Το κείμενο που ακολουθεί είναι σημειώσεις από την ομιλία διοργάνωσης της «Κίνησης Δημοτών Βριλησσίων» Δράση για μια άλλη Πόλη, στην αίθουσα του πάρκου «Μ. Θεοδωράκης».

Εκτιμάται ότι απαιτείται μια νέα στρατηγική προσέγγιση όχι μόνο στο επίπεδο των κρατικών θεσμών, αλλά και ευρύτερα στο επίπεδο των νοοτροπιών και αντιλήψεων που αφορούν το κράτος και την σημασία στο ανταγωνιστικό διεθνές σύστημα.

Όλα τα κράτη υπάρχουν, λειτουργούν και συναλλάσσονται μέσα στο ανελέητα ανταγωνιστικό και πολύ συχνά συγκρουσιακό κρατοκεντρικό διεθνές σύστημα τον χαρακτήρα του οποίου κανένα κράτος και καμιά κοινωνία δεν έχει την πολυτέλεια να μην γνωρίζει ή να παραβλέπει. Εάν ένα κράτος προσεγγίζει με επιπολαιότητα και προχειρότητα ή απάθεια τις διεθνείς υποθέσεις δεν μπορεί να αναπτύξει εθνική στρατηγική και είναι, βασικά, καράβι ακυβέρνητο μέσα σε θύελλες, κινείται προς κρημνούς και βράχια και θεωρείται από όλους θνησιγενές και αναλώσιμο.

Στρατηγική των ανθρώπων, των κρατών, των συμμαχιών και των επιχειρήσεων είναι ο βέλτιστος συνδυασμός των μέσων που διαθέτουν για την εκπλήρωση των σκοπών. Για να υπάρχει και να είναι αξιόπιστη μια εθνική στρατηγική ενέχει προϋποθέσεις που αφορούν κριτήρια και παράγοντες που σχετίζονται τόσο με τους ανθρώπους όσο και με τα υλικά μέσα.

Δύο πράγματα δεν μπορούν να αμφισβητηθούν: Πρώτον, εν μέσω δύο εκατοντάδων κρατών ενίοτε βαθύτατα διαφοροποιημένων η Ελληνική και η Ιαπωνική κοινωνία διαθέτουν την μεγαλύτερη κοινωνική συνοχή. Δεύτερον, τις τελευταίες δεκαετίες διατέθηκαν συγκριτικά με άλλους κολοσσιαίους σπάνιους πόρους για την εθνική άμυνα.

Για αμφότερα λέμε ότι αφενός η μαζική λαθρομετανάστευση –η οποία ασφαλώς και αντιδιαστέλλεται με την μετανάστευση που είναι σύνηθες φαινόμενο στην ιστορία των εθνών–, μαζί και η μαζική μετανάστευση εκατοντάδων χιλιάδων νέων διαβρώνει την κοινωνική και πολιτική συνοχή και αφετέρου η μη βέλτιστη χρήση των πόρων για την εθνική άμυνα οφείλεται στο έλλειμμα στρατηγικής κουλτούρας σε συνδυασμό με ξενοκρατία δύο περίπου αιώνων.

Το δικαστήριο των εθνών όμως είναι η ιστορία και όλα  κρίνονται εκ του αποτελέσματος.

Πόλεμος και ήττα ή ήττα χωρίς μάχη λόγω κατευνασμού και υποχωρήσεων, όταν το αποτέλεσμα επικυρωθεί με διεθνείς συμβάσεις αποτελεί την νέα διεθνή τάξη, στην οποία αναφέρεται το διεθνές δίκαιο.

Παρενθετικά, στο σημείο αυτό, αναφέρεται ότι το διεθνές δίκαιο προσδιορίζει ποια είναι η διεθνής τάξη των Συνθηκών και των Συμβάσεων και όχι ποια είναι η δίκαιη οριοθέτησή της.

Όσον αφορά την Ελλάδα, παρατηρούμε ότι παρά το γεγονός ότι τις τελευταίες δεκαετίες είχαμε σχετική ισορροπία δυνάμεων μεταξύ της Ελλάδας και των αναθεωρητικών γειτονικών κρατών, στην Κύπρο και στο Αιγαίο όχι μόνο δεν εφαρμόζονται οι πρόνοιες του διεθνούς δικαίου, αλλά αναφύονται ολοένα περισσότεροι αναθεωρητισμοί της Τουρκίας αλλά ενδεχομένως και άλλων γειτονικών κρατών.

Απαιτείται λοιπόν «επανεκκίνηση», γιατί ενώ οι καταιγιστικές στρατηγικές εξελίξεις είναι σχεδόν πλέον πασιφανείς σε όλους, δεν κυριαρχούν θέσεις και δεν υιοθετούνται αποφάσεις που διασφαλίζουν τα εθνικά συμφέροντα.

Στο παρελθόν, υπογραμμίζεται, αμφισβητήθηκε αυτή καθαυτή ή έννοια του εθνικού συμφέροντος.

Σε κάθε περίπτωση, οι συζητήσεις και διαμάχες τις τελευταίες δεκαετίες στην Ελλάδα, καταμαρτυρούν ότι πριν από μια εις βάθος ανάλυση για την εθνική στρατηγική και τις τρέχουσες εξελίξεις στο στρατηγικό επίπεδο, προεξάρχει η σύγκλιση θέσεων και παραδοχών ως προς το τι σημαίνει κράτος.

Προς τούτο καλούμεθα να καθορίσουμε σαφώς την δομή και τα χαρακτηριστικά του διακρατικού συστήματος, όπως εξελίχθηκε τους τελευταίους αιώνες και όπως κωδικοποιήθηκε στον Καταστατικό Χάρτη του ΟΗΕ που υπέγραψαν όλα τα κράτη.

Με βάση αυτόν τον προσανατολισμό σκέψης, πιστοποιούνται ιεραρχημένα τα εθνικά συμφέροντα, επί των οποίων προσαρμόζεται ανάλογα ο σκοπός της εθνικής στρατηγικής, ώστε να εξυπηρετηθούν.

Κορυφαίας σημασίας ζήτημα είναι η κατανόηση των Θουκυδίδειων αξιωμάτων που ισχύουν σε κάθε κρατοκεντρικό διεθνές σύστημα. Πρωτίστως, η διαλεκτική σχέση ισορροπίας-ανισορροπίας και σταθερότητας-αστάθειας στην διεθνή πολιτική της οποίας οι κύριοι δρώντες είναι τα κυρίαρχα κράτη, γεγονός που απαιτεί επαρκή γνώση και επίγνωση για τον ρόλο και την αποστολή του κράτους ενός έθνους:

α.  Είναι ο θεσμός συλλογικής ελευθερίας-εθνικής ανεξαρτησίας κάθε κοινωνίας. Στο κλασικό κρατοκεντρικό σύστημα το αντίστοιχο ήταν το «ιδεώδες της ανεξαρτησίας» και αποτελούσε προϋπόθεση αυτεξούσιας δημοκρατικής συγκρότησης.

β.  Είναι ο θεσμός ο οποίος σχεδιάζει και εφαρμόζει την εθνική στρατηγική, μέσα στο ανελέητα ανταγωνιστικό διακρατικό σύστημα.

Υπογραμμίζεται ότι πέραν της στρατηγικής κουλτούρας και της γνώσης στο επίπεδο της πολιτικής ηγεσίας και της κοινωνίας, κρίσιμης σημασίας είναι επίσης η ύπαρξη ισχυρών κρατικών επιτελείων παρακολούθησης, ανάλυσης, στάθμισης, εκτίμησης των γεγονότων, χάραξης στρατηγικών σχεδίων και προσδιορισμού εναλλακτικών αποφάσεων, ανάλογα και αντίστοιχα με το πώς εξελίσσεται η διεθνής πολιτική.

γ. Διεθνισμοί κάθε είδους που ουτοπικά και ανεδαφικά υποστηρίζουν ή ελπίζουν να ενωθεί ο πλανήτης κοινωνικά και πολιτικά αποδυναμώνουν την πίστη και την νομιμοφροσύνη στο οικείο κράτος μιας κοινωνίας, ροκανίζοντας την ισχύ του και την αξιοπιστία του.

Περιθώρια για ιδεολογικές αμφιταλαντεύσεις ως προς αυτό, δεν υπάρχουν και αφελείς ή σκόπιμες ταλαντώσεις, πλήττουν το έθνος ενίοτε σε βαθμό με αδυναμία πλήρους επανόρθωσης.

Η ανάλυση της διεθνούς πολιτικής και των στρατηγικών ζητημάτων, απαιτούν επιπλέον γνώση των αξιωμάτων του Θουκυδίδειου Παραδείγματος και πρωτίστως, το αξίωμα κάθε κρατοκεντρικού διεθνούς συστήματος, όπως το συμπέρασμα του διαλόγου Αθηναίων-Μηλίων κατά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο, που συμπυκνώνεται στην φράση «δίκαιο έχει όποιος έχει ίση δύναμη», και αναφέρεται στην ανάγκη ισορροπίας δυνάμεων. «Όταν αυτό δεν ισχύει τότε ο ισχυρός επιβάλλει ότι του επιτρέπει η δύναμή του και ο αδύναμος υποχωρεί και προσαρμόζεται». Όποιος δε τρέφει μάταιες προσδοκίες για κάτι άλλο και πάλι ο Θουκυδίδης προειδοποιεί ότι «η ελπίδα είναι μάταιη».

Η μη εφαρμογή των προνοιών του δικαίου της θάλασσας που αφορούν την Ελληνική Επικράτεια στο Αιγαίο, είναι γεγονός βαθύτατων προεκτάσεων όσον αφορά τόσο την γεωπολιτική σημασία της Ελλάδας, που άπτεται πιθανής απώλειας κυριαρχικού χώρου που προβλέπει το διεθνές δίκαιο, καθώς επίσης και αποστέρηση σημαντικών πλουτοπαραγωγικών πόρων.

Το ίδιο ισχύει για τον μη τερματισμό των τετελεσμένων στην Κυπριακή Δημοκρατία, όπου κατοικούν εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες και η οποία πέραν των υποθαλάσσιων πλουτοπαραγωγικών πόρων, θεωρείται ως ένα από τα σημαντικότερα γεωπολιτικά πεδία του πλανήτη.

Η –παρά τα ψηφίσματα του ΣΑ του 1974 και 1983– μη ανατροπή των τετελεσμένων και η αποδοχή διευθέτησης που θέτει την Κύπρο υπό Τουρκική επικυριαρχία, σημειώνεται ότι εξ αντικειμένου θα αποτελέσει μια μεγάλη στρατηγική παγίδα για την Ελλάδα, επειδή θα αλλάξουν οι συνοριακές γραμμές και οι κάτοικοι της Μεγαλονήσου θα βρεθούν υπό τον έλεγχο της Τουρκίας.

        Τυπολογία των ιεραρχημένων εθνικών συμφερόντων

Η κατοχή συντελεστών ισχύος δεν είναι αυτοσκοπός. Σωστά στην στρατηγική θεωρία εδραιώθηκε η άποψη ότι «ο πόλεμος δεν είναι ανεξάρτητο φαινόμενο αλλά συνέχεια της πολιτικής με άλλα μέσα», γεγονός που προϋποθέτει την μη δέσμευση σπάνιων πόρων, παρά μόνο όσο το απαιτεί η εκπλήρωση των σκοπών της εθνικής στρατηγικής.

Τούτο αποτελεί το μέγιστο όριο για εξοικονόμηση πόρων με συνεχή βελτιστοποίηση του συνδυασμού των συντελεστών ισχύος που διαθέτει ένα κράτος, συμπεριλαμβανομένων και άλλων κριτηρίων, όπως η εκπαίδευση και οργάνωση των στελεχών των ΕΔ, αλλά και η φιλοπατρία σε συνδυασμό με το φρόνημα των πολιτών.

Επί του πρακτέου, η εθνική στρατηγική, είναι κατά βάση η σωστή χρήση και ο βέλτιστος συνδυασμός των συντελεστών ισχύος ενός κράτους, για να εκπληρωθούν τα ιεραρχημένα εθνικά συμφέροντα.

 Το περιεχόμενο των ιεραρχημένων συμφερόντων, ορίζεται από το κοινωνικοπολιτικό σύστημα και την ηγεσία.

Συνοπτικά, στο σημείο αυτό, κρίνεται αναγκαίο να γίνει αναφορά στην ιεραρχημένη τυπολογία τεσσάρων αλληλένδετων κατηγοριών εθνικών συμφερόντων όπως παρατίθενται στον παρεμβαλλόμενο πίνακα:

Ιεραρχία εθνικών συμφερόντων

α.  Στην κορυφή βρίσκεται η ανάγκη επιβίωσης του κράτους, η αποτροπή υποδούλωσης της κοινωνίας σε έξωθεν κατακτητές κάθε είδους και η ασφάλεια της εθνικής Επικράτειας. Αυτά είναι έσχατες λογικές και τα υπέρτατα συμφέροντα για κάθε βιώσιμο κράτος. Συνολικά αποτελεί υπέρτατο εθνικό συμφέρον η αντιμετώπιση των εξωτερικών απειλών κατά της επικράτειας, η κατοχή επαρκούς ισχύος ανάλογης των εξωτερικών απειλών και η εδραίωση μιας αξιόπιστης εθνικής αποτρεπτικής στρατηγικής που θέτει κόκκινες γραμμές την εθνική κυριαρχία, σύμφωνα με τις πρόνοιες του διεθνούς δικαίου. Εάν αυτά δεν ισχύουν, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό το κράτος θεωρείται από τους τρίτους αναλώσιμο. Για να το πούμε διαφορετικά, επειδή όλα τα υπόλοιπα κράτη και ιδιαίτερα οι μεγάλες δυνάμεις αλλάζουν συμμάχους και αντιπάλους ανάλογα με τα συμφέροντά τους, τοποθετούν το αδύναμο και αναξιόπιστο κράτος, πάνω στην κλίνη του Προκρούστη, των στρατηγικών τους παιγνίων.

β.  Στην επόμενη κλίμακα των ιεραρχημένων εθνικών συμφερόντων και υποστηρικτικά στο έσχατο συμφέρον της επιβίωσης του κράτους, είναι τα ζωτικά, μείζονα και δευτερογενή συμφέροντα. Συμπεριλαμβάνουν την κατάκτηση ισχυρής θέσης και ρόλου στην διεθνή κατανομή ισχύος και συμφερόντων, τον άριστο συνδυασμό εσωτερικής εξισορρόπησης (οι δικοί μας συντελεστές ισχύος που συμπεριλαμβάνουν και την γεωπολιτική σημασία ενός κράτους) και εξωτερικής εξισορρόπησης (αξιόπιστες συμμαχίες στην βάση εκατέρωθεν συμφερόντων και αποτελεσματικών συναλλαγών ιδιαίτερα με τις μεγάλες δυνάμεις).

γ.  Ακολουθούν συμφέροντα όπως η αντιμετώπιση δραστηριοτήτων ή ενεργειών που διαβρώνουν και αποδυναμώνουν την εθνική ισχύ, την κοινωνική συνοχή και το Πολιτειακό σύστημα και η κυριαρχία της φιλοπατρίας ως αυτονόητης υποχρέωσης του πολίτη. Επίσης, η οικονομική ισχύς και σταθερότητα αλλά και η ανάπτυξη της βιομηχανίας που σχετίζεται με την εθνική άμυνα και ασφάλεια. Σημαντικό συμφέρον είναι επίσης η αποτελεσματική συμμετοχή στους διεθνείς θεσμούς και διαρκής ανάπτυξη ισχυρών αποθεμάτων διαπραγματευτικών ερεισμάτων. Επί της εξυπηρέτησης των εθνικών συμφερόντων κείνται επίσης και οι οικονομικές δραστηριότητες των πολιτών και των επιχειρήσεων, αλλά και η ασφάλεια των ομοεθνών εκτός συνόρων. Για το τελευταίο, η αγγλοσαξονική στρατηγική ανάλυση, ορθώς θεμελίωσε ότι αξιόπιστο είναι εκείνο το κράτος το οποίο αδιαπραγμάτευτα είναι έτοιμο να χρησιμοποιήσει τους συντελεστές ισχύος του, για την ασφάλεια ακόμη και ενός πολίτη ή ομοεθνούς πολίτη άλλου κράτους.

Είναι σχεδόν αυτονόητο, ότι τα εθνικά συμφέροντα σε όλο το προαναφερθέν φάσμα, εκπληρώνονται όταν κυριαρχεί η θέση πως η εθνική κυριαρχία είναι απαραβίαστη και ότι δεν εκχωρείται επ’ ουδενί σε άλλους (συμπεριλαμβανομένης αυτής που προβλέπουν οι πρόνοιες του διεθνούς δικαίου π.χ. του δικαίου της θάλασσας για την Αιγιαλίτιδα ζώνη, την υφαλοκρηπίδα και την ΑΟΖ).

Η φιλοπατρία και η επίδειξη αυτοθυσίας εάν κινδυνέψει το κράτος, θεωρούνται δεδομένες και αυτονόητες στάσεις, όπως και ο ορθολογισμός της κοινωνίας για το την δομή και τις λειτουργίες του διεθνούς συστήματος.

Στο ανελέητα ανταγωνιστικό και συχνά συγκρουσιακό διεθνές σύστημα, εάν η πλειονότητα των μελών μιας κοινωνίας, αντί πίστης, νομιμοφροσύνης και φιλοπατρίας, αλληθωρίζουν εσχατολογικά προσβλέποντας προς ανύπαρκτους και ανέφικτους παγκόσμιους πολιτικούς τόπους, η πολιτεία δύσκολα επιβιώνει και είναι διαρκώς ευάλωτη σε έξωθεν διαβρώσεις, επιβουλές ή συρρικνώσεις.

       Πάγια χαρακτηριστικά της ιστορικής διαχρονίας και του συγχρόνου κόσμου

 Ένας από τους σημαντικότερους αναλυτές της διεθνούς πολιτικής ο Robert Gilpin, σε συνέδριο διεθνολόγων υποστήριξε, ότι οι επιστημονικοί τίτλοι είναι παραπλανητικοί και αναξιόπιστοι, ενώ επιστημονικά συνέδρια είναι αχρείαστα εάν δεν υπάρχει σύγκλιση και συμφωνία ως προς συγκεκριμένα διαχρονικά σταθερά και πασίδηλα χαρακτηριστικά του ιστορικού γίγνεσθαι. Πρωτίστως ότι η διεθνής πολιτική είναι εγγενώς καθορισμένη με ουσιαστικό τρόπο ανταγωνιστικού – συγκρουσιακού χαρακτήρα, ενώ ο κόσμος είναι διαφοροποιημένος και οργανωμένος σε διακριτές ομάδες:

Πρώτον, υπάρχει διεθνής αναρχία (απουσία παγκόσμιας κυβέρνησης) έλλειμμα τάξης (σε κάθε γωνιά της διεθνούς πολιτικής παραμονεύει ο πόλεμος) μηδενική (πολιτική) ηθική και δικαιοσύνη γιατί δεν υπάρχει κανείς να τα ορίσει (ορίζονται μόνο στο εσωτερικό κάθε κράτους και δεν υπάρχει μια παγκόσμια κοινωνία και ένα παγκόσμιο κοινωνικοπολιτικό σύστημα). Αυτές οι αντικειμενικές διαπιστώσεις δεν προκρίνουν την πολιτική και ηθική στάση κάποιου αλλά μια ρεαλιστική εκτίμηση των διεθνών σχέσεων.

Δεύτερον, καθ’ όλη τη διάρκεια της γνωστής ιστορίας πέντε περίπου χιλιετιών, βασική μονάδα κοινωνικής οργάνωσης στον διεθνή χώρο και θεμέλιο των πολιτικών σχέσεων είναι η «ομάδα» και όχι τα άτομα ή οι τάξεις.

Τρίτον, διαχρονικά και σταθερά η πίστη και νομιμοφροσύνη στην ομάδα είναι υπεράνω όλων των άλλων κριτηρίων ή παραγόντων εκτός, ενδεχομένως, της οικογένειας.

Στα νεότερα χρόνια, αυτές τις ανταγωνιζόμενες ομάδες-φυλές τις ονομάσαμε “έθνη-κράτη” και την πίστη-νομιμοφροσύνη σ’ αυτά πατριωτισμό ή “εθνικισμό”.

Αν και η μορφή και ο χαρακτήρας αυτών των ομάδων μεταβάλλεται – φυλές, βασίλεια, αυτοκρατορίες, έθνη-κράτη – κατά καιρούς λόγω οικονομικών, δημογραφικών και τεχνολογικών αλλαγών, ατυχώς, η θεμελιώδης συγκρουσιακή φύση της μεταξύ τους σχέσης δεν μεταβάλλεται».

Τέταρτον, στις πολιτικές σχέσεις όλων των ειδών και όλων των επιπέδων παρατηρείται πως η ισχύς και η ασφάλεια είναι πρωταρχικής σημασίας στον προσδιορισμό των ανθρωπίνων κινήτρων. Θουκυδίδης: Η συμπεριφορά των ανθρώπων επηρεάζεται από διάφορους παράγοντες ή κριτήρια όπως τιμή, απληστία και προπαντός φόβο τα οποία συναρτώνται άμεσα με την ισχύ, την θέση και τον ρόλο. Αν και η ισχύς δεν είναι το μόνο κριτήριο. Είναι αλήθεια ότι οι άνθρωποι, επιβραβεύουν, επίσης, την αλήθεια, την αρετή, την καλοσύνη και την ομορφιά. Πλην όμως, όλες αυτές οι αγαθές επιδιώξεις και τα ηθικά κριτήρια εντός κάθε κράτους χάνονται, εάν, υπό συνθήκες συνεχών και έντονων αγώνων ισχύος μεταξύ των κοινωνικών ομάδων, δεν διασφαλιστούν.

Υπογραμμίζεται λοιπόν κάτι για το οποίο ήδη υπαινιχθήκαμε, ότι δηλαδή σε ένα κράτος και στο επίπεδο της κοινωνίας και της ηγεσίας δεν χωρούν ουτοπικές πεποιθήσεις, ιδεολογικές φαντασιώσεις για μετατροπή του πλανήτη σε ανθόσπαρτο πεδίο χωρίς έθνη και με πολιτικά αδιάφορους ανθρώπους που θα συγκλίνουν περίπου αλτρουιστικά.

Όπως έχει από καιρό θεμελιώσει ο EdwardH. Carr, οι διεθνισμοί και οι κοσμοπολιτισμοί κάθε φάσης της ιστορίας πέντε χιλιετιών αποτέλεσαν και θα συνεχίσουν να αποτελούν μεταμφιέσεις των εκάστοτε ηγεμονικών αξιώσεων ισχύος.

        Στην διεθνή πολιτική «το κυριότερο νόμισμα είναι η ισχύς»

 Τα πιο πάνω διαχρονικά χαρακτηριστικά που παρέθεσε ο Robert Gilpin και που αν δεν ληφθούν υπόψη το κράτος και η κοινωνία του βλάπτονται, αξίζει να συμπληρωθούν με δέκα κύρια κριτήρια και παράγοντες που ανέλυσε ο Kenneth Waltz:

Ο πόλεμος ως μια μεγάλη αλυσίδα με πολλούς κρίκους εκ των οποίων η χρήση πολεμικών μέσων είναι ο τελευταίος, είναι η  βαθύτερη διαμορφωτική δύναμη της ιστορίας.

Οι πόλεμοι είναι πολλών ειδών και αποχρώσεων όπως αναθεωρητικοί, ηγεμονικοί, αμυντικοί, εθνικοαπελευθερωτικοί, επαναστατικοί και τα λοιπά. Η κατανόηση του πολέμου στις ποικίλες εκφάνσεις και αποχρώσεις του, είναι επίσης ένα πολύ σημαντικό ζήτημα, που αφορά την χάραξη και εφαρμογή της εθνικής στρατηγικής.

Ο πόλεμος είναι πολύ επικίνδυνο φαινόμενο και πολύ σοβαρό ζήτημα για να αναλύεται συναισθηματικά, με φόβο, με δέος, με όρους άγνοιας του ρόλου του πολέμου ως ιστορικό φαινόμενο και του διαμορφωτικού του ρόλου όσον αφορά το ιστορικό γίγνεσθαι. Σωστά ο Martin Wight στο εμβληματικό του έργο «Διεθνής θεωρία», υπογράμμισε ότι οι ποιοτικές βαθμίδες ενός αναλυτή της διεθνούς πολιτικής κρίνονται από το τι λέει για τον πόλεμο.

Η καλλιέργεια και η ανάπτυξη στρατηγικής κουλτούρας, είναι θεμελιώδες ζήτημα για ένα κράτος και προϋπόθεση ύπαρξης αξιόπιστης εθνικής στρατηγικής. Η στρατηγική ανάλυση με δόκιμους όρους, έννοιες, τυπολογίες και αξιώματα άρχισε στην Ελλάδα αρχές της δεκαετίας του 1990. Η γνώση που παράγει η στρατηγική θεωρία ως αιχμή του δόρατος της θεωρίας διεθνούς πολιτικής αφορά διαχρονικά αξονικά ζητήματα που θα είναι πάντα τα ίδια όσο υπάρχουν ανεξάρτητοι και αυτεξούσιοι δρώντες που «χρησιμοποιούν τα μέσα που διαθέτουν για να εκπληρώσουν τους σκοπούς τους».

Το εντός εισαγωγικών είναι, ουσιαστικά, ο απλούστερος αλλά πιο ουσιαστικός ορισμός της στρατηγικής και αφορά κάθε δρώντα. Τα άτομα, τις επιχειρήσεις, κάθε ομάδα ανθρώπων, τα κράτη και τις συμμαχίες. Διόλου τυχαία, η στρατηγική θεωρία διακλαδώνεται όχι μόνο στα κράτη αλλά και στις επιχειρήσεις. Η στρατηγική πολιτική σκέψη ταγών της στρατηγικής θεωρίας, είναι επίσης αναλλοίωτης σημασίας. Αναφέρομαι σε ταγούς του κλάδου όπως ο Θουκυδίδης ο οποίος όπως ήδη αναφέρθηκε θεμελίωσε τα αξιώματα κάθε κρατοκεντρικού διεθνούς συστήματος, ο SunTzu, ο Clausewitz και πιο σύγχρονοι που βασικά στηρίζονται στους κλασικούς όπως οι Aron, Gilpin, Carr, Morgenthau, Waltz, Mearsheimer και ελάχιστοι άλλοι που εκπληρώνουν της προϋποθέσεις περιγραφικής και αξιολογικά ελεύθερης ανάλυσης υψηλών προδιαγραφών, η οποία εδρασμένη πάνω στα αξιώματα φωτίζει, συμπληρώνει εμπράγματα χρήσιμα συμπεράσματα και τυπολογίες.

Στο ίδιο πλαίσιο οφείλουμε να πούμε ότι πολλά κείμενα του Παναγιώτη Κονδύλη και κυρίως το «Θεωρία του Πολέμου» είναι πρωτότυπα έργα ύψιστων επιστημονικών προδιαγραφών που θα αναδειχθούν στο μέλλον όταν θα γίνουν γνωστά στην Αγγλική και Γαλλική βιβλιογραφία. Ο Κονδύλης στα κείμενά του στρατηγικών προεκτάσεων δεν δείχνει μόνο ότι γνωρίζει εις βάθος την διαχρονική στρατηγική θεωρία και όπως αυτή αναπτύχθηκε τον 20 αιώνα, αλλά και εμπλουτίζει το πεδίο της στρατηγικής ανάλυσης με γνώσης που απορρέουν από την μοναδική πολιτική σκέψη του κορυφαίου Έλληνα στοχαστή. Το Επίμετρο του Θεωρία του Πολέμου είναι καταγραφή των τάσεων όπως εξελίχθηκαν από το 1996 μέχρι τις μέρες μας.

Μετά από πολλές δεκαετίες αμφιταλαντεύσεις και αμφιλεγόμενες συζητήσεις όχι μόνο υπάρχει ζωτική ανάγκη επαναπροσδιορισμού των ιεραρχήσεων και των προϋποθέσεων χάραξης και εφαρμογής μιας αξιόπιστης εθνικής στρατηγικής αλλά και ενόψει οδυνηρών εμπειριών των τελευταίων ετών ζωτική ανάγκη αλλαγής Παραδείγματος. Θα προσθέταμε ότι σε όλο το φάσμα της κοινωνίας και της ηγεσίας λογικά θα έχουν ωριμάσει οι συνθήκες για μια θέσεις που αφορούν

α) τον πρωτεύοντα και πρωταρχικό ρόλο του κράτους στον σύγχρονο κόσμο (όπως ορίστηκε και επικυρώθηκε στον ΟΗΕ),

β) την αντικειμενική δομή και τις λειτουργίες του ανελέητα ανταγωνιστικού διεθνούς συστήματος,

γ) τις βαθύτατων αναδιανεμητικών προεκτάσεων στρατηγικές εξελίξεις της Μεταψυχροπολεμικής εποχής,

δ) την ανάγκη ανάπτυξης κρατικών επιτελείων, στρατηγικής κουλτούρας και όλων των άλλων προϋποθέσεων μιας αξιόπιστης εθνικής στρατηγικής και

ε) την ανάγκη ύπαρξης μιας κυρίαρχης κοινωνικοπολιτικής συναίνεσης για την εκπλήρωση των εθνικών συμφερόντων σε όλο το προαναφερθέν φάσμα.

Παραρτήματα με συμπληρωματικές σημειώσεις και πίνακες

Παράρτημα Ι

Η Στρατηγική σημασία μιας μικρής ή μεσαίας χώρας συναρτάτε με την

• Να κατέχει επαρκή ισχύ
• Ικανότητά της να ασκεί στρατηγική εποπτεία στην περιφέρειά της
• Να αποτρέπει τις εναντίον της απειλές
• Να διασφαλίζει επαρκή κοινωνικοπολιτική συνοχή και σταθερή πολιτική ανθρωπολογία
• Να εκμεταλλεύεται στο βέλτιστο τους πόρους της
• Να εξυπηρετεί τα εθνικά συμφέροντά της όταν συμμετέχει στους διεθνείς θεσμούς
• Να διαπραγματεύεται σωστά και σε πελατειακή βάση
• Να ελίσσεται επιτυχώς στις συμμαχίες
• Να παρακολουθεί τον ηγεμονικό ανταγωνισμό και να αποφεύγει τις συμπληγάδες, συνάμα και να συνάπτει πελατειακές σχέσεις.
• Να στερείται διεθνιστικών ροκανισμάτων
• Να αποκρούει τις στρατηγικές μαλακής ισχύος άλλων δυνάμεων
• Να διαθέτει ισχυρό  συντελεστικό πνευματικό περιβάλλον
• Να διασφαλίζει πολιτική συναίνεση γύρω από τις έσχατες λογικές της εθνικής στρατηγικής

Αφετηρία κάθε σοβαρής διεθνολογικής συζήτησης απαιτεί συναίνεση για το γεγονός πως οι διεθνείς σχέσεις είναι ουσιαστικά ανταγωνιστικού-συγκρουσιακού χαρακτήρα και ο κόσμος οργανωμένος σε ομάδες:

• Πρώτον, υπάρχει αναρχία (απουσία παγκόσμιας κυβέρνησης) έλλειμμα τάξης (σε κάθε γωνιά της διεθνούς πολιτικής παραμονεύει ο πόλεμος) μηδενική ηθική και δικαιοσύνη γιατί δεν υπάρχει κανείς να τα ορίσει (ορίζονται μόνο στο εσωτερικό κάθε κράτους)
• [Μακιαβέλι: Η ηθική είναι προϊόν πολιτικής και γι’ αυτό μπορεί να οριστεί μόνο όταν υπάρχει κοινωνικοπολιτικό σύστημα, κατιτί που δεν ισχύει στην διεθνή πολιτική.]
• Αυτές οι αντικειμενικές διαπιστώσεις δεν προκρίνουν την πολιτική και ηθική στάση κάποιου αλλά μια ρεαλιστική εκτίμηση των διεθνών σχέσεων
• Δεύτερον, καθ’ όλη τη διάρκεια της γνωστής ιστορίας, βασική μονάδα κοινωνικής οργάνωσης στον διεθνή χώρο και θεμέλιο των πολιτικών σχέσεων είναι η «ομάδα» και όχι τα άτομα ή οι τάξεις.
• Τρίτον, η πίστη και νομιμοφροσύνη στην ομάδα είναι υπεράνω όλων των άλλων κριτηρίων ή παραγόντων εκτός της οικογένειας. Στα νεότερα χρόνια, αυτές τις ανταγωνιζόμενες ομάδες-φυλές τις ονομάσαμε “έθνη-κράτη” και την πίστη-νομιμοφροσύνη σ’ αυτά πατριωτισμό ή “εθνικισμό”. Αν και η μορφή και ο χαρακτήρας αυτών των ομάδων μεταβάλλεται – φυλές, βασίλεια, αυτοκρατορίες, έθνη-κράτη – κατά καιρούς λόγω οικονομικών, δημογραφικών και τεχνολογικών αλλαγών, ατυχώς, η θεμελιώδης συγκρουσιακή φύση της μεταξύ τους σχέσης δεν μεταβάλλεται».
• Τέταρτον, στις πολιτικές σχέσεις όλων των ειδών και όλων των επιπέδων παρατηρείται πως η ισχύς και η ασφάλεια είναι πρωταρχικής σημασίας στον προσδιορισμό των ανθρωπίνων κινήτρων. Θουκυδίδης: Η συμπεριφορά των ανθρώπων επηρεάζεται από διάφορους παράγοντες ή κριτήρια όπως τιμή, απληστία και προπαντός φόβο τα οποία συναρτώνται άμεσα με την ισχύ, την θέση και τον ρόλο.
• Αν και η ισχύς δεν είναι το μόνο κριτήριο. Είναι αλήθεια ότι οι άνθρωποι, επιβραβεύουν, επίσης, την αλήθεια, την αρετή, την καλοσύνη και την ομορφιά. Πλην όμως, όλες οι πιο πάνω αγαθές επιδιώξεις και ηθικά κριτήρια χάνονται, εάν, υπό συνθήκες συνεχών και έντονων αγώνων ισχύος μεταξύ των κοινωνικών ομάδων, δεν διασφαλιστούν.

Παράρτημα ΙΙ. Μερικοί συντελεστές ισχύος

(Σύνθετοι και ρευστοί.  Ανά πάσα στιγμή μπορεί να αλλάξουν λόγω κοινωνικών και πολιτικών εξελίξεων σ’ ένα κράτος, λόγω συμμαχιών, λόγω επέμβασης ή για τυχαίους λόγους)

• Þποιοτική και ποσοτική επάρκεια πολεμικών μέσων
• Þαξιόμαχη στρατιωτική ηγεσία
• Þεπεξεργασμένα επιτελικά σχέδια
• Þυποστηρικτική οικονομική υποδομή
• Þυποστηρικτικό εθνικό φρόνημα
• Þικανή και αξιόπιστη πολιτική ηγεσία
• Þσταθερότητα στόχων και προσεγγίσεων ανεξάρτητα πολιτικών διακυμάνσεων
• Þπλήρης συνεργασία πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας
• Þυποστηρικτικές κοινωνικές και πολιτικές δυνάμεις
• Þετοιμότητα / αποφασιστικότητα προάσπισης εθνικού συμφέροντος
• Þαποτελεσματικές συμμαχίες
• Þποιότητα διπλωματίας
• Þαποτρεπτική φήμη και αξιοπιστία της χώρας
  • Ικανότητα βέλτιστου συνδυασμού αυτών των και άλλων συντελεστών ισχύος

ΒΕΛΤΙΩΝΕΤΑΙ Η ΑΞΙΟΠΙΣΤΙΑ ….

• Þπαραστάσεις ικανότητας να αμυνθούμε κατά απειλών
• Þερείσματα στην περιφέρειά μας
• Þικανότητα επηρεασμού της κατανομής ισχύος και συμφερόντων στην περιφέρειά μας
• Þικανότητα διπλωματικού κόστους
• Þικανότητα ψυχολογικού κόστους
• Þμυστικές υπηρεσίες, γνώση αντιπάλου
• Þγνώση των τρωτοτήτων του αντιπάλου

• άρνησης νομιμοποίησης όταν εκδηλώνονται αναθεωρητικές αξιώσεις ή όταν δημιουργούνται τετελεσμένα.

ΈΣΧΑΤΕΣ-ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΕΣ ΘΕΣΕΙΣ

-Κάθε κράτος θεωρεί απαραβίαστη την εθνική του κυριαρχία

–Δεν εκχωρείται κυριαρχία παρά μόνο μετά από ένα αποτυχημένο επιθετικό πόλεμο

–Κάθε πολίτης κάθε κράτους υποχρεωμένος (ηθικά και νομικά) να επιδείξει αυτοθυσία αν κινδυνεύσει η κρατική κυριαρχία.

-Υποχρέωση η στήριξη εθνικών συμφερόντων (δίλημμα μόνο αν τίθεται θέμα επεκτατικού, επιθετικού, σοβινιστικού πολέμου).

Βασικός ορισμός αποτροπής:

Δημιουργία παραστάσεων αξιόπιστου κόστους ούτως ώστε ο επιτιθέμενος θα πεισθεί πως το πιθανό όφελος τυχόν επίθεσής του θα είναι μικρότερο του πιθανού κόστους.

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΑΠΟΤΡΟΠΗΣ:

-Τα κράτη (μέσο των ηγετών τους) λειτουργούν ορθολογικά στην πλάστιγγα κόστους – οφέλους.

-Κανένα κράτος  δεν θα εκτελέσει επίθεση αν το πιθανό κόστος θα είναι μεγαλύτερο του πιθανού οφέλους.

-Όσον αφορά τον αμυνόμενο- αποτρέπων κράτος, ο ανταγωνισμός δεν είναι αυτοσκοπός: Οτιδήποτε λέγεται ή πράττεται αποσκοπεί να καλλιεργήσει τον ορθολογισμό του αντιπάλου προς την κατεύθυνση αποδοχής του status quo.

–Μια πιθανή ψύχραιμη, αποφασιστική θέση του αμυνόμενου: Κανονικές σχέσεις (ακόμη και φίλοι, σύμμαχοι) όταν δεν απειλείς και δεν επιτίθεσαι», αλλά «θα σου κόψω τα πόδια» αν παραβιάσεις τη κυριαρχία μου.

Απειλή

 Εκτίμηση απειλής: Κυρίως έργο του Γενικού Επιτελείου των ΕΔ

Ακριβής χαρακτήρας αξιώσεων του αντίπαλου ή των αντιπάλων

• -Εδαφική διεκδίκηση;
• -Λανθάνουσα εδαφική διεκδίκηση που θα υλοποιηθεί ευκαιρίας δοθείσης;
• -Περιορισμένη και οριοθετημένη αξίωση; «απέραντη» (απροσδιορίστου έκτασης και βαθμίδας) αναθεωρητική αξίωση;

Εκτίμηση και διαβάθμιση απειλών

-Ακριβής εκτίμηση για το που τοποθετούνται οι αντίπαλες αξιώσεις στην κλίμακα των βαθμίδων των δικών μας εθνικών συμφερόντων (περιορισμένες αξιώσεις ή απροσδιορίστου έκτασης αξιώσεις;)

• • • -Έσχατες λογικές –  κυριαρχική ακεραιότητα
    • -Έδαφος, εναέριος χώρος, χωρικά ύδατα, υφαλοκρηπίδα,
    • -Οικονομική σημασία, υποθαλάσσιοι πλουτοπαραγωγικοί πόροι
    • -Κατανομή ισχύος και συμφερόντων
    • -Αξιοπρέπεια και τιμή
    • -Πολίτες ή ομοεθνείς εκτός συνόρων
    • -Άμεση απειλή (σχέδια επίθεσης και απειλές απόκρουσής της)
    • -Γενική απειλή (διατήρηση δυνάμεων για διασφάλιση ισορροπίας δυνάμεων χωρίς εκτόξευση απειλών)
    • κτλ

Ακριβής τοποθέτησή τους στην κλίμακα των βαθμίδων των αντίπαλων συμφερόντων

• • -Συμφέρον ισχύος; -Ζωτικό συμφέρον;
  • -Συνάρτηση αξιώσεων με την εσωτερική πολιτική και τις κυρίαρχες αντιλήψεις περί εθνικού συμφέροντος

Τακτικές αντιπάλου και ακριβές περιεχόμενο της απειλής

• • Ικανότητα: Επιστρατευμένα μέσα εκπλήρωσης των αντίπαλων σκοπών
  • Κίνδυνος: Η διαφορά μεταξύ ικανότητας του επιτιθέμενου και μέσων που διαθέτει ο αμυνόμενος να αντιμετωπίσει την απειλή αν εκτελεστεί.
  • Μπλόφα: Η διαφορά μεταξύ απειλητικών διακηρύξεων και ικανότητας εκπλήρωσής τους [κεντρικό ζητούμενο της διαχείρισης μιας κρίσης είναι η διαρκής εκτίμηση της βαθμίδας μπλόφας του αντιπάλου] [Ήταν έτοιμοι για κλιμάκωση οι Τούρκοι το 1996 στα Ιμια;].
  • Αναζητείται η χρυσή τομή που εξοικονομεί πόρους.
    • –«Απόλυτη» αξιοπιστία: «απόλυτη» ικανότητα εκτέλεσης απειλής
    • -Αξιόπιστη μπλόφα = ικανότητα παραστάσεων κόστους που εξοικονομεί μέσα και πόρους.
    • -Αναξιόπιστη μπλόφα = μεγάλη διάσταση ικανοτήτων και απειλών που οδηγεί σε αναξιοπιστία

ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΑΜΥΝΟΜΕΝΟΥ – ΑΞΙΟΠΙΣΤΙΑ ΑΠΟΤΡΕΠΤΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ

 -Γραμμή κόστους: Πάντοτε πιο κάτω των δυνατοτήτων του αμυνόμενου.

• -Επιλογές δεν είναι μεταξύ συμμόρφωσης-υποτέλειας και πολέμου (αυτές είναι ύστατες, έσχατες και σπάνιες περιπτώσεις, πχ, Μήλιοι, Σέρβοι 1990ς)
• Στρατηγική: Μέσα-ΣτόχοιÞΟλοένα μεγαλύτερη αξιοπιστία με ολοένα καλύτερη βελτιστοποίηση των συντελεστών ισχύος και του μεταξύ τους συνδυασμού.
• ΑΞΙΟΠΙΣΤΙΑ: Συνάρτηση της εθνικής ισχύος και γενικότερα της κοινωνικό πολιτικής οργάνωσης και συγκρότησης της χώρας.

• -Ιδιαίτερα κρίσιμος παράγων: Η αποτρεπτική φήμη, το κύρος και το γόητρο ενός κράτους-κοινωνίας όπως σωρεύεται διαχρονικά και όπως προσλαμβάνεται από τους τρίτους, ιδιαίτερα τους αντιπάλους που απειλούν την επικράτεια και τα ζωτικά συμφέροντα. [παραδειγματικά αποτρεπτικά κράτη: Ισραήλ, Μ.Β. ΗΠΑ]
• –Συστηματική αποτυχία του αμυνόμενου να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τις εξωτερικές απειλές που βλάπτουν το συμφέρον επιβίωσης αποδυναμώνει την αποτρεπτική αξιοπιστία Þ με ευνόητες πολιτικές συνέπειες
• –Οτιδήποτε λέγεται ή πράττεται από την πολιτική και στρατιωτική ηγεσία ενός κράτους, ακόμη και ο μορφασμός του προσώπου ή ο τόνος της φωνής όταν μιλούν για τα θέματα άμυνας και ασφάλειας επιδρούν προσθετικά ή αφαιρετικά στον χάρτη της αποτρεπτικής αξιοπιστίας μιας χώρας και ενός λαού.
• –Εθνική Στρατηγική: Αδιάλειπτη προσπάθεια αποτύπωσης αποτρεπτικών παραστάσεων που θα πείσουν τον αντίπαλο πως τον συμφέρει (επειδή είναι μεγάλο το κόστος) να μη εκτελέσει τις απειλές του ή να μειώσει τις διεκδικήσεις σε σημείο που υπάρχει, ενδεχομένως, συμβιβασμός.

Πίνακες που συνοψίζουν τυπολογίες και προσανατολισμούς της στρατηγικής των μεγάλων δυνάμεων

Π. Ήφαιστος – P. Ifestos

www.ifestos.edu.gr – info@ifestos.edu.gr  www.ifestosedu.gr – info@ifestosedu.gr

 Twitter https://twitter.com/ifestosedu

Linkedin https://www.linkedin.com/in/panayiotis-ifestos-0b9382131/

Instagram https://www.instagram.com/p.ifestos/

Στρατηγική Θεωρία–Κρατική Θεωρία https://www.facebook.com/groups/StrategyStateTheory/

Προσωπική σελίδα https://www.facebook.com/p.ifestos

Προσωπικό προφίλ https://www.facebook.com/panayiotis.ifestos

Πολιτισμός, Περιβάλλον, Φύση, Ψάρεμα https://www.facebook.com/Ifestos.DimotisBBB

Διεθνής πολιτική 21ος  αιώνας https://www.facebook.com/groups/InternationalPolitics21century/

ΗΠΑ: Ιστορία, Διπλωματία, Στρατηγική https://www.facebook.com/groups/USAHistDiplStrat/

Ελλάδα-Τουρκία-Κύπρος: Ανισόρροπο τρίγωνο https://www.facebook.com/groups/GreeceTurkeyCyprusImbalance/

Διαχρονική Ελληνικότητα https://www.facebook.com/groups/Ellinikotita/

Φιλοπατρία, Δημοκρατία, Ελευθερία https://www.facebook.com/groups/philopatria/

Άνθρωπος, Κράτος, Κόσμος–Πολιτικός Στοχασμός https://www.facebook.com/groups/Ifestos.political.thought/

Κονδύλης Παναγιώτης – https://www.facebook.com/groups/Kondylis.Panagiotis/

Θολό βασίλειο της ΕΕ https://www.facebook.com/groups/TholoVasileioEU/

Θουκυδίδης–Πολιτικός Στοχασμός https://www.facebook.com/groups/thucydides.politikos.stoxasmos/

Μέγας Αλέξανδρος–Ιδιοφυής Στρατηγός και Στρατηλάτης https://www.facebook.com/groups/M.Alexandros/

Εκλεκτά βιβλία που αξίζουν να διαβαστούν https://www.facebook.com/groups/eklektavivlia/

Ειρηνική πολιτική επανάσταση https://www.facebook.com/groups/PolitPeacefulRevolution/

«Κοσμοθεωρία των Εθνών» https://www.facebook.com/kosmothewria.ifestos

Κατηγορίες:στρατηγική θεωρία, συμμαχίες, Γενοκτονία, Διεθνής πολιτική, Στρατηγική, εθνική ανεξαρτησία, patron client relations

Ετικέτες: στρατηγική, στρατηγική θεωρία, Ελλάδα, Τουρκία, γεωπολιτική, εθνική στρατηγική