3, 1993): 231-249; Dixon, William J. 1993. “Democracy and The Management Of International Conflict.” Journal of Conflict Resolution (37:1 March) 42-68; Dixon, William J. 1994. “Democracy and The Peaceful Settlement Of International Conflict.” American Political Science Review (88:1 March) 1-17; Dizerega, Gus. 1995. “Democracies and Peace: The Self-Organizing Foundation For The Democratic Peace.” Review Of Politics (57:2 Spring) 279-308.; Doyle, Michael. «Liberalism and World Politics.» American Political Science Review (December, 1986): 1151-1169; Gleditsch, Nils Petter. «Democracy and Peace.» Journal Of Peace Research 29 (4, 1992): 369-376; Levy, Jack. 1994. “The Democratic Peace Hypothesis: From Description To Explanation.” Mershon International Studies Review (38 October) 352-354; Macmillan, John. 1998. On Liberal Peace: Democracy, War and The International Order. New York, NY: I.B. Tauris Publishers.

6.Kant Emmanuel, Vers la paix perpétuelle (1796), Paris, Garnier Flammarion, 1993. Επίσης, J.J.Rousseau, στο Jugement du Projet de paix perpétuelle de Monsieur l’Abbé de Saint-Pierre (1756). Στο κλίμα αυτό εγγράφεται η σκέψη πολλών στοχαστών όπως των J.G.Fichte, H. Kelsen, Arnlond Toynbee, Κ.Τσάτσος κλπ. Ο J. Rawls (A Theory of Justice, 1971) συντάσσεται με την ιδέα μιας (ομοσπονδιακής ή μη) συνάντησης των κρατών, για να καταλήξει ότι προϋπόθεση της ειρήνης είναι η “φιλελεύθερη δημοκρατία”. Αυτή ακριβώς αποτελεί και την αφετηρία της νομιμοποίησης του πολέμου, ο οποίος τελικά στρέφεται κατά των εχθρών της φιλελεύθερης και δημοκρατικής νομιμότητας. Οι δημοκρατίες, προφανώς, δεν πολεμούν μεταξύ τους, αλλά μόνο κατά των διακηρυγμένων εχθρών τους. Με ανάλογες προσεγγίσεις καταγίνεται επίσης ο J. Habermas (Ο μεταεθνικός αστερισμός, Αθήνα, Πόλις, 2003. Του ιδίου, La paix perpétuelle. Le bicentenaire d’une idée Kantienne. Paris, Les Éditions du Cerf,1996); Kennedy Paul, Preparing for the Twenty-First Century, Clearwater, FL, U.S.A., Random House Inc, 1993.

7 Από τους Έλληνες κλασικούς έως τους νεότερους στοχαστές, στους οποίους εγγράφεται το σύνολο της επιστήμης των Διεθνών Σχέσεων. Η έννοια της ισχύος διαφέρει εάν αντιμετωπίζεται στο πλαίσιο του κράτους/συστήματος ή στις διακρατικές σχέσεις. Η ισχύς στο εσωτερικό του κράτους/συστήματος καθώς τοποθετείται σε ένα κανονιστικό περιβάλλον προσομοιάζει με την επιρροή. Το κράτος διεκδικεί για τον εαυτό του το μονοπώλιο της βίας. Από την άλλη, η ισχύς και η δύναμη δεν ταυτίζονται οπωσδήποτε με τον πόλεμο. Ο πόλεμος είναι ο τρόπος της βίαιης αντίθεσης, δηλαδή της δια των όπλων αντιπαράθεσης και επιβολής της βούλησης τρίτου τινός. Για την έννοια της δύναμης περισσότερα στους H. Arent (On Violence. Harvest Books, New York: Harcourt, Brace and World, 1970), R.Aron, op.cit.; Bertrand de Juvenel (Power: The Natural History of its Growth, London, 1945).

8 Περισσότερα για την κοσμοσυστημική γνωσιολογία στο Γ.Κοντογιώργης, “Προλεγόμενα για μια κοσμοσυστημική θεώρηση του ιστορικού γίγνεσθαι”, στο Δημ. Κούτρας (επιμ.), Φιλοσοφία της ιστορίας και του πολιτισμού, Αθήνα, (2002), 2004. Επίσης του ιδίου, Το ελληνικό κοσμοσύστημα,τ. Α΄ Η κρατοκεντρική περίοδος της πόλης, Αθήνα, Σιδέρης, 2006, σελ. 17-66.

9 Περισσότερα στο Γ. Κοντογιώργης, όπ.παρ., σελ. 203 επ., 279 επ.

10 Η ελευθερία, όπως την αντιμετωπίζουμε εδώ, δεν είναι αυτοφυής ούτε συμφυής με τον άνθρωπο. Υπάρχει και αναπτύσσεται υπό την επήρεια των παραμέτρων που υποστασιοποιούν το ανθρωποκεντρικό κοσμοσύστημα. Οι κοινωνίες της δεσποτείας υποβάλλονται σε ένα ιδιοκτησιακό καθεστώς και επομένως δεν είναι ελεύθερες.

11 Βλέπε σχετικά όπ.παρ., σελ. 449 επ.464 επ.

12 Όπ.παρ.

13 Της εποχής των πόλεων κρατών, από τους κρητομηκυναϊκούς χρόνους έως τον 4ο αιώνα για τον μητροπολιτικό ελληνικό χώρο και την ανατολική παρειά του και έως τη ρωμαϊκή πολιτική κυριαρχία για την ελληνική δύση.

14 Για την αιτιολογική βάση της διαδικασίας που οδήγησε στη μετάβαση από τον κρατοκεντρισμό στην οικουμένη βλέπε Γ.Κοντογιώργης, Το ελληνικό κοσμοσύστημα, όπ.παρ., σελ. 449 επ.

15Όπως το σημερινό ή εκείνο της πόλης του Δράκοντα και του Σόλωνα.

16 Για τα στάδια αυτά που ανάγονται στην εμπέδωση της ελευθερίας, πέραν του ατομικού, στο κοινωνικό και στο πολιτικό πεδίο, βλέπε τις μελέτες μας, Το ελληνικό κοσμοσύστημα, όπ.παρ., και Η δημοκρατία ως ελευθερία. Δημοκρατία και αντιπροσώπευση, Αθήνα, Πατάκης, 2007. Επίσης, του ιδίου, «Democracy and Representation. The question of freedom and the typology of politics «,In E.Venizelos, A.Pantelis(eds.), Civilization and Public Law, London, 2005, pp. 79 –92, και μια γαλλική εκδοχή του στο D.Damamme (ed.), La démocratie en Europe, L’Harmattan, Paris, 2004 (« La démocratie comme liberté »).

17 Επισημαίνεται ότι η σύνδεση της δύναμης και του πολέμου με τον καταναγκασμό και την αποστέρηση της ελευθερίας δεν αφορά γενικώς την εν γένει λειτουργίας τους. Η υπεράσπιση της ελευθερίας αποτελεί την άλλη διάσταση που εγγράφεται επίσης στη λειτουργία της δύναμης και του πολέμου. Η διάσταση όμως αυτή αφορά στο σκοπό της και όχι στον χαρακτήρα τους αυτόν καθεαυτόν. Βλέπε σχετικά, Κανδύλης, όπ.παρ.

18 Το ερώτημα εάν το Διεθνές Δίκαιο οφείλει να νομιμοποιεί και να ρυθμίζει τον πόλεμο ή να τον θέσει εκτός νόμου έχει προφανώς μόνο ρητορική αξία, αλλά και ιστορικό βάθος. (R.Aron, op.cit., Grotius Hugo, Le droit de la guerre et de la paix, Caen, Presses de l’Université de Caen, 1984). Σε κάθε περίπτωση, είναι φύσει εξωπραγματικό ως μη συνάδον με την κρατοκεντρική συγκρότηση του κόσμου.

19 Το ζήτημα της ισορροπίας των δυνάμεων αποτέλεσε σταθερά το σημείο της προσοχής καθώς θεωρήθηκε ως το κατεξοχήν μέσον που θα απέτρεπε τον πόλεμο. Ο David Hume στο δοκίμιό του On the Balance of Power διαπιστώνει ήδη ότι στη λογική αυτή στηρίχθηκε η προβληματική για τον πόλεμο και την ειρήνη κατά την κρατοκεντρική περίοδο της πόλης. Στην κατεύθυνση αυτή θα κινηθεί, για παράδειγμα, ο Ιέρων των Συρακουσών με το επιχείρημα ότι “η συγκέντρωση σε μια και μόνη χώρα δυσανάλογα μεγάλης ισχύος καθιστά τους γείτονες απολύτως ανίκανους να υποστηρίξουν τα δίκαιά τους”. Από την πλευρά του ο R.Aron θα διακρίνει την “ειρήνη δια του δικαίου” και την “ειρήνη δια της αυτοκρατορίας”, κινούμενος ωστόσο στο ίδιο πραγματολογικό πλαίσιο της κρατοκεντρικής δικαιοταξίας (op.cit.). Επίσης Κορνήλιος Καστοριάδης, Μπροστά στον πόλεμο, Αθήνα, χχ. Παρόλ’αυτά ο Θουκυδίδης μπορεί να χαρακτηρισθεί ως ο θεωρητικός της ισορροπίας των δυνάμεων βάσει της οποίας θα κατοχυρωθεί περισσότερο η ειρήνη στον κρατοκεντρισμό.

20 Για τα ζητήματα αυτά καθώς και για την μορφολογία της πολιτειότητας που εισάγει η κοσμοσυστημική γνωσιολογία, βλέπε Γ.Κοντογιώργης, Πολίτης και πόλις. Έννοια και τυπολογία της πολιτειότητας, Αθήνα, Παπαζήσης, 2003. Επίσης, του ιδίου, “Le citoyen dans la cité», B.Badie, P.Perrineau (ed.), Le citoyen, Paris, Les presses de sciences po., 2000.

21 Για το ζήτημα αυτό παραπέμπουμε στη σχετική βιβλιογραφία, στην υποσημείωση 5. Συμφωνείται γενικώς ότι “η εξωτερική πολιτική μεταβάλλεται μαζί με την αλλαγή του καθεστώτος”, ότι δηλαδή η “εξωτερική δράση των κρατών επηρεάζεται από την ιδεολογία και την κοινωνική οργάνωση” (R.Aron, όπ.παρ.). Συνομολογείται όμως ότι η διαβεβαίωση αυτή οφείλει να επαληθεύεται κάθε φορά ως προς την βαθμό της ακολουθίας της, δεδομένου ότι συντρέχουν και άλλοι λόγοι που καθορίζουν τις σταθερές της εξωτερικής πολιτικής των κρατών.

22 Για το ζήτημα αυτό βλέπε, Γ. Κοντογιώργης, Η δημοκρατία ως ελευθερία, όπ.παρ.

23 Όπ.παρ. Η νεοτερικότητα διδάσκει εν προκειμένω ότι πέτυχε το ακατόρθωτο: να “εφεύρει” ένα πολιτικό σύστημα που συστεγάζει δυο φύσει ασύμβατα μεταξύ τους πολιτικά συστήματα (την αντιπροσώπευση και τη δημοκρατία), τη στιγμή που δεν είναι ούτε αντιπροσωπευτικό ούτε πολλώ μάλλον δημοκρατικό.

24 Μια ξεχωριστή ως προς τις προεκτάσεις της επιχειρηματολογία στο ζήτημα αυτό αναπτύσσεται στο έργο μας, La théorie des révolutions chez Aristote, Παρίσι, LGDJ, (1975), 1978 (Η θεωρία των επαναστάσεων στον Αριστοτέλη, ελλ.μτφ. Αθήνα, Λιβάνης, 1982).

25 G.Contogeorgis, “Bonne gouvernance et democratie”, in F. Maron, I.Horga, R. de la Bross (dir.), Madia and the Good Governance Facing the Challenge of the E.U. Enlergement, Bruxelles, International Intstitute of Administrative Sciences, 2005, σελ. 11-26.

26 Βλέπε τα έργα μας, “État, marché et société. La question de l’équilibre dans la relation entre société et politique», in Eurolimes, 8/2009, σελ. 129-139 και 12/2008. Οι νέοι, η ελευθερία και το κράτος, Αθήνα, Ιανός, 2009.

27 Για τη διαλεκτική της σχέσης μεταξύ δημοκρατίας και διακρατικής βίας στο περιβάλλον της κρατοκεντρικής περιόδου του ελληνικού κοσμοσυστήματος, βλέπε τη μελέτη μας, Το ελληνικό κοσμοσύστημα, όπ.παρ.

Ευρωπαϊκή πολιτική

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ, ΙΣΤΟΡΙΚΑ, ΘΕΩΡΗΤΙΚΑ ΚΑΙ ΘΕΣΜΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ, ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΤΗΣ ΕΕ, ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ, ΟΝΕ, ΜΕΡΙΚΕΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΠΤΥΧΕΣ

• Ιστορικοπολιτική διάσταση
• Ιστορικοθεσμική διάσταση
• Κύριες θεωρητικές προσεγγίσεις
• Συγκρότηση ενός διαφοροποιημένου τοπίου τομέων διακυβερνητικής και υπερεθνικής ολοκλήρωσης
• Τρόπος λήψης αποφάσεων
• Ανθρωπολογικές προϋποθέσεις – εναλλακτικές παραδοχές ολοκλήρωσης
• Στρατηγική διάσταση

 Διαρκής αμφιταλάντευση και δυναμική συσχέτιση:

       Διακυβερνητική / Υπερεθνική Ευρώπη

Υπερκρατική-τεχνοκρατική Ευρώπη / πλουραλιστική και αντί-ηγεμονική Ευρώπη

Οικονομική / Πολιτική Ευρώπη

Διπλωματική Ευρώπη / Ατλαντική Ευρώπη

Γρήγορα βήματα / αργά βήματα ενοποίησης και συνεργασίας

Ηγεμονευμένη Ευρώπη / Αντί-ηγεμονικά κτισμένη Ευρώπη

Κεντρικός ορισμός ολοκλήρωσης

Haas: «Τα βιώσιμα έθνη-κράτη συνιστούν πολιτικές κοινότητες. Ως αποτέλεσμα της συγχώνευσης τέτοιων κρατών, θα μπορούσε, επίσης, να σχηματισθεί μια νέα πολιτική κοινότητα. Πολιτική κοινότητα υπάρχει, όταν υπάρχει δυνατότητα ειρηνικών εσωτερικών αλλαγών υπό συνθήκες συναγωνισμού και [ειρηνικής] διαπάλης μεταξύ ομάδων με ανταγωνιστικά συμφέροντα. Ολοκλήρωση είναι η διαδικασία στο πλαίσιο της οποίας διάφοροι πολιτικοί παράγοντες που δρουν σε διακριτά εθνικά περιβάλλοντα πείθονται να μετατοπίσουν την πίστη τους, τη νομιμοφροσύνη τους, τις προσδοκίες τους και τις πολιτικές τους δραστηριότητες σε ένα ευρύτερο κέντρο, του οποίου οι θεσμοί αποκτούν ή διεκδικούν τις δικαιοδοσίες και εξουσίες των προϋπαρχόντων εθνών-κρατών». «Το τελικό αποτέλεσμα μιας διαδικασίας ολοκλήρωσης είναι μια νέα πολιτική κοινότητα η οποία τίθεται υπεράνω των προϋπαρχόντων πολιτικών κοινοτήτων»

ΝΒ. Στην ανάλυση των θεωριών ολοκλήρωσης θα δούμε το πώς μετεξελίχθηκε στην πράξη και στην θεωρία το ζήτημα «πίστη, νομιμοφροσύνη» (τι δηλαδή συμπεριλαμβάνει, υλική μόνο πίστη/νομιμοφροσύνη ή και πνευματικά-κοινωνικοψυχολογικά) και τα σύνορά του με τις υλικές προσδοκίες.

 Ευρωπαϊκή ιδέα

• Καρλομάγνος Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία
• Πριν καλά-καλά στεριώσει το κράτος-έθνος πολλές ιδέες, σκέψεις, σχέδια για μια ενωμένη Ευρώπη: Πολιτικοί οραματιστές, Δούκας de Sully 18 αιώνα, Saint-Pierre, Προυντόν, φιλόσοφοι, ποιητές και ο λόγος του Briand στην Κοινωνία των Εθνών το 1929.
• Πολλοί επιχείρησαν να ενώσουν την Ευρώπη ηγεμονικά από τον Ναπολέοντα μέχρι τον Χίτλερ
• Από τον 16 αιώνα και εντεύθεν η ηγεμονική ενοποίηση της Ευρώπης διασφαλιζόταν από το σύστημα ισορροπίας δυνάμεων όπως κωδικοποιήθηκε στην Συνθήκη της Βεστφαλίας του 1648 μέσα από το οποίο γεννήθηκε α) η κυριαρχία και μάλιστα σταδιακά εδαφικά οριοθετημένη και  β) το διεθνές δίκαιο της μη επέμβασης και της εσωτερικής αυτοδιάθεσης / εξωτερικής κυριαρχίας όπως κωδικοποιήθηκε και επικυρώθηκε τελικά στον Χάρτη του ΟΗΕ
• Δεν σταθεροποιήθηκε μια κεντρική αντίληψη ευρωπαϊκής αντίληψης μέχρι την δεκαετία του 1950 οπότε και αναδύονται δύο άλλοτε αντιθετικές και άλλοτε συγκλίνουσες προσεγγίσεις:

o   Η Γκολική («πιο κάτω από ομοσπονδία πιο πάνω από συμμαχία» – αυτό ήταν βασικά το σχέδιο Φουσέτ)

o   και η λειτουργική των σταδιακών οικονομικών συγκλίσεων «και βλέπουμε» (αυτή ήταν βασικά η Συνθήκη Της Ρώμης).

• Πάνω στα λεπτά σύνορα θέσεων και τοποθετήσεων χρειάζεται προσοχή στην διάκριση μεταξύ
• ανάλυσης εμπράγματων καταστάσεων και ηθικολογίας,
• προπαγάνδας και πολιτικού λόγου,
• οραματικού λόγου και ατομικού κανονιστικού λόγου,
• ιδεολογικού διεθνιστικού κανονιστικού λόγου και πολιτειακά εκπορευόμενου πολιτικού λόγου
• Μελλοντολογίας και εμπειρικής διάγνωσης του χαρακτήρα και των συνεπειών των αποφάσεων
• Μπερδεμένων και ασυνάρτητων διακηρύξεων και θεωρητικά θεμελιωμένων πορισμάτων

Χρονολόγιο

Σημειώστε τον αλληλένδετο χαρακτήρα των πολιτικών, στρατηγικών, στρατιωτικών και οικονομικών εξελίξεων

• Α και Β Παγκόσμιος Πόλεμος
• Κύριο ζήτημα όπως διακριβώνεται από τις αφετηριακές αιτιολογήσεις: Αντιμετώπιση της άνισης ανάπτυξης ως κύριου αιτίου πολέμου μέσα από οικονομική σύγκλιση και μέσα από θεσμική συνεργασία.
• Μεσοπόλεμος Κοινωνία των Εθνών και 1945 ΟΗΕ: Κρατική κυριαρχία επικυρώνεται και κατοχυρώνεται ως το καθεστώς του διεθνούς συστήματος
• 1946-48 Αντί-Γερμανικές συσπειρώσεις, Σύμφωνο Δουγκέρκης, Σύμφωνο Βρυξελλών
• Γερμανικό: Επί μια δεκαετία περίπου προτάσεις για αποσυναρμολόγηση της Γερμανίας
• 1946 και 1948 ομιλίες Τσόρτσιλ «μαζί σας αλλά όχι ένας από εσάς» … Στίγμα βασικής διαίρεσης στην Ευρώπη μεταξύ μιας Ατλαντικής Ευρώπης + ζώνη ελευθέρων συναλλαγών και μιας Ενωμένης Ευρώπης (τι βαθμίδας και είδους στο συζητάμε …)
• 1947 Σχέδιο Μάρσαλ. Συζήτηση στις ΗΠΑ για επάνοδο στον απομονωτισμό / ουδετερότητα ή ένα παρεμβατικό ρόλο
• 1947 Benelux,  οικονομική ενοποίηση Βέλγιο, Ολλανδία, Λουξεμβούργο
• 1948 Συνάντηση και διακήρυξη Φεντεραλιστών Χάγης
• 1948 Αποκλεισμός Βερολίνου από ΕΣΣΔ
• 1949 Ατλαντική Συμμαχία !!!!
• 1949 Συμβούλιο της Ευρώπης
• 1950-51 Σχέδιο Σουμάν, Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα (υπό υπερεθνικό έλεγχο οι πηγές της στρατιωτικής βιομηχανίας)
• 1948-1954 προσπάθειες Ευρωπαϊκής Πολιτικής / Ευρωπαϊκής Αμυντικής Κοινότητας 1954 αποτυχία – Δυτικοευρωπαϊκή Ένωση ως μέσο ελέγχου/εποπτείας των Γερμανικών εξοπλισμών, 1955 Διάσκεψη Μεσσήνης, 1955 Συμφωνίες για την Γερμανία, 1957 Συνθήκες της Ρώμης για οικονομική μόνο ολοκλήρωση
• 1959 EFTA Ελευθέρ Ζώνη Εμπορικών Συναλλαγών στην περίμετρο της ΕΟΚ με πρωτοβουλία της Βρετανίας.
• 1958-63 προσπάθειες της Βρετανίας να ενταχθεί για να «ελέγξει την πορεία του εγχειρήματος»
• 1958-62 Σχέδιο Φουσέτ
• 1966 Συμβιβασμός του Λουξεμβούργου … Ομόφωνες / Συναινετικές αποφάσεις

Χαρακτηριστική ποικιλομορφία θέσεων και θεωρήσεων

Σπάακ 1967: «Η Ευρώπη που ονειρεύτηκα ήταν μια αυταπάτη, ο αρχικός ενθουσιασμός μου ήταν μια αυταπάτη».

Σπάακ απομνημονεύματα: «Με λένε πατέρα της Ευρώπης. Δεν είμαι. Ο πατέρας της Ευρώπης είναι ο Στάλιν που με το να μας απειλεί μας συσπείρωσε».

Jean Monnet: (Μίγμα πολιτικής και λειτουργικής αντίληψης): «Ενώνουμε ανθρώπους και όχι κράτη». Ταυτόχρονα υπήρξε ο αρχιτέκτονας της διαδικασίας λειτουργικής ολοκλήρωσης και ο κύριος συνομιλητής των αμερικανών επί μακρόν.

Ντε Γκολ 1953: «Για να φτάσουμε σε βιώσιμες λύσεις, πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη τις πραγματικότητες, κυρίως ότι η Ευρώπη σήμερα αποτελείται από έθνη. Είναι με αφετηρία και βάση αυτά τα έθνη που πρέπει να οργανώσουμε την Ευρώπη, και αν χρειαστεί να αμυνθούμε γι’ αυτή».

Amitai Etzioni 1965: «η συναισθηματική δέσμευση στο κράτος-εθνος είναι τόσο πυκνή και η προσκόλληση στο εθνικό συμφέρον τόσο μεγάλης έκτασης ούτως ώστε οι σύγχρονες ενώσεις κρατών είναι εν πολλοίς περιορισμένες σε προσπάθειες να εξυπηρετήσουν το κράτος-έθνος με περιφερειακές συσπειρώσεις παρά για να το αντικαταστήσουν».

 Κεντρικά διλήμματα της δυτικής-νεοτερικής σκέψης που σχετίζονται με την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση:

• Το κεντρικό δίλημμα μετά την Θεοκρατία του Μεσαίωνα ήταν οι βαθμίδες και ποσολογίες υλικών και πνευματικών κριτηρίων και παραγόντων μέσα στην δημόσια σφαίρα.
• Θεσμοί προτάσσονται και κατασκευάζουν την πολιτική ανθρωπολογία ή το αντίστροφο; Η κοινωνία δηλαδή, προσδιορίζει τους θεσμούς
• Υλιστικοί θεσμοί ή και πνευματικά «εμπλουτισμένοι».
• Οι «πνευματικές εισροές» αφορούν την πίστη και την νομιμοφροσύνη στο υλικό συμφέρον ή και άλλα κριτήρια και παράγοντες που αφορούν την βαθύτερη ιστορική διαμόρφωση των ανθρώπων και των κοινωνικών οντοτήτων.
• Αν υλιστικές νόρμες και νόμοι μπορούν να ενώσουν τους ανθρώπους σε μια περιοχή γιατί όχι και πλανητικά; [Σε αυτό βασικά συνίσταται η μορφική ομοιότητα όλων των διεθνιστικών ιδεολογικών δογμάτων]
• Θεσμοί ως διακυβέρνηση: Τι είδους πολιτική ανθρωπολογία τους θεμελιώνει, τους νομιμοποιεί, τους διαιωνίζει και τους αλλάζει;
• Θεσμοί και δημοκρατία:

o   Θεσμοί σε κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο άμεσης δημοκρατίας όποτε υπήρξε (σπάνια)

o   Θεσμοί σε πλαίσιο έμμεσης αντιπροσώπευσης με φορά κίνησης προς ολοένα μεγαλύτερη δημοκρατία δηλαδή ολοένα στενότερη σχέση εντολέων πολιτών κα εντολοδόχου διακυβέρνησης ή αντίστροφα προς δεσποτεία ελίτ κρατικά και διεθνικά οργανωμένων.

o   Θεσμοί ως κατασκευαστική ιδεολογική πρόσληψη της πολιτικής ανθρωπολογίας [κύριο χαρακτηριστικό της εποχής των ιδεολογιών από τον 18 αιώνα μέχρι τον τέλος του Ψυχρού Πολέμου]

o   Υπερεθνικοί θεσμοί ως διακρατικοί εντολοδόχοι, ως υπερκρατικοί εντολείς (ενδεχομένως ηγεμονικά ελέγχομενοι), ως υπερκρατική τεχνόσφαιρα … Ποια η πολιτική ανθρωπολογία τους, πως κατανέμεται και πως επιμερίζεται στα επίπεδα του κράτους και της υπερεθνικής δομής

 Προβληματική Π. Ήφαιστου

Αριστοτελική πρόσληψη της Πολιτείας:

• Θεσμοί διακυβέρνησης είναι ηθικοκανονιστικές δομές που ορίζουν, οριοθετούν και ρυθμίζουν τον συλλογικό τρόπο ζωής. Τρεις διαστάσεις που συμπλέκονται άναρχα:
• Τους ανθρώπους ως εντολείς πολίτες,
• Την πολιτική διακυβέρνηση ως εντολοδόχο των πολιτών με διαβάθμιση ποικίλων εκδοχών ανάλογα με τις βαθμίδες δημοκρατικής οργάνωσης, την αμεσότητα των κοινωνικοπολιτικών ελέγχων και αποφάσεων, την φορά κίνησης προς άμεση δημοκρατία ή το αντίστροφο
• Και την τεχνοκρατική δομή που ανάλογα με τις βαθμίδες δημοκρατικής συγκρότησης είναι λίγο ή πολύ εξαρτημένη μεταβλητή των δύο πρώτων.

Οι βαθμίδες δημοκρατίας είναι ευθέως ανάλογες του βαθμού ελέγχου της πολιτικής διακυβέρνησης από τους πολίτες-ανθρώπους και του βαθμού που άνθρωποι και πολιτική διακυβέρνηση ελέγχουν την τεχνόσφαιρα.

• Ποιος είναι εξαρτημένη μεταβλητή και σε ποιο βαθμό, με ποια κανονικότητα και με τι οντολογικά-ανθρωπολογικά θεμέλια.
•  

“Τι συγκροτεί και τι συγκρατεί την ενωμένη Ευρώπη;”

Συντομογραφικά οι απόψεις-παραδοχές μετά το 1945 τις οποίες θα επεξεργαστούμε στην συνέχεια:

Διακυβερνητιστές: διακρατική συσπείρωση συμφερόντων: «Πιο πάνω από Συμμαχία πιο κάτω από Ομοσπονδία».

Φεντεραλιστές: Γενναίο άλμα εγκατάλειψης του εθνοκράτους (1948)

Λειτουργιστές: λειτουργική συνεργασία που διαρκώς θα διαχέεται σε νέους τομείς (όχι πολιτικοποίηση γιατί θα προκαλέσει αρνητική ολοκλήρωση)

Νεολειτουργιστές: + εξουσίες, προσδοκίες, πίστη και νομιμοφροσύνη

• Αν και κανείς μπορεί να μελετήσει χιλιάδες βιβλία –εκ των οποίων το «Κριτικη της Μεταφυσικής στην νεότερη σκέψη και το Ευρωπαϊκός Διαφωτισμός Α και Β τόμος του Παναγιώτη Κονδύλη είναι τα κορυφαία κείμενα της διεθνούς βιβλιογραφίας– το βασικό δίλημμα που τίθεται στην διάκριση του Tonies επειδή είναι απλό (και ίσως απλουστευτικό) και εύκολα κατανοητό συζητείται ευρέως στην βιβλιογραφία:

o   Gesellschaft – εταιρική-υλιστική συγκρότηση Πολιτικού και διανεμητικών λειτουργιών – μόνο υλιστικά και ωφελιμιστικά και χρησιμοθηρικά κριτήρια

• Τα τελευταία προσφέρουν επαρκή πίστη και νομιμοφροσύνη ούτως ώστε να νομιμοποιείται ένα δημοκρατικά συγκροτημένο Πολιτικό γεγονός.

o   Φορά κίνησης υλιστικών παραδοχών (Φιλελευθερισμός και κομμουνισμός μαζί με τις αποχρώσεις τους – ποτέ βέβαια οι κινούμενοι μέσα σε αυτούς τους δήθεν αντίθετους ποταμούς οι κατά βάση είναι του ίδιου προσανατολισμού πλην κινούνται μέσα σε διαφορετικές κοίτες). [Συνήθως οι κινούμενοι μέσα στην κοίτη δεν γνωρίζουν ή είναι βαθιά ιδεολογικά προσκολλημένοι – Κονδύλης: Η κριτικής της μεταφυσικής και Κονδύλης: Η παρακμή του Αστικού πολιτισμού – περιγραφή και πολιτική σκέψη υπέρτερου είδους]

o   Βασική υπόθεση: Μπορεί να υπάρξει δημόσια σφαίρα μόνο με υλικά κριτήρια [Το πνεύμα είτε εκδιώκεται εκτός των τειχών της Πόλεως είτε «καταδιώκεται» εκεί έξω εκτός των τειχών – αποδομηστικός κονστρουκτηβιστικός] [Το εκκρεμές αυτών των παραδοχών κυμαίνεται άγρια αποτυπώνοντας την πνευματική σύγχυση στον Δύση και σε πολλά σημεία του πλανήτη – ήδη από το 1900 ο κόσμος βρίσκεται στην μεταμοντέρνα μαζικοπαραγωγική φάση – πολλές θεσμικές πτυχές της ΕΕ ενσαρκώνουν αυτές τις αδιέξοδες παραδοχές που κρίσεις όπως οι σημερινές φανερώνουν τα συμπτώματα όχι τα αίτια]

o   Gemeinschaft – κοινωνιοκεντρική συγκρότηση των ανθρωπολογικών προϋποθέσεων του Πολιτικού

• Οι λειτουργιστικές, θεσμικές και κονστρουκτιβιστικές προσεγγίσεις το αποκλείουν προγραμματικά καθότι ανήκουν στο μοντερνιστικό υλιστικό παράδειγμα (ή καλύτερα: αποτελούν την μια όψη του ενός κύκνειου άσματος – το άλλο είναι η Σοβιετική Ένωση)

Εξέλιξη των μεγάλων καταστατικών αποφάσεων, οι μεγάλοι σταθμοί, τα μεγάλα διλήμματα, τα μικρά βήματα, το κεντρικής και μεγάλης διανεμητικής σημασίας ζήτημα του τρόπου λήψεως αποφάσεων και το σπασμωδικό άλμα στο κενό της ΟΝΕ

Στάδια και βαθμίδες ολοκλήρωσης και τομείς

(Από το 1948 μέχρι σήμερα προστίθενται θεσμοί, πρακτικές, προσεγγίσεις και εθιμικού χαρακτήρα πρακτικές συνεργασίας

Συνοπτική διαδρομή

• Μετά την εμπέδωση του κρατοκεντρικού διακρατικού συστήματος της Βεστφαλίας του 1648 μέχρι και τον ΟΗΕ πολλοί ποτέ δεν σταμάτησαν να αναζητούν προ-νεοτερικές αυτοκρατορικές δομές
• – Ατύχησαν γιατί δεν γνώριζαν την Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία – η σταδιακή κρατικοεθνικιστική ανάδειξη του σημερινού εθνοκράτους συντελέστηκε εν μέσω αντιφάσεων που παρατηρούνται με την αντί-Αριστοτελική υλιστική νοηματοδότηση της Πολιτικής που κορυφώθηκε στις διεθνιστικές ιδεολογικές εκδοχές του φιλελευθερισμού και του κομμουνισμού που σε ποικίλες βαθμίδες είναι αντί-Πολιτειακή

o   Αντίθετα με την Βυζαντινή και προ-Βυζαντινή ιστορική φάση δεν υπήρξε μια σταθερή πολιτική αντίληψη που να συναρτά την εθνοκρατική συγκρότηση-αυτοθέσμιση με την κεντρική κοσμοσυστημική εξουσία

o   [Μετά τον Αλέξανδρο το εκκρεμές της σχέσης εντολέων Πόλεων και εντολοδόχων κεντρικής ηγεμονικής διακυβέρνησης κυμαινόταν και αντιστρεφόταν όπως επίσης και οι βαθμίδες κοσμοσυστημικού δεσποτισμού] [Οι μακρύτερες περίοδοι όπου οι Πόλεις ήταν οι εντολείς εντοπίζονται στην Βυζαντινή Οικουμένη όπου οι εξουσίες του Βασιλέα των Πόλεων ήταν συναρτημένες με την Σύγκλητο των Πόλεων] [Για τον ενδιαφερόμενο οι σημαντικές ιστορικοπολιτικές αναλύσεις και πολιτικές τυπολογίες του Γιώργου Κοντογιώργη, ιδιαίτερα το «Δημοκρατία ως Ελευθερία»]

• Ποτέ μέχρι και τον 17 αιώνα δεν διανοήθηκαν οι άνθρωποι να εκδιώξουν τα πνευματικά από την Πολιτική. Ούτε οι Καρτέσιος και Γαλιλαίος οι οποίοι έσπειραν τους πρώτους σπόρους του σύγχρονου υλισμού
• Κονδύλης, Ευρωπαϊκός Διαφωτισμός: Η κίνηση αυτή μέχρι περίπου το 1900 ήταν αντιθετική και αλλοπρόσαλλη. Η μόνη λογική απόληξη μπορούσε να είναι ο (ανέφικτος) συνεπής υλισμός του Ντε Σάντ και Λα Μεττριέ τον οποίο σήμερα ενσαρκώνουν τα  μεταμοντέρνα δόγματα ποικίλων εκδοχών και διαβαθμίσεων.

o   Κατασκευαστικά ιδεολογικά δόγματα

o   Γενοκτονίες-εθνοκαθάρσεις για να «επιτευχθεί» συνεκτική πολιτειακή ανθρωπολογία.

o   Θεσμικές θεωρίες – Λειτουργιστικές θεωρίες ως προσέγγιση κατασκευής δημόσιας σφαίρας και υπερεθνικής πολιτικής ανθρωπολογίας

o   Στο υπόβαθρο των θεσμών κάθε είδους οι κοινωνίες αυτοθεσμίστηκαν σύμφωνα με τις ανθρωπολογικές προϋποθέσεις κάθε κοινωνικής οντότητας [Σοβιετική Ένωση – ΕΕ κορυφαία παραδείγματα]

Μετά τον Α΄ και Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο επικρατούσε μεγάλη αμηχανία για την περίεργη αυτή κατασκευή του κράτους-έθνους.

Ξανά συνοπτικά

• 1947 Δουγκέρκη,
• 1949 Ατλαντική Συμμαχία
• ΒΤΟ,
• 1948-54 ΕΠΚ/ΕΑΚ
• 1950-2 Άνθρακα και Χάλυβα
• 1954 ΔΕΕ
• 1955 Μεσσήνη
• Δημιουργία της Ομοσπονδιακής Γερμανίας
• 1957 Ρώμη
• 1958-60 Απορριφθέν σχέδιο Φουσέτ (Ντε Γκόλ)
• 1966 Συμβιβασμός Λουξεμβούργου
• 1968 Κοινή Αγροτική Πολιτική / Μεταφορών (ακολούθησαν πολιτικές σε όλους βασικά τους τομείς)
• Αποχώρηση Ντε Γκόλ ένταξη Βρετανίας
• 1969 Άτυπη πολιτική συνεργασία
• 1985 Διάσκεψη Λουξεμβούργου και 1991 Μάαστριχτ – ακολούθησαν υπόλοιπες διασκέψεις

Στάδια

Ζώνη Ελεύθερων συναλλαγών ► μηδέν δασμοί μεταξύ συμβαλλομένων

(μέχρι εδώ είναι συνήθης διεθνής πρακτική)

Κοινή Αγορά ► + Κοινό δασμολόγιο (1966-1968)

(μέχρι εδώ αφορά καθαρά εμπορικά ζητήματα)

(από εδώ και κάτω αφορά διανεμητικά ζητήματα)

Βήματα προς οικονομική ολοκλήρωση ► Κοινές πολιτικές

(από εδώ και κάτω απαιτείται αυξημένη νομιμοποίηση των αποφάσεων – Κρίση 1966 – Συμβιβασμός του Λουξεμβούργου)

(Κοινές πολιτικές … linkage politics … («παζάρι συμφερόντων») Το εμβληματικό βιβλίο των Lindberg / Scheingold (1970)

Βήματα προς ζητήματα διπλωματίας (1969,1973 κρίση, 1985 Διάσκεψη Λουξεμβούργου, 1991 Διάσκεψη Μάστριχ ► μέχρι σήμερα αυστηρά διακυβερνητικού χαρακτήρα

Βήματα προς οικονομική ένωση ► απαιτεί κεντρική νομισματική – οικονομική διαχείριση – Σχέδιο Μπάρρ 1969, «Φίδι» νομισματικών κυμάνσεων

Βήματα προς οικονομική ένωση 1985 ολοκλήρωση Κοινής Αγοράς (στόχοι 1992 – παράκαμψη του Συμβιβασμού του Λουξεμβούργου χωρίς απόφαση κατάργησής του ή διαιώνισής του – Εν αναμονή αποφάσεων επί νομισματικών-κοινών οικονομικών πολιτικών)

(προωθητική δύναμη: Ντε Λόρ)

[Δημοκρατική νομιμοποίηση: Ελλειμματικά ημίμετρα – ολοένα μεγαλύτερη διεύρυνση δημοκρατικού ελλείμματος]

Οριογραμμές και σχοινοβασίες πάνω στα λεπτά σύνορα μεταξύ ωφελιμιστικής ολοκλήρωσης και αξιώσεων πολιτικής ολοκλήρωσης

η βασική τυπολογία αντλεί από το Υψηλή – Χαμηλή Πολιτική κατά Lindberg / Scheingold (1970) / Morgan

1989: Φάση μετάβασης από την εμπορικοοικονομική διαδικασία (συν κοινές πολιτικές) στην οικονομικοπολιτική οργάνωση. Κύρια ζητήματα:

• Νομισματική ολοκλήρωση
• Οικονομική ολοκλήρωση
• Πολιτική ολοκλήρωση
• Τρόποι λήψης αποφάσεων
• Κίνησης προς ιεραρχίες με κριτήρια οικονομικής και πολιτική ισχύος (πάγιο δίλημμα ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης που ακούει σε διάφορα ονόματα όπως «γεωμετρική ολοκλήρωση», ολοκλήρωση πολλών ταχυτήτων κτλ)
• Τα λεπτά σύνορα μεταξύ εντολέα / εντολοδόχου – Διακυβερνητικών θεσμών / υπερεθνικών θεσμών
• Δημοκρατικό έλλειμμα

 1991-92 ΟΝΕ: Οικονομική / πολιτική ένωση ή κοινωνικά έωλες νομισματικές ρυθμίσεις από τεχνοκρατικά ελίτ υπό τη υψηλή καθοδήγηση των ισχυρών κρατών ή και αγνώστων διεθνικών δρώντων;

• Πάγιο αίτημα Γαλλίας για έλεγχο κεντρικής Γερμανικής Τράπεζας
• Λογικό επακόλουθο βημάτων στο εσωτερικό της Κοινής Αγοράς
• Ανθρωπολογικό ζήτημα; Νομιμοποίηση αποφάσεων; Πολιτική ενοποίηση;
• Στρατηγική κρίση 1989-1992
• ΟΝΕ:

o   Προϊόν στρατηγικής σύγκρουσης,

o   αποτέλεσμα Γαλλογερμανικού modus vivendi

o   Μετέωρο βήμα προς οικονομική ένωση

o   Μετέωρες θολές αποφάσεις και διακηρύξεις για πολιτική ενοποίηση

o   Αφελείς προσδοκίες για κεντρικό έλεγχο γερμανικών νομισματικών και οικονομικών αποφάσεων

o   Αφελείς προσδοκίες για περισσότερο πολιτικό-στρατηγικό έλεγχο της Γερμανίας

o   Υπόλοιποι: Grieco: Πήδηξαν μέσα στο βαγόνι του τραίνου που έφευγε … προς το … άγνωστο

Υπόβαθρο παραδοχών και προσεγγίσεων

ΦΕΝΤΕΡΑΛΙΣΜΟΣ

Όλα τα φεντεραλιστικά ρεύματα συγκλίνουν στο ότι ο επιδιωκόμενος στόχος είναι ένα υπερεθνικό σύστημα με κεντρικούς θεσμούς και εξουσίες που αντικαθιστούν πλήρως ή αλληλοσυμπληρώνουν τους θεσμούς των μελών που συμμετέχουν

-Κεντρικής σημασίας: Ο ρόλος των κεντρικών θεσμών και της ισχύος στην πολιτειακή άρθρωση.

-Χωρίς περιστροφές ή δισταγμούς υποστηρίζεται πως η πίστη-νομιμοφροσύνη θα πρέπει να μεταβιβαστεί στο υπερεθνικό επίπεδο [Ερώτημα: «Κλασικό πατριωτισμό» ή «Πατριωτισμό του Συντάγματος»].

-«Η ειρήνη μπορεί να διασφαλιστεί μόνο εάν τα έθνη-κράτη, με ένα μεγάλο και αποφασιστικό άλμα αυταπάρνησης και εγκατάλειψης των εθνικών-κρατικών δομών και εθνικών ταυτοτήτων [Ερώτημα: πως θα γίνει αυτό;].

-Δεν έχει επεξεργαστεί επαρκώς τον τρόπο ανάπτυξης κοινωνίας-κοινότητας στο περιφερειακό επίπεδο ή παγκοσμίως και κυρίως τον τρόπο μετάβασης από την εθνική-κρατική κοινότητα στην υπερεθνική.

-Επιφυλάξεις ότι αν πετύχαινε θα μπορούσε να καταργήσει τον εθνικισμό σε ευρωπαϊκό επίπεδο αλλά αυτό θα σήμαινε απλά εθνικισμός σε μια μεγαλύτερη κλίμακα (την ευρωπαϊκή).

Etzioni: Η απαρχή για παγκόσμια ενότητα …

ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΣΜΟΣ

 –Η πιο συγκροτημένη φιλελεύθερη θεωρητική πρόταση για τη δημιουργία προϋποθέσεων συνεργατικών διεθνών σχέσεων.

-Αντί να αντιπαρατεθεί με τις έννοιες της κρατικής κυριαρχίας και του εθνικισμού εστιάζει την προσοχή στις μακρόχρονες διαδικασίες συστημικών αλλαγών με εργαλείο υλικές και ωφελιμιστικές συναλλαγές. Βασική θέση: Τα ωφελιμιστικά κριτήρια ενώνουν πολιτικά τους ανθρώπους  [Κονδύλης: Χυδαίος μαρξισμός με άλλα πρόσημα …] [Ενίοτε «ακραίες» εκδοχές: απαλλαγή από την μεταφυσική πίστη, τις ιστορικές μνήμες, τις ιστορικές ταυτότητες, τις ιστορικές κοσμοεικόνες – σχολές αποδομητικής ιστοριογραφίας κτλ]

–Αναμενόμενο αποτέλεσμα: Spillover, σταδιακή αύξηση των οργανισμών (agencies) διαχείρισης των λειτουργικών αναγκών, η σταδιακή μετάθεση αφοσίωσης και η σταδιακή δημιουργία μιας παγκόσμιας κοινωνίας με τρόπο που θα προσαρμόσει τις κανονιστικές δομές στις ωφελιμιστικές ανάγκες και λειτουργίες.

-Τονίζουν πως η έμφαση πρέπει να δοθεί λιγότερο στα ζητήματα ισχύος και περισσότερο στην ανάπτυξη της συνεργασίας σε μη πολιτικούς τομείς.

-David Mitrany: Οικουμενικότητα των λειτουργικών αναγκών, τεχνολογία, δίκτυο οργανισμών που εξυπηρετούν τις ανθρώπινες ανάγκες, που βελτιώνουν τις λειτουργίες του κράτους, αλλάζουν τις συμπεριφορές προς προσανατολισμούς οι οποίοι καθιστούν τον πόλεμο δύσκολο ή αδύνατο.

-Ο πολλαπλασιασμός τους οδηγεί στην ανάγκη διεθνούς σχεδιασμού και συντονισμού, με αποτέλεσμα οι συνέπειες να είναι οικουμενικές.

-Η οποιοδήποτε επίπεδο η πολιτική εξουσία είναι επικίνδυνη και περιττή, αν δεν συνοδεύεται από ένα συγκροτημένο κοινωνικό σώμα και από διαδικασίες δημοκρατικού ελέγχου και «ελέγχων και εξισορροπήσεων»

–Η κυριαρχία των κρατών είναι πολύτιμη και αναγκαία για την κανονιστική δόμηση του διεθνούς χώρου. «Η κυριαρχία δεν πρέπει να αποσυναρμολογηθεί, μέσα από μια πολιτική φόρμουλα αλλά  μόνο μέσα από τη λειτουργία του συστήματος. Δεν πρέπει να αποσυναρμολογηθεί, εκτός και αν υπάρξει μια παγκόσμια κατανομή ρόλων όσον αφορά τις λειτουργίες που φέρνουν την ειρήνη»

-Διάκριση μεταξύ θεμάτων πολιτικοστρατηγικών και ιδεολογικών ζητημάτων (που θεωρούνται διχαστικά), και ζητημάτων που ενώνουν τους ανθρώπους που τα έχουν ανάγκη

David Mitrany: Aπορρίπτει ενδιάμεσα σχήματα που ψαλιδίζουν τα δημοκρατικά δικαιώματα και φέρνουν ανορθολογισμό. Η εκτελεστική εξουσία δεν μπορεί να είναι οτιδήποτε άλλο εκτός από μια κοινή κυβέρνηση, αφού αυτή είναι η ουσία της πολιτικής ένωσης… «[είναι περίεργα επιχειρήματα] λόγω της θλιβερής ιστορίας των ευρωπαϊκών θρησκευτικών και πολιτικών διαιρέσεων, που προκάλεσαν πολύ πιο σφοδρές συγκρούσεις απ’ ό,τι οι συγκρούσεις στην Ασία και την Αμερική, και που τώρα εισβάλλουν ξανά με ιδεολογικά μισόλογα. Εάν υπάρχει μια ευρωπαϊκή μοναδικότητα του ευρωπαϊκού πολιτισμού είναι, σε αντίθεση με ανατολικούς και άλλους πολιτισμούς, ότι πρόκειται για ανοικτό πολιτισμό (…) Η ιδέα αυτή καθ’ αυτή για μια κλειστή περιφερειακή ένωση αντιβαίνει την ιστορική ευρωπαϊκή ιδέα. Όσο περισσότερο θα απομακρύνεται από τα καταναλωτικά ζητήματα, τόσο περισσότερο θα αποδεικνύεται ο επίπλαστος χαρακτήρας της. Αλλά, ακόμη και αν αυτές οι διασταυρωμένες επινοήσεις και τεχνάσματα –κλειστός οικονομικός προγραμματισμός, πολιτικοί θεσμοί και καλλιέργεια ενός περιφερειακού πατριωτισμού– εξυπηρετούν την εκπλήρωση μιας ευρωπαϊκής ένωσης δύσκολα μπορεί να ειπωθεί ως επιχείρημα που διανοίγει λεωφόρους προς μια διεθνή ενότητα. (…) Από τη φύση της και τις τάσεις που αναπτύσσονται η πολιτική ένωση είναι εθνικιστική και ως τέτοια αντιμάχεται, αν όχι εμποδίζει, τη μεγάλη ιστορική αναζήτηση ενός ευρύτερου ειρηνικού και αναπτυσσόμενου διεθνούς συστήματος»

ΝΕΟΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

 -Απέβλεπαν στο «κρατικό μοντέλο» ως το τελικό προϊόν της διαδικασίας.

-Όπως και οι φεντεραλιστές, υποστηρίζουν πως πριν ονομάσουμε ένα σύστημα ολοκληρωμένο θα πρέπει να αποκτήσει συνταγματική ρύθμιση υπερεθνικού χαρακτήρα. Κατά συνέπεια προτάσσονται οι θεσμοί στις κοινωνίες: Ενοποίηση εκ των άνωθεν.

-Haas: οδηγεί σε «…μετατόπιση πίστης, νομιμοφροσύνης, εξουσιών και προσδοκιών από το εθνικό στο υπερεθνικό επίπεδο δημιουργώντας μια νέα πολιτική κοινότητα που εν μέρει ή εν όλω αντικαθιστά τα προγενέστερα έθνη κράτη». Spillover (παραβλέποντας προειδοποίηση Mitrany) θα οδηγήσει σε υπερεθνική ολοκλήρωση τους πολιτικοστρατηγικούς τομείς: «… θα οδηγήσει σε ανάγκες ολοκλήρωσης στους τομείς των διπλωματικοπολιτικών και στρατηγικών ζητημάτων» (θεωρία εξωτερίκευσης – externalization hypothesis)

Κάποιοι νεολειτουργιστές, ακόμη: Θεωρία εξωτερίκευσης, δηλαδή spillover της ολοκλήρωσης στους πολιτικοστρατηγικούς τομείς

Κριτική-σταθμός Stanley Hoffmann:

–Όχι μόνον πως διαιωνίστηκε το έθνος-κράτος, αλλά κυρίως ότι ενισχύθηκε η κρατική κυριαρχία, οι θεσμοί, ο πολιτισμός, η οικονομία των κρατών-μελών καθώς και η θέση τους στο διεθνές σύστημα.

-Συνυπάρχουν, πρώτον, μια διαδικασία που λειτουργεί στο όνομα της «λογικής της ολοκλήρωσης», όπως την προσδιόρισε ο Ζαν Μοννέ και την ανέλυσε ο Ernst Haas, και δεύτερον, οι εθνικές πραγματικότητες που λειτουργούν με τη «λογική της ετερότητας».

-Διαδικασία συνεχών ανταλλαγών συμφερόντων που το κρατούν σε ισορροπία, όσο τα ανεξάρτητα και κυρίαρχα κράτη αισθάνονται πως το ισοζύγιο οφελών-ζημιών εξυπηρετεί τα εθνικά τους συμφέροντα.

-Ενώ η επίτευξη της εμπορικής και ενδεχομένως οικονομικής ολοκλήρωσης είναι πολύ πιθανή, η Πολιτική Ένωση είναι απίθανη.

-Το κυριότερο αίτιο γι’ αυτό, είναι η ουτοπική προσδοκία πως το έθνος-κράτος θα απεκδυθεί των οντολογικών του χαρακτηριστικών όπως τα διαμόρφωσε η ιστορική εξέλιξη.

Παραδοχές του Ernst Haas 1966 και 1970

Πρώτον, συνέπειες της λανθασμένης πρόβλεψης για την εξαρτημένη μεταβλητή Δεύτερον, αντιφάσεις λόγω απαιτήσεων τρίτων

Τρίτον, «πραγματιστικά συμφέροντα, εύκολα μπορούν να γίνουν θρύψαλα».

-Προσδοκίες απρόσκοπτης λειτουργικής ανάπτυξης είναι επιρρεπείς σε αποσύνθεση και από-ολοκλήρωση.

-«Αποφάσεις που βασίζονται στην υψηλή πολιτική και θεμελιώδεις δεσμεύσεις είναι αναμφίβολα πιο στέρεες από δεσμεύσεις που στηρίζονται σε πραγματιστικές προσδοκίες»

-«Η οικονομική ολοκλήρωση δεν οδηγεί πάντοτε και αυτόματα στην πολιτική ενοποίηση»

-Η αποτυχία, οφειλόταν στην προσδοκία προσπορισμού πολιτικών και οικονομικών ωφελημάτων και όχι πολιτισμικής ή συνειδησιακής μεταμόρφωσης, ως προς την οποία οι λαοί αντιδρούν αρνητικά.

-«Μπορούμε να κινηθούμε μόνο με πολύ μικρά βήματα και όχι με τολμηρά βήματα στη βάση ενός μεγαλεπήβολου σχεδίου, διαφορετικά θα απολέσουμε μεγάλο μέρους της αναγκαίας υποστήριξης. (…) καθώς η Κοινότητα θα κινείται από την απλή τελωνειακή ένωση στην οικονομική ένωση και σε μια πολιτική οντότητα ροπή προς σύγκρουση θα αυξάνεται».

Γκωλική-διακυβερνητική προσέγγιση

-εντάσσεται στην παραδοσιακή στοχαστική παράδοση του συστήματος ισορροπίας ισχύος:

1.  Διερεύνηση τρόπων από κοινού εκπλήρωσης των εθνικών συμφερόντων και όχι τρόπων αποδυνάμωσης της κυριαρχίας των μελών. Κίνητρο συμμετοχής ενός κράτους είναι η ενίσχυση και όχι η αποδυνάμωση της εθνικής κυριαρχίας. (Σχέδιο Fouchet την περίοδο 1960-62)
2. Περιθώρια συνεργασίας και από κοινού αποφάσεων είναι μεγάλα αλλά η εφαρμογή τους θα πρέπει να είναι έργο των εθνών-κρατών
3. Διπλωματική και στρατηγική συνεργασία στη βάση ενός συμμαχικού σχήματος, του οποίου η σταθερότητα, η ανάπτυξη και ο δυναμισμός συναρτάται με τις προόδους στο υπόλοιπο συνεργατικό σύστημα.
4. Τα πάντα θα βρίσκονται υπό την αίρεση της υψηλής στρατηγικής των μελών.
5. Το σχήμα κατατείνει όχι προς υπερεθνικό-κανονιστικό σύστημα αλλά στην συνύπαρξη των υπαρχόντων εθνικών-κρατικών συστημάτων, ή, όπως το έθετε ο πρόεδρος της Γαλλίας, στην ανάδειξη μιας «Ένωσης των πατρίδων».
6. «Κάτι περισσότερο από συμμαχία και κάτι λιγότερο από ομοσπονδία»
7. Η άσκηση λαϊκής κυριαρχίας στο εσωτερικό ενός εκάστου κράτους-μέλους παραμένει ανέπαφη.
8. Ουσιαστικά, η γκωλική προσέγγιση επιδιώκει την ανάπτυξη μιας κοινωνίας κρατών στο πλαίσιο μιας «άναρχης διεθνούς κοινωνίας»

Νεοφιλελεύθερα θεωρήματα.

 -Αρχικά αλληλεξάρτηση ως προμετωπίδα των θεωρήσεών τους

-Συνέχεια συγχώνευσαν διολίσθηση σε ηγεμονικές παραδοχές και ιεραρχήσεις ισχύος που αντιβαίνουν στην λογική του κοινοτισμού.

-σταδιακά ενέταξαν ευρωπαϊκή ολοκλήρωση στο Ατλαντικό παράδειμα. Kupchan: «Η λύση για τα προβλήματα της Δύσης θα είναι μια Ατλαντική Ένωση η οποία θα αφομοιώσει τόσο το ΝΑΤΟ όσο και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η ΕΕ θα πρέπει να εγκαταλείψει τις φεντεραλιστικές της φιλοδοξίες και να εστιάσει την προσοχή της στην επέκταση της ενιαίας αγοράς προς ανατολάς στην Kεντρική Ευρώπη και προς Δυσμάς στη Βόρειο Αμερική.

Πριν τους νεοφιλελεύθερους: -1980 και 1990 προσοχή στα διακυβερνητικά χαρακτηριστικά της διαδικασίας ολοκλήρωσης.

 Σύγκλιση βασικών θεωρητικών απόψεων στην θέση πως ενώ έχουν αναπτυχθεί οι εταιρικές σχέσεις (Gesellschaft) διακρατικού χαρακτήρα, δηλαδή αυξημένη οικονομική αλληλεξάρτηση, νομικές ρυθμίσεις που προωθούν το κράτος δικαίου και από κοινού ρυθμίσεις στα καταναλωτικά ζητήματα που προωθούν την ευημερία, υπάρχει εντούτοις έλλειμμα πολιτικής και κοινωνικής νομιμοποίησης.

Με διαφορετικά λόγια, η εταιρική σχέση δεν επαρκεί, ενώ η μετάβαση από το Gesellschaft στο Gemeinschaft (παραδοσιακή κοινωνία-κοινότητα) με μέσον τη λειτουργική προσέγγιση είναι αμφίβολη.

-«Σκοτεινή περίοδος» θεωρία ολοκλήρωσης και επάνοδος, όμως, με θεωρίες μικρής κλίμακας (ρόλος ΔΕΚ, προεκτάσεις αποφάσεων κτλ) που δεν φιλοδοξούν –αν και συχνά την ευνοούν αξιολογικά ή την υπονοούν– να αναδείξουν μια πολιτική ολοκλήρωση μεγάλης κλίμακας.

–Κυριαρχία παραδοσιακών διακυβερνητικών παραδοχών που αντανακλάται σε πλήθος δηλώσεων για τον μη αναλώσιμο χαρακτήρα του έθνους-κράτους, των εθνικών ταυτοτήτων και της κυριαρχίας εν γένει: Ζακ Ντελόρ, πρώην πρόεδρος της Εκτελεστικής Επιτροπής της ΕΕ «Δεν θα υπάρξουν ποτέ “Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης”. Αρνιέμαι να ταυτίσω τον εαυτό μου με αυτούς που προωθούν την εξαφάνιση του έθνους-κράτους. Αντίθετα, αναζητώ κάποιου είδους ομοσπονδία μεταξύ ισχυρών εθνών-κρατών». Γιόσκα Φίσερ, Υπουργός Εξωτερικών της Γερμανίας, Μάϊος 2000 «Η νοηματοδότηση της Ευρώπης μιας ομοσπονδιακής Ευρώπης που θα αντικαταστήσει τα έθνη-κράτη και τις δημοκρατίες τους ως η νέα κυρίαρχη δύναμη είναι μια τεχνητή κατασκευή που αγνοεί τις (πολιτιστικές, γλωσσικές και κανονιστικές) πραγματικότητες της Ευρώπης». Ζαν-Πιέρ Σεβενεμάν , πρώην υπουργός άμυνας και υπουργός Εσωτερικών της Γαλλίας: «Τα κίνητρα της Γερμανίας για τη δημιουργία μιας ομοσπονδιακής Ευρώπης είναι ύποπτα, επειδή πηγάζουν από την ανασφάλεια που νοιώθει με την έννοια του έθνους-κράτους. Η Γερμανία δαιμονοποιεί την ιδέα του έθνους. Καμία χώρα δεν είναι απελευθερωμένη από το παρελθόν της και η Γερμανία δεν έχει ξεπεράσει το Γ΄ Ράϊχ».

-Έμφαση στον διακυβερνητικό χαρακτήρα και αναζήτηση των ιδιαιτεροτήτων που ενέχει το μίγμα των διακυβερνητικών και υπερεθνικών προσεγγίσεων διακυβέρνησης.

–Moravcsik δεκαετία του 1990: ορθολογικός χαρακτήρας κρατικών επιλογών, διακυβερνητικός χαρακτήρας του καθεστώτος που εγκαθιδρύθηκε μετά το 1957, σημασία των διαπραγματεύσεων μεταξύ των ισχυρών κρατών της Ευρώπης και επιλογές των κρατών που αποσκοπούν στην διαφύλαξη του εθνικού συμφέροντος της κυριαρχίας των στο πλαίσιο των ευρωπαϊκών κανονιστικών δομών

–Τρεις προϋποθέσεις επιτυχίας είναι,

–πρώτον, ο εθελούσιος χαρακτήρας του εγχειρήματος,

–δεύτερον, η διαφάνεια και κυκλοφορία πληροφοριών και,

–τρίτον, το χαμηλό κόστος των διακυβερνητικών συναλλαγών

Νεοφιλελεύθεροι – Παραδοσιακοί

Η ειδοποιός διαφορά μεταξύ ρεαλιστών και νεορεαλιστών είναι ότι ενώ οι περισσότεροι εκ των πρώτων –περίπου ουδέτερα– διαπιστώνουν την ηγεμόνευση των θεσμών από τα ισχυρά κράτη, οι νεοφιλελεύθεροι έχουν ως πυρήνα των επιχειρημάτων τους πως τόσο οι θεσμοί όσο και ο ηγεμονικός ρόλος των ηγεμονικών δυνάμεων, κατά προτίμηση των ΗΠΑ, είναι αναγκαίες προϋποθέσεις για σταθερότητα και συνεργασία. Όπως ήδη εξηγήθηκε, αν και υιοθετούν αυτή την όντως αμφιλεγόμενη θέση, οι ηθικές και πρακτικές συνέπειες έχουν εξεταστεί ελάχιστα ή καθόλου.

 Βασικά προβλήματα ολοκλήρωσης

 -Δυστοκία ριζοσπαστικών αποφάσεων που θα προκαλούσαν μετάβαση από την οικονομική στην πολιτική ολοκλήρωση. Αντικειμενικοί οι λόγοι: Κοινωνική ετερότητα των κρατών-μελών, στρατηγικά προβλήματα.

–Υπέρβαση των οντολογικών χαρακτηριστικών του ευρωπαϊκού έθνους-κράτους. [Ernst Haas, «ο Ντε Γκολ μάς διέψευσε»]

[-Hoffmann: Η αποτυχία είναι διδακτική όσον αφορά την οργάνωση του διεθνούς συστήματος με υπερβατικές υπερεθνικές προσεγγίσεις εταιρικών-φιλελεύθερων παραδοχών].

–Ενώ στο επίπεδο της οικονομίας λειτουργεί ως ενιαίο εταιρικό σχήμα (Gesellschaft), τα στηρίγματά του είναι ξεχωριστές κοινωνίες (Gemeinschaft) με την ευρύτερη και βαθύτερη έννοια του όρου.

-Αναδείχθηκε ευρωπαϊκός διακρατικός νομικός δημόσιος χώρος ελλείπει ο ευρωπαϊκός κοινωνικός δημόσιος χώρος.

Θεμελιώδεις θέσεις: Η επιβίωση και ανάπτυξη του συστήματος εξαρτάται από τα εξής αλληλένδετα κριτήρια ή παράγονες:

 Α) Την ισορροπία μεταξύ των εντάσεων που δημιουργεί το έλλειμμα δημοκρατίας και του αισθήματος πως η διακυβέρνηση του συστήματος σέβεται την κυριαρχία των μελών.

Β) Με αφετηρία τον συμβιβασμό του Λουξεμβούργου που έγινε το 1966 ως απαίτηση του Προέδρου Ντε Γκολ, ομόφωνες-συνεναιτικές αποφάσεις που διασφαλίζουν κατά ηγεμονικών αξιώσεων ισχύος στις σχέσεις ισχυρών και λιγότερο ισχυρών κρατών-μελών

Γ) Υστατοι εντολείς είναι οι συνελεύσεις των κυρίαρχων κρατών-μελών και εντολοδόχοι οι υπερεθνικοί θεσμοί.

Δ) Προσεγγίσεις συνεργασίας μεταξύ θεσμών και ομάδων συμφερόντων με τρόπο που απαλύνει το έλλειμμα λαϊκής κυριαρχίας και που αφήνουν τελικούς κριτές τα κράτη-μέλη

Κοσμοθεωρία της ΕΕ μπορεί να είναι το εξής;

Υψηλές βαθμίδες διακρατικής ισοτιμίας εμπεδωμένων στις ομόφωνες ή συναινετικές αποφάσεις διανεμητικών προεκτάσεων.

Εντάσεις:

–Λογική της ετερότητας των μελών συγκρούεται με λογική ολοκλήρωσης

-Η ολοένα και μεγαλύτερη εμβάθυνση προς αποφάσεις διανεμητικών συνεπειών μεγάλης κλίμακας συγκρούεται με το γεγονός της κοινωνικής ανομοιότητας και κυρίως ότι τα συστήματα διανεμητικής δικαιοσύνης και κοινωνικοπολιτικών ελέγχων-εξισορροπήσεων είναι εθνικά-κρατικά συγκροτημένα και νομιμοποιημένα.

-ολοένα και περισσότερο γραφειοκρατικές και ελιτίστικες αποφάσεις (ενίοτε δεσποτικού χαρακτήρα) που εντείνουν το έλλειμμα λαϊκής κυριαρχίας και δημιουργούν πρόβλημα κοινωνικοπολιτικής νομιμοποίησης (βλ. απόρριψη ενός κατά τα άλλα ανώδυνου Ευρωπαϊκού Συντάγματος).

-Οι αναπόδραστες αξιώσεις διεύρυνσης οξύνουν την ανομοιότητα των συντελεστών του συστήματος και θέτουν θανατηφόρα ερωτήματα: Ποια είναι η ταυτότητα των Ευρωπαίων;

Εύθραυστη ισορροπία στον στίβο της στρατηγικής: 4 θεμελιώδεις θέσεις

 Stanley Hoffman, 1966: «παράδοξο Ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης »

«Για τρεις λόγους, η ενοποιητική διαδικασία υπήρξε το θύμα και το αποτέλεσμά της η επιβίωση του έθνους – κράτους. Ο ένας λόγος χαρακτηρίζει κάθε διεθνές σύστημα και οι άλλοι δύο μόνο το Ευρωπαϊκό σύστημα. Η εσωτερική λογική και ο τρόπος εξέλιξης κάθε διεθνούς συστήματος βρίσκεται στην διαφορά των εσωτερικών του συντελεστών, στις γεωϊστορικές συνθήκες που το χαρακτηρίζουν και τις εξωτερικές επιδιώξεις των μονάδων που το συνθέτουν. Κάθε σύστημα χαρακτηριζόμενο από κατατεμαχισμό [σημείωση: δηλαδή οργανωμένο σε ανεξάρτητες, ετερογενείς, ανομοιογενείς και κυρίαρχες μονάδες], τείνει, με την δυναμική που αναπτύσσει η ενυπάρχουσα ανισότητα να αναπαραγάγει την ετερότητα».

Δηλαδή, –Διαιωνίστηκε και ενισχύθηκε το έθνος-κράτος, –Ενισχύθηκε η κρατική κυριαρχία, οι θεσμοί, ο πολιτισμός, η οικονομία των κρατών μελών καθώς και η θέση τους στο διεθνές σύστημα. -Η ετερότητα αναπαράγεται και αυξάνεται

Hedley Bull, 1982: Μορφή Χαρακτήρας του Ευρωπαϊκού Πολιτικού Συστήματος

«Δεν υπάρχει υπερεθνική κοινότητα στην Δυτική Ευρώπη. Υπάρχει μια ομάδα κρατών (επιπλέον, εάν υπήρχε μια υπερεθνική εξουσία στη Δυτική Ευρώπη θα ήταν πηγή αδυναμίας και όχι ισχύος ως προς την αμυντική πολιτική). Αυτό που είναι πηγή ισχύος στην Ευρώπη είναι το έθνος-κράτος – δηλαδή η Γαλλία, η Γερμανία, η Βρετανία – και η ικανότητά τους να εμπνεύσουν πίστη και νομιμοφροσύνη στα θέματα του πολέμου). Υπάρχει ένα κονσέρτο κρατών, των οποίων η βάση είναι μια περιοχή ως προς την οποία πιστεύεται πως υπάρχουν κοινά συμφέροντα μεταξύ των μεγαλυτέρων δυνάμεων. Η ιστορία των Ευρωπαίων είναι μια ιστορία εγγενούς-ενδημικής σύγκρουσης. Εάν πρόσφατα απέκτησαν τη συνήθεια της συνεργασίας (σημείωση: στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης), αυτό έγινε υπό την ομπρέλα των ΗΠΑ και υπό την απειλή εξ ανατολών. Ακόμη και η απλή σκέψη ότι τα ευρωπαϊκά κράτη συνιστούν μια “κοινότητα ασφαλείας” ή μια “περιοχή ειρήνης” είναι ευσεβής πόθος, εάν αυτό σημαίνει ότι πόλεμος μεταξύ τους δεν θα υπάρξει ξανά, και όχι ότι δεν υπήρξε τα τελευταία χρόνια και ότι είναι εκτός λογικής εάν υπάρξει ξανά».

Δηλαδή: Αμφισβητήθηκε η βιωσιμότητα της ολοκλήρωσης στη βάση ωφελιμιστικών κριτηρίων, -έθεσε ερωτηματικά για τον χαρακτήρα των συγκλίσεων, επειδή αυτές, πρωτίστως, στηρίζονται στην (εφήμερη;) συμφωνία των μεγάλων ευρωπαϊκών δυνάμεων, -έθεσε ερωτήματα για το κατά πόσον το ευρωπαϊκό οικοδόμημα είναι τρωτό στις διεθνείς διακυμάνσεις και ευάλωτο σε ενδοευρωπαϊκές ανακατατάξεις. – έθεσε ερωτήματα για την σχέση της σταθερότητας της Ευρώπης σε αναφορά με την διεθνή κατανομή ισχύος και τις στρατηγικές δομές. -άφησε ανοικτό το θέμα των διλημμάτων ασφαλείας και των ηγεμονικών συμπεριφορών.

Kenneth Waltz, 1979: Η σημασία της κατανομής ισχύος και των στρατηγικών δομών

Πριν τον πόλεμο, το βασικό αίτιο πολέμου ήταν τα διλήμματα ασφαλείας. Η συνεργασία ήταν δύσκολη λόγω της ανησυχίας μεγαλύτερων σχετικών κερδών από την άλλη πλευρά. Ο διπολισμός εξάλειψε ή αποδυνάμωσε μερικούς από αυτούς τους παράγοντες και έκανε τα κράτη της δυτικής Ευρώπης «καταναλωτές ασφαλείας». Για πρώτη φορά οι καθοριστικοί παράγοντες της Ευρωπαϊκής άμυνας και ασφάλειας βρίσκονταν εκτός Δυτικής Ευρώπης. τα θέματα πολέμου και ειρήνης συνδέονταν με την διπολική αντιπαράθεση των δύο υπερδυνάμεων και την κατανομή ισχύος που αυτή δημιουργούσε και η οποία ευνοούσε την διαδικασία ολοκλήρωσης: « Η Βρετανία, η Γαλλία, η Γερμανία και η Ιταλία, υπό την σκιά των υπερδυνάμεων, διαπίστωσαν γρήγορα πως ο πόλεμος μεταξύ τους είναι αντιπαραγωγικός και σύντομα άρχισαν να πιστεύουν πως είναι, επίσης, αδύνατος. Επειδή η ασφάλεια όλων βασιζόταν στις επιλογές άλλων και όχι στις δικές τους, ήταν εφικτό να γίνουν ενοποιητικά βήματα »

 Josef Joffe το 1984: «Οι αμερικανοί σώζουν τους ευρωπαίους από τους εαυτούς τους».

«η θεωρία των συμμαχιών υποστηρίζει, τα κράτη συνασπίζονται για να εξασφαλίσουν την ασφάλειά τους. Στην περίπτωση του ΝΑΤΟ, όμως, τα κράτη μέλη συνασπίσθηκαν επειδή η ασφάλειά τους εξασφαλιζόταν από έναν ισχυρό εξωτερικό συντελεστή ο οποίος πρόσφερε αξιόπιστα εσωτερική και εξωτερική τάξη και ασφάλεια στην Δυτική Ευρώπη. … χωρίς τις Ηνωμένες Πολιτείες, η Δυτική Ευρώπη μπορεί να επιστρέψει σε εξισορροπητικές διαδικασίες της προπολεμικής περιόδου αντί να προχωρήσει στην ενοποιητική διαδικασία. Ο αδύναμος θα αισθανθεί ξανά ανησυχία για τις προθέσεις του ισχυρού και ο ισχυρός – όπως η Μεγάλη Βρετανία, η Γαλλία και η Γερμανία – θα αρχίσουν, για ακόμη μια φορά, να ανησυχούν για τις προθέσεις αλλήλων. … Η επαγωγική συνέπεια μιας Δυτικής Ευρώπης πλην τις Ηνωμένες Πολιτείες είναι μια πυρηνική Γερμανία με άλλα Ευρωπαϊκά κράτη να ακολουθούν … Οι Ηνωμένες Πολιτείες, απαλλάσσοντας τους Ευρωπαίους από την ανάγκη μιας αυτόνομης άμυνας απομάκρυνε τα συστημικά αίτια των συγκρούσεων στα οποία οφείλονται τόσοι πολλοί Ευρωπαϊκοί πόλεμοι στο παρελθόν. Με το ΝΑ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΕΙ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΑΠΟ ΑΛΛΟΥΣ ΟΙ ΗΝΩΜΕΝΕΣ ΠΟΛΙΤΕΙΕΣ ΤΟΥΣ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΥΝ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΕΑΥΤΟΥΣ ΤΟΥΣ«

Δηλαδή, τονίστηκαν: -η σημασία των δομικών και στρατηγικών παραμέτρων, -ο σταθεροποιητικός ρόλος των ΗΠΑ, -Οι υποβόσκουσες τάσεις όσον αφορά το Γερμανικό ζήτημα, -Ο ευάλωτος χαρακτήρας των ενδοευρωπαϊκών ισορροπιών και της ενδοευρωπαϊκής κατανομής ισχύος

Μια πρώτη περιγραφή

==========================

Ανακοίνωση Μάρτιος 2016

Ανακοίνωση 3.4.2016

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΑΜΥΝΑ, ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΝΟΠΟΙΗΣΗ 6ο εξάμηνο

Διδάσκοντες, Καθηγητής Παναγιώτης Ήφαιστος, Επ. Καθηγητής Ευαγόρας Ευαγόρου, Επ. Καθηγητής Διονύσης Τσιριγώτης

Διδασκαλία: Τρίτη 10:15-12:00, 103 Πέμπτη 11:15-13:00, 335

http://www.ifestosedu.gr/75EuDefPolUnion14.htm

Με την παρούσα ανακοίνωση συνέχεια της προγενέστερης φωτίζεται περαιτέρω η θέση του κομβικού αυτού μαθήματος. Παραθέτω ξανά την εισαγωγή της προηγούμενης ανακοίνωσης καθώς και νέα σημείωση στο τέλος

Εισαγωγή: Όπως ανακοινώθηκε στην τάξη το μάθημα θα είναι σεμιναριακό. Αναρτήθηκαν στο e-Class ( https://eclass.unipi.gr/courses/EBI107/) κείμενα τα οποία εκτός του αυτοτελούς χαρακτήρα αναφέρονται και σε άλλα βιβλία μερικά από τα οποία οι φοιτητές έχουν ήδη διδαχθεί, ενώ ο άξονας του μαθήματος είναι το βιβλίο «Κοσμοθεωρία των Εθνών» το οποίο αποκρυσταλλώνει τα διλήμματα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης δύο δεκαετίες μετά την υιοθέτηση της ΟΝΕ. Επίσης τα κεφάλαια 4 και 5 καθώς επίσης και οι εκτενείς σημειώσεις τέλους των δύο αυτών κεφαλαίων και του κεφαλαίου 6. Σε άλλα κεφάλαια του ίδιου βιβλίου και κυρίως του 4 γίνεται προσπάθεια να γίνει κατανοητή η αξίωση και το εγχείρημα της πολιτικής ενοποίησης υπό το πρίσμα της πορείας της Ευρώπης και του κόσμου τους Νέους Χρόνους. Η ανάλυση εξετάζει κεντρικά ζητήματα της πολιτικής θεωρίας του διεθνούς συστήματος και της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης για ζητήματα όπως η μετάβαση από τον μοντερνισμό στον μεταμοντερνισμό, την θέση των ιδεολογικών συζητήσεων στην διεθνή και ευρωπαϊκή πολιτική και την μεταπολεμική περίοδο ως κομβική ιστορική φάση που συμπίπτει με την αλλαγή των διεθνών συσχετισμών και της θέσης των ευρωπαϊκών κρατών. Το κεφάλαιο 6 και οι σημειώσεις τέλους που το συνοδεύουν βασικά αποκρυσταλλώνουν χιλιάδες άλλες μεταγενέστερες αναλύσεις για την ευρωπαϊκή πολιτική. Κεντρικό και αξονικό ζήτημα είναι η συγκριτική ανάλυση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης ως ενός εγχειρήματος που αναπτύχθηκε παράλληλα με την κρατοκεντρική θεμελίωση του διεθνούς συστήματος τους τελευταίους αιώνες και την επικύρωση της κρατικής κυριαρχίας ως του καθεστώτος του διεθνούς συστήματος το 1945 στον ΟΗΕ.

Προσεγγίζοντας την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση με αυτό τον τρόπο επιχειρείται μια ανάλυση στη αιχμή τόσο της επιστημονικής μελέτης του φαινομένου αυτού όσο και στην αιχμή των εξελίξεων στα πεδία της λειτουργίας και των αποφάσεων της ΕΕ. Πιο συγκεκριμένα, ένα τέταρτο του αιώνα μετά την υιοθέτηση της ΟΝΕ και πάνω από μισό αιώνα μετά την έναρξη του εγχειρήματος της ολοκλήρωσης η ΕΕ βρίσκεται στο μεταίχμιο είτε μιας θεμελιακής ανασύνταξής της σύμφωνα με την φύση της όπως διαμορφώθηκε μετά το 1957 είτε μιας ακόμη εντονότερης κρίσης με απρόβλεπτες συνέπειες. Έτσι προσεγγίζοντας το φαινόμενο της ολοκλήρωσης επιχειρείται, επιπλέον, να γίνει κατανοητή

• η διαλεκτική σχέση υπερεθνικών δομών και κρατικών δομών,
• διακυβερνητικής σχέσης και ανάπτυξης των υπερεθνικών κανονιστικών ρυθμίσεων και
• τα συναφή ζητήματα διανεμητικής δικαιοσύνης, δημοκρατικής συγκρότησης / άσκησης λαϊκής κυριαρχίας και εντάσεων που δημιούργησε η νομισματική ενοποίηση σε ένα κοινωνικοπολιτικά διαφοροποιημένο ευρωπαϊκό χώρο.

Το μάθημα θα αρχίζει κανονικά στις ώρες που ορίστηκαν, θα συνεχίζει χωρίς διάλειμμα. Προς το τέλος θα έχουμε πρόοδο για όσους φοιτητές επιθυμούν να συμμετάσχουν. Η πρόοδος θα είναι μια ερώτηση κρίσεως που θα απαντηθεί με συντομία εντός δέκα λεπτών και που θα αφορά το αντικείμενο που διδάχθηκε την προηγούμενη ώρα. Απαιτούνται 17 πρόοδοι. Όσοι αργήσουν πέραν των δέκα λεπτών δεν θα συμμετάσχουν στην πρόοδο.

Συμμετοχή απαιτεί προετοιμασία. Το βιβλίο που διανεμήθηκε στους φοιτητές, τα αναρτημένα κείμενα και οι παραπομπές σε βιβλία που οι φοιτητές έχουν ήδη διδαχθεί. Οι διδάσκοντες θα ερωτούν και θα επιχειρήσουν να συνεκτιμήσουν την επάρκεια της προετοιμασίας των φοιτητών σε συνάρτηση με την πρόοδο.

Σημείωση 3.4.2016.

• Η βιβλιογραφία που παραθέτουμε σε αναφορά με κάθε μάθημα είναι ενδεικτική και οι φοιτητές μπορούν να κάνουν έρευνα σε όσα βιβλία διαθέτουν.
• Το δοκίμιο «Ηθική στο διεθνές σύστημα» που είναι αναρτημένο στο e-class αρ. 7 αφορά όλα τα μαθήματα.
• Ενδιαμέσως θα παραπέμψουμε και σε άλλη βιβλιογραφία

5 Απριλίου / συνέχεια 7 Απριλίου.

Η έννοια «πολιτική ένωση» σε αναφορά με τα ρεύματα σκέψης των φεντεραλιστών, των λειτουργιστών και των νέο-λειτουργιστών και η διακυβερνητική προσέγγιση μέσα από την πολιτική φιλοσοφία του Προέδρου Ντε Γκολ.

Βιβλιογραφία

• «Κοσμοθεωρία των Εθνών». Το κεφάλαιο 6 (σελ. 251-268)  και οι σημειώσεις τέλους (230-244) συνοψίζουν πολλά πεδία του μαθήματος τα οποία και εφεξής θα βρίσκονται στο επίκεντρο κάθε μαθήματος.
• «Διπλωματία και στρατηγική των μεγάλων ευρωπαϊκών δυνάμεων» ενότητα 3.3 σελ. 87-101
• «Θεωρία διεθνούς και ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης». Ενότητα 4.3 σελ. 166-199.
• Αναρτημένο δοκίμιο στο e-class αρ. 10 (Περισσότερη ή λιγότερη Ευρώπη; Απάντηση: Όση πρέπει σύμφωνα με την εθνοκρατοκεντρική της φύση)

12 Απριλίου.

Αμφιταλαντεύσεις πάνω στα λεπτά αλλά και δύσβατα σύνορα μεταξύ υψηλής πολιτικής και χαμηλής πολιτικής και τα συμπεράσματα σε αναφορά με την διαδρομή της ευρωπαϊκής άμυνας, ασφάλειας και διπλωματίας.

Βιβλιογραφία.

• «Κοσμοθεωρία των Εθνών»
• «Θεωρία διεθνούς και ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης» ενότητα 5.6 σελ. 251-261.
• Ανάρτηση 1α e-class “Ευρωπαϊκή Άμυνα, Ασφάλεια και Πολιτική Ενοποίηση”
• «Διπλωματία και στρατηγική των μεγάλων ευρωπαϊκών δυνάμεων» ενότητα 6.2 σελ. 260 και εντεύθεν και σελ. 328 ένθεν και ένθεν

14 Απριλίου.

Οντολογικά χαρακτηριστικά της ΕΕ έξη δεκαετίες μετά την έναρξη του εγχειρήματος.

Βιβλιογραφία.

• Κοσμοθεωρία των Εθνών ενότητα 6.1
• Θεωρία διεθνούς και ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης σελ. 100-122
• Ανάρτηση αρ. 3 στο e-class. “Ευρωπαϊκή ένωση: Πρότυπο ενός εθνοκρατοκεντρικού κόσμου ή μιας υπερκρατικής δεσποτείας;”

19. Απριλίου.

Το μετέωρο βήμα της ΟΝΕ αρχές της δεκαετίας του 1990 και οι πολιτικοοικονομικές προϋποθέσεις εκπλήρωσης του σκοπού της «Ευρωπαϊκής Ένωσης»

Βιβλιογραφία

• Πολιτικές, οικονομικές και στρατηγικές όψεις αναφορικά με το βήμα προς την ΟΝΕ το 1990-92 στο «Διπλωματία και στρατηγική των μεγάλων ευρωπαϊκών δυνάμεων» κεφ. 6
• Ανάρτηση 1β στο e-class «ΑΦΕΤΗΡΙΑΚΕΣ ΛΟΓΙΚΕΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗΣ ΚΑΙ ΑΜΦΙΠΛΕΥΡΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ ΕΝ ΜΕΣΩ ΕΝΟΣ ΑΝΑΡΧΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ. ΣΥΝΑΡΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΥΣΧΕΤΙΣΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΚΡΑΤΟΚΕΝΤΡΙΚΩΝ ΛΟΓΙΚΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΑΞΙΩΣΕΩΝ ΓΙΑ ΥΠΕΡΕΘΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ»

21 Απριλίου.

Τρόπος λήψης αποφάσεων. Η διαλεκτική σχέση ομόφωνων / συναινετικών αποφάσεων σε αναφορά με τα δομικά και φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά της ΕΕ και τον τρόπο λήψης αποφάσεων

Βιβλιογραφία

• «Κοσμοθεωρία των Εθνών» σελ. 264-267 και σημείωση τέλους αρ. 242 σελ. 533
• «Θεωρία διεθνούς και ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης» ενότητα 6.2 σελ. 281-297
• Ανάρτηση 1γ στο e-class “Εταιρική versus κοινωνιοκεντρική ολοκλήρωση. Gesellschaft versus Gemeinschaft ή Gemeinschaft plus Gesellschaft.”

Ανακοίνωση

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΑΜΥΝΑ, ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΝΟΠΟΙΗΣΗ 6ο εξάμηνο

Διδάσκοντες, Καθηγητής Παναγιώτης Ήφαιστος, Επ. Καθηγητής Ευαγόρας Ευαγόρου, Επ. Καθηγητής Διονύσης Τσιριγώτης

Διδασκαλία: Τρίτη 10:15-12:00, 103 Πέμπτη 11:15-13:00, 335

Με την παρούσα ανακοίνωση και συνέχεια της προγενέστερης θα γίνει προσπάθεια αφενός να φωτιστεί περαιτέρω η θέση του κομβικού αυτού μαθήματος. Ταυτόχρονα να προσδιοριστούν οι όροι διεξαγωγής του, ιδιαίτερα όσον αφορά τις προόδους που θα γίνονται τα τελευταία δέκα λεπτά της διδασκαλίας.

Όπως ανακοινώθηκε στην τάξη το μάθημα θα είναι σεμιναριακό. Αναρτήθηκαν στο e-Class ( https://eclass.unipi.gr/courses/EBI107/) κείμενα τα οποία εκτός του αυτοτελούς χαρακτήρα αναφέρονται και σε άλλα βιβλία μερικά από τα οποία οι φοιτητές έχουν ήδη διδαχθεί, ενώ ο άξονας του μαθήματος είναι το βιβλίο «Κοσμοθεωρία των Εθνών» το οποίο αποκρυσταλλώνει τα διλήμματα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης δύο δεκαετίες μετά την υιοθέτηση της ΟΝΕ. Επίσης τα κεφάλαια 4 και 5 καθώς επίσης και οι εκτενείς σημειώσεις τέλους των δύο αυτών κεφαλαίων και του κεφαλαίου 6. Σε άλλα κεφάλαια του ίδιου βιβλίου και κυρίως του 4 γίνεται προσπάθεια να γίνει κατανοητή η αξίωση και το εγχείρημα της πολιτικής ενοποίησης υπό το πρίσμα της πορείας της Ευρώπης και του κόσμου τους Νέους Χρόνους. Η ανάλυση εξετάζει κεντρικά ζητήματα της πολιτικής θεωρίας του διεθνούς συστήματος και της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης για ζητήματα όπως η μετάβαση από τον μοντερνισμό στον μεταμοντερνισμό, την θέση των ιδεολογικών συζητήσεων στην διεθνή και ευρωπαϊκή πολιτική και την μεταπολεμική περίοδο ως κομβική ιστορική φάση που συμπίπτει με την αλλαγή των διεθνών συσχετισμών και της θέσης των ευρωπαϊκών κρατών. Το κεφάλαιο 6 και οι σημειώσεις τέλους που το συνοδεύουν βασικά αποκρυσταλλώνουν χιλιάδες άλλες μεταγενέστερες αναλύσεις για την ευρωπαϊκή πολιτική. Κεντρικό και αξονικό ζήτημα είναι η συγκριτική ανάλυση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης ως ενός εγχειρήματος που αναπτύχθηκε παράλληλα με την κρατοκεντρική θεμελίωση του διεθνούς συστήματος τους τελευταίους αιώνες και την επικύρωση της κρατικής κυριαρχίας ως του καθεστώτος του διεθνούς συστήματος το 1945 στον ΟΗΕ.

Προσεγγίζοντας την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση με αυτό τον τρόπο επιχειρείται μια ανάλυση στη αιχμή τόσο της επιστημονικής μελέτης του φαινομένου αυτού όσο και στην αιχμή των εξελίξεων στα πεδία της λειτουργίας και των αποφάσεων της ΕΕ. Πιο συγκεκριμένα, ένα τέταρτο του αιώνα μετά την υιοθέτηση της ΟΝΕ και πάνω από μισό αιώνα μετά την έναρξη του εγχειρήματος της ολοκλήρωσης η ΕΕ βρίσκεται στο μεταίχμιο είτε μιας θεμελιακής ανασύνταξής της σύμφωνα με την φύση της όπως διαμορφώθηκε μετά το 1957 είτε μιας ακόμη εντονότερης κρίσης με απρόβλεπτες συνέπειες. Έτσι προσεγγίζοντας το φαινόμενο της ολοκλήρωσης επιχειρείται, επιπλέον, να γίνει κατανοητή

• η διαλεκτική σχέση υπερεθνικών δομών και κρατικών δομών,
• διακυβερνητικής σχέσης και ανάπτυξης των υπερεθνικών κανονιστικών ρυθμίσεων και
• τα συναφή ζητήματα διανεμητικής δικαιοσύνης, δημοκρατικής συγκρότησης / άσκησης λαϊκής κυριαρχίας και εντάσεων που δημιούργησε η νομισματική ενοποίηση σε ένα κοινωνικοπολιτικά διαφοροποιημένο ευρωπαϊκό χώρο.

Το μάθημα θα αρχίζει κανονικά στις ώρες που ορίστηκαν, θα συνεχίζει χωρίς διάλειμμα. Προς το τέλος θα έχουμε πρόοδο για όσους φοιτητές επιθυμούν να συμμετάσχουν. Η πρόοδος θα είναι μια ερώτηση κρίσεως που θα απαντηθεί με συντομία εντός δέκα λεπτών και που θα αφορά το αντικείμενο που διδάχθηκε την προηγούμενη ώρα. Απαιτούνται 17 πρόοδοι. Όσοι αργήσουν πέραν των δέκα λεπτών δεν θα συμμετάσχουν στην πρόοδο.

Συμμετοχή απαιτεί προετοιμασία. Το βιβλίο που διανεμήθηκε στους φοιτητές, τα αναρτημένα κείμενα και οι παραπομπές σε βιβλία που οι φοιτητές έχουν ήδη διδαχθεί. Οι διδάσκοντες θα ερωτούν και θα επιχειρήσουν να συνεκτιμήσουν την επάρκεια της προετοιμασίας των φοιτητών σε συνάρτηση με την πρόοδο.

Μαθήματα 1 και 2. ΑΦΕΤΗΡΙΑΚΕΣ ΛΟΓΙΚΕΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗΣ ΚΑΙ ΑΜΦΙΠΛΕΥΡΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ ΕΝ ΜΕΣΩ ΕΝΟΣ ΑΝΑΡΧΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ. ΣΥΝΑΡΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΥΣΧΕΤΙΣΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΚΡΑΤΟΚΕΝΤΡΙΚΩΝ ΛΟΓΙΚΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΑΞΙΩΣΕΩΝ ΓΙΑ ΥΠΕΡΕΘΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ

• Τρίτη 15 Μαρτίου Ευαγόρου

o   Εστίαση στις αναφορές που διακρίνουν διαφορές και τυχόν ομοιότητες με το υπόλοιπο διεθνές σύστημα, την εθνοκρατική διαφοροποίηση της Ευρώπης, τα ζητήματα που αυτό θέτει, τον τρόπο που συνδέονται μ την θεωρία ολοκλήρωσης και τα ρεύματά της, την σύνδεση των αφετηριακών λογικών. Θα γίνει αναφορά στο σύστημα ισορροπίας ισχύος στην Ευρώπη μέσα από μια μακροϊστορική προοπτική και θα συνδεθεί με θεωρία της ισορροπίας ισχύος που αφορά στη κατανόηση των διαχρονικών ευρωπαϊκών διλημμάτων και προβλημάτων άμυνας και ασφάλειας και τις αφετηριακές λογικές οι οποίες οδήγησε στην εκκίνηση συζητήσεων και τελικά του ενοποιητικού εγχειρήματος.

o   Ανάρτηση αρ. 1β και οι παραπομπές στην αρχή του κειμένου της ανάρτησης αυτής σε άλλες αναλύσεις.

o   Ανάρτηση αρ. 8

• Πέμπτη 17 Μαρτίου Τσιριγώτης / Ήφαιστος.

o   Συνέχεια της ανάλυσης της 15^ης Μαρτίου με έμφαση την μετάβαση από την ύστερη φάση του μοντερνισμού στις αφετηρίες της ολοκλήρωσης.

o   Ανάρτηση αρ. 1β και αρ. 12 συν τις αναφορές σε άλλα κείμενα σε αυτές τις αναρτήσεις

Μαθήματα 5, 6 και 7. Φυσιογνωμία της ΕΕ, χαρακτηριστικά, λειτουργίες προσανατολισμοί. Μέσα από την Εταιρική versus κοινωνιοκεντρική ολοκλήρωση. Gesellschaft versus Gemeinschaft ή Gemeinschaft plus Gesellschaft. Κατανόηση των κυμάνσεων της κοινοτικής μεθόδου και τον τρόπο που εξελίχθηκαν τα πράγματα μετά το 1966

• Τρίτη 22 Μαρτίου (Ευαγόρου / Ήφαιστος)
• Συγκριτική παρουσίαση των θεωριών ολοκλήρωσης και συνάρτηση και σύγκριση της εταιρικής / κοινωνιοκεντρικής θεώρησης και αναφορά στην καμπή του 1966 (Συμβιβασμός του Λουξεμβούργου)

o   Ανάρτηση αρ. 1γ συν τις παραπομπές στην αρχή του κειμένου της ανάρτησης αυτής

• Πέμπτη 24 Μαρτίου  (Τσιριγώτης / Ήφαιστος)
• Μελετάται σε συνάρτηση με την ανάρτηση 1γ και την ανάρτηση αρ. 7 «ηθική στο διεθνές σύστημα».

o   επίσης με το κεφ. 6.4 βιβλίο Π. Ήφαιστος, Θεωρία διεθνούς και ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης,

o   το κεφ. 14 του βιβλίου Κοσμοθεωρητική ετερότητα και αξιώσεις πολιτικής κυριαρχίας ιδ. σελ. 315 ένθεν και ένθεν,

o   το αναρτημένο δοκίμιο αρ. 7 «Ηθική στο διεθνές σύστημα»,

o   το αναρτημένο δοκίμιο αρ. 5 «Ευρωπαϊκή Κοσμοθεωρία»

• Τρίτη 29 Μαρτίου (Ευαγόρου / Ήφαιστος)

o   Συνέχεια του μαθήματος της 24 Μαρτίου με τις αναφορές που έγιναν για το μάθημα αυτό. Έμφαση στην ανάλυση του spillover ιδ. την θεωρία της εξωτερίκευσης για την πολιτικοποίηση και εκχύλιση στα πεδία της υψηλής πολιτικής (σελ. 245 ένθεν και ένθεν του βιβλίου Π. Ήφαιστος «Θεωρία Διεθνούς και ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης»)

Όπως προχωράμε με νέες ανακοινώσεις θα ορίζονται τα πεδία και οι διδάσκοντες κάθε μαθήματος

——————————

περιγραφή μαθήματος

Κύριος σκοπός του μαθήματος είναι να κατανοήσουν οι φοιτητές τα σύνθετα και αλληλένδετα ζητήματα που αφορούν την σχέση μεταξύ άμυνας και ασφάλειας και της θεσμικής και πολιτικής ανάπτυξης της Ευρώπης προς την κατεύθυνση της πολιτικής ενοποίησης. Πρωτίστως το τι σημαίνει πολιτική ενοποίηση στα πεδία της υψηλής πολιτικής (βλ. διαφάνεια). Τι σημαίνει να συγκροτηθούν πολλά κράτη μιας περιφέρειας ή και όλου του πλανήτη σε μια ενιαία πολιτική οντότητα. Το ζήτημα αυτό συναρτάται με την συγκρότηση και συγκράτηση μιας πολιτικής οντότητας. Αφορά, μεταξύ άλλων, τις πολιτικοανθρωπολογικές προϋποθέσεις, την διανεμητική δικαιοσύνη, την πολιτική ηθική που την νομιμοποιεί και τις συναρτημένες με αυτά κανονιστικές δομές. Αφορά την πολιτική ένωση μελών εθνών διαφορετικών πολιτικών παραδόσεων και ιστορικών διαδρομών.

Οριογραμμές και σχοινοβασίες πάνω στα λεπτά σύνορα μεταξύ

ωφελιμιστικής ολοκλήρωσης και αξιώσεων πολιτικής ολοκλήρωσης

Υψηλή – Χαμηλή Πολιτική κατά Lindberg / Scheingold (1970) / Morgan

Παράλληλα με άλλα μαθήματα για την Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και την σύγχρονη ευρωπαϊκή ιστορία η διδασκαλία θα εμβαθύνει με πιο στοχευμένο τρόπο στην εξέταση των βαθύτερων ιστορικοπολιτικών και στρατηγικών αιτίων που οδήγησαν στο εγχείρημα της Ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.

Τα στρατηγικά, πολιτικά, οικονομικά και θεσμικά ζητήματα που συζητήσαμε στο μάθημα «Διπλωματία και Στρατηγική των Μεγάλων Ευρωπαϊκών Δυνάμεων» θα τα δούμε ξανά  και εκλεκτικά υπό ένα νέο πρίσμα και με ισχυρότερη θεωρητική θέαση. Θα αποτελέσουν τον άξονα της διδασκαλίας για να μπορέσουμε, σε ένα προχωρημένο εξάμηνο, να εμβαθύνουμε στα σημαντικότερα ζητήματα της οικονομικής και πολιτικής ενοποίησης, καθώς επίσης και στον τρόπο που τίθεται η άμυνα, η ασφάλεια και η διπλωματία.

Στο επίκεντρο μιας τέτοιας προσέγγισης θα βρίσκονται διαρκώς ζητήματα πολιτικής θεωρίας που αφορούν την πολιτική ενοποίηση και που σχετίζονται με την σύνθεση της πολιτικής ανθρωπολογίας της Ευρώπης εξήντα χρόνια μετά την έναρξη του εγχειρήματος, τον ρόλο της ισχύος και την προσπάθεια υπερεθνικής θέσμισής της, τα συμφέροντα των κύριων δρώντων αλλά και κάθε κράτους συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας, την φυσιογνωμία των υπερεθνικών θεσμών υπό το φως μάλιστα της σημερινής κρίσης και τις ιδιομορφίες του συστήματος λήψεως αποφάσεων της ΕΕ όπως εξελίσσονται και όπως διαμορφώνονται υπό συνθήκες ραγδαίων ανακατατάξεων στα πεδία της στρατηγικής, της κρατικής πολιτικής, των θεσμών και της οικονομίας. Θα μας απασχολήσουν, επίσης, τα κλασικά ζητήματα αιτιών πολέμου της διεθνούς πολιτικής όπως η άνιση ανάπτυξη και τα διλήμματα ασφαλείας.

Η έμφαση θα δοθεί στις διαμορφωτικές δεκαετίες του 1990,2000 και στην συντρέχουσα κρίση στους τομείς των χρηματοοικονομικών ρυθμίσεων, των θεσμικών σχέσεων, των πολιτικών σχέσεων και του τρόπου που εξελίχθηκαν οι στρατηγικές σχέσεις των μεγάλων ευρωπαϊκών δυνάμεων.

Θα θέλαμε να διαβάσατε προσεκτικά τα κείμενα που σας προτείνουμε για να κατανοήσετε την δύναμη της θεωρίας και την διαχρονικότητα των πορισμάτων τα οποία παρά το ότι μερικά κείμενα γράφτηκαν πριν από πολλά χρόνια ερμηνεύουν με μαθηματική σχεδόν ακρίβεια τα συντρέχοντα γεγονότα αλλά και τα επερχόμενα. Αυτό δεν οφείλεται σε κανένα άλλο λόγο παρά μόνο στο γεγονός ότι μεριμνούμε ούτως ώστε οι αναλύσεις και η διδασκαλία να είναι αυστηρά περιγραφική και αξιολογικά ελεύθερη. Δηλαδή, στερημένη ιδεολογικών, προπαγανδιστικών και προσωπικών γνωμών ή επιθυμιών. Μόνο η καλή θεωρία θα σας βοηθήσει να εμπεδώσετε γνώσεις κοινωνικοπρακτικά χρήσιμες και πολιτικά ορθολογιστικές.

Οι φοιτητές καλούνται να μελετήσουν από τις πρώτες μέρες του εξαμήνου επιμελώς τα κείμενα που τους προτείνουμε. Μερικά τα έχουν, άλλα είναι αναρτημένα και το σύγγραμμα που υποχρεωτικά δηλώνουμε υποθέτουμε ότι σύντομα θα είναι στα χέρια σας.

Θα θέλαμε να υπογραμμίσουμε ότι όπως κινήστε ανοδικά στο έτος σπουδών σας και αφού έχετε ήδη αποκτήσει επαρκείς γνώσεις σε πολλά αλληλένδετα γνωστικά πεδία, το μάθημα αυτό όπως και άλλα των προχωρημένων εξαμήνων είναι γνωσιακά πολύ απαιτητικό. Παροτρύνονται οι φοιτητές να προσέρχονται στην αίθουσα διδασκαλίας και να συμμετέχουν με σχόλια και ερωτήματα. Υπογραμμίζουμε την μελέτη κατά την διάρκεια του εξαμήνου και την συστηματική συμμετοχή στην διδασκαλία ως αναγκαίες προϋποθέσεις να επιτύχετε.

Το γνωστικό πεδίο του μαθήματος είναι εξαιρετικά απαιτητικό. Είναι βασικά πολιτική θεωρία του διεθνούς συστήματος, με την έννοια ότι διακριτά εθνοκρατικά συστήματα καλούνται να συγκροτηθούν ως ενιαία κοινωνική, πολιτική και νομική οντότητα.

Η δήλωση συγγραμμάτων για το φετινό εξάμηνο έχει ως εξής: Π. Ήφαιστος, Κοσμοθεωρία των Εθνών, συγκρότηση και συγκράτηση των κρατών, της Ευρώπης και του κόσμου (Εκδόσεις Ποιότητα). Το κεφάλαιο 6 και οι εκτενείς σημειώσεις τέλους είναι ο πυρήνας όσον αφορά την ΕΕ.

Το έκτο κεφάλαιο επεξεργασμένο και συντομώτερο είναι αναρτημένο ως Π. Ήφαιστος, Ευρωπαϊκή «Ένωση»: Εθνοκρατοκεντρική συγκρότηση ανεξαρτήτων εθνών ή υπερκρατικής δεσποτεία; http://wp.me/p3OqMa-18Q

Είναι περιττό εν μέσω κρίσεως εάν τονίσουμε την σημασία αξονικών ζητημάτων της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης οποία από μια αξιολογικά ελεύθερη προσέγγιση είναι εξαιρετικά προκλητική.

Θέλουμε τους φοιτητές να κατανοήσουν τα αξονικά ζητήματα, να τα συνδέσουν με την θεωρία και να τα φωτίσουν με την διεθνή και ευρωπαϊκή εμπειρία.

Η υποχρεωτική δήλωση συγγραμμάτων η οποία λόγω περικοπών επανήλθε στο ένα μόνο βιβλίο, δεν είναι περιοριστική. Τα ζητήματα που διδάσκονται στο πρόγραμμα σπουδών απαιτούν συνδυαστική μελέτη σύνθετων και αλληλένδετων γνωστικών πεδίων τα οποία δεν είναι δυνατό να συμπεριλαμβάνονται όλα σε ένα μόνο βιβλίο.

Γι’ αυτό, στην βιβλιογραφία συμπεριλαμβάνονται όλα τα βιβλία τα οποία το πανεπιστήμιο έχει προμηθεύσει στους φοιτητές σε παρελθόντα έτη ή στο ίδιο εξάμηνο, βιβλία τα οποία βρίσκονται στην βιβλιοθήκη του πανεπιστημίου και αναρτημένα κείμενα στα οποία θα παραπέμπουμε.

Σε κάθε περίπτωση, η διδασκαλία θα καλύψει σφαιρικά και περιεκτικά όλο το γνωστικό πεδίο όπως ορίζεται στο πρόγραμμα σπουδών και ο τελικός έλεγχος γνώσεων θα στηριχθεί σε αυτή.

Για τον τρόπο διεξαγωγής του μαθήματος θα γίνει ανακοίνωση αφού το συζητήσουμε στην αίθουσα διδασκαλίας.

Παραπομπές και βιβλιογραφία

Οι φοιτητές καλούνται να αναζητήσουν και να μελετήσουν και τα εξής κείμενα ή οποιαδήποτε άλλα σχετίζονται με τα γνωστικά πεδία που διδάσκονται.

• Το περιεχόμενο του βιβλίου Διπλωματία και στρατηγική των Μεγάλων Ευρωπαϊκών Δυνάμεων, Γαλλία, Μεγάλη Βρετανία, Γερμανία το έχετε διδαχθεί και όπως είναι λογικό θα θεωρηθεί ότι γνωστικά το κατέχετε. Όσοι νομίζουν ότι πρέπει να θυμηθούν κάποια πράγματα καλά κάνουν να το μελετήσου ξανά. Το βιβλίο αυτό θα βρίσκετε πάνω στο ίδιο τραπέζι του δηλωθέντος συγγράμματος και θα συνιστούσαμε μέχρι να προμηθευτείτε το κύριο σύγγραμμα να το αρχίσετε να το μελετάτε ξανά, ιδιαίτερα το κεφάλαιο 6.   
• Κ. Αρβανιτόπουλος / Π. Ήφαιστος, Ευρωατλαντικές σχέσεις (Εκδόσεις Ποιότητα) κεφ. 1. Στο πρώτο κεφάλαιο βρίσκονται αναλυμένα σε έκταση τα ιστορικοστρατηγικά ζητήματα τα οποία θα επιχειρηθεί να εξετάσουμε ήδη από τα πρώτα μαθήματα.

Π. Ήφαιστος, Θεωρία διεθνούς και ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης (Εκδόσεις Ποιότητα), ιδιαίτερα τα κεφάλαια που αφορούν τις έννοιες Gesselschaft – Geimenschaft

• Π. Ήφαιστος, Κοσμοθεωρία των Εθνών συγκρότηση και συγκράτηση των κρατών, της Ευρώπης και του κόσμου (Εκδόσεις Ποιότητα 2009). Το κεφάλαιο 6 αυτό του βιβλίου και οι σημειώσεις τέλους που ανήκουν σε αυτό το κεφάλαιο είναι συμπληρωματική ανάλυση του δηλωθέντος συγγράμματος. Όσοι δεν το έχετε παρακαλώ να το αναζητήσετε στην βιβλιοθήκη.
• Τα δοκίμια που είναι αναρτημένα στην ιστοσελίδα του Π. ¨Ηφαιστου www.ifestosedu.gr

o   ►Το Θολό Ιδεολογικό Βασίλειο Της Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης

o   ►«Πλανητικοποίηση  Και Το Ζήτημα Της Διεθνούς Και Ευρωπαϊκής Διακυβέρνησης.

o   ►ΟΝΕ: Πολιτικοστρατηγικές παράμετροι

o   ►ΕΕ, ΟΝΕ και η προαναγγελθείσα κρίση

o   ►Γερμανικό ζήτημα και ΕΕ

o   ►Περισσότερη ή λιγότερη Ευρώπη;

o   ►ΕΕ: Στρατηγικές σεισμικές πλάκες http://www.ifestosedu.gr/111SEUstrategicIssues.htm. Εδώ, υπογραμμίζουμε, γίνεται μια σύντομη ολιστική ανάλυση των μεταψυχροπολεμικών τάσεων και τονίζεται η Βρετανική στρατηγική. Στην ίδια σελίδα είναι αναρτημένος και σχολιασμένος ένας σημαντικός λόγος για την Ευρώπη του Βρετανού πρωθυπουργού.

o        Καλείστε επίσης να διαβάσετε προσεκτικά τρία αναρτημένα κείμενα ►ΟΝΕ-Ελλάδα: Τρεις έγκαιρες προειδοποιήσεις (http://www.ifestosedu.gr/111ONEGreeceWarning.htm) για να γίνει επακριβώς κατανοητή η εμπράγματη σημασία των αναλύσεων του μαθήματος αυτού αλλά και άλλων συγγενών που διδάσκονται στο πρόγραμμα σπουδών. Εύκολα θα γίνει αντιληπτό αντιληπτός ο τρόπος με τον οποίο η προσφερόμενη γνώση οδηγεί σε θέσεις για πιο ορθολογιστικές στρατηγικές, στο διπλωματικό, οικονομικό και θεσμικό επίπεδο. Με νόημα λέμε: Όταν δεν οι κρατικές αποφάσεις δεν διέπονται από πολιτικό ορθολογισμό το κόστος για την κοινωνία είναι δυσβάστακτο. Τα μικρά κείμενα είναι ενδεικτικά. Στις αναλύσεις που σας προτείνουμε θα διαπιστώσετε ότι τα ζητήματα αυτά αναλύθηκαν έγκαιρα, υπό ιεραρχημένο θεωρητικό πρίσμα και με βλέμμα την εμπράγματη σημασία τους για την Ευρώπη και για την Ελλάδα. Καθιστούν επίσης κατανοητό ότι η ερμηνεία διαχρονικών και σύγχρονων γεγονότων δεν συναρτάται με γνώμες και ιδεολογικές θέσεις αλλά, μεταξύ άλλων, με κατανόηση των δομών, της φυσιογνωμίας τους και των λειτουργιών τους, των σκοπιμοτήτων των εμπλεκομένων κρατών, των προβλημάτων και προοπτικών και την σημασία της πολιτικά ορθολογικής θέσμισης της ισχύος διανεμητικών προεκτάσεων και τις διαφορές ενδοκρατικού και διακρατικού επιπέδου ακόμη και στον πλέον θεσμισμένο διακρατικό χώρο, αυτό της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Η ευημερία μιας κοινωνίας δεν διασφαλίζεται εάν δεν εμπεδωθεί η γνώση σε όλα τα επίπεδα και εάν στα πανεπιστήμια οι φοιτητές που στην συνέχεια εισέρχονται στο κοινωνικοπολιτικό σύστημα δεν φροντίζουν να αποκτήσουν τα μέσα που θα τους καταστήσει ορθολογιστές πολίτες, δημοσιογράφους, επιχειρηματίες, πολιτικούς ή μέλη ελληνικών και διεθνών θεσμών.

Καλείστε να προσέρχεστε στην διδασκαλία, να μελετάτε έγκαιρα και να συζητάτε κριτικά και διεισδυτικά με τους διδάσκοντες. Να ανατρέχετε σε όσα κείμενα κρίνετε αναγκαία για την συμπλήρωση της γνώσης σας και να επικοινωνείτε με τους διδάσκοντες για οτιδήποτε ζήτημα μπορεί να σας βοηθήσει να εκπληρωθούν οι σκοποί του μαθήματος. Συμπληρωματικές πληροφορίες και παραπομπές θα γίνονται κατά την διάρκεια της διδασκαλίας και ενδεχομένως θα αναρτώνται και στο παρόν.

Θεωρία εξωτερίκευσης (externalization hypothesis) 

Στην αναζήτηση εναλλακτικών επιλογών στο πλαίσιο της διαδικασίας εκχείλισης, συνεχίζει το επιχείρημα, οι πολιτικοί δρώντες θα αναζητούν τη θεσμική εκείνη ρύθμιση η οποία θα ικανοποιήσει τον ελάχιστο κοινό παρονομαστή των προσδοκιών τους. Στη συνέχεια, οι προσπάθειές τους θα επικεντρωθούν στη θωράκιση του περιφερειακού θεσμού από εξωτερικές επιρροές με την υιοθέτηση ένα συστήματος αυτοσυντηρούμενου θεσμικού πλαισίου. Οι επόμενες δύο κεντρικές υποθέσεις του Philippe Schmitter, ουσιαστικά οι μόνες οι οποίες προχώρησαν σε τολμηρές προβλέψεις για τις πολιτικές και εξωτερικές επιπτώσεις της ολοκλήρωσης, είναι η «υπόθεση της πολιτικοποίησης» και η «υπόθεση της εξωτερίκευσης». Η υπόθεση της πολιτικοποίησης στηρίζεται στη θέση πως η διαδικασία εκχείλισης έχει σωρευτική τάση καθώς τείνει να συμπεριλάβει ολοένα και περισσότερους πολιτικούς παράγοντες σε ένα ολοένα διευρυνόμενο πλαίσιο επιλογών και σε ένα διαρκώς αυξανόμενο πλαίσιο κοινών διαδικασιών λήψεως αποφάσεων:

«Η πολιτικοποίηση, επομένως, αρχικά αναφέρεται σε μια διαδικασία όπου τα αμφιλεγόμενα ζητήματα της διαδικασίας κοινής λήψης αποφάσεων θα αυξάνονται. Αυτό στη συνέχεια θα οδηγεί στην αύξηση του ακροατηρίου και της συμμετοχής των ομάδων συμφερόντων που αφορά η διαδικασία ολοκλήρωσης. Κάπου στη διαδικασία αυτή, θα λαμβάνει χώρα επαναπροσδιορισμός των σκοπών. Αυτό το αποτέλεσμα δυνατό να σημαίνει ή να μη σημαίνει συνειδητή και τελεσίδικη μετατόπιση προς τομείς ολοκλήρωσης πολιτικού χαρακτήρα. Μπορεί να συμπεριλαμβάνει απλώς κοινή αναγνώριση ότι οι αρχικοί σκοποί εκπληρώθηκαν, ξεπεράστηκαν ή κατέστησαν άσχετοι και ότι είναι ανάγκη να τεθούν νέοι στόχοι που απαιτούν ανοδική πορεία είτε του σκοπού είτε του επιπέδου ολοκλήρωσης. Τελικά, κάποιος θα μπορούσε να υποθέσει πως με δεδομένα τα πιο πάνω, θα υπάρξει μετατόπιση προσδοκιών, πίστης-νομιμοφροσύνης και αφοσίωσης σε ένα νέο περιφερειακό κέντρο».  

Η «υπόθεση της εξωτερίκευσης» είναι ίσως η πιο τολμηρή διατύπωση των νεολειτουργιστών. Όπως υποστήριξε ο Schmitter, από τη στιγμή που θα λάμβανε χώρα συμφωνία στο περιφερειακό επίπεδο ως προς ένα φάσμα επιλογών και θα ετίθετο σε λειτουργία με τρόπο που θα είχε επιπτώσεις στις σχέσεις μεταξύ των μελών, οι συμμετέχοντες στη διαδικασία ολοκλήρωσης θα ήταν υποχρεωμένοι, ανεξάρτητα από την αρχική τους επιλογή, να υιοθετήσουν κοινές επιλογές απέναντι στους τρίτους. Ένα βασικό κίνητρο σε αυτή τη διαδικασία εξωτερίκευσης της ολοκλήρωσης είναι η αύξηση της συλλογικής και εθνικής διαπραγματευτικής ισχύος. Αυτό, συνεχίζει ο συλλογισμός, θα οδηγήσει στην υιοθέτηση κοινής εξωτερικής πολιτικής ανεξάρτητα από τον αρχικό σκοπό. Από την άλλη πλευρά, δεν πρέπει να αποκλείεται και αρνητική ολοκλήρωση, δηλαδή αποκλίσεις και διαφορές που δεν θα επιτρέψουν κοινή θέση και ταυτόχρονα θα χειροτερεύσουν τις σχέσεις μεταξύ των μελών.

Διπλωματία και στρατηγική των Μεγάλων Δυνάμεων

Περιεχόμενα

Γενικές πληροφορίες για το μάθημα-βιβλιογραφία

Διδασκαλία και άλλε; μερικές διαφάνειες

Παρέμβαση σχετικά με την κρίση της Συρίας και την θεωρία του Μέαρσχάιμερ

Συνέντευξη του Mearsheimer

Θέματα και προϋποθέσεις για την σεμιναριακή συμμετοχή των φοιτητών (έπεται ανακοίνωση και ανάρτηση)

Γενικές πληροφορίες για το μάθημα – βιβλιογραφία

Το μάθημα αυτό, εξ αντικειμένου, είναι ένα από τα σημαντικότερα του προγράμματος σπουδών κάθε Τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών. Με την έννοια ότι σε ένα προχωρημένο εξάμηνο επιχειρεί να συνθέσει πολλά ζητήματα που έχετε κάνει στο παρελθόν και να τα συνδέσει με τους σημαντικότερους δρώντες του διεθνούς συστήματος, τις μεγάλες δυνάμεις. Επειδή το πρόγραμμα σπουδών σχεδιάστηκε ούτως ώστε η γνώση να κτίζεται όπως προχωράμε όσα κείμενα είχαμε στο παρελθόν τα οποία διανεμήθηκαν από το πανεπιστήμιο και τα οποία αφορούν τα πεδία που εξετάζουμε εδώ, εμπίπτουν στην προτεινόμενη βιβλιογραφία.

Η περίοδος που καλύπτεται είναι ευρεία. Εξετάζει την στρατηγική των μεγάλων δυνάμεων από τον Ναπολέοντα μέχρι σήμερα, ενώ τα παραδείγματα που αναφέρονται για να φωτίσουν τις ποικίλες πτυχές προβάλλονται στην διεθνή πολιτική 21 αιώνα.

Το μάθημα συνοψίζει την θεωρία διεθνών σχέσεων που οι φοιτητές διδάχθηκαν μέχρι σήμερα και παραπέμπει σε πλήθος παραδειγμάτων. Το σύγγραμμα που προτεινεται στο μάθημα αυτό – John Mearsheimer Η τραγωδία της πολιτικής των μεγάλων δυνάμεων) εμπεριέχει πολλές από αυτές τις πτυχές. Εκτιμάται ευρέως ότι είναι ε΄να από τα σημαντικότερα βιβλία διεθνούς πολιτικής και σίγουρα μοναδικό και επιστημονικά τεκμηριωμένο ως προς τα πάγια χαρακτηριστικά της συμπεριφοράς των μεγάλων δυνάμεων.

Επειδή πολλά ζητήματα που αναλύονται στην αίθουσα διδασκαλίας εξετάζονται με συμπληρωματικό τρόπο και σε βιβλία που έχετε ήδη διδαχθεί στο παρελθόν. Κατά την διάρκεια του μαθήματος τα παραπέμπουμε ονομαστικά και με συγκεκριμένο τρόπο πλην ο φοιτητής όταν μελετά είναι ελεύθερος να συμβουλευτεί αυτά ή και άλλα κείμενα που έχει ή που βρίσκονται στην βιβλιοθήκη.

Η βιβλιογραφία για το θέμα αυτό είναι πλούσια πλην γίνεται προσπάθεια να σας παραπέμπουμε σε αναλύσεις που θεωρούνται οι εγκυρότερες. Αναμφίβολα, ένα από τα σημαντικότερα κείμενα για το θέμα είναι του Παναγιώτη Κονδύλη με τίτλο Από τον 20 στον 21 αιώνα (Εκδόσεις Θεμέλιο). Στο παρελθόν διδασκόταν μαζί με το βιβλίο του Mearsheimer αλλά πλέον δεν είναι εφικτό λόγω αλλαγής πολιτικής του υπουργείου. Σας συμβουλεύουμε να το αναζητήσετε στις βιβλιοθήκες μαζί με άλλα που θα σας παραπέμπουμε. Επιλέγει του John Mearsheimer επειδή η τυπολογία του και η προσέγγισή του είναι πιο κοντά στα μαθήματα και την θεωρία διεθνών σχέσεων που διδαχθήκατε σε προηγούμενα κεφάλαια.

Τονίζεται με έμφαση ότι η παρουσία των φοιτητών στην διδασκαλία, η συμμετοχή με σχόλια και ερωτήσεις και η συνεχής μελέτη κειμένων κατά την διάρκεια του εξαμήνου είναι κάτι περισσότερο από αναγκαίες προϋποθέσεις για να εκπληρώσετε τους σκοπούς σας. Τα μαθήματα, θα έχετε προσέξει, γίνονται ολοένα και πιο απαιτητικά ενόσω προχωρειτε από το ένα εξάμηνο στο επόμενο.

Όσοι φοιτητές εργάζονται παρακαλώ όπως προσκομίσουν δικαιολογητικά και όπως φροντίσουν να επικοινωνούν ηλεκτρονικά με τους διδάσκοντες για να τους καθοδηγούν στην μελέτη κατά την διάρκεια του εξαμήνου. Μπορούν επίσης να μας συναντήσουν κατά την διάρκεια των ωρών υποδοχής στο πανεπιστήμιο.

Θα έχουμε, επίσης, διακτυακό τόπο (e-class) του μαθήματος όπου θα αναρτώνται δοκίμια και άρθρα ή άλλα κείμενα τα οποία οι διδάσκοντες κρίνουν ότι ενδιαφέρουν το μάθημα. Ως προς τούτο υπογραμμίζεται ότι τα κείμενα αυτά θα εμπίπτουν, μαζί με το σύγγραμμα ποιυ διανέμεται από το πανεπιστήμιο, σε αυτό που ονομάζεται «εξεταστέα ύλη».

Διδασκαλία και άλλε; μερικές διαφάνειες

Στην κορυφή των προτεραιοτήτων του μαθήματος είναι να κατανοηθούν τα βαθύτερα διαμορφωτικά αίτια των συμπεριφορών των ισχυρών και ηγεμονικών δυνάμεων της διεθνούς πολιτικής της σύγχρονης εποχής. Σε άλλα μαθήματα, τόσο υποχρεωτικά όσο και επιλογής, εξετάζονται οι μεγάλες δυνάμεις περιπτωσιολογικά. Στο παρόν μάθημα θα εστιάσουμε την προσοχή στα δομικά κριτήρια και παράγοντες όπως εξελίχθηκαν και διαμορφώθηκαν τους τελευταίους αιώνες και όπως προβάλλονται στον 21ο αιώνα. Συστηματικά, στην βάση των περιπτωσιολογικών μελετών του John Mearsheimer, στο Η τραγωδία της πολιτικής των μεγάλων ευρωπαϊκών δυνάμεων, ενός από τα σημαντικότερα κείμενα διεθνών σχέσεων των τελευταίων δεκαετιών, θα εξετάσουμε όπως ήδη αναφέρθηκε πιο πάνω την διαδρομή, τις σχέσεις και την συμπεριφορά των μεγάλων δυνάμεων από τους Ναπολεόντειους Πολέμους μέχρι τις μέρες μας. Η ανάλυση, μεταξύ άλλων, θα περιστραφεί γύρω από κεντρικά θεωρητικά ερωτήματα που αφορούν τον ρόλο της ισχύος στην διεθνή πολιτική, τις συμπεριφορές και τις συνέπειες λόγω ανακατανομών ισχύος, τον τρόπο που οι μεγάλες δυνάμεις αντιλαμβάνονται το συμφέρον επιβίωσης, τα διλήμματα ασφαλείας, τις στρατηγικές που ακολουθούν στο πλαίσιο υπερπόντιων εξισορροπήσεων και την θέση των λιγότερο ισχυρών κρατών στις συμπληγάδες των ανταγωνισμών και συγκρούσεων. Θα καταβληθεί ιδιαίτερη προσπάθεια να συναχθούν συμπεράσματα αναφορικά με τις συνέπειες για κράτη όπως η Ελλάδα και τις επιλογές ή καταναγκασμούς που δημιουργούνται στην εθνική τους στρατηγική. Κεντρικό ζητούμενο είναι η αποτίμηση των θεωριών όπως διδάχθηκαν στα προηγούμενα μαθήματα. Σκοπός: Η ιεράρχηση και αξιολόγηση των ερμηνευτικά πιο σημαντικών θεωριών που εξηγούν τόσο την εξωτερική πολιτική των μεγάλων δυνάμεων όσο και την διεθνή πολιτική ευρύτερα.

Μερικές Διαφάνειες

Kenneth Waltz

Κατά την διάρκεια του μαθήματος συχνά θα συκγρίνουμε τους John Mearsheimer  και Kenneth Waltz. Παραθέτουμε εδώ συνοπτικά περίοληψη των κεντρικών θέσεων του τελευταίου όπως τους συνόψισε ο καθηγητής Αθανάσιος Πλατιάς στην εισαγωγή της ελληνικής έκδοσης.

Παρατίθενται δέκα αρχές του Kenneth Waltz για τον δομικό ρεαλισμό όπως τις συνοψίζει ο Καθηγητής Αθανάσιος Πλατιάς στην εισαγωγή του  έργου του K. Waltz Θεωρία διεθνούς πολιτικής (Εκδόσεις Ποιότητα 2010), σ. 10-12. Το βιβλίο αυτό που διδάσκεται από άλλο καθηγητή είναι απολύτως συναφές με το πεδίο του παρόντος μαθήματος

1. Η έλλειψη ρυθμιστικής εξουσίας στο διεθνές σύστημα παίζει καθοριστικό ρόλο στη συμπεριφορά των κρατών και στη σταθερότητα ή στην αστάθεια του διεθνούς συστήματος (άναρχο διεθνές σύστημα).

2. Καθώς απουσιάζει η υπερκρατική εξουσία, η οποία θα μπορούσε να ρυθμίζει τον ανταγωνισμό, οι σχέσεις των κρατών είναι κατά βάση ανταγωνιστικές και πολλές φορές συγκρουσιακές (ανταγωνιστικό διεθνές σύστημα).

3. Τα κράτη σε ένα τέτοιο ανταγωνιστικό σύστημα πρέπει από μόνα τους να μεριμνήσουν για την ασφάλειά τους (αρχή της αυτοβοήθειας).

4. Τα κράτη στο άναρχο διεθνές σύστημα αναγκάζονται να λάβουν μέτρα, για να αυξήσουν την ασφάλειά τους. Τα μέτρα αυτά όμως μειώνουν την ασφάλεια των άλλων. Αυτό ανατροφοδοτεί την ανασφάλεια και τον ανταγωνισμό. Αυτό είναι το γνωστό «δί-

λημμα ασφάλειας».

5. Τα κράτη είναι οι βασικοί δρώντες στο διεθνές σύστημα άρα και η βασική μονάδα ανάλυσης των διεθνών σχέσεων (κρατικοκεντρικό διεθνές σύστημα).

6. Τα κράτη επειδή είναι «ευαίσθητα στο κόστος» έχουν κάθε λόγο να συμπεριφέρονται ορθολογικά. Τα λάθη τιμωρούνται (αρχή του ορθολογισμού).

7. Κυρίαρχος στόχος του κράτους είναι η κατοχύρωση της ασφάλειάς του, δηλαδή η επιβίωση, η διατήρηση της εδαφικής κυριαρχίας και της εθνικής ανεξαρτησίας/αυτονομίας (βασικό εθνικό συμφέρον).

8. Τα κράτη επιδιώκουν να αποκτήσουν «ισχύ», η οποία είναι το κύριο «νόμισμα» στη διεθνή πολιτική (επιδίωξη ισχύος).

9. Σε ένα ανταγωνιστικό διεθνές σύστημα τα κράτη έχουν κίνητρο να εξισορροπήσουν τους αντιπάλους τους (στρατηγική εξισορρόπησης), για να αυξήσουν την ασφάλειά τους.

10. Οι μεμονωμένες προσπάθειες που καταβάλλουν τα κράτη να εξισορροπήσουν τους αντιπάλους τους, συμβάλλουν στη δημιουργία ενός αυτορυθμιζόμενου συστήματος ισορροπίας δυνάμεων που με τη σειρά του δύναται να συμβάλλει στη διατήρηση της ειρήνης (αρχή της ισορροπίας ισχύος). Η κατανομή ισχύος στο διεθνές σύστημα συμβάλλει στη σταθερότητα ή στην αστάθεια του συστήματος.

—————————————

Κονδύλης

Ο Κονδύλης περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο θέτει το ανθρωπολογικό ζήτημα και στα τρία επίπεδα ανάλυσης.

Μερικές αναφορές στο βιβλίο του Κονδύλη και σε άλλα κείμενά του που αναλύουν συμπληρωματικά ανάλογα κα σχετικά ζητήματα. Για περαιτέρω ανάλυση ο φοιτητής μπορεί να ανατρέξει στα βιβλία του Κονδύλη και σε κείμενα του ίδιου που έχω αναρτήσει στις σχετικές σελίδες (►Διαβάζοντας-σχολιάζοντας τον Κονδύλη ►Κονδύλης: Δοκίμια, άρθρα ►Κονδύλης: σχόλια-κριτικές)

Κονδύλης, Από 20ο στον 21ο αιώνα

Ποιος ερμηνεύει δεσμευτικά;

Ποιος ερμηνεύει δεσμευτικά;

Διεθνής δικαιοσύνη, ανθρώπινα δικαιώματα, δημοκρατία … αξιώσεις ισχυρού για δεσμευτική ερμηνεία διεθνών κανονιστικών ρυθμίσεων είναι αξιώσεις ισχύος:

Ρόλος κοινωνικοθεωρίας ως προπαγανδιστικού μηχανισμού: «όταν το Πεντάγωνο σχεδιάζει την στρατηγική στον 21 αιώνα δεν ρωτά ή ακούει τον Χάμπερμανς»

«όσα ωφελούν τους ιδιοτελείς προπαγανδίζουν οι αφελείς»

Πλανητικοποίηση:

Αντίφαση μεταξύ κατά κράτος τάξης και δικαιοσύνης που κατανέμει πόρους και δεσμεύει το δικαιακό περιεχόμενο των κανόνων κατανομής και των αξιώσεων παραγωγής και κατανομής με τρόπο που διαπερνά, αποδυναμώνει, αλλοιώνει και καταργεί την εθνική-κρατική τάξη-δικαιοσύνη χωρίς να την αντικαθιστά με κάτι άλλο.

            Ιδεολογικοί παραλογισμοί: δεν διακρίνουν κοινωνικό γίγνεσθαι από οικονομικό ή τεχνολογικό γίγνεσθαι σε πλανητικό επίπεδο.

(όσοι χρησιμοποιούν Microsoft Windows ενώνονται κοινωνικά και πλανητικά δημιουργώντας Πολιτικά γεγονότα;)

            «Ο ισχυρός επιβάλλει τους όρους της κατανομής»

            «Τα σύνορα που γκρέμισαν οι τάσεις της παγκοσμιοποίησης θα ξαναστήσουν τρομεροί αγώνες κατανομής» 122

Μεταμοντερνισμός: απόλυτη προτεραιότητα στην λειτουργική-υλική διάσταση της παραγωγής και κατανομής με το να αφαιρεί από την δημόσια σφαίρα τις ουσίες και τα νοήματα, δηλαδή τον πνευματικό κόσμο των ανθρώπων.

            Ιδεώδες της υλικής ισοτιμίας. Ισότητα; Αιώνιο ζήτημα που αφορά την αποτελεσματικότητα την παραγωγικότητα, την κοινωνική δικαιοσύνη, τις κοινωνικές ιεραρχίες, την διακυβέρνηση.

            Ον και Δέον: παμπάλαια η προσπάθεια συνύφανσης                                                                       

41 Τεχνόμορφες, λειτουργιστικές, υλιστικές, οικονομικιστικές ερμηνείες για το επερχόμενο μέλλον: Μια καινούργια και αδιέξοδη ουτοπία.

            Όποιος επαγγέλλεται οικουμενικές αλήθειες απαιτείται να έχει την ισχύ να τις επιβάλει παγκόσμια καθότι η «αλήθεια» ενέχει την δική της τυπική λογική που δεν συμβαδίζει με των άλλων.

            (ΝΒ. Ο Πάπας σκόνταψε στην αξίωση κυριαρχίας-ελευθερίας, Η ΕΣΣΔ σκόνταψε στην Αμερική, Η Αμερική σκόνταψε στα λάθη υπερεπέκτασης

Ανθρώπινα δικαιώματα:

Διάκριση μεταξύ ανθρωπίνων δικαιωμάτων και πολιτικών δικαιωμάτων. Η Δύση αναφέρεται στα δεύτερα και όχι σε όλα τα δικαιώματα δεσμεύοντας μάλιστα την ερμηνεία του «πολιτικού» σύμφωνα με τα συμφέροντά της.

71 Διεθνής συνεργασία

Σχετικά και απόλυτα κέρδη που συνυφαίνονται με την άνιση ανάπτυξη και τα διλήμματα ασφαλείας

Δημοκρατία, πόλεμος

Άλλο εμπόριο άλλο πόλεμος και ειρήνη

Χυδαίος μαρξισμός με αντεστραμμένα πρόσημα

Κ/αντ δεν είπε δεν πολεμούν οι δημοκρατίες, πιθανολόγησε

Έθνος-κράτος ή άλλες δομές;

Ποιος προσφέρει καλύτερη κοινωνικοπολιτική δομή τάξης, δικαιοσύνης και κατανομής

ΕΕ – Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση

Υποβιβασμός στην διεθνή ιεραρχία ισχύος, παραγωγής, κατανομής, ασφάλειας

Διχοτομία πολιτικής – οικονομίας είναι πλασματική και αφύσικη

Ασφάλεια πρώτων υλών

Ηγεμονική σταθερότητα περίμετρο Ευρασίας και Ρωσία

Σύνδεση της πορείας του διεθνούς συστήματος με το ανθρωπολογικό ζήτημα και προβολή σχέσεων στον 21 αιώνα

 Κονδύλης: Διολίσθηση στον ανθρωπολογικό εκμηδενισμό γεγονός που επηρεάζει την συμπεριφορά. Αντί πάλης γύρω από σκοπούς και ιδέες υπαρξιακή αντιπαράθεση στην βάση στοιχειακών ενστίκτων ηδονής και αυτοσυντήρησης

Τα εδάφια που ακολουθούν αμέσως πιο κάτω είναι από το H Παρακμή του Αστικού Πολιτισμού (Εκδόσεις Θεμέλιο). Σημείωση: Το θεωρώ ως το σημαντικότερο ίσως κείμενο πολιτικής θεωρίας και πολιτικής θεωρίας του διεθνούς συστήματος του 20 αιώνα. Σίγουρα μαζί με τον Mearhsheimer δίνουν μια επιστημονικά πανίσχυρη περιγραφή και ερμηνεία των τάσεων στον 21 αιώνα.

[Σημείωση Π. Ήφ.. Για όσους αντί να καταλάβουν την αξία κλασικών κειμένων και να προσπαθήσουν να γνώση αναζητούν την ημερομηνία έκδοσης των βιβλίων που διαβάζουν με αποτέλεσμα να παραμιλούν, αναφέρεται ότι το βιβλίο δημοσιεύτηκε μεταφρασμένο στα Ελληνικά το 1991. Με νόημα λέω ότι όποιος καταπιαστεί με την επιστημονική μελέτη της διεθνούς πολιτικής πρέπει να βγάλει τις ιδεολογικές παρωπίδες, να σκεφτεί αξιολογικά ελεύθερα και να μελετά κείμενα διαχρονικής αξίας και σημασίας. Ιδεολογία, γνώμες και κουτσομπολιό δημοσιογραφικού χαρακτήρα για εφήμερα και ασήμαντα δεν έχουν σχέση με την επιστημονική μελέτη της διεθνούς πολιτικής]

«Η δυνατότητα συνδυασμού των πάντων με τα πάντα δίδεται όμως τα πάντα βρίσκονται πάνω σε μια επίπεδη επιφάνεια, δηλαδή όταν ο χώρος ομογενοποιηθεί τόσο πολύ, ώστε όλα τα στοιχεία, όταν ενδιαφέρουν το παιχνίδι των συνδυασμών, μπορούν να καταλάβουν οποιαδήποτε θέση εντός του. Γιατί αλλιώς η ανισόμορφη δομή του χώρου θα μπορούσε εν μέρει ή εξ ολοκλήρου να προκαθορίσει την θέση των στοιχείων εντός του και να εμποδίσει εν μέρει ή εξ ολοκλήρου την απεριόριστη κινητικότητα ή εναλλαξιμότητά τους».

 αρχιτεκτονική … πρωτοκαθεδρία της λειτουργικής έποψης … «η ιεραρχική τω μελών εκλείπει από την στιγμή που το Όλο νοείται ως οργανικό μόρφωμα, αλλά ως συμπαράθεση απλών εξίσου απαραίτητων στοιχείων» Στην θέση του αρχοντικού πρέπει να τοποθετηθεί απέριττο αντικείμενο χρήσης και η κατοικία να μεταβληθεί σε αντικείμενο χρήσης λειτουργικής χρήσης. … Τονισμός της λειτουργίας εις βάρος του διακόσμου .. Η λειτουργία είναι κάτι που ισχύει εξίσου για όλους … «η λειτουργία λοιπόν από τον χαρακτήρα της τον ίδιο είναι οικουμενική και αντίστοιχα εξισωτική».  157 εξαφανίζονται υπέρμετρα νοήματα και ανώτερες αξίες που προσπαθούσαν να εκφράσουν οι αστοί (ΝΒ αλλά και κλασικοί, πχ Παρθενώνας). Εγκαταλείπεται η κλασική διαυγής συμμετρία και η φυσική απλότητα ….

αντιθέσεις και αντιφάσεις εκκρεμούς νέων χρόνων … 19ο αι αστοί επιχειρούν να μιμηθούν τους αριστοκράτες … Αστικός μιμητικός εκλεκτεκιστικός ιστορισμός για να αποκτήσει υπόβαθρο αξιών και νοημάτων που ήταν όμως επίπλαστο … διάκοσμος και εξωτερικό .. ανάγκες αστικής κοινωνικής παράστασης

Ο λειτουργικά νοούμενος χώρος του μοντερνισμού δεν ενδιαφερόταν για την προϊστορία των προσώπων ή την οικογενειακή παράδοση που θα έπρεπε να καλλιεργηθεί και να συνεχιστεί … «Διάταξη του χώρου δίχως μέριμνα για τον χρόνο ως χρόνο ιστορικό και υποκειμενικό που σκόπευε να τσακίσει τον αστικό ατομικισμό και συνάμα το προπύργιό του, δηλαδή τον οίκο ως κρυστάλλωση και ως φορέα μια οικογενειακής παράδοσης». Η οικία μετατρέπεται σε λειτουργικό χώρο … 160 «Το οικοδόμημα είναι και παραμένει ένα κομμάτι χώρου υποδιαιρεμένου με λειτουργικά κριτήρια». … 161-2 Χωροποίηση του κόσμου … Στην μουσική και στην λογοτεχνία «η χωροποίηση του κόσμου και της αίσθησης του κόσμου συντελέστηκε με την κατάτμηση του κάποτε ιεραρχημένου συνθετικού Όλου σε έσχατα και ισότιμα στοιχεία, τα οποία ακολούθως απλώθηκαν σε μια ιδεατή επιφάνεια για να συνδυαστούν μεταξύ τους». ??? επικράτηση μορφολογικού στοιχείο που χωροποιεί την ζωή

μουσική απεμπόληση της κλασικής τονικότητας «έτσι αποδιαρθρώθηκαν λίγο-πολύ οι ιεραρχικές δομές της αστικής θεωρίας και αισθητικής της μουσικής όμως με τις τάσεις ισοπέδωσης των ιεραρχιών συμβάδισαν και οι απαρχές της κατάτμησης του συνθετικού Όλου, όπως έδειξαν πρώτα-πρώτα οι αλλαγές στη μελωδία»

«ισοπέδωση και κατάτμηση ή ρευστοποίηση και η ελεύθερη ανασυγκρότηση του οργανικού και ιεραρχικού Όλου» παράλληλα εξύμνηση του διονυσιακού στοιχείου

» … πόρνες, εγκληματίες, … ανακηρύσσονται αξιομίμητα πρότυπα μιας ελεύθερης και ανοικτής ζωής (υπό το πρίσμα μιας αντιαστικης αντίληψης). Παρακμή αστικού πολιτισμού οδηγεί σε επίπεδα θεωρήματα για τον άνθρωπο και τις μορφές οργάνωσής του … Η κατάλυση της αστικής ιεραρχίας των κανονιστικών αρχών κατέστησε συμβατές προγενέστερα ασυμβίβαστες αντιθέσεις …. Όλοι έχουν την ίδια ρίζα,  ωραίο και άσχημο, αρσενικό και θηλυκό, ορθολογικό και ανορθολογικο΄, … το ένα δίπλα στο άλλο ως ισότιμα μεγέθη που το καθένα μπορούσε να μεταβληθεί στο αντίθετό του. … η άκρα κατάτμηση του κόσμου σε ισότιμα αντικαταστάσιμα συστατικά στοιχεία σημαίνει ομοιογενοποίησή του. «Η έλλειψη νοήματος είναι έλλειψη συνοχής – έλλειψη συνοχής και κατάτμηση σε ισότιμα και εναλλάξιμα μεταξύ τους μεγέθη σημαίνουν όμως την απεριόριστη συνδυασιμότητα τούτων εδώ μεταξύ τους, δηλαδή την δυνατότητα να συγκροτηθεί ο κόσμος κατά βούληση» …

«Η διάλυση του ουσιαστικού πυρήνα του προσώπου σε μεταβλητές λειτουργίες καταλήγει σε εξάλειψη του προσώπου ως προσώπου. Ό,τι προηγουμένως ήταν πρόσωπο εμφανίζεται τώρα ως απλό σημείο κινούμενο κατά μήκος μιας γραμμής, η οποία από την πλευρά της τέμνεται δίχως αναγκαίο λόγο με άλλες τέτοιες γραμμές. Θεωρούμενο εκ των έσω, το σημείο που αντιπροσωπεύει το πρόσωπο παραμένει φορτισμένο με όνειρα, μυθικούς και γενετήσιους συνειρμούς, φαντασίες ή νευρώσεις. Καθοριστική όμως είναι τώρα η θεώρηση εκ των έξω, και αυτή θέλει πρόσωπα έτσι φορτισμένα, δηλαδή διαλυμένα, μόνο σημεία αποτελούν, όταν κανείς τα βλέπει όχι μεμονωμένα, παρά στην ολότητα των αμοιβαίων σχέσεων. Τότε η κοινωνία των εσωτερικά διαλυμένων προσώπων φαίνεται στον παρατηρητή  σαν σωρός μυρμηγκιών που κινούνται προς διάφορες κατευθύνσεις σχηματίζοντας διαφορετικές διατάξεις και διάφορους συνδυασμούς»

οι βαθύτατα αντιαριστοτελικές ρίζες. Επιχειρώντας την κατάργηση των ουσιών και των ιεραρχιών ομοιογενοποίηση της ανθρώπινης κρίσης και συμπεριφοράς στην βάση μεταφυσικά προσδιορισμένων παραδοχών. «Κατατμημένα άτομα αντιστοιχούν σε ατομικές προτάσεις οι οποίες συνδέονται με τυπικούς κανόνες προκειμένου να σχηματίσουν προτάσεις μοριακές, ενώ τα κριτήρια με βάση τα οποία κρίνεται η αλήθεια τούτων των προτάσεων, έχουν χαρακτήρα τυπικό και όχι οντολογικό». Στόχος τώρα γίνεται η γλώσσα, η γραμματική και το συντακτικό ούτως ώστε να μην προκαλούν «ανεπίτρεπτες υποστασιοποιήσεις και ουσιαστικοποιήσεις καθώς και μια αντίστοιχη κατανόηση του Είναι και του κόσμου».

Θεοποιώντας την μηχανή, ανάδυση κριτικού κονστρουκτιβισμού ως αντίληψης κατασκευής ελεύθερα συνδυαζομένων μονάδων

Διολίσθηση σε ένα μεταμοντέρνο κόσμο πάλης: «πρωτόγονο στάδιο της στοιχειακής υπαρξιακής αντιπαράθεσης»»

• Κονδύλης: «Η έσχατη πραγματικότητα συνίσταται από υπάρξεις, άτομα ή ομάδες που αγωνίζονται για την αυτοσυντήρησή τους και μαζί αναγκαστικά, για τη διεύρυνση της ισχύος τους. Γι’ αυτό συναντώνται ως φίλοι ή ως εχθροί και αλλάζουν φίλους και εχθρούς ανάλογα με τις ανάγκες του αγώνα για την αυτοσυντήρησή τους και τη διεύρυνση της ισχύος τους»  …
• «το τι σημαίνει Λόγος, συναίνεση ή δικαιοσύνη πρέπει κάθε φορά να ορίζεται δεσμευτικά και να φορτίζεται με συγκεκριμένο περιεχόμενο από μέρους μιας αρχής ή μιας βαθμίδας δικαιοδοσίας».

o    

• «Η αποσύνθεση των πολιτικών ιδεολογιών του 19ου και 20ου αιώνα δεν θα συνεπιφέρει το τέλος των αγώνων ισχύος ανάμεσα σε κοινωνικές ομάδες, έθνη και κράτη – αυτό δεν θα γινόταν ούτε και στην άκρως απίθανη περίπτωση όπου θα σταματούσαν οι πόλεμοι στην διακρατική τους μορφή» … Εξαφάνιση των ιδεολογιών δεν θα εξαφανίσει τις συγκρούσεις. Ακόμη και επικράτηση μιας κοσμοθεωρίας θα οδηγεί σε διαφορετικές ερμηνείες από διαφορετικές ομάδες. Έτσι διεξάγονταν οι κοινωνικοί αγώνες της societa civilis. … «Είναι δυνατές οι συγκρούσεις σε καθαρά υπαρξιακή βάση χωρίς κανένα ιδεολογικό ψιμύθιο, κι αυτές ίσως να ήσαν ακόμη πιο τραχειές και αμείλικτες απ’ όσες έχουν ιδεολογικά κίνητρα. Το «τέλος των ιδεολογιών» θα είχε τότε ως συνέπεια όχι το «τέλος της ιστορίας» προς την κατεύθυνση ενός ακτινοβόλου μεταιστορικού μέλλοντος, αλλά την επιστροφή της ιστορίας στο πρωτόγονοστάδιο της στοιχειακής υπαρξιακής αντιπαράθεσης». Τα περί τέλους της ιστορίας οφείλονται στο γεγονός ότι «οι νοητικές κατηγορίες προσανατολίζονται, στην εποχή της μαζικής δημοκρατίας, προς τον χώρο και όχι προς τον χρόνο. … επιστροφή στην προσδοκία του φιλελευθερισμού του 19ου αιώνα πως το εμπόριο θα υποκαταστήσει τον πόλεμο «Εδώ φυσικά τίθεται ένα ερώτημα γιατί να πετύχει ο μάνατζερ εκείνο που δεν κατόρθωσε ο αστός». 

Robert Gilpin

Robert Gilpin, Πόλεμος και Αλλαγή στην διεθνή πολιτική (Εκδόσεις Ποιότητα)

Το ζήτημα της αλλαγής ως θεμελιώδης διαφορά μεταξύ της ενδοκρατικής και της διακρατικής τάξης

«Ο τερματισμός ενός ηγεμονικού πολέμου είναι η απαρχή ενός ακόμη κύκλου μεγέθυνσης-ανάπτυξης, επέκτασης και τελικής παρακμής. Ο νόμος της άνισης ανάπτυξης συνεχίζει να ανακατανέμει την ισχύ υπονομεύοντας έτσι το status quo που εγκαθιδρύθηκε από τον τελευταίο ηγεμονικό αγώνα. Η ανισορροπία αντικαθιστά την ισορροπία και ο κόσμος κινείται προς ένα νέο γύρο ηγεμονικής σύγκρουσης. Πάντα ήταν και πάντα θα είναι έτσι, μέχρις ότου οι άνθρωποι είτε καταστραφούν είτε μάθουν να αναπτύσσουν ένα αποτελεσματικό μηχανισμό ειρηνικής αλλαγής». σ. 351

Α. Ιστορικά επαληθεύεται ότι ο επεκτατισμός έχει μεγάλους περιορισμούς. Ένας από αυτούς είναι ότι πέραν ενώ σημείου ενώ το κόστος επέκτασης αυξάνεται γεωμετρικά τα οφέλη επέκτασης αυξάνονται μόνο αριθμητικά και ίσως κάποια στιγμή εκμηδενίζονται. (σ. 253)

Β. Διαλεκτική σχέση ηγεμονικής επέκτασης και κόστους/οφέλους που συνεπάγεται

Ηγεμονικές συμπεριφορές εκδηλώνονται ή εντείνονται ενόσω τα οφέλη από την πολιτική επιρροή και την οικονομική διείσδυση υπερτερούν του κόστους που συνεπάγεται η ηγεμονική του στρατηγική. Το κόστος είναι ευθύγραμμα συναρτημένο με α) την αντίσταση των λαών που επηρεάζονται, β) των αντισταθμιστικών στάσεων άλλων δυνάμεων και γ) των αντιστάσεων στο οικείο κοινωνικοπολιτικό σύστημα. Πρόσφατα παραδείγματα: Βιετνάμ (ΗΠΑ), Αφγανιστάν (ΕΣΣΔ), Σομαλία (ΗΠΑ), Ιράκ; (ΗΠΑ)

Γ. Δεν πρέπει να υποτιμάται τι σημαίνει μια πληγωμένη υπερδύναμη …

Σημείωση Π. Ήφ.:  Το μεγάλο λάθος, κατά τη γνώμη μου πρέπει να αναζητηθεί στην αδυναμία των άλλων μεγάλων δυνάμεων του πλανήτη μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης να αντικρούσουν τις ηγεμονικές στάσεις των ΗΠΑ στα Βαλκάνια και στην Μέση Ανατολή. Τώρα πληρώνουν το τίμημα της απερισκεψίας τους.

Δ. Ιστορικά επαληθεύεται ότι η απόκτηση ισχύος μέσω επέκτασης μετατρέπεται σε διαδικασία πτώσης του δράστη. Ένα ακόμη σημαντικό κριτήριο είναι ηθική σήψη που το αποδυναμώνει ως πολιτική οντότητα και το οδηγεί στην οπισθοχώρηση. (σ. 262).

Edward H. Carr, Η Εικοσαετής κρίση, οικουμενισμός και ηγεμονικά κράτη

«Η “διεθνής τάξη πραγμάτων” και η “διεθνής αλληλεγγύη” θα είναι πάντοτε τα συνθήματα εκείνων που αισθάνονται αρκετά ισχυροί ώστε να τα επιβάλουν στους άλλους. [Αναφορικά με αφηρημένες, διεθνιστικές, κοσμοπολίτικες ή άλλες οικουμενικές αρχές που πολλοί επικαλούνται κατά καιρούς] … αυτό που έχει σημασία είναι ότι αυτές οι δήθεν απόλυτες και οικουμενικές αρχές δεν συνιστούσαν καν αρχές αλλά υποσυνείδητες σκέψεις μιας εθνικής πολιτικής, η οποία βασιζόταν σε μια συγκεκριμένη ερμηνεία του εθνικού συμφέροντος σε μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή. … Μόλις όμως γίνει προσπάθεια να εφαρμοστούν αυτές οι αρχές σε μια συγκεκριμένη πολιτική κατάσταση, αποδεικνύονται ότι είναι τα διαφανή προσωπεία των εγωιστικών κεκτημένων συμφερόντων. Η χρεοκοπία της ουτοπικής θεωρίας έγκειται όχι στην αποτυχία της να ανταποκριθεί στις αρχές της, αλλά στην αποκάλυψη της ανικανότητάς της να παράσχει κάποιο απόλυτο και ανιδιοτελές κριτήριο για τον χειρισμό των διεθνών υποθέσεων» (Edward H. Carr, Η εικοσαετής κρίση (Ποιότητα 2000) σ. 127.

Από το βιβλίο που προτάθηκε, J. Meargheimer, Η τραγωδία της πολιτικής των μεγάλων δυνάμεων

 Υπόθεση Mearsheimer: Ο μείζων στόχος του κάθε κράτους είναι να μεγιστοποιήσει  το μερίδιο του επί της παγκόσμιας ισχύος-δηλ. απόκτηση ισχύος εις βάρος των άλλων κρατών. Ο αντικειμενικός σκοπός των Μεγάλων Δυνάμεων δεν είναι να είναι απλώς ισχυρότερες από τις άλλες μεγάλες δυνάμεις, αλλά να είναι ο ηγεμόνας.

κεντρικές θέσεις του John Mearheimer

1. Νομοτέλεια: Ποτέ δεν υπήρξε και ποτέ δεν μπορεί να υπάρξει παγκόσμιος ηγεμόνας.
2. Όπως και στο παρελθόν:
3. Αγώνας για παρεμπόδιση άλλων ηγεμονικών δυνάμεων να καταστούν ηγεμονικές δυνάμεις.
4. Αγώνας για ευνοϊκή κατανομή ισχύος και συμφερόντων
5. Αμερικανική υπεροχή/μονομερής ή εξεζητημένος παρεμβατισμός (® «μέχρι εκεί που φθάνουν τα όπλα μας…»)
6. Ουσιαστικά: Αγώνας δρόμου διαμόρφωσης κατανομής ισχύος και συμφερόντων πριν την επόμενη ηγεμονική σύγκρουση.
7. Κλασική περίπτωση στρατηγικής υπερεξάπλωσης που ιστορικά ρίχνει τις ηγεμονίες και αναδεικνύει άλλες.
8. Παγίδευση ΗΠΑ στην ίδια την ρητορική της (Κίνα: δημοκρατία, οικονομική ανάπτυξη, ειρήνη κτλ)
9. Επιβεβαίωση βαθύτερων αιτιών πολέμου: ηγεμονικές διενέξεις
10. Ματαίωση ευγενικών (αλλά και ουτοπικών προσδοκιών) για ένα «ανθόσπαρτο» διεθνή βίο.

Παρέμβαση τον Οκτώβριο 2013 σε αναφορά με την κρίση της Συρίας και την ανάλυση του Μέαρςχάιμερ

Παραθέτω αυτή την παρέμβαση που αναρτήθηκε ευρέως για να δείξω πως η θεωρία που διδασκόμαστε μπορεί να εφαρμοστεί για να εξηγήσει βασικά κάθε φαινόμενο της διεθνούς πολιτικής. Αναφέρω μόνο ότι λίγες μέρες την κυκλοφορία αυτής της ανάλυσης είχαμε α) δυναμική ανάμειξη της Ρωσίας, β) υπαναχώρηση των ΗΠΑ, γ) δραστηριοποίηση του Συμβουλίου Ασφαλείας (όχι χωρίς διαφωνίες μέχρι στην στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές), δ) στροφή (η διάρκειά αυτής της στροφής, βέβαια, είναι κάτι που θα πρέπει να παρακολουθήσουμε) των ΗΠΑ απέναντι στο Ιράν και ε) ανακατατάξεις στις συμμαχίες της περιοχής που φέρνουν σε εξαιρετικά δύσκολη θέση την Τουρκία και την Σαουδική Αραβία.

[Με νόημα πάλιν, λέω ότι για όσους αναζητούν τις ημερομηνίες κυκλοφορίας των βιβλίων τέτοια διεθνή γεγονότα ερμηνεύονται με κα;λή θεωρία και όχι με ιδεολογικές σαπουνόφουσκες ]

«Η τραγωδία της πολιτικής των μεγάλων δυνάμεων»

Η σύρραξη στη Συρία και ο ανελέητος ηγεμονικός ανταγωνισμός ως καθοριστικός παράγων των περιφερειακών διενέξεων

Αναρτημένο στην διεύθυνση http://www.ifestosedu.gr/130MearsheimerSyria.htm

Παναγιώτης Ήφαιστος, www.ifestosedu.gr

Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων – Στρατηγικών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Πειραιώς

Περιεχόμενα. 1. Η ερμηνεία των περιφερειακών διενέξεων μέσα από αναλύσεις των πιο υψηλών προδιαγραφών. 2. Ο ηγεμονικός ανταγωνισμός και ο εγγενής χαρακτήρας των αιτιών πολέμου. 3. Η τυπολογία των ανελέητων στρατηγικών προσεγγίσεων και μεθοδεύσεων των ηγεμονικών δυνάμεων. 4. Η διαλεκτική σχέση βραχυχρόνιων, μεσοπρόθεσμων και μακροχρόνιων σκοπών και στρατηγικών του ηγεμονικού ανταγωνισμού και η κρίση της Συρίας

1. Η ερμηνεία των περιφερειακών διενέξεων μέσα από αναλύσεις των πιο υψηλών προδιαγραφών

Οι συντρέχουσες κρίσεις στην Ανατολική Μεσόγειο και ευρύτερα Ανατολικά του Αιγαίου οδηγούν πολλούς στο να διερωτηθούν κατά πόσο υπάρχει κίνδυνος μεγάλης περιφερειακής σύρραξης με βαθύτατες συνέπειες για την Ελλάδα αλλά και όλο τον πλανήτη. Εύλογα κάποιοι διερωτήθηκαν κατά πόσο υπάρχει κίνδυνος επέκτασης της συριακής κρίσης σε παγκόσμιο πόλεμο. Οι καταιγιστικές εξελίξεις στην Αίγυπτο, η κρίση της Λιβύης που προηγήθηκε, οι αναταραχές στην Τουρκία, το κοχλάζον Κουρδικό ζήτημα, οι απειλές επίθεσης κατά του Ιράν και η επαπειλούμενη επίθεση κατά της Συρίας είναι όλα γεγονότα που αναμενόμενα προκαλούν ανασφάλεια και ανησυχία. Πολύ περισσότερο εάν λάβουμε υπόψη ότι η Ελλάδα και η Κύπρος «βρέθηκαν» σε μια αξιοθρήνητη θέση απόλυτης αδυναμίας.

            Η απάντηση για τις προεκτάσεις μιας επίθεσης κατά της Συρίας είναι ότι τα νήματα που ενώνονται είναι πολλά και η κατάσταση που δημιουργείται από κάθε άποψη εκρηκτική. Όμως, εκπλήττει μόνο όσους έχουν στο μυαλό τους κατασκευασμένη μια εξωπραγματική και αναληθής εικόνα για τη διεθνή πολιτική. Κάποιος λοιπόν θα πρέπει να κρίνει την κρίση της Συρίας, ή αύριο κάποια άλλη, σύμφωνα τόσο με τις επιμέρους προϋποθέσεις όσο και με μονιμότερα χαρακτηριστικά της διεθνούς πολιτικής. Το τελευταίο δεν είναι σύνηθες στην Ελλάδα και αυτό το γεγονός ερμηνεύει, εν πολλοίς, τον καταστροφικό κατήφορό μας.

Οι σαπουνόφουσκες περί ανθόσπαρτου γραμμικά κινούμενου μετά-ψυχροπολεμικού κόσμου σκάνε και εξατμίζονται. Έξω και εδώ στη χώρα μας, εν τούτοις, συνεχίζουν να επηρεάζονται από τα βουνά των πνευματικών σκουπιδιών που στοιβάχτηκαν. Στην Ελλάδα τις δύο τελευταίες δεκαετίες πολλές φρικτά λανθασμένες «αναλύσεις» που ανακούφιζαν πνευματικά ή χάιδευαν αφτιά αφελών, ευθύνονται για την πολιτικοπνευματική, επιστημονική, οικονομική και διπλωματική αποχαύνωση που προκάλεσε τον εκτροχιασμό της χώρας.

Για να κατανοηθούν οι πιθανές προεκτάσεις κρίσεων, όπως αυτή της Συρίας, απαιτείται να μνημονευτούν μονιμότερα χαρακτηριστικά των ηγεμονικών ανταγωνισμών πλανητικά και στις περιφέρειες. Η ανάλυση των υψηλότερων δυνατών βαθμίδων που προσφέρει μια αποκρυσταλλωμένη, θεμελιωμένη και τεκμηριωμένη περιγραφή και ερμηνεία είναι το κορυφαίο βιβλίο-σταθμός του John Mearsheimer, Η Τραγωδία της Πολιτικής των Μεγάλων Δυνάμεων (Εκδόσεις Ποιότητα, Αθήνα, μετάφραση Κ. Κολιόπουλος, επιστημονική επιμέλεια Π. Ήφαιστος, Ηλίας Κουσκουβέλης, εισαγωγικό σημείωμα Κωνσταντίνος Αρβανιτόπουλος).

Το κείμενο του John Mearsheimer Η τραγωδία της πολιτικής των μεγάλων δυνάμεων είναι αναμφίβολα το σημαντικότερο κείμενο διεθνούς πολιτικής μετά τον Θουκυδίδη και τον (δάσκαλο του Mearsheimer) Kenneth Waltz (βλ. τα εμβληματικά του έργα Θεωρία Διεθνούς Πολιτικής και το Ο Άνθρωπος, το Κράτος και ο Πόλεμος).

Το Η τραγωδία της πολιτικής των μεγάλων δυνάμεων συνιστάται να διαβαστεί με προσοχή από όσους ενδιαφέρονται για εκτιμήσεις ακριβείας για το γενικότερο στρατηγικό πλαίσιο κρίσεων, όπως αυτές της Συρίας, της Αιγύπτου, της Λιβύης, το Κουρδικό, τις σχοινοβασίες της Τουρκίας, την επαπειλούμενη επίθεση κατά του Ιράν, την κινεζική ή ρωσική στρατηγική και ασφαλώς τους στρατηγικούς ελιγμούς της δεσπόζουσας ηγεμονικής δύναμης των Ηνωμένων Πολιτειών στις σχέσεις της με τις υπόλοιπες μεγάλες δυνάμεις και τις προσεγγίσεις που υιοθετεί στις υπερπόντιες εξισορροπήσεις.

O Mearsheimer σε μια ανάλυση που κυριολεκτικά κόβει την ανάσα περιγράφει και ερμηνεύει τον αδιάκοπο ηγεμονικό ανταγωνισμό και τον τρόπο που επηρεάζει τις τύχες καθοριστικά. Στις κομβικές στιγμές που διανύουμε και των κρίσεων που διαδέχεται η μια την άλλη, η άγνοια μιας τέτοιας θεώρησης είναι πολυτέλεια. Για τους ειδικούς των διεθνών σχέσεων είναι γνωστό ότι το αριστούργημα του John Mearsheimer αποτελεί το σημαντικότερο κείμενο που αναλύει τις τάσεις στο πεδίο των ηγεμονικών ανταγωνισμών και τον τρόπο που προβάλλονται τον 21ο αιώνα. Τεκμηριώνει τα αίτια των στρατηγικών επιλογών των δυνάμεων που εμπλέκονται στον ηγεμονικό ανταγωνισμό και δημιουργεί μια ερμηνευτικά μοναδική τυπολογία στάσεων, αποφάσεων, δράσεων και ενεργειών.

Ο Mearsheimer ο οποίος πρόσφατα έγινε επίτιμος διδάκτορας του Τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών σπουδών του Παντείου Πανεπιστημίου, προσδιορίζει με εκπληκτική ακρίβεια τις μορφικά πανομοιότυπες επαναλαμβανόμενες στάσεις, αποφάσεις και προσεγγίσεις των ηγεμονικών δυνάμεων από τους Ναπολεόντιους πολέμους μέχρι σήμερα. Στο τελευταίο κεφάλαιο αναλύοντας την εξέλιξη της κατανομής ισχύος μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων και άλλων μεγάλων κρατών που αναδύονται στο στερέωμα των ηγεμονικών δυνάμεων των δεκαετιών που επέρχονται, περιγράφει με εγκυρότητα τις τάσεις, όπως αναπτύσσονται στο κατώφλι του 21ου αιώνα.

Η μελέτη αυτής της ανάλυσης όσον αφορά την εξέλιξη των σχέσεων ισχύος και των ισορροπιών στην Ευρώπη –για παράδειγμα για τις τάσεις όσον αφορά τη Γερμανία, τη Ρωσία, τις εναλλακτικές επιλογές των ΗΠΑ στην Ευρώπη και πλανητικά, κ.τ.λ.–, κανονικά εξατμίζει κάθε επικίνδυνη ουτοπική σκέψη και προσγειώνει σε στέρεο έδαφος πάνω στο οποίο θα πρέπει να πατούν οι πολίτες και το πολιτικό προσωπικό κάθε κράτος το οποίο θέλει να επιβιώσει.

Υπό το πρίσμα της κορυφαίων προδιαγραφών θεωρήσεων του John Mearsheimer, θα προχωρήσουμε τώρα στην εξέταση του γενικότερου διακρατικού πλαισίου μέσα στο οποίο εκτυλίσσονται οι κρίσεις στην Ανατολική Μεσόγειο αλλά και ευρύτερα Ανατολικά του Αιγαίου. Πλήρης εικόνα και μοναδικής ακρίβειας εκτιμήσεις, αλλά και κατανόηση της πραγματικότητας της διεθνούς εμπειρίας μέσα από αναρίθμητα παραδείγματα, μπορεί να υπάρξει μόνο, εάν η καταπληκτική ανάλυση του  John Mearsheimer διαβαστεί στο σύνολό της.

2. Ο ηγεμονικός ανταγωνισμός και ο εγγενής χαρακτήρας των αιτιών πολέμου

Πρωταρχικό κριτήριο σωστής εκτίμησης της διεθνούς πολιτικής είναι ότι ποτέ δεν υπήρξε και ποτέ δεν μπορεί να υπάρξει παγκόσμιος ηγεμόνας. Οι μεγάλες δυνάμεις το γνωρίζουν και τα στρατηγικά τους σχέδια αποβλέπουν λιγότερο σε μια στρατιωτική συντριβή άλλων μεγάλων δυνάμεων και περισσότερο στην εξισορρόπησή τους. Το σύνηθες πεδίο του ανταγωνισμού τους είναι οι λιγότερο ισχυροί, και όποτε δοκίμασαν το αντίθετο το μετάνιωσαν. Σημειώνω εδώ το εξής καίριο και σημαντικό που ο λιγότερο ισχυρός θα πρέπει να γνωρίζει για να μην είναι ευκολόπιστος ή απρόσεκτος: «Τόσο όταν οι ηγεμονικοί ελέφαντες συγκρούονται όσο και όταν “ερωτεύονται” το γρασίδι υποφέρει».

Ο Mearsheimer τεκμηριώνει μια αλληλουχία μορφικά πανομοιότυπων στρατηγικών επιλογών από τους Ναπολεόντιους πολέμους μέχρι σήμερα. Ο κεντρικός στρατηγικός σκοπός κάθε ηγεμονικής δύναμης ανά πάσα στιγμή είναι να παρεμποδιστούν άλλες μεγάλες δυνάμεις να κατακτήσουν θέση ηγεμονίας στην περιφέρεια  όπου ανήκουν. Ακριβώς, η «Τραγωδία των Μεγάλων Δυνάμεων» έγκειται στο γεγονός ότι φοβούνται για την δική τους επιβίωση εάν κάτι τέτοιο συμβεί. Αυτό είναι κύριο αίτιο των εκατέρωθεν ασταμάτητων εξισορροπήσεων. Εάν μια μεγάλη δύναμη καταστεί περιφερειακή ηγεμονία, δημιουργεί τις προϋποθέσεις για τη δική της παγκόσμια ηγεμονία. Έτσι, οι εκάστοτε ηγεμονικές δυνάμεις αδιάκοπα μεριμνούν, ούτως ώστε άλλες μεγάλες δυνάμεις να παρεμποδίζονται από το να καταστούν περιφερειακοί ηγεμόνες.

            Με πιο πρακτικούς όρους αυτό σημαίνει μια διαρκή εκτίμηση της κατανομής ισχύος παγκόσμια, περιφερειακά και τοπικά και ύπαρξη εναλλακτικών επιλογών στο πλαίσιο ενός στρατηγικού σχεδιασμού ελέγχου της κατανομής ισχύος στις περιφέρειες. Επίσης, ενός στρατηγικού σχεδιασμού που εμπεριέχει αναρίθμητες εναλλακτικές τακτικές ενέργειες που αποσκοπούν στην αποδυνάμωση της επιρροής που ασκούν άλλες δυνάμεις. Αυτό συνεπάγεται μεταξύ άλλων και ενέργειες που αυξομειώνουν τη θέση, τον ρόλο και την ισχύ των περιφερειακών κρατών. Κριτήριο δεν είναι ο «φίλος» ή ο «εχθρός» αλλά η «ρύθμιση» της κατανομής ισχύος με τρόπο που συμφέρει τον (εξισορροπητή) ηγεμόνα.

Για να παρεμβάλω έναν ακόμη κορυφαίο στοχαστή, τον Παναγιώτη Κονδύλη, σε μια εύστοχη θεώρηση που επιβεβαιώνεται καθημερινά στη διεθνή πολιτική, «η έσχατη πραγματικότητα συνίσταται από υπάρξεις, άτομα ή ομάδες που αγωνίζονται για την αυτοσυντήρησή τους και μαζί αναγκαστικά για τη διεύρυνση της ισχύος τους. Γι’ αυτό συναντώνται ως φίλοι ή ως εχθροί και αλλάζουν φίλους και εχθρούς ανάλογα με τις ανάγκες του αγώνα για την αυτοσυντήρησή τους και τη διεύρυνση της ισχύος τους».

            Στο σημείο αυτό, καλό είναι να τονιστεί ότι μόνιμοι εχθροί και φίλοι δεν υπάρχουν, όπως δυστυχώς νόμισαν μερικοί επικίνδυνα αφελείς που στο παρελθόν έφθασαν στο σημείο να χορεύουν ζεϊμπέκικα ή να γίνουν κουμπάροι κατευνάζοντας τον επιτιθέμενο ή που σήμερα εκλιπαρούν την εύνοια ξένων ηγετών ελπίζοντας σε θεία δώρα. Η ανελέητη πραγματικότητα της διεθνούς πολιτικής, την οποία εάν δεν γνωρίζεις παθαίνεις ζημιές είναι μία: Υπάρχουν μόνο υλιστικά σκεπτόμενοι διακρατικοί δρώντες με τους οποίους οι συγκλίσεις πάνε και έρχονται ανάλογα με τα συμφέροντα, την εξέλιξη των στρατηγικών και την εξέλιξη των συσχετισμών ισχύος και συμφερόντων. Ο καθείς θεωρεί την ασφάλεια και την επιβίωση υπέρτατη και έσχατη λογική (στην Ελλάδα, πάντως, αυτή δεν ήταν η κυρίαρχη παραδοχή και δεν είμαι σίγουρος ότι είναι ακόμη και σήμερα παρά τα παθήματά μας).

Η «διαχείριση» των λιγότερο ισχυρών κρατών εκ μέρους των ηγεμονικών κρατών ανάλογα με τις περιστάσεις συμβαδίζει με τις ρευστές στρατηγικές ανάγκες κάθε συγκυρίας του διαχρονικά εξίσου ρευστού ηγεμονικού ανταγωνισμού. Σχέσεις στα πεδία της αισθητικής, της ιδεολογίας, των διαπροσωπικών σχέσεων και τα λοιπά, δεν έχουν την παραμικρή άξια λόγου πολιτική σημασία για τον αδύναμο (για τον ισχυρό βέβαια τέτοιες ψευδαισθήσεις είναι ευχάριστα δώρα).

            Εξάλλου, σύμφωνα με τα κυρίαρχα πορίσματα ενός μεγάλου κλάδου της στρατηγικής ανάλυσης (patron-client relations), το κύριο έρεισμα και η προϋπόθεση επιβίωσης των λιγότερο ισχυρών κρατών είναι η κρατική τους ισχύς και οι διπλωματικές προσεγγίσεις που έχουν ως άξονα το κόστος/όφελος στην πλάστιγγα των σχέσεων με τα ισχυρότερα κράτη. Οι ηγεμονικές δυνάμεις, όπως εξάλλου δείχνει η ορατή με γυμνό οφθαλμό καθημερινή πρακτική στη διεθνή πολιτική, χαράσσοντας τα ρευστά και εναλλασσόμενα στρατηγικά τους σχέδια, δεν βλέπουν εχθρούς και φίλους αλλά συνομιλητές στην πλάστιγγα κόστους/οφέλους.

Ένα αδύναμο κράτος ή μια κοινωνία που δεν προσκολλάται στην εθνική ανεξαρτησία είναι αναλώσιμο και ευκαιρίας δοθείσης πετσοκόβεται πάνω στην ανελέητη κλίνη του Προκρούστη των στρατηγικών παιγνίων. Το αντίθετο συμβαίνει για ένα συγκροτημένο κράτος με κρατική ισχύ επαρκή για αυτοσυντήρηση και εξεζητημένες διπλωματικές δεξιότητες.

Οι ηγεμονικές δυνάμεις παλεύοντας ασταμάτητα για την ύπαρξη μιας κατανομής ισχύος που τις ευνοεί και τη μεγιστοποίηση του μεριδίου του παγκόσμιου πλούτου που κατέχουν ή ελέγχουν, επιδίδονται σε ασταμάτητους εξεζητημένους έμμεσους παρεμβατισμούς ή ανάλογα με τις περιστάσεις σε πιο άμεσους. Στη Συρία αυτό βασικά κρίνεται όπως και στην Λιβύη κάποια στιγμή όταν για πολλούς λόγους η πλάστιγγα έγειρε, και ο Καντάφι εκεί που πριν μερικές εβδομάδες εναγκαλιζόταν τους ηγέτες των περισσότερων κρατών που στη συνέχεια του επιτέθηκαν, τάχιστα αυτός και η χώρα του οδηγήθηκαν στο ηγεμονικό σφαγείο.

«Ειρήνη» υπό την έννοια της συνήθους χαζοχαρούμενης ψευδαίσθησης περί ενός αγγελικά πλασμένου –πλην εκ παρεξηγήσεως συγκρουόμενου– κόσμου, δεν υπάρχει. Υπάρχουν μόνο περίοδοι «πιο ήπιου» ή καλύτερα υπόγειου ανταγωνισμού κατά τη διάρκεια των οποίων γίνεται εξισορροπητικός αγώνας δρόμου μέχρι και την επόμενη αποκορύφωση της ηγεμονικής σύγκρουσης όταν οι συνθήκες «ωριμάσουν». Όταν δηλαδή η εξέλιξη των συσχετισμών οδηγεί σε σκληρότερες εξισορροπητικές αποφάσεις. Εδώ, λοιπόν, θα διερωτηθούμε τι κρίνεται πλανητικά εάν οι ΗΠΑ αποφασίσουν να υποστούν ένα πολύ μεγάλο κόστος και να αναλάβουν πολλά ρίσκα για να επηρεάσουν (μακροχρόνια) τις ισορροπίες, τα σύνορα, τις πληθυσμιακές συνθέσεις και την κατοχή του πλούτου στην παραδοσιακά κρίσιμη περίμετρο της Ευρασίας.

Κανένας δεν κατανοεί τίποτα, εάν δεν γνωρίζει ότι για εγγενείς λόγους αυτό για το οποίο μιλάμε μετά τον 17ο αιώνα μέχρι και σήμερα αφορά τη σταθερότητα και την αστάθεια μιας αναγκαστικής Οδύσσειας όλων των  κρατών που οφείλεται σε εγγενείς λόγους του σύγχρονου διεθνούς συστήματος. Ενώ η ηγεμονική ή άλλως πως πολιτικοανθρωπολογική ένωση του πλανήτη ήταν και θα συνεχίσει να είναι πάντα ουτοπική (και ακραία επικίνδυνη ακόμη και ως απλή αφελής σκέψη), η ισχύουσα πραγματικότητα είναι η εξής: Η κρατική κυριαρχία, δηλαδή η αξίωση των εθνών για ελευθερία και η εθνική ανεξαρτησία προκαλεί διεθνή αναρχία (απουσία παγκόσμιας εξουσίας). Επιπλέον, επειδή το διεθνές σύστημα αποτελείται από κρατικές οντότητες άνισου μεγέθους, άνισης ισχύος και άνισης ανάπτυξης, η πρόκληση διλημμάτων ασφαλείας προκαλεί εγγενή αίτια ανταγωνισμού και συγκρούσεων. Λόγω απουσίας παγκόσμιας εξουσίας, επιπλέον, ισχύει η αρχή της αυτοβοήθειας. Οι αφελείς ή απρόσεκτοι βλάπτονται και συχνά αποθνήσκουν. Οι διεθνείς θεσμοί δεν σχετίζονται με κάποια διεθνή δικαιοσύνη αλλά με διεθνή τάξη όπως ιστορικά οριοθετήθηκε [Κανείς δεν μπορεί να αποφανθεί περί διεθνούς δικαιοσύνης, για παράδειγμα να αποφανθεί που πρέπει να είναι τα σύνορα Ισραήλ και γειτόνων, Ελλάδας και Τουρκίας, κ.τ.λ. Οι συνθήκες περί εγκληματιών πολέμου κ.τ.λ. είναι παντελώς διαφορετική υπόθεση].

Σε έναν κόσμο κρατών άνισης ισχύος, άνισου μεγέθους και άνισα αναπτυσσόμενο, επιδιώκοντας ασφάλεια και ισχύ, τα κράτη εξισορροπούν όσους τους απειλούν και αυτό επιτείνει τον ανταγωνισμό οδηγώντας σε φαύλο κύκλο διλημμάτων ασφαλείας. Τα κράτη που επιβιώνουν και είναι ασφαλή είναι εκείνα που γνωρίζουν ότι η Ένωση του πλανήτη ποτέ δεν υπήρξε και ποτέ δεν θα υπάρξει ως πιθανό ενδεχόμενο και ότι η εθνοκρατική τους οντότητα είναι η αρχή και το τέλος της ύπαρξής τους. Γι’ αυτό προτεραιότητα έχει η κρατική ισχύς, η κατοχύρωση της ασφάλειας και των προϋποθέσεων αυτοσυντήρησης και επιβίωσης.

Σε κάθε περίπτωση μιας και οι ηγεμονικές δυνάμεις διαθέτουν βέτο στο Συμβούλιο Ασφαλείας, η συλλογική ασφάλεια δεν ισχύει για τις μεγάλες δυνάμεις. Βασική αρμοδιότητα των διεθνών θεσμών στον βαθμό που μπορούν να λειτουργήσουν αποτελεσματικά είναι η διεθνής τάξη που συμφωνούν τα κράτη μετά από κάθε πόλεμο όταν χαράσσονται σύνορα. Καθημερινά διαπιστώνουμε ότι α) εάν δεν υπάρχει συγκλίνον συμφέρον (ή καλύτερα παζάρια κάτω από το τραπέζι) των μεγάλων δυνάμεων δεν υπάρχει δράση του ΣΑ «όταν κινδυνεύει η διεθνής ειρήνη και ασφάλεια», β) συχνά οι μεγάλες δυνάμεις επεμβαίνουν χωρίς απόφαση του ΣΑ όπως στο Ιράκ το 2003 ή ίσως στις μέρες μας στη Συρία και γ) όταν τα κράτη δεν επιλύουν τις διαφορές με συνομιλίες, επειδή δεν τα συμφέρει η σταθερότητα ή αστάθεια και τα οφέλη ή ζημιές μιας διένεξης, είναι συνάρτηση της ισορροπίας ή της ανισορροπίας μεταξύ των αντίπαλων κρατών (κάτι πρέπει να ξέρουμε εμείς από τα παθήματά μας στο Αιγαίο και στην Κύπρο).

3. Η τυπολογία των ανελέητων στρατηγικών προσεγγίσεων και μεθοδεύσεων των ηγεμονικών δυνάμεων

Εάν σταθούμε στις μεγάλες δυνάμεις, ο Mearsheimer τεκμηριώνει ότι η τυπολογία των στρατηγικών προσεγγίσεων και μεθοδεύσεων όλων των ηγεμονικών δυνάμεων είναι μορφικά πανομοιότυπη. Διαφέρει μόνο κατά περίπτωση και συγκυρία ως προς την ένταση, έκταση και το περιεχόμενο των επί μέρους αξιώσεων. Το κύριο κριτήριο είναι εκτιμήσεις για την κατανομή ισχύος και των συμφερόντων, δικών τους και των άλλων.

            Κύρια διαρκής εισροή στον στρατηγικό σχεδιασμό είναι υπολογισμοί κόστους/οφέλους εναλλακτικών ενεργειών, οι κίνδυνοι για την επιβίωση –οι οποίοι όπως είπαμε για τις μεγάλες δυνάμεις προέρχονται από άλλες μεγάλες δυνάμεις εάν καταστούν περιφερειακές ηγεμονίες– και οι διαρκείς επιδιώξεις μεγιστοποίησης του παγκόσμιου πλούτου που βρίσκεται υπό τον έλεγχό τους.

Οι μεγάλες δυνάμεις διατηρούν και διαρκώς αναπτύσσουν επιθετικές δυνάμεις (ισχύ δηλαδή όχι μόνο για την άμυνά τους αλλά και για υπερπόντιες επεμβάσεις).

            Για να εκπληρώσουν τους σκοπούς τέτοιων ψυχρά και υπολογιστικά συγκροτημένων στρατηγικών σχεδίων, οι στρατηγικές τους είναι σχεδόν μαθηματικά προκαθορισμένες. «Διαλέξτε και πάρτε» ή εάν είστε το θύμα προστατευθείτε. Συνοψίζω μερικές πτυχές όπως τις καταγράφει στη βάση της διεθνούς εμπειρίας το άψογα τεκμηριωμένο και πλήρες πληροφοριών κείμενο του John Mearsheimer:

Μεταφορά βαρών: Προσπάθεια ανάληψης αναχαίτισης από τρίτο όχι κατ’ ανάγκη «σύμμαχο», ενώ το ίδιο φαινομενικά παραμένει θεατής.

Εξισορρόπηση: Δέσμευση αναχαίτισης επιτιθέμενου αντιπάλου  κατόπιν διακρατικής συμμαχίας και εμπράκτων μέτρων και δεσμεύσεων.

Εκβιασμός: Απειλή χρήσης βίας (μπλόφα ή μέτρα για κόστος κατά μικρών και αδυνάμων).

Πρόκληση πολέμου για κατατριβή τρίτων: Εξασθένιση «εχθρών» και/ή «φίλων» με πρόκληση μακροχρόνιων συρράξεων και πολέμων ή τα εκλεκτικά χτυπήματα με ή χωρίς την κάλυψη του ΟΗΕ για να σμικρύνει κάποιους στο επιθυμητό επίπεδο. Μέριμνα ούτως ώστε η εμπλοκή κάποιου αντιπάλου ή «φίλιου» κράτους σε αντιπαράθεση ή πόλεμο με κάποιο άλλο θα οδηγήσει σε μακροχρόνια κατατριβή και αποδυνάμωση (ή και το αντίστροφο) με συγκεκριμένο και προσεκτικά υπολογισμένο τρόπο.

Αποτροπή περιφερειακής ηγεμονίας άλλων μεγάλων δυνάμεων με υπερπόντιες εξισορροπήσεις, όπως δεκάδες φορές γίναμε μάρτυρες τις τελευταίες δεκαετίες αλλά και στις μέρες μας.

Πολιτικοοικονομικές μεθοδεύσεις μεγιστοποίησης του ελεγχόμενου πλούτου και των αναπτυξιακών πόρων, καθότι όπως όλοι γνωρίζουμε η οικονομική δύναμη είναι η βάση της στρατιωτικής δύναμης.

Παρεμπόδιση άλλων μεγάλων δυνάμεων από το να έχουν πρόσβαση σε πλουτοπαραγωγικούς πόρους.

Απόκτηση ισχύος ευθέως με δικό τους παρεμβατικό πόλεμο εάν άλλες μέθοδοι καταστούν ατελέσφορες ή εξαιρετικά δύσκολες και αβέβαιες ως προς την εκπλήρωση των σκοπών.

Διευκόλυνση διείσδυσης με αποδυνάμωση του φρονήματος άλλων κοινωνιών και της πίστης των πολιτών στην εθνική ανεξαρτησία, στις εθνικές κοσμοθεωρίες και στους κρατικούς σκοπούς. Εδώ υπογραμμίζω, έχουμε μια εξαιρετικά σημαντική ενότητα στο βιβλίο η οποία ακόμη και οι άπιστοι Θωμάδες θα καταλάβουν τι σημαίνει «κριτικοί κονστρουκτιβιστές» (ή καθ’ ημάς εθνομηδενιστές), τύποι όπως ο Σόρος και τα στηριζόμενα από αυτόν ιδρύματα, σαπουνόφουσκες περί μετά-εθνικής εποχής (να θυμίσω υψιτενή «φιλοσοφική» θεώρηση η οποία το 2003 δικαιολόγησε το φασιστικό σχέδιο Ανάν ως προάγγελο της … μετά-εθνικής εποχής).

Προσωρινή παραχώρηση ισχύος σε αυριανούς εχθρούς για να ρυθμιστεί η κατανομή ισχύος.

Κατάκτηση και προσωρινός κατασταλτικός έλεγχος πόρων μέχρι να δημιουργηθούν και παγιωθούν πολιτικοοικονομικές δομές έμμεσου ελέγχου και προσπορισμού των πόρων άλλων κρατών και περιφερειών.

Προσπάθεια κατάκτησης θέσης τεχνολογικής υπεροχής και ίσως και πυρηνικής υπεροχής. Ως προς το τελευταίο, οι μεγάλες δυνάμεις γνωρίζουν –ή έτσι νομίζουν– ότι ένας τρόπος να αισθανθούν απόλυτα ασφαλείς είναι να αποκτήσουν απόλυτη πυρηνική υπεροχή. Ο σκοπός αυτός, θα συμφωνήσουν οι περισσότεροι στρατηγικοί αναλυτές, είναι κάτι περισσότερο από ψευδαίσθηση, πολύ υψηλού μάλιστα κινδύνου.

4. Η διαλεκτική σχέση βραχυχρόνιων, μεσοπρόθεσμων και μακροχρόνιων σκοπών και στρατηγικών του ηγεμονικού ανταγωνισμού και η κρίση της Συρίας

Ο Mearsheimer όπως γίνεται αντιληπτό ανήκει στους ελάχιστους πολιτικούς επιστήμονες του διεθνούς συστήματος που αξίζει να προσεχθούν, επειδή με αξιολογικά ελεύθερο τρόπο και εδρασμένος πάνω στην αλάνθαστη Υποδειγματική Θουκυδίδεια παράδοση αναλύει την πραγματικότητα και την αλήθεια. Τέτοια έργα αξίζουν να τιμούνται παραφράζοντας τη γνωστή ρήση: «Ευχαριστούμε που μας λες όχι αυτό που μας ευχαριστεί αλλά την αλήθεια, την οποία μόνο εάν εκτιμήσουμε σωστά μπορούμε να επιτύχουμε ευημερία, να επιβιώσουμε και να είμαστε ασφαλείς».

            Σε αδύναμα, ασθενή και λικνιζόμενα κράτη, ατυχώς γι’ αυτά, η αλήθεια είτε αποκρύβεται είτε επισκιάζεται από τσαρλατάνους και νομικιστές που αγνοούν τις πολιτικές όψεις του διεθνούς συστήματος, είτε κατακλύζεται από παραπλανητικές θεωρήσεις εγχώριας ή εισαγόμενης προπαγάνδας. Συναφώς, η στρατηγική «μαλακή ισχύος» είναι από καιρό ένα από τα σημαντικότερα μέσα στη φαρέτρα των ηγεμονικών στρατηγικών.

            Ο ορθολογισμός της εθνικής στρατηγικής ενός λιγότερο ισχυρού κράτους είναι ευθέως συναρτημένος με σωστές εκτιμήσεις των πολιτικών όψεων του διεθνούς συστήματος, των διεθνών θεσμών και του διεθνούς δικαίου. Έτσι, δεν μπορεί να παραγνωριστεί ότι η ελευθερία-ανεξαρτησία μιας κοινωνίας είναι ευθέως συναρτημένη με την κρατική ισχύ μιας Πολιτείας. Επίσης, με το γεγονός ότι είναι ένα πράγμα τα χαρούμενα θεωρήματα και ιδεολογήματα αργόσχολων του παγκόσμιου λεγόμενου ακαδημαϊκού χώρου και άλλο οι προϋποθέσεις ασφάλειας, ευημερίας και ελευθερίας ενός εθνοκράτους. Για παράδειγμα, η πλανητικοποίηση (globalization) –η μετάφραση της οποίας στην Ελλάδα οδήγησε στον ιδεολογικά εκπορευόμενο στρεβλό όρο «παγκοσμιοποίηση» (ως και να υπάρχει μια παγκόσμια κοινωνία, μια παγκόσμια διανεμητική δικαιοσύνη, ένα παγκόσμιο πολιτικό σύστημα)– προσφέρει ευκαιρίες για τους ισχυρούς δρώντες με τρόπο που ευνοεί την κυριαρχία τους. Σίγουρα, η πλανητικοποίηση θρέφει θηριώδεις αξιώσεις τόσο ηγεμονικών δυνάμεων όσο και πρωταγωνιστών της ιδιωτείας όπως οι κερδοσκόποι και με κανένα τρόπο δεν δημιουργεί προϋποθέσεις ενός διεθνούς σπαραξικάρδιου ταξιδιού πολιτικά αδιάφορων ανθρώπων, όπως πολλοί αφελώς νομίζουν.

            Υπογραμμίζουμε λοιπόν ότι δεν πρέπει να υπάρχουν απορίες για το προς τα πού κινείται ο ανταγωνισμός των ηγεμονικών δυνάμεων σ’ ένα διεθνές σύστημα το οποίο καθίσταται ολοένα και πιο πολύπλοκο λόγω αυξήσεως των κρατών και της ανάδυσης πολλών πλέον μεγάλων δυνάμεων.

Ακροτελεύτια εάν κάτι «νέο» υπάρχει τις δύο τελευταίες δεκαετίες είναι ο τρόπος που εξελίσσεται το ανθρωπολογικό ζήτημα σε σύγκριση με την αποικιακή εποχή και τον Ψυχρό πόλεμο. Δεν αλλάζει τη δομή παρά μόνο περιπλέκει τους υπολογισμούς των ηγεμονικών δυνάμεων καθιστώντας την έκβαση των εξισορροπήσεων περισσότερο αστάθμητη και απρόβλεπτη. Πιο συγκεκριμένα, εξεγείρονται εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι, οι οποίοι μέχρι και το τέλος του Ψυχρού πολέμου βρίσκονταν είτε εντός δεσποτικών και εξαρτημένων κρατών είτε εντός τεχνητών κρατιδίων κατασκευασμένων από τις αποικιακές δυνάμεις όταν αποχωρούσαν. Σκοπός των αποικιακών δυνάμεων ήταν να διαιωνίσουν την επιρροή τους και λίγο πολύ το πέτυχαν επί δύο περίπου αιώνες. Αυτή η εποχή φτάνει στο τέλος της και δεν φαίνεται να το κατανοούν πλήρως όλες οι ηγεμονικές δυνάμεις. Η ειδοποιός διαφορά σήμερα, ακριβώς, είναι ότι πλέον δεν μπορεί να θεωρηθεί δεδομένο πως οι ηγεμονικές δυνάμεις, όσο ισχυρές και να είναι, θα μπορέσουν να συνεχίσουν να επιτυγχάνουν εύκολα πλήρη ή τουλάχιστον επαρκή (σύμφωνα με τα κριτήριά τους) έλεγχο των εξελίξεων.

            Για παράδειγμα, τίποτα δεν είναι γραμμικό όταν μιλάμε για το ηφαίστειο της Αιγύπτου, τη δίνη που αναδεικνύει ανεξάρτητες κουρδικές οντότητες σε ένα ή πολλά κουρδικά κράτη, το βαθύτατα θρησκευόμενο Ιράν, τις βαθύτατες και οριζόντιες διαιρέσεις των θρησκευτικών δογμάτων, το υπό διάλυση Ιράκ ή την υπό διάλυση Συρία, την κρατική κατασκευή του Λιβάνου και ασφαλώς τη λικνιζόμενη και εσωτερικά εξαιρετικά διαφοροποιημένη Τουρκία.

Εν τούτοις, παρά τις αβεβαιότητες που σκιαγραφήσαμε μόλις, η σωστή κατανόηση των δομικών και εγγενών χαρακτηριστικών του σύγχρονου εθνοκρατοκεντρικού διεθνούς συστήματος κάνει σαφές ότι τα κύρια χαρακτηριστικά της διένεξης συνεχίζουν να είναι τα ίδια, δηλαδή οι προαναφερθείσες ιστορικές συνθήκες του σύγχρονου διεθνούς συστήματος. Δεν πρέπει να μην υπάρχουν αυταπάτες: Η διεθνής πολιτική των τελευταίων αιώνων εξελίσσεται στο πλαίσιο πανομοιότυπων κρατοκεντρικών προϋποθέσεων και η ηγεμονική διαπάλη είναι το σημαίνων και προσδιοριστικό χαρακτηριστικό μιας κρατοκεντρικής δομής που αποτελείται από μέλη άνισου μεγέθους, άνισης ισχύος και άνισης ανάπτυξης.

Για να απαντήσουμε λοιπόν το πόσο κοντά φτάσαμε στο σημείο μηδέν μιας ακόμη μεγάλης παγκόσμιας σύρραξης απαιτείται στοιχειώδης κατανόηση της τυπολογίας των συμπεριφορών των μεγάλων δυνάμεων που ισχύει για κάθε συγκυρία και κάθε εποχή. Τα σκιαγραφήσαμε πιο πάνω σε αναφορά με την εμβληματική ανάλυση του John Mearsheimer. Η παγκόσμια σταθερότητα απαιτεί ισορροπία και οι εξεζητημένες εκατέρωθεν προσεγγίσεις κινούνται πάνω σε μια πλάστιγγα με δύο δίσκους. Στον ένα δίσκο είναι το κόστος κάθε τακτικής και στρατηγικής κίνησης και στον άλλο δίσκο είναι το όφελος εναλλακτικών στάσεων και δράσεων.

Το ζήτημα περιπλέκεται αφάνταστα και οι κίνδυνοι αναλόγως, εάν κανείς λάβει υπόψη ότι κάθε απόφαση αφορά αναρίθμητους παίχτες και οι δυνατότητες των άλλων δεν είναι πάντα εύκολο να εκτιμηθούν. Πολύ περισσότερο ισχύει το γεγονός ότι δεν είναι γνωστό πότε και πως οι ανταγωνιστικές ηγεμονικές δυνάμεις θα εκμεταλλευτούν τα παράθυρα ευκαιρίας μιας κίνησης (π.χ., η Ρωσία λόγω παρατεταμένης αστάθειας, εάν μια επέμβαση στη Συρία ανοίξει τον ασκό του Αιόλου μεγάλων και απρόβλεπτων ανακατατάξεων).

Ακόμη πιο σημαντικό, όλοι οι ηγεμονικοί παίχτες λαμβάνουν και εκτελούν στρατηγικές αποφάσεις στη βάση εναλλακτικών σεναρίων που συμπλέκουν με ένα εξαιρετικά σύνθετο τρόπο σκοπούς και συμφέροντα με σενάρια βραχυχρόνιας, μεσοπρόθεσμης και μακροπρόθεσμης εξέλιξης των πραγμάτων (οπότε ανάλογα με την εξέλιξη των πραγμάτων επιλέγουν και το αντίστοιχο σχέδιο στρατηγικής ή τακτικής δράσης).

Οι μεγάλες ηγεμονικές δυνάμεις όταν κάνουν μια στρατηγική κίνηση το στοίχημα των επιτελείων τους είναι, βασικά, ότι θα δρομολογήσουν αυτή την κινούμενη δίνη της περιφερειακής ή ευρύτερα διεθνούς πολιτικής προς κατευθύνσεις οι οποίες θα τους προσδώσουν οφέλη. Μέσα στις συμπληγάδες που διαρκώς στήνονται συνθλίβονται όλοι οι ανόητοι, όλοι οι αφελείς και όλοι οι απρόσεκτοι. Ποια είναι όμως τα οφέλη αυτού του αέναου και ανελέητου ανταγωνισμού; Σχεδόν πάντοτε ο στρατηγικός σχεδιασμός αποτυπώνει μακροχρόνιους στρατηγικούς σκοπούς τους οποίους υπηρετούν οι βραχυχρόνιες και μεσοπρόθεσμες αποφάσεις.

Καταλήγουμε λέγοντας ότι ενίοτε το κόστος μιας στρατηγικής κίνησης –π.χ., μεγάλη αναταραχή στη Μέση Ανατολή λόγω επίθεσης στη Συρία– ενδέχεται να έχει σταθμιστεί και θεωρηθεί ανεκτό, επειδή μείζονα συμφέροντα κρίνονται στο μακροπρόθεσμο επίπεδο. Εάν, για παράδειγμα, ένα από τα πολλά contingency plan είναι ένα κουρδικό κράτος το οποίο ο στρατηγικός σχεδιασμός θέλει μελλοντικά να είναι, π.χ., σύμμαχος των ΗΠΑ και του Ισραήλ και με τρόπο που θα αποδυναμώνει Τουρκία, Ιράν και Ιράκ, οι βραχυχρόνιες και μεσοπρόθεσμες αποφάσεις και το κόστος του ενεργούντος (εδώ των ΗΠΑ και των συμμάχων τους) δεν επιδέχεται συμβατικές ερμηνείες. Ούτε οι σκοποί, οι ενέργειες και οι υπόγειες μεθοδεύσεις είναι ορατές με γυμνό οφθαλμό. Ούτε βέβαια και τα επιτελεία των μεγάλων ηγεμονικών δυνάμεων είναι πάντα σίγουρα για την εξέλιξη των πραγμάτων, εξού και τα πολλά εναλλακτικά στρατηγικά σχέδια που αλέθουν αδιακρίτως «φίλους» και «εχθρούς» (και τους οποίους αλλάζουν όπως τα πουκάμισά τους ανάλογα με τα συμφέροντά τους όπως εξελίσσονται, όπως θίγονται ή όπως ευνοούνται).

Γι’ αυτό δεν πρέπει να προδικάζουμε το βραχυχρόνιο κόστος μιας χαώδους κατάστασης, εάν τα επιτελεία τους εκτίμησαν ότι στο βάθος του χρόνου δρομολογείται μια περιφερειακή δομή και μια κατανομή ισχύος που εξυπηρετεί μακροχρόνια συμφέροντα. Το νήμα πάντα είναι λεπτό και ο κίνδυνος πολέμου, όταν έτσι τεντώνεται πάντα μεγάλος. Πολύ μεγάλος είναι όταν μία μεγάλη δύναμη αισθανθεί ότι η εξέλιξη της κατανομής ισχύος σε μια περιφέρεια θα μπορούσε να απειλήσει την ίδια, επειδή όπως ήδη υπογραμμίσαμε θα αναδείξει έναν περιφερειακό ηγεμόνα με δυναμική πλανητικής επικράτησης.

Έτσι κινούμενες οι ηγεμονικές αντιπαραθέσεις δημιουργούν εναλλασσόμενες συμπληγάδες μέσα στις οποίες μικρά, ασθενή και απρόσεκτα κράτη συνθλίβονται, ιδιαίτερα όταν ο ηγεμονικός ανταγωνισμός φτάνει στα όριά του ή όταν τα πράγματα είναι εκτός ελέγχου και ο ανταγωνισμός καθίσταται ανεξέλεγκτος και επικίνδυνος για όλους. Ένας ορθολογικός δρών που εκτιμά και σταθμίζει σωστά μακροχρόνια, μεσοπρόθεσμα και βραχυχρόνια δεδομένα, κατορθώνει να ισορροπήσει τις δικές του αποφάσεις και τις αποφάσεις των άλλων (και τις εξελίξεις που τους επηρεάζουν) και δεν πράττει οτιδήποτε του προκαλεί μεγαλύτερο κόστος από το όφελος. Ευλόγως, βέβαια, κανείς μπορεί να διερωτηθεί για τις δυσκολίες στάθμισης των συνεπειών εναλλακτικών στρατηγικών, όταν όπως ήδη υπαινιχθήκαμε μιλάμε για την άβυσσο ενός ανθρωπολογικά αστάθμητου και απρόβλεπτου κόσμου, του μετά-αποικιακού! Όχι μόνο μουσουλμανικού αλλά και κάθε άλλου που ορμητικά εισέρχεται μέσα στη δίνη της διεθνούς πολιτικής για να κατοχυρώσει αυτό που σύμφωνα με τη δική του λογική θεωρεί ιστορικά, θρησκευτικά και πολιτικά σωστό και δίκαιο.

Η εκτίμησή μας λοιπόν είναι ότι μόλις τώρα γίνεται αισθητό ότι το 1990 εισήλθαμε σε μια ιστορική μετάβαση και οι συγκαιρινές κρίσεις συμβολίζουν την τάση νέων ισορροπιών μέσα από δραστικές ανακατατάξεις σε όλα τα νοητά επίπεδα. Ο κόσμος της Ανατολής εξεγείρεται, οι ηγεμονικές δυνάμεις πληθαίνουν, οι αξιώσεις περιφερειακής ηγεμονίας είναι εγγενείς με τη φύση των μεγάλων δυνάμεων και η αποικιακή και η μεταβατική ψυχροπολεμική εποχή έφθασαν στο τέλος τους. Οι ανακατανομές ισχύος και οι στρατηγικές ανακατατάξεις πάνω στην περίμετρο της Ευρασίας, τη μεγάλη δηλαδή ζώνη που αρχίζει από την Ευρώπη και φτάνει στην Κίνα, δημιουργούν νέα δεδομένα. Επί αιώνες οι ναυτικές δυνάμεις –πρώτα το Ηνωμένο Βασίλειο και μεταπολεμικά οι ΗΠΑ– και οι σύμμαχοί τους με επεμβάσεις, συμμαχίες και «μαλακή ισχύ» (soft power) πετύχαιναν έναν σιδερένιο έλεγχο πάνω σε κράτη και ολόκληρες περιφέρειες.  Εάν κάτι διδάσκει η ιστορία είναι ότι οι ναυτικές δυνάμεις δεν θα εκτοπιστούν εύκολα από κράτη και περιφέρειες που διαιώνιζαν την ισχύ τους και την οικονομική τους υπεροχή.

Ολοφάνερα επιχειρούν κάτι πολύ ριψοκίνδυνο: Διαιώνιση του ελέγχου με μεγάλες ανακατατάξεις συνόρων, κατάλυση κρατών, δημιουργία μιας νέας αλυσίδας συμμαχιών και εμπέδωση τόσο στρατιωτικής όσο και κάθε άλλης μορφής παρουσία στα μεγάλα πεδία των πλουτοπαραγωγικών πόρων και των παραδοσιακών γεωπολιτικών ζωνών.

Η κλίνη του Προκρούστη ήδη στήθηκε και τα στρατηγικά παίγνια αγριεύουν. Θα πετσοκόψουν όσους βρουν αδύναμους, απρόσεκτους και ανυποψίαστους.

Βίντεο με συνέντευξη του Mearsheimer

 John Mearsheimer on Power as the Currency of International Relations, Disciplining US Foreign Policy, and Being an Independent Variable

Theory Talks proudly presents a Talk with structural realist John Mearsheimer on Power as the Currency of International Relations, Disciplining US Foreign Policy, and Being an Independent Variable. http://www.theory-talks.org/2012/06/theory-talk-49.html

[Σημειώνω οτι στην ιστοσελίδα αυτή θα βρείτε πολλές άλλες συνεντεύξεις]

Structural realism dominated International Relations (IR) during the Cold War. After the Cold War, international politics became imbued with different ideas. US foreign policy, for instance, turned out an eclectic mix of democratic peace theory, imperialism, and economic neoliberalism. John Mearsheimer, a giant among structural realists, has stuck to realist theory in a changing world. Not without its problems, Mearsheimer realizes: the unprecedented power of the US has rendered its domestic politics a force of global purchase, leading to dynamics not easily explained by structural realism. This prompted him to write the controversial book about the Israel Lobby. In this Talk, he discusses, among others, how hard-core realists are now—surprisingly—closer to the radical left because of their shared adversity to armed interventions; argues that becoming a great IR theorists requires you to be an independent variable; and—despite seemingly radical changes—underscores the enduring tragedy of great power politics.

What is, according to you, the central challenge or principal debate in International Relations? And what is your position regarding this challenge/in this debate?

I think the principle debate in international relations theory, certainly in the US, is between realists on one hand and liberals on the other hand. There are three key liberal theories—economic interdependence theory, liberal institutionalism, and democratic peace theory—and those theories offer a very different view of the world than realism. Whenever we study big questions, like whether China can rise peacefully or not, it essentially comes down to the question of whether or not one views that subject through the lens of a liberal or a realist. That is the big fault line in international relations theory in the US. Constructivists matter, for sure, but I don’t think constructivists are that important in terms of defining the theoretical debates here in America. I think it is basically liberals versus realists. And, of course, I’m a realist who believes that one can explain what happens in the world much better with a realist theory than with a liberal theory—which is not to say that realism can explain everything. But I believe its relative punching power is greater than liberalism’s.

I think the principle real-world problem for the US today is its liberal imperialist bent. The fact is that, both on the left and on the right in contemporary America, there is a powerful inclination to try to run the world and to rely heavily on military force for that purpose. Take the Bush Doctrine, for example. The US was bent on using military force to reorder the entire Middle East. The US was talking about imposing democracy on countries all across the Middle East at the end of a rifle barrel. This was a remarkably ambitious strategy! It was a strategy that many liberals and democrats supported, which is why there was so much support across the American political spectrum for the 2003 Iraq War. The key point is that the US has this imperial impulse wired into it today, and this includes both left and right wing elites.

The end result of this is that the US has gotten itself into a heck of a lot of trouble over the past ten years, maybe even the past twenty years if you include some of the misadventures of the Clinton administration. The question is, how are we going to rid ourselves of this imperial impulse, and how are we going to break our addiction to war? If you look at the US today, it’s quite clear that its elites are addicted to war. The US has been at war for two out of every three years since the Cold War ended. The US has fought six wars since 1989: the 1991 war against Iraq, the war against Serbia over Bosnia in 1995; the war against Serbia over Kosovo in 1999; the Afghanistan war, which started in 2001 and is still going on; the 2003 Iraq war; and then the war against Libya last year (2011). This is remarkable! And we’re now talking about the possibility of using military force against Iran, and maybe even Syria! America’s elites are addicted to using military force. Plus they believe the US has both a right and a responsibility to run the world. This is not a healthy situation and it is imperative that the US figures out a way to break these bad habits. This is the key foreign policy issue at this point in time.

One might have expected me to say that the key issue facing the US is the rise of China. But I think that’s a problem for another day. It’s an interesting intellectual question at this point in time, but the question of whether or not China will challenge the US is a decade or so away. America’s imperial impulse is the central problem that exists today, and indeed has been the main problem since the end of the Cold War.

How did you arrive at where you currently are in your thinking about IR?

Well, I think my views on American foreign policy in what we used to call the ‘developing world’ or the ‘third world’ were profoundly influenced by the Vietnam War. I served in the American military from 1965 to 1975, which was coterminous with that conflict. So, my early thinking about the use of military force was heavily influenced by Vietnam and I came to the conclusion back then that it was a huge mistake for great powers like the US or the Soviet Union to fight wars in places like Vietnam or Afghanistan. You were, in a sense, jumping into a hornet’s nest. I think my convictions from those long ago times have endured and influenced my thinking in very important ways about the Afghanistan war in 2001, and especially the Iraq war in 2003. I was an outspoken opponent of the Iraq War, which I think is in good part due to my memories of Vietnam.

With regard to great power politics and the realism I’m identified with, I’m not sure how to explain how I became a realist. I think a lot of it has to with my reading of history and current events and trying to think about how the various theories in our literature fit with what has happened over time in world politics. At some point, I came to the conclusion that realism did a better job of explaining great power politics than the other theories did. That’s not to say that I believe realism is a perfect theory; I just thought it captured the essence of international politics better than liberalism or Marxism. You want to remember that when I started graduate school in the mid-1970s there was no constructivism. The three main schools of thought were liberalism, Marxism, and realism, and I studied all of them. Of course, there are different variants of each of those perspectives, but I gravitated toward realism. Then, as I became more interested in realism, I read the major works by scholars like Morgenthau and Waltz (Theory Talk #40), and I found that I agreed with them on some points but disagreed with them about other points. Thus, I decided in the late 1980s to write a book laying out my own realist theory of international politics and trying to show where I overlapped with Morgenthau and Waltz, and where I differed from them. Of course, I read the works of other realists as well. That’s essentially how I came to the views laid out in The Tragedy of Great Power Politics (2001).

I’m tempted to say that Hobbes influenced me, especially his arguments in Leviathan, but that’s not true. Although I have come to appreciate how much Hobbes’s arguments dovetail with structural realism, the truth is that I didn’t read Leviathan carefully until after I had worked out my main ideas in The Tragedy of Great Power Politics. So, Hobbes did not influence me. But, since discovering Hobbes, I realize how much overlap there is between his arguments about individuals in the state of nature and my argument—well, any structural realist’s argument—about states in an anarchic system.

The truth is, I have not been heavily influenced by the writings or thinking of any individual. I’ve always been the sort of person who came up with his own ideas about how the world works, and my inclination has been to disagree with people who were famous and were said to have the most important explanations for this or that phenomenon. I think that instinctively I’m a contrarian, and not inclined to look for guidance about what to think from other people. I’m not saying that this is good or bad, but it’s the way I’m hard-wired. I would say that I established my own pathway without much guidance from other scholars.

Now, that’s not to say other scholars haven’t influenced me. After all, I have had many interlocutors along the way. Being able to read Morgenthau, Waltz, and the writings of liberal scholars, has been very helpful for formulating my own ideas. But, I don’t think that anybody inspired me in the sense that they provided me with a way of thinking about the world or a set of ideas that I then adopted. I was much more interested in creating my own theory about how the world works, for better or worse.

What would a student need to become a specialist in IR or understand the world in a global way?

Well, I think there are a number of factors that contribute to producing an IR theorist. First of all, you have to be intellectually curious. You have to constantly be asking questions, constantly challenging the conventional wisdom. Second, you have to be creative. It’s very important to be an ‘independent variable’, to put it in social science speak, to be a person who is interested in creating his or her own explanations for particular events and phenomena. The third ingredient is that you need to have intellectual breadth; you need to be interested in all sorts of subjects. You cannot afford to be narrowly focused. You have to read in other fields; it is especially important to know a lot of history. You want to have a lot of information at your fingertips.

Finally, you have to have an instinct for simplification. My previous point was that you want to know a great deal about the world, and you also want to appreciate how complex it is. But to be a theorist, you have to be a simplifier. A good theory is a simple theory that has a compelling logic and can explain a large number of the relevant cases. A good theory should say that if you have A, you get B; but if you don’t have A, you get C. We all know that the world is enormously complicated, and hard to understand, which is why we need theories. They provide simple pictures of reality, which help us to make sense of the world and navigate our way through it. Of course, no theory can explain every case because it is a simplification of reality. Specifically, theories purposely leave out certain explanatory factors that are judged to be not so important—that is what simplification is all about—but occasionally those omitted factors matter a lot, in which case your theory fails. So, no social science theory can account for every case, although good theories can account for most of the cases. Many students of international politics don’t like simple theories. They prefer complex explanations instead. But if you’re a complexifier and not a simplifier, you’re not going to be an important international relations theorist. You have to be interested in making simple arguments with a persuasive logic. I think these four factors are the key ingredients that go into making a top-notch IR theorist.

What are the eternal features of international politics and what role does history play in accessing these features?

A lot of people argued when the Cold War ended that we were witnessing a fundamental change in the nature of international politics. It was said that security competition among the great powers had been relegated to the dustbin of history and indeed there would not be much war of any kind from now on. In essence, realism was said to be no longer relevant in the new world. I think those claims are wrong. The nature of international politics has not changed at all; what has changed is the structure of the system. We operated in a bipolar world during the Cold War, where there were two superpowers involved in an intense security competition with each other. That competition shaped international relations in very important ways. Then, in 1989, one of the superpowers went away and you ended up with a world that most people describe as unipolar: there was one superpower that had an enormous amount of military might and had the capability to influence events in every nook and cranny in the world. That new distribution of power has led to a very different set of outcomes over the past 23 years than you had during the Cold War, when the system was bipolar. In essence, the structure has changed, and for sure that change has had a substantial effect on what international politics looks like! But the nature of the system has not changed in any meaningful way. We still operate in an anarchic world where states have offensive military capability and where it’s impossible to know for sure what the intentions of other states are. As long as those conditions apply, you’re still in a world that is realist at its core, and where the danger of great power competition and war remains very much alive. I think that if China continues to rise, there will be abundant evidence to support my viewpoint.

I think history plays a small role in influencing the contemporary thinking and behaviour of states. In my estimation, how you think about history or how you think about the past, doesn’t exert much influence on a country’s present actions. My perspective on history is hardly surprising, since I’m a structural realist and I believe that the structure of the international system pushes states or the leaders of those states to behave in predictable ways. So, if you’re the leader of China, even if you don’t know a lot about Chinese history, it doesn’t matter. You quickly figure out what the structure of the system demands and you behave accordingly. A structural realist, by definition, cannot put too much weight on history.

But please understand that I am not saying that history does not matter at all. Remember I argued earlier that a theory is a simplification of reality, and as such it leaves out a number of potential explanatory factors that are deemed to be of secondary or tertiary importance. But there will be occasions where those omitted factors affect outcomes in important ways. Returning to the matter of history, a structural realist theory obviously leaves history out of the story in the same way it leaves out domestic politics. However, there will be instances, not many I believe, where the lessons of history, whether read correctly or incorrectly, are going to affect state behaviour in ways that contradict my theory. The same is true, of course, regarding domestic politics.

Don’t we need to take domestic politics into account to explain US foreign policy? And would you characterize US foreign policy as realist or liberal?

With regard to the distinction between realism and idealism, I think that up until 1989, when the Cold War ended, you could describe US foreign policy over the course of the country’s history in largely realist terms. The US usually behaved in a realist fashion and defended its behaviour with idealist rhetoric: we acted realist and talked idealist. Since the Cold War, however, America has tended to behave in an idealist way in large part because it is so powerful that it doesn’t have to worry about its survival the way it did when the Soviet Union was still a superpower, or before that when it had to worry about Germany and Japan. In other words, the US can act in non-realist ways and pursue foolish policies, and when it gets into trouble, it doesn’t really pay a significant price because it’s so powerful relative to the other states in the system. Nevertheless, I would argue that it would have been much better for America over the past 23 years if it had behaved according to the dictates of realism and not idealism or liberalism. Hopefully, it will make the necessary corrections and get back on track and behave the way it did before 1989.

Now with regard to domestic politics, there are certainly instances where domestic politics, which are left out of my theory, do matter for how the US behaves in the world. The most glaring example of this is, as you know well, the Israel lobby. Steve Walt (Theory Talk #33) and I wrote a book on the subject. This is a case where a remarkably powerful interest group is able to push American foreign policy in ways that are not in the US national interest. This, of course, is contrary to what my theory would predict, because that theory says states behave in rational ways and don’t behave non-strategically. If you’re going to argue that the lobby pushes the US to behave in strategically foolish ways, then you’re effectively saying the theory cannot explain US Middle East policy at particular points in time. I think that what’s happened here is that the US has been so powerful since 1989 that it’s relatively easy for interest groups, whether it’s the Israel lobby or the Cuban lobby, or any other strong lobby, to push American policymakers to pursue foolish policies. In short, because the US has controlled such a large share of world power since the end of the Cold War, idealism and domestic politics have been well positioned to trump realism in various instances.

This situation, however, is likely to change if China continues its impressive economic growth and looks like it might become a peer competitor to the US. In that world, realism will dominate and the US will have to behave in strategic ways, because there will then be a great power in the system that can threaten America’s position in East Asia, and maybe even threaten to dominate Asia the way the US dominates the Western Hemisphere. In that situation, idealism and domestic politics will play a much smaller role in US foreign policy, as was the case before 1989. In effect, the distribution of power will discipline America, as it did prior to and during the Cold War. What’s happened over the past 23 years is that the distribution of power—call it unipolarity, American primacy, or whatever you want—has left the US free to misbehave. There’s no discipline!

Given the abundance of military power that America possesses, and given its favourable geography, it is remarkably secure and thus we don’t have to worry about the balance of power the way we did in the past. A world with the Soviet Union or its equivalent is fundamentally different from the post-Cold War world. As I said before, the architecture of the system doesn’t discipline the US anymore. So, it’s free to run around the world doing all sorts of foolish things because the costs are not great.

Now some people liken the contemporary situation with the British Empire of the 19^th century. But the British Empire was never as powerful, relative to the other states in the system, as the US is today. If you look at Britain in the middle of the 19^th century, it was by far the richest country in Europe, but there were countries in the system like France, Prussia and Russia, which were also powerful players. In fact, one of the reasons that Britain supported Bismarck’s efforts to transform Prussia into Germany between 1864 and 1871 was because British leaders feared France and they thought that a unified Germany would be a check on France. What this tells you is that British leaders, even at the height of British power, were worried about France, and of course they were worried about Russia as well.

So, Britain operated in a multipolar world where it was clearly the wealthiest power and probably the most powerful state in the system. But the gap between it and the other major players in the system was nowhere near as great as the gap between the US and everybody else today.

What was the main point of your work in The Israel Lobby and how does it relate to more recent tensions, perhaps in relationship to the two-state solution and to Iran?

Talking critically about Israel—especially the US-Israeli relationship and Israeli policy towards the Palestinians—is the equivalent of touching a ‘third rail’ in the US. These are remarkably controversial subjects, even though most academics and most policymakers in Washington understand that the US-Israeli relationship has a profound effect on US Middle East policy, that the Israel lobby is very powerful, and that Israel’s brutal treatment of the Palestinians is not in America’s national interest. But hardly anyone is willing to criticize Israel because of fear that the lobby will put its gun sights on you and smear you as well as do everything it can to either marginalize you or ruin your career. This is why most people were shocked that Steve Walt and I wrote an article—and then a book—that was highly critical of Israeli policy toward the Palestinians, America’s special relationship with Israel, and the lobby itself. We did it because we thought that it was in the national interest to talk about these subjects. Furthermore, we are tenured professors at elite universities, and the reason that we have a tenure system is so that professors can make controversial arguments, so they can speak truth to power. In essence, we felt that we had a responsibility to put these issues on the table and get people talking about them.

I also think most academics are in favour of the two-state solution. There are few people in academia in my opinion who disagree with us about the merits of creating a viable Palestinian state. It is Israel that is not interested in the two-state solution and instead is bent on colonizing the West Bank and creating a Greater Israel that will surely be an apartheid state. This would be a disaster for Israel. But it’s because the US has a special relationship with Israel—thanks to the enormous power of the lobby—that we cannot put any meaningful pressure on Tel Aviv to move toward a two-state solution. In essence, Steve and I are arguing that the special relationship between the US and Israel is not only bad for the US, but it is bad for Israel as well.

I think that people inside the academy have been more sympathetic to our book and to us than is the case in the broader public. I don’t think that a lot of scholars have taught the book or teach courses on the US-Israeli relationship or Israeli politics, simply because those subjects are just too controversial. But, a good number of scholars have assigned the original article and the book in classes. So, we’ve had, I think, a quite positive reception in academia. The story is very different with regard to the general public, where the lobby went after us with full force. Although Israel’s defenders often say we are anti-Israel and anti-Semitic, there is no truth in those charges. Some even say we are interested in destroying Israel. On the contrary, we’re not interested in destroying Israel; in fact, we’re interested in saving Israel from itself. But making such arguments in the US is going to get you into a lot of trouble, as we have proven!

How does this tie into recent tensions with Iran?

I think that what we see happening regarding Iran is that both Israel and the lobby are deeply interested in getting the US military to attack Iran and destroy its nuclear facilities. However, the last thing that President Obama wants to do is start another war with a Muslim country in the Middle East. By the way, the same was true with President Bush in his second term. The US has zero appetite for a war against Iran, but the lobby and the Netanyahu government have been pushing hard for that war. The crucial question is whether Obama can resist that pressure before the 2012 presidential election. If he’s re-elected, he can then tell the Israelis that he’s just not going to do it, as President Bush told the Israelis in 2008. But if this does not happen and the US goes to war with Iran, it will be due mainly to pressure from Israel and especially the Israel lobby. And it will not be in the American national interest.

It’s interesting, but hardly anyone in the American national security establishment, outside of Israel’s staunch supporters, thinks that attacking Iran is a good idea. Almost everybody thinks that it would have disastrous consequences. We simply have no appetite for a war with Iran! However, this case seems to fit neatly with the basic thesis of our book, which is that the Israel lobby is a remarkably powerful interest group that pushes the US to pursue policies that are not in its national interest, and indeed are not even in Israel’s interest.

Let me make two other points. First, it’s not clear that Iran is developing nuclear weapons. Indeed, both the 2007 and 2011 National Intelligence Estimates say that the available evidence indicates Iran is NOT developing nuclear weapons. Second, and I think this is the key point, even the proponents of war agree that if you attack Iran, all you can do in the best-case scenario is set back Tehran’s nuclear program 3-5 years. In other words, the US cannot use military force to eliminate that program once and for all. Moreover, almost everybody agrees that if you attack Iran, it will then have a powerful incentive to build nuclear weapons. I think that if it were possible for the US to use force to eliminate Iran’s nuclear program forever, the Obama administration would be tempted to do it. If you could convince Obama and his lieutenants that they could permanently eliminate the program at a relatively cheap cost, and that few Iranians and Americans would be killed, the US would probably do it. But that is simply not possible; we can’t eliminate Iran’s nuclear capability once and for all; the best we can do is set it back a couple of years. Then they will get nuclear weapons and will surely be mad as hornets, and paranoid to boot! This would not be good!

What are the biggest misconceptions that you come across in the discipline of international relations?

What Walt and I wrote on Israel may come of a surprise for those who associate realism with warmongers. In general, I sometimes find that when I’m discussing that I end up agreeing with people who come from very different traditions, more than I agree with other realists. This is especially true in the post-Cold War world, where many of the old ideological and scholarly divides have broken down in important ways. In fact, I sometimes find myself closely allied with people on the far left, and vehemently disagreeing with people on the right. You would expect a realist to be closer in his or her thinking to people on the right rather than the far left. But for me the reverse is often the case these days.

And this is stunning to me. It turns out that contrary to the conventional wisdom, realists are much less willing to use military force than most people on either the left or the right in the US. When I say the left, I’m talking about liberals. When I talk about the right, I’m basically talking about neo-conservatives. The fact is that when you look closely at the American national security elite, and this includes academics, you discover that many liberals and neo-conservatives are powerfully disposed to using military force around the world to serve US interests. Realists, on the other hand, tend to be much more wary about using military force. This means that in many situations—and we saw this in the run-up to the Iraq war—the realists end up opposing hawkish policies being pushed by liberals and neo-conservatives. In those circumstances, what you often find is that realists have more in common with people on the far left, and here I am talking about individuals who are clearly outside of the mainstream or the consensus.

My good friend Steve Walt recently said to me that what’s bizarre about the world today is that he and I are often identified as leftists in the US, despite the fact that we are both card-carrying realists. I’ve run into all sorts of people in recent years who are on the hard left and who are opposed to using military force, who once saw me as the devil incarnate and now view me as a powerful ally. Of course, they find it hard to believe that realists could be opposed to using military force. But the fact is that realists have always been wary about using military force. As I often point out to people, every realist—except for Henry Kissinger—opposed the Vietnam War. The two most public opponents of the Vietnam War in its earliest days were Hans Morgenthau and Walter Lippmann, who were both realists. Almost every realist opposed the 2003 Iraq war as well.

So realists are not warmongers. And very interestingly, it is liberals, who dominate foreign policy in the Democratic Party, and neo-conservatives, who do the same inside the Republican Party, who seem to have a huge appetite for launching wars across the globe. They are birds of a feather when it comes to questions of war and peace. This situation is really quite counter-intuitive and interesting!

In the same line, what’s so offensive about offensive realism? Or, to put it more generally, what is it about realism that makes it so unpopular?

What makes realism so unpopular is that it is a fundamentally amoral theory. Realism says that states should be concerned with the balance of power above all else and should pay little attention to ethical and moral questions; this disturbs most people very much. This kind of thinking especially disturbs people in a liberal society like the US, where there is a deeply held belief that states should act in ethical and moral ways. Many Americans believe in the ‘just war’ theory and the importance of international law, which is not to say that is how the US actually operates in the international system. Realism, in fundamental ways, cuts against this liberal way of thinking about the world. Realism assumes that the world is nasty and brutish and therefore states have to worry mainly about how much power they have, not behaving morally. For realists, power is the currency of international politics; one might even say that for some realists it is the end all and be all. When you think and talk that way, as realists do, you are sure to offend people who are idealistic and naturally gravitate to liberal theories.

It is important to understand that the US has often acted according to the dictates of realism in the past.  But when it does, it describes its behaviour with idealistic or liberal rhetoric. When we go to war in places like Afghanistan or Iraq, we refer to the campaigns as ‘Operation Enduring Freedom’ and “Operation Iraqi Freedom.” We always like to portray our behaviour in noble terms and we like to argue that our behaviour is invariably consistent with international law and ‘just war’ theory. After all, we are the chosen people. We are the city on the hill. As such, we have a responsibility to behave in proper ways and not act like those nasty realists say we should. There’s no question that the US is going to steer clear of describing its behaviour as ‘warlike’. Remember, we used to have a Department of War, which we renamed the Department of Defence. One might argue, given our behaviour since the Cold War ended, that we should rename it the Department of Offence. But, that’s not the American way.

One should be very suspicious of the words that come out of the mouths of American policymakers. One should instead pay attention to their actions, not their rhetoric. Of course, they will occasionally slip up and say in plain English what the US is doing or has done in another country. But, for the most part, they will talk in ways that are designed to make what is often brutish behaviour look benevolent and noble.

One can perhaps summarize your view on international politics as ‘the tragedy of billiard balls in the state of nature’. How can realism help to make sense of the coming tragedy and which billiard balls will be involved?

I think that one big question these days is whether China can rise peacefully. Will it continue to expand at a rapid economic pace and if it does, how will that play out in international politics? If China continues its rise, there will be two big billiard balls in the system, the US and China. The $64,000 question is whether or not those two countries will engage each other in a security competition with the ever-present danger of war. Will those two billiard balls, the US and China, interact with each other in the future in ways that are similar to how the US and the Soviet Union interacted with each other during the Cold War? My answer is that they will, that there is no way that the US and China can avoid an intense security competition, if China continues its impressive rise.

When I give talks and make the case that China cannot rise peacefully, someone in the audience will invariably say: ‘Okay, your argument is interesting and even compelling, but tell me, what can we do to avoid this problem? What are the policies that the US and China should adopt to head this problem off?’ My answer is that there is little China or the US can do to avoid an intense security competition. The core of the problem is twofold: first, there’s no way that either the US or China can trust the other side because of uncertainty about each other’s intentions, especially regarding future intentions. If you ultimately cannot trust the other side, there is a powerful incentive to make your country very powerful in case the other side decides to come after you. Since both countries understand this logic and are governed by it, they end up competing with each other for power.

The second problem is the security dilemma: simply put, the measures states take to defend themselves invariably appear to be offensive in nature to rival states. This means there’s little that China or the US can do to defend itself that won’t look offensive to the other side. Consider the case of Chinese defence spending. Beijing has increased defence spending quite significantly over the past few years. Mind you, they still don’t spend anywhere near as much money on defence as the US does. Indeed, the US spends almost as much money on defence as the rest of the world combined (see graph). So here are the Chinese, who are far behind the US in terms of defence spending, increasing the size of their defence budget. How does the US react? It is highly critical of China and interprets its increased defence spending as offensive in nature. This is evidence, so the argument goes, that the Chinese are potentially dangerous and threaten America’s strategic position in Asia.

The Obama administration then decides it has to react, and does so by announcing that the US is going to ‘pivot toward Asia’. It is going to move additional military forces to the Asia-Pacific region. The US, of course, sees this as a defensive move; it’s just shoring up its defences in the region. But if you’re sitting in Beijing and the US starts moving additional aircraft carriers, attack submarines, and troops into your backyard, it hardly looks like the US is acting defensively to you! America’s behaviour instead looks offensive! It looks threatening.

So, you end up in this tragic situation where there is no way the US and China can avoid competing with each other for power. When I make this argument, someone will usually say to me, ‘One problem I have with your argument, John, is that it’s a self–fulfilling prophecy. If you say that China and the USshould prepare for a security competition with the other side, then of course you’re going to get a security competition. Isn’t that self-fulfilling prophecy, and doesn’t that give you pause?’ And my answer is, ‘Yes, it is a self-fulfilling prophecy, and it does give me pause. But the question is, what’s the alternative? The fact is that neither China nor the US can take the chance that there won’t be trouble down the road. Therefore, even though it creates a self-fulfilling prophecy, both countries have to arm themselves and try to be more powerful than the other.’ And of course, when they arm, what looks defensive to them looks offensive to the other side. There’s no escaping that cruel dilemma, which sits at the heart of international politics.

The sad fact is that you can have a situation where two countries are satisfied with the status quo and have no interest in using military force to alter it, but they still are doomed to compete with each other for power. The reason is that neither side can be certain about the other side’s intentions. Therefore leaders on both sides have to assume the worst case; they have to assume that the other side is a revisionist state, not a status quo power, and compete for power with the other side. That is the tragedy of great power politics.

John J. Mearsheimer is the R. Wendell Harrison Distinguished Service Professor at the University of Chicago. He is the author of numerous books, including Conventional Deterrence, Liddell Hart and the Weight of History, and The Tragedy of Great Power Politics.

• Faculty Profile at the University of Chicago

• Read Mearsheimer’s Imperial by Design (The National Interest 2010) here (pdf)

• Read Mearsheimer’s The Gathering Storm: China’s Challenge to US Power in Asia (Chinese Journal of International Politics 3 (4) 2010) here (pdf)

• Read Mearsheimer & Walt’s The Israel Lobby and US Foreign Policy (2006 working paper) here (pdf)

• Read Mearsheimer’s Structural Realism (in Tim Dunne, Milja Kurki, and Steve Smith (eds.) International Relations Theories: Discipline and Diversity (Oxford University Press) 2006 pp. 71-88) here (pdf)

• Read Mearsheimer & Walt’s An Unnecessary War (Foreign Policy 2003) here (html)

• Read Mearsheimer’s The False Promises of International Institutions (International Security 19 (3) 1995) here (pdf)

• Read Mearsheimer’s Back to the Future: Instability in Europe After the Cold War (International Security 15 (1) 1990) here (pdf)

• More publications of Mearsheimer available here

Π. Ήφαιστος – P. Ifestos

www.ifestos.edu.gr – info@ifestos.edu.gr  www.ifestosedu.gr – info@ifestosedu.gr

 Twitter https://twitter.com/ifestosedu

Linkedin https://www.linkedin.com/in/panayiotis-ifestos-0b9382131/

Instagram https://www.instagram.com/p.ifestos/

Στρατηγική Θεωρία–Κρατική Θεωρία https://www.facebook.com/groups/StrategyStateTheory/

Προσωπική σελίδα https://www.facebook.com/p.ifestos

Προσωπικό προφίλ https://www.facebook.com/panayiotis.ifestos

Πολιτισμός, Περιβάλλον, Φύση, Ψάρεμα https://www.facebook.com/Ifestos.DimotisBBB

Διεθνής πολιτική 21ος  αιώνας https://www.facebook.com/groups/InternationalPolitics21century/

ΗΠΑ: Ιστορία, Διπλωματία, Στρατηγική https://www.facebook.com/groups/USAHistDiplStrat/

Ελλάδα-Τουρκία-Κύπρος: Ανισόρροπο τρίγωνο https://www.facebook.com/groups/GreeceTurkeyCyprusImbalance/

Διαχρονική Ελληνικότητα https://www.facebook.com/groups/Ellinikotita/

Φιλοπατρία, Δημοκρατία, Ελευθερία https://www.facebook.com/groups/philopatria/

Άνθρωπος, Κράτος, Κόσμος–Πολιτικός Στοχασμός https://www.facebook.com/groups/Ifestos.political.thought/

Κονδύλης Παναγιώτης – https://www.facebook.com/groups/Kondylis.Panagiotis/

Θολό βασίλειο της ΕΕ https://www.facebook.com/groups/TholoVasileioEU/

Θουκυδίδης–Πολιτικός Στοχασμός https://www.facebook.com/groups/thucydides.politikos.stoxasmos/

Μέγας Αλέξανδρος–Ιδιοφυής Στρατηγός και Στρατηλάτης https://www.facebook.com/groups/M.Alexandros/

Εκλεκτά βιβλία που αξίζουν να διαβαστούν https://www.facebook.com/groups/eklektavivlia/

Ειρηνική πολιτική επανάσταση https://www.facebook.com/groups/PolitPeacefulRevolution/

«Κοσμοθεωρία των Εθνών» https://www.facebook.com/kosmothewria.ifestos

Κατηγορίες:πολιτική θεωρία, πολιτική θεωρία του διεθνούς συστήματος, στρατηγική θεωρία, Εθνική Στρατηγική, Θουκυδίδης, γεωπολιτική, εθνική ανεξαρτησία, ηγεμονισμός, ηγεμονικές δυνάμεις, κρατική θεωρία, κοσμοθεωρία, John Mearsheimer, Kenneth Waltz, Robert Gilpin

Ετικέτες: πολιτική θεωρία, στρατηγική, στρατηγική θεωρία, Εθνική Στρατηγική, Τουρκία, διεθνής πολιτική, εθνική στρατηγική, κυπριακό ζήτημα