Αρχική › στρατηγική θεωρία › Π. Ήφαιστος, ΠΕΡΙΜΕΤΡΟΣ ΤΗΣ ΕΥΡΑΣΙΑΣ: ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΤΩΝ ΝΑΥΤΙΚΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ. (Σημειώσεις διάλεξης σε ημερίδα με θέμα την θαλάσσια στρατηγική. ΙΔΙΣ / Σχολή Εθνικής Άμυνας – παράρτημα ορισμών, βασικών πτυχών και σύνδεση με Ελλάδα)

Π. Ήφαιστος, ΠΕΡΙΜΕΤΡΟΣ ΤΗΣ ΕΥΡΑΣΙΑΣ: ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΤΩΝ ΝΑΥΤΙΚΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ. (Σημειώσεις διάλεξης σε ημερίδα με θέμα την θαλάσσια στρατηγική. ΙΔΙΣ / Σχολή Εθνικής Άμυνας – παράρτημα ορισμών, βασικών πτυχών και σύνδεση με Ελλάδα)

By ifestosedu on 19 Μαΐου, 2016

ΒΑΣΙΚΟΙ ΟΡΙΣΜΟΙ. Γεωπολιτική / Γεωστρατηγική (βλ. και παράρτημα πιο κάτω)

Η γεωπολιτική / γεωστρατηγική δεν είναι ένας ανεξάρτητος επιστημονικός κλάδος. Το πεδίο είναι οι Διεθνείς Σχέσεις (εναλλακτικοί όροι είναι «Διεθνής Πολιτική» ή ακόμη καλύτερα και πιο περιεκτικά «Πολιτική Θεωρία του Διεθνούς Συστήματος»).

Μια περιεκτική και μη ιδεολογικά προσανατολισμένη Θεωρία Διεθνούς Πολιτικής είναι συμβατή με τα αξιώματα του (Θουκυδίδειου) Παραδείγματος και συνδέει βάσιμα τα τρία επίπεδα ανάλυσης, του Ανθρώπου, του Κράτους και του Διεθνούς συστήματος. [ΤΟ ΘΟΥΚΥΔΙΔΕΙΟ «ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ» της επιστημονικής μελέτης της διεθνούς πολιτικής και οι «επιστημονικές επαναστάσεις» http://wp.me/p3OlPy-Lb]

Η πολιτική σκέψη απαιτείται να διαθέτει οντολογική αναφορά. Σε αντίθετη περίπτωση εμπίπτει στα πεδία των κατασκευαστικών ιδεολογικοπολιτικών εκλογικεύσεων, της επικοινωνιακά χρήσιμης προπαγάνδας των κρατών και πρωτίστως στα πεδία της πολιτικής θεολογίας. [ΗΘΙΚΗ και ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΣΤΗΜΑ, Η μη θεσπισμένη ισχύς στην διεθνή πολιτική. Πολιτική θεολογία versus πολιτική θεωρία και η σημασία της αξιολογικά ελεύθερης περιγραφής και ερμηνείας των διεθνών φαινομένων – http://wp.me/p3OlPy-1bH – http://wp.me/p3OqMa-13c]

Η στρατηγική θεωρία είναι σημαντικό πεδίο της θεωρίας διεθνών σχέσεων. Κύριος επιστημονικός σκοπός της στρατηγικής θεωρίας είναι η ανάλυση τρόπων και προσεγγίσεων εκπλήρωσης των εθνικών ή συμμαχικών συμφερόντων. Επίσης, αφορά κάθε συνεπαγόμενο ζήτημα όπως η σχέση σκοπών, πολιτικής και πολέμου.

Αρβανιτόπουλος Κωνσταντίνος-Παναγιώτης Ήφαιστος, Ευρωατλαντικές σχέσεις

Κάθε κράτος διαθέτει ή πρέπει να διαθέτει μια κρατική θεωρία που προσδιορίζει προσανατολισμούς, σκοπούς και ιεραρχήσεις των εθνικών συμφερόντων. Η κρατική θεωρία ως θεμελιώδες ζήτημα που αφορά ζωτικά την ύπαρξη και την επιβίωση ενός κράτους και της κοινωνίας του δεν είναι του παρόντος. Έχει αναλυθεί σε πολλά βιβλία, άρθρα και δοκίμια.

Οπωσδήποτε μια κρατική θεωρία είναι ελλειμματική ή και αχρείαστη εάν δεν συνεκτιμά μεταβλητές και σταθερές που αφορούν πολιτικοανθρωπολογικούς παράγοντες, κοινωνικοοντολογικά γεγονότα και πολιτικές παραδόσεις. Τουτέστιν, τόσο πνευματικά και αισθητά κριτήρια και παράγοντες, καθώς επίσης και τη δυναμική σύμμειξή τους και μέθεξή τους μέσα στην πολιτειακή-πολιτική δίνη και όπως ακατάπαυστα επηρεάζεται τόσο από ενδογενείς όσο και εξωγενείς παράγοντες και κριτήρια.

Επειδή ο ακριβής προσδιορισμός των πολλών μεταβλητών είναι δύσκολος ή ανέφικτος, η ανάλυσή τους εντάσσεται σε μια λογική αναζήτησης του προσανατολισμού των πραγμάτων και των προϋποθέσεων εντός αυτού του προσανατολισμού που προκαλούν εκτροπές, ελλείμματα, ενδυναμώσεις και ανοδική ή κατηφορική φορά κίνησης.

Κρατική θεωρία και στρατηγική θεωρία είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος: Προσδιορίζονται τα εθνικά συμφέροντα και οι ιεραρχήσεις τους και επιδιώκεται η εκπλήρωσή τους. Το ίδιο ισχύει για τις συμμαχίες μεταξύ κρατών.

Η γεωπολιτική / γεωστρατηγική ανάλυση είναι μείζον κλάδος της στρατηγικής θεωρίας. Αυτό γιατί στο σύγχρονο άναρχο κρατοκεντρικό διεθνές σύστημα κύρια ζητήματα που αφορούν την στρατηγική ενός κράτους ή μιας συμμαχίας είναι, μεταξύ άλλων, η κατανομή ισχύος, η κατοχή ισχύος, οι συνεπαγόμενες ιεραρχίες των κρατικών δρώντων, σταθερά κριτήρια εκτίμησης της σημασίας των πόλων ισχύος πλανητικά και περιφερειακά, η χρήση της ισχύος για την εκπλήρωση συγκεκριμένων κρατικών ή συμμαχικών σκοπών και τα ρευστά κριτήρια και παράγοντες που επηρεάζουν κάθε στρατηγικό σχεδιασμό.

Η γεωπολιτική ανάλυση περιγράφει πρωτίστως τους σταθερούς παράγοντες και καταγράφει τους προσανατολισμούς προς τους οποίους κινούνται οι μεταβλητές οι οποίες επηρεάζουν την δομή ισχύος στον τόπο και στον χρόνο, πλανητικά και περιφερειακά.

Με αφετηρία τις περιγραφές της γεωπολιτικής ανάλυσης η γεωστρατηγική ανάλυση προχωρά σε στάθμιση και εκτίμηση των σταθερών και μεταβλητών κριτηρίων και παραγόντων που διαμορφώνουν την στρατηγική ενός κράτους ή μιας συμμαχίας.

Με βάση τα πιο πάνω, η γεωπολιτική ανάλυση έχει ως κύριο σκοπό την κατανόηση της δομής ισχύος σε αναφορά με σταθερά και μεταβλητά χαρακτηριστικά του γεωγραφικού χώρου. Οι μεταβλητές είναι πολλές, οι συνδυασμοί τους άπειροι και οι εκτιμήσεις πάντα υψηλού ρίσκου:

Οροσειρές, θάλασσες, συνοριακές γραμμές, εγγύτητα στους πλουτοπαραγωγικούς πόρους, στενά, διώρυγες, ηπειρωτικά ή νησιώτικα χαρακτηριστικά, προσβάσεις, στρατιωτικό βάθος, οικονομικοί παράγοντες, τεχνολογία, πολιτισμός, μορφωτικό επίπεδο, θρησκείες, κοινωνική συνοχή, ιστορικά προβλήματα μεταξύ εθνών, φυλετικά χαρακτηριστικά, ιστορικά χαρακτηριστικά, νομικά συστήματα, πολιτική οργάνωση, στρατηγική κουλτούρα, ποσότητα, θέση και ποιότητα πλουτοπαραγωγικών πηγών, καταναλωτικές συνήθεις, βαθμός εκβιομηχάνισης, αγροτική οικονομία, ενεργειακή κατάσταση και οτιδήποτε άλλο βοηθά στην κατανόηση της δομής και της κατανομής ισχύος στον τόπο και στον χρόνο. Αναζητούνται οι σταθερές και η φορά κίνησης προς την οποία προσανατολίζονται τα πράγματα.

Ένα σύνηθες λάθος είναι η αποσπασματική και ασύνδετη εκτίμηση ενός ή μερικών μόνο παραγόντων όπως η οικονομία, η βιομηχανία και η ενέργεια χωρίς να γίνεται προσπάθεια να εκτιμηθούν και συνδεθούν όσες μεταβλητές επηρεάζουν την ισχύ και τα συμφέροντα.

Η γεωπολιτική επειδή αναλύει την σχέση ισχύος–γεωγραφικών κριτηρίων και παραγόντων, χρησιμεύει στην κατανόηση των προβλημάτων ασφάλειας του κράτους με γεωγραφικούς όρους και με τέτοιο τρόπο ούτως ώστε να συναχθούν συμπεράσματα τα οποία ανά πάσα στιγμή θα μπορούσαν να είναι χρήσιμα στην πολιτική και στρατηγική ηγεσία που σχεδιάζει, χαράζει και εκπληρώνει την εθνική στρατηγική.

Η γεωστρατηγική ανάλυση επειδή συνδέει τους γεωπoλιτικούς παράγovτες με τηv εθvική στρατηγική μιας χώρας ή μιας συμμαχίας κρατών απαιτείται να εδράζεται όπως είπαμε πάνω στους θεμελιακούς σκοπούς του κράτους ή της συμμαχίας και να περιγράφει τα εναλλακτικά διλήμματα και προβλήματα σε αναφορά με συγκεκριμένες εναλλακτικές επιλογές, αποφάσεις και ενέργειες τόσο τακτικής όσο και στρατηγικής υφής

Η Γεωπολιτική ανάλυση, λοιπόν είναι, τρόπος στάθμισης και εκτίμησης των παραγόντων ισχύος στον τόπο και στον χρόνο και η γεωστρατηγική ανάλυση, ως η άλλη όψη του ίδιου νομίσματος, είναι η δυναμική στάθμιση και εκτίμηση των πραγμάτων και η σύνδεσή τους με τα εθνικά συμφέροντα για να διαμορφώσουν την εθνική στρατηγική μακροπρόθεσμα, μεσοπρόθεσμα και βραχυχρόνια.

16^ος αι. – 21^ος αι. Σύστημα ισορροπίας δυνάμεων κρατοκεντρικού διεθνούς συστήματος. Τρεις ιστορικές φάσεις ενός εκκρεμούς με πολλές αποχρώσεις και ειδοποιούς διαφορές

Εκτιμήσεις για τα γεωπολιτικά και γεωστρατηγικά δεδομένα όπως και κάθε ζητήματος εθνικής στρατηγικής στο ανελέητα ανταγωνιστική διεθνή πολιτική:

Απαιτείται να είναι ολοκληρωτικά στερημένα συναισθηματισμού
Απαιτούνται ορθολογιστικές εκτιμήσεις των δομών ισχύος, των σκοπών των δρώντων και των τρόπων που εξελίσσονται
Απαιτείται να έχουν ως γνώμονα την επιβίωση του κράτους
Το λιγότερο ισχυρό κράτος δεν μπορεί να είναι απαθές και αντίστροφα δεν μπορεί να εισέρχεται άσκοπα και αλόγιστα σε Συμπληγάδες χωρίς μεγάλες ζημιές ή και θάνατο

Κύριες πτυχές ηγεμονικών ανταγωνισμών πάνω στις γεωπολιτικές ζώνες της Ευρασίας

Διαρκής ηγεμονικός ανταγωνισμός για έλεγχο κατανομής ισχύος,
Διαρκής ανταγωνισμός για έλεγχο πλουτοπαραγωγικών πόρων
Έλεγχο προσβάσεων, χωρών και περιφερειών και παρεμπόδιση άλλων δυνάμεων
Διαρκής πάλη για παρεμπόδιση ανάδειξης μιας δύναμης ως περιφερειακού ηγεμόνα

Παραδοσιακές ναυτικές δυνάμεις: Διαρκής μέριμνα για συγκράτηση / αναχαίτηση κάθε προσπάθειας των ηπειρωτικών δυνάμεων.

21^ος αιώνας: Εφικτό; Ιδιαίτερα σε μια διεθνή δομή πολλών δυνάμεων πλανητικής πλέον εμβέλειας και κατόχων πυρηνικής ισχύος;

Επιπλέον, σε αντίθεση με παρελθούσες εποχές έχουμε ένα «Πυρηνικοποιημένο» πολυπολικό διεθνές σύστημα: = επιρρεπές σε αυτοσυγκράτηση;
- = επικίνδυνο για όλους αν χαθεί ο έλεγχος των συμβατικών εξισορροπητικών στάσεων και αποφάσεων.
Αναδυόμενο πολυπολικό σύστημα
- Πως και πόσο θα επηρεαστεί ο προσδιορισμός των πόλων ισχύος πλανητικά;
- Πως θα διαμορφωθούν τα περιφερειακά συστήματα ισορροπίας ισχύος;
- Ποιες οι ανακατατάξεις λόγω τεχνολογιών, πυρηνικού όπλου και εκτιμήσεων για παλιούς και νέους πλουτοπαραγωγικούς πόρους;

Υπογραμμίζεται: ΤΙΠΟΤΑ ΤΟ ΜΟΙΡΑΙΟ Η ΤΟ ΣΥΝΩΜΟΤΙΚΟ.
- Δεν πρέπει να συγχέουμε τις μυστικές ενέργειες των στρατηγικών σχεδίων με κάποιες μυστήριες συνωμοσίες
- Είναι μια διαρκής ταλάντωση του εκκρεμούς της στρατηγικής των κρατών στην διεθνή πολιτική σε αναφορά με διαχρονικά κριτήρια κατανομής ισχύος, πόρων και ρόλων.
- Μιλάμε για την διεθνή πολιτική και τις βαθύτατα διαμορφωτικές στρατηγικές των μεγάλων δυνάμεων.
- Μιλάμε για την ευαισθησία των ηγεμονικών δυνάμεων σε αναφορά με σταθερά και ρευστά διαχρονικά κριτήρια, καθώς επίσης και για τις παραστάσεις που προκαλούν φόβο για την επιβίωσή τους (John Mearsheimer).

Συνοπτικά, ιστορικές φάσεις

Πρώτη φάση: ΠΟΛΥΠΟΛΙΚΟ διεθνές σύστημα 1648-1945.
- ΗΒ: Παρεμβατική ναυτική υπερδύναμη
Δεύτερη φάση: ΔΙΠΟΛΙΚΟ διεθνές σύστημα 1945-1990
- ΗΠΑ: Παρεμβατική ναυτική δύναμη
  - Συμμαχίες (ναυτικές και άλλες), παρεμβάσεις, δόγματα αναχαίτησης, υπερπόντιες εξισορροπήσεις …
- Τρίτη φάση post-1990, δεσπόζουσα ΗΠΑ + ΑΝΑΔΥΟΜΕΝΟ ΠΟΛΥΠΟΛΙΚΟ διεθνές σύστημα 21^ου αιώνα. Ερωτήματα:
  - ΗΠΑ; Ναυτική συμμαχία με ποιους;
  - Επερχόμενες εναλλασσόμενες συμμαχίες νέων πλανητικών δυνάμεων;
  - Εφικτή η διαιώνιση υπεροχής δυτικών ναυτικών δυνάμεων πάνω στην περίμετρο της Ευρασίας; …

Πολυπολικό διεθνές σύστημα 1648-1945

Υπερισχύουσα ΝΑΥΤΙΚΗ ΔΥΝΑΜΗ: ΗΝΩΜΕΝΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ

Ναυτική στρατηγική ΗΒ:
- έλεγχος της περιμέτρου,
- αναχαίτιση ηπειρωτικών δυνάμεων για να μην «κατέβουν» στα «θερμά νερά»,
- ναυτικός «αποκλεισμός» ηπειρωτικής Ευρώπης για να ελέγχονται οι ροές συντελεστών ισχύος και για να «διασφαλίζεται» ηπειρωτική ισορροπία δυνάμεων.
Ηπειρωτική στρατηγική ΗΒ:
- διαίρει και βασίλευε στην ηπειρωτική Ευρώπη ούτως ώστε να μην κυριαρχεί μια δύναμη ή μια συμμαχία ηπειρωτικών δυνάμεων
- διασφάλιση ισορροπίας δυνάμεων στην ηπειρωτική Ευρώπη: Να μην ελεγχθεί η καρδιά της γης από ένα κράτος ή μια συμμαχία κρατών.
  - Κύριο μέσο οι ναυτικοί αποκλεισμοί: Είδος κρουνού ισχύος ανάλογα με τις εκτιμήσεις για την ύπαρξη ισορροπίας ή ανισορροπίας πάνω στην ηπειρωτική Ευρώπη.
  - Όταν χρειάστηκε, παρέμβαση με χερσαίες δυνάμεις κατά Ναπολέοντα και Χίτλερ
- Μετά το 1945 ΗΒ αντίθετο σε ενοποίηση της Ευρώπης που θα έδινε δυνατότητα ενός νέου δρώντα να αναπτύξει ειδική σχέση με την νέα ναυτική δύναμη, τις ΗΠΑ

Διπολικό διεθνές σύστημα 1945-1990

ΝΑΥΤΙΚΗ ΔΥΝΑΜΗ ΗΠΑ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΜΜΑΧΟΙ ΤΗΣ: «»συγκρότημα» ανασχετικής και παρεμβατικής ισχύος»

Ευρωατλαντικό βάθρο ισχύος (Μακίντερ 1943-4): Ατλαντική Συμμαχία
- ΗΠΑ: γεωγραφικό-στρατιωτικό βάθος, εφόδια, τεχνολογία, ανθρώπινο δυναμικό, εφεδρεία χερσαίων δυνάμεων, ναυτική ισχύς
- ΗΒ: Πλωτό αεροδρόμιο
- Όσα κράτη Δυτικής Ευρώπης προσχωρήσουν: «Αιχμή του δόρατος»
- Ατλαντική Συμμαχία και άλλες συμμαχίες σε όλο το φάσμα της Περιμέτρου μέχρι την Κίνα και την Αυστραλία
- Ακατάπαυστες επεμβάσεις / υπερπόντιες εξισορροπήσεις σε όλο το φάσμα της Περιμέτρου της Ευρασίας
- Δόγματα ανάσχεσης: Κένναν/Τρούμαν, Νίξον, Κάρτερ
- Συμμαχίες και παρεμβάσεις σε όλο το φάσμα της Περιμέτρου
- Πλανητική ναυτική εποπτεία νότια της Περιμέτρου για ανάσχεση ηπειρωτικών δυνάμεων
  - (Αμφισβητήθηκε δραστικά όταν την δεκαετία του 1980 η ΕΣΣΔ ανέπτυξε και πρόβαλε ναυτική ισχύ πλανητικής εμβέλειας)

Αναδυόμενο πολυπολικό διεθνές σύστημα 21^ου αιώνα

Στην πρώτη μεταψυχροπολεμική φάση και επί δύο δεκαετίες ΗΠΑ δεσπόζουν τόσο στην Περίμετρο όσο και πλανητικά
- Διαρκείς επεμβάσεις για έλεγχο πλουτοπαραγωγικών πόρων, κρατών και γεωπολιτικών προσβάσεων
  - «ΗΠΑ: Αύξηση επιρροής μέχρι εκεί που φτάνουν τα όπλα μας» (διείσδυση μέχρι την ανάδειξη ανασχετικής εξισορρόπησης μιας ή περισσοτέρων άλλων δυνάμεων)
  - Διείσδυση στο υπογάστριο της Ρωσίας (Καύκασο) και κεντρική Ευρώπη
  - Επίδειξη ενδιαφέροντος στην Άπω Ανατολή και σε αναφορά με τα αναδυόμενα περιφερειακά υποσυστήματα (η εξέλιξή τους θα προσδιορίσουν και το κέντρο βάρους της Αμερικανικής στρατηγικής τις επόμενες δεκαετίες)
  - Το κέντρο βάρους της Αμερικανικής στρατηγικής θα εξαρτηθεί από την εξέλιξη των ισορροπιών Γερμανίας-Ρωσίας και την πιθανή προσπάθεια περιφερειακής ηγεμονίας άλλων δυνάμεων σε άλλες περιοχές της περιμέτρου
- Όσο προχωρούμε στον 21^ο αι. δύο μεγάλα στρατηγικά ζητήματα της δεσπόζουσας ναυτικής δύναμης + πολλά ερωτήματα
  - 1^ον Θα «αποτολμηθούν» διεισδύσεις ή και επικυριαρχία νέων ναυτικών δυνάμεων πάνω στην περίμετρο της Ευρασίας και ενδεχομένως παράλληλες τάσεις ανάδειξης περιφερειακών ηγεμονιών;
  - 2^ον Θα υπάρξουν περιφερειακές αποσταθεροποιήσεις οι οποίες ενδέχεται να μην μπορούν να ελεγχθούν μέσω υπερπόντιων εξισορροπήσεων από την δεσπόζουσα ναυτική δύναμη;
  - Θα έχουμε «αυτονομήσεις» (και ενδεχομένως πυρηνικοποίηση) μεσαίων περιφερειακών δυνάμεων στην περίμετρο της Ευρασίας; (Τουρκία, Ιράν, …)
  - Είναι πιθανή μια ανεξέλεγκτη αστάθεια μεγάλης κλίμακας στην ζωτική ζώνη της περιμέτρου από την Δυτική Ευρώπη διαμέσου Βαλκανίων και της Μέσης Ανατολής μέχρι την Ινδία
    - Υπό ποιες προϋποθέσεις η Ρωσία θα εκτιμούσε ότι διαθέτει παράθυρο ευκαιρίας να διαπεράσει τον ανασχετικό κλοιό Ευρώπη-Βαλκάνια-Μέση Ανατολή-Μείζονα Μέση Ανατολή και ενδεχομένως προσπάθεια να καταστεί περιφερειακός ηγεμόνας
    - Ερωτήματα για τον εντός ορίων ρόλο της Ρωσίας στην Συρία
      - Κατατριβή;
      - «Συμπεφωνημένο» και περιορισμένο;
      - Προάγγελος συμπεφωνημένων ρωσοαμερικανικών μελλοντικών συγκλίσεων (ενόψει ανάδυσης νέων δυνάμεων σε πρωτεύοντα ρόλο, συμπεριλαμβανομένης της Γερμανίας;)
        
        Οι εναλλαγές συμμαχιών γίνονται σε βάθος χρόνου και σχεδόν μοναδικό κριτήριο είναι οι ανακατανομές ισχύος, η δημιουργία ανισορροπιών και το συμφέρον επιβίωσης των εμπλεκομένων δυνάμεων.
      - Ανάλογα με τις ανακατανομές ισχύος και την ισχύ των νέων μεγάλων δυνάμεων του πολυπολικού συστήματος: Ερωτήματα:
        
        ΗΠΑ:
        
        Συνεχίζουν να επιδιώκουν νέες και κατά βάση μονομερείς εξισορροπήσεις σε πλανητικό επίπεδο στην βάση του παραδοσιακού τους ρόλου ως κυρίαρχης ναυτικής δύναμης;
        
        Επιδιώκουν προληπτικό έλεγχο ανόδου ισχύος νέων δυνάμεων και επιλεκτικές / «εκλεκτικές» εξισορροπήσεις και συμμαχίες;
        
        Επιδιώκουν ενεργητικές συμμαχικές εξισορροπήσεις εντός του πολυπολικού συστήματος με εκλεκτικές συμμαχίες εντός του πολυπολικού συστήματος;
        
        Πόσο μεγάλο είναι το ενδεχόμενο είναι οι ΗΠΑ ή άλλες πυρηνικές δυνάμεις να φλερτάρουν με την ιδέα ανοίγματος της πόρτας του πυρηνικού φρενοκομείου;
        
        Κίνα:
        
        Επιδιώκει περιφερειακή ηγεμονία;
        
        Πως αντιδρούν Ινδία, Ρωσία, Ιαπωνία;
        
        Πως αντιδρούν οι ΗΠΑ;
        
        Ποιοι οι περιορισμοί της Κίνας λόγω πλανητικής οικονομικής αλληλεξάρτησης μεταξύ κρατών όπου, εν τούτοις ανορθολογικά δρουν και πολλοί εν πολλοίς ανεξέλεγκτοι διεθνικοί δρώντες;
        
        Ρωσία:
        
        Πόση συνείδηση / επίγνωση έχει η Μόσχα των περιορισμών της στο επίπεδο προβολής πλανητικής ισχύος και κυρίως αμφισβήτησης της Αμερικανικής ισχύος στα πεδία Ευρώπη-Βαλκάνια-Μέση Ανατολή;
        
        Λογικά και παρά τις επικοινωνιακές στρατηγικές έχει πλήρη επίγνωση.
        
        Αυτό λογικά δεν την εμποδίζει να επιδιώκει απόκτηση ισχύος και ερεισμάτων.
        
        ΓΕΡΜΑΝΙΑ (-ΡΩΣΙΑ): Το διττό μείζον ευρωστρατηγικό ζήτημα (βλ. επερχόμενο δοκίμιο στην Αγγλική γλώσσα)
        
        Α) Εξέλιξη σχέσεων ισχύος Γερμανίας – Ρωσίας
        
        Β) Κέντρο βάρους Αμερικανικής στρατηγικής ανάλογα με την εξέλιξη των πλανητικών ισορροπιών
        
        Εξέλιξη Γερμανικής ισχύος: Εκκρεμές ισχύος και απειλών πχ:
        
        Απειλή κατά Γερμανίας και πυρηνικοποίηση τελευταίας
        
        Ισορροπία – ανισορροπία Γερμανίας – Ρωσίας
        
        Κατευνασμός Ρωσίας από Γερμανία
        
        Ανάλογα και αντίστοιχα εξέλιξη των περιφερειακών εξισορροπήσεων στο τετράγωνο Λονδίνο, Παρίσι, Βόννη, Μόσχα
        
        Μείζονας παράγοντας για την Ευρώπη: Κέντρο βάρους Αμερικανικής στρατηγικής στην βάση εκτιμήσεων για τις επερχόμενες ανακατανομές ισχύος

ΕΥΡΩΠΗ – ΒΑΛΚΑΝΙΑ – Ελλάδα:

Επί αιώνες και μέχρι τις μέρες μας: Κόκκινη γραμμή ανάσχεσης ηπειρωτικής δύναμης

Ελλάδα: Μετά το 1990 δεν λειτούργησε σύμφωνα με τις κρατοκεντρικές λογικές και δεν εκτίμησε δεόντως και ορθολογιστικά τα πάγια χαρακτηριστικά του διεθνούς συστήματος, τον αναπόδραστο επερχόμενο ανταγωνισμό των μεγάλων δυνάμεων και τον τρόπο που θα την επηρέαζαν οι ανακατανομές ισχύος και οι στρατηγικές των ηγεμονικών δυνάμεων
Ακούγαμε και συνεχίζουμε να ακούμε περί ενός μυστηριώδους γραμμικά κινούμενου μεταψυχροπολεμικού συστήματος
- Υποστηριζόταν ότι το μεταψυχροπολεμικό διεθνές σύστημα είναι ένα περίπου ανθόσπαρτο παγκοσμιοποιημένο πεδίο ενώ κατά βάση ήταν και συνεχίζει να είναι ένα ολοένα και πιο επικίνδυνο ναρκοπέδιο.
- Ακούστηκαν και ακούγονται εξωφρενικά ωφελιμιστικά ιδεολογήματα που αποσυνδέουν την οικονομία, το εμπόριο και τα χρηματοοικονομικά ζητήματα από την ενδοκρατική και διακρατική πολιτική.
- Η εξωτερική πολιτική ενός κράτους απαιτείται, εν τούτοις, να είναι στερημένη συναισθηματικών κριτηρίων, οικονομιστικών ιδεολογημάτων και νομικίστικων αντιλήψεων
  - Ιδιαίτερα επί ζητημάτων διαχρονικών γεωπολιτικών κριτηρίων και των συνεπαγόμενων στρατηγικών των ηγεμονικών δυνάμεων απαιτείται μηδενικός συναισθηματισμός και αλάνθαστος πολιτικοστρατηγικός ορθολογισμός.
- Τα πεδία ανάλυσης / εκτίμησης της διεθνούς και ευρωπαϊκής πολιτικής γέμισαν με αποπροσανατολιστικές, για να χρησιμοποιήσω τον προσφιλή όρο του Κονδύλη, σαπουνόφουσκες
- Απουσίαζε μια κρατική θεωρία εθνικής ανεξαρτησίας και συνεπαγόμενα μια εθνική στρατηγική ήταν ουσιαστικά ανύπαρκτη
- Δεν μερίμνησε να διαθέτει οικονομική ανταγωνιστικότητα και εύρωστη οικονομία η οποία αποτελεί την βάση της κρατικής ισχύος
- Τα είκοσι τελευταία χρόνια άφησε τις περιφερειακές ισορροπίες ισχύος στην τύχη τους δίνοντας έμφαση σε αισθητικά κριτήρια και φλούδες ελπίδες κάθε είδους
- Υπερεκτίμησε Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση
- Υποεκτίμησε την συντριπτική Αμερικανική υπεροχή
- Σε δύο περιπτώσεις τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια έπαιξε με την φωτιά μη έχοντας επίγνωση τι σημαίνει για τις ναυτικές δυνάμεις η δραστική και ουσιαστική διείσδυση της Ρωσίας στα Βαλκάνια
- Αμέλησε την σημαντικότερη διπλωματική προσέγγιση των λιγότερο ισχυρών κρατών, δηλαδή τις πελατειακές σχέσεις με τις δυτικές δυνάμεις [«Πελατειακές σχέσεις» (patron-clientrelations) μεταξύ ισχυρών και λιγότερο ισχυρών κρατών στο σύγχρονο… http://wp.me/p3OlPy-wB]
  - στο πλαίσιο των οποίων και μόνο θα μπορούσε να διαθέτει περιφερειακή ευελιξία (ή ακόμη και συμπεφωνημένες εκλεκτικές σχέσεις με Ρωσία).
- Αρχές της δεκαετίας του 2000 χωρίς να υπάρχει ο παραμικρός λόγος βιασύνης εισήλθε αυτόβουλα και αυτοκτονικά στον αθέσπιστο χώρο της ΟΝΕ [ΟΝΕ: Ο μηχανισμός της καταστροφής και έγκαιρες προειδοποιήσεις http://wp.me/p3OlPy-CS] και στην συνέχεια όταν αναπόφευκτα υπέστη τις συνέπειες αντί διορθωτικών κινήσεων εισήλθε σε οικονομικό ζυγό.
  - Τουτέστιν, η Ελλάδα αντί να μετρήσει και σταθμίσει τις οικονομικά, κοινωνικά και πολιτισμικά ερείσματα και να μαζέψει όλες της τις δυνάμεις για να επιδιώξει μια αυτόνομη ανόρθωση και ανταγωνιστικότητα διολίσθησε ταχύρρυθμα σε ύφεση και απώλεια της πολιτικής της κυριαρχίας στα πολιτικοοικονομικά πεδία, ενώ στα ζητήματα εθνικών πολιτικών παραδόσεων αυτοκτονεί καθημερινά.

Μια τελευταία λέξη για το ευαίσθητο και για μερικούς αμφιλεγόμενο ζήτημα της Ρωσίας.

Ένα λιγότερο ισχυρό κράτος, στην περίπτωσή μας η Ελλάδα:

Είναι συνεπής με τους σκοπούς των συμμαχιών στις οποίες ιστορικά συμμετάσχει και συν-διαμορφώνει.
- Αυτό είναι ένα πράγμα και άλλο ιδεολογήματα του τύπου «ανήκουμε εκεί και εδώ», σε βαθμό μάλιστα και σε ένταση που δεν αποφεύχθηκαν εμφύλιοι πόλεμοι και αβάστακτες διαιρέσεις που συνεχίζονται μέχρι σήμερα.
Σε ένα στρατηγικά δομημένο και στρατηγικά προσανατολισμένο διεθνές σύστημα γεμάτο Συμπληγάδες ένα μικρό ή μεσαίο κράτος ποτέ δεν κάνει απότομες συμμαχικές στροφές.
Η στρατηγική του υπόσταση είναι συνάρτηση μιας αξιόπιστη αποτρεπτικής στρατηγικής που το διασφαλίζει κατά απειλών.
Αναπτύσσει ισχυρή στρατηγική παρουσία στα Βαλκάνια και στην Ευρώπη που συνοδεύεται από πολιτικοοικονομικές δράσεις και πολιτισμική παρουσία.
Ενεργή ευρωπαϊκή πολιτική που εκμεταλλεύεται όλα τα πλεονεκτήματα ενός κράτους μέλους
Εν μέσω καταιγιστικών στρατηγικών ανακατατάξεων την μεταψυχροπολεμική εποχή αναπτύσσει περιφερειακούς άξονες και συμμαχίες με μέριμνα να διασυνδέονται με τον σωστό τρόπο με «μεγάλα συμφέροντα».
- Όσον αφορά τα «ΜΕΓΑΛΑ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΑ» αφενός με τους μεν συμμάχους πάντα συμπλέκεις τα δικά σου συμφέροντα πελατειακά και ισόρροπα και αφετέρου δεν συγκρούεσαι ασκόπως μαζί τους.
- Η στρατηγική ευελιξία ενώ επιβάλλεται είναι σχοινοβασία και η δημιουργία ειδικών σχέσεων σε όλο το φάσμα απαιτείται να είναι συμπεφωνημένες –ενίοτε μέσα στα μαύρα κουτιά της διπλωματίας– και να μην παραβιάζουν φανταστικές ανοικτές πόρτες.
Αναπτύσσει, ακριβώς, εξεζητημένες, αποτελεσματικές και περιεκτικές πελατειακές σχέσεις εντός των συμμαχιών στις οποίες ανήκει ούτως ώστε οι μεγάλες δυνάμεις των συμμαχιών στις οποίες συμμετέχει να μην την θεωρούν αναλώσιμη και ταυτόχρονα να μην ανησυχούν όταν κάνει ελιγμούς και αναπτύσσει πολιτικές που αφορούν τα ζωτικά της συμφέροντα και το στρατηγικό περιβάλλον της περιφέρειάς της.
Υπό ένα τέτοιο πρίσμα ανάπτυξη ποικίλων σχέσεων με την Ρωσία είναι αυτονόητες φτάνει να μην εισερχόμαστε σε συμπληγάδες και με την προϋπόθεση ότι λαμβάνονται υπόψη οι στρατηγικές ευαισθησίες των εμπλεκομένων δυνάμεων και κυρίως των συμμάχων
Να μην δρασκελά κόκκινες γραμμές που σχετίζονται με τις διαχρονικά σταθερές γεωπολιτικές οριογραμμές.
- Να το πούμε διαφορετικά:
  - Την Ρωσία, δηλαδή την μεγάλη ηπειρωτική δύναμη, δεν θα την κατεβάσουν στα θερμά νερά κάποιες δονκιχωτικές αυτονομήσεις μικρών κρατών
  - Με την Ρωσία αλλά και με άλλες δυνάμεις υπάρχουν τρόποι να έχουμε σχέσεις χωρίς να φαινόμαστε ότι στοχεύουμε στην πρόκληση μεγάλων στρατηγικών ανατροπών.

“Διαφάνειες” και κύριοι ορισμοί στα πεδία της γεωπολιτικής /γεωστρατηγικής ανάλυσης σε αναφορά με την παρούσα ανάρτηση των “σημειώσεων διάλεξης” (20-21 / 5 / 16 ΙΔΙΣ) και αναφορές σε ζητήματα σύγχρονης Ελληνικής εξωτερικής πολιτικής (παραπομπές και αναφορές στα βιβλία που αναφέρονται στο υστερόγραφο)

Περιγραφή των γεωπολιτικών και γεωστρατηγικών δεδομένων στηρίζεται πρωτίστως σε συναφείς αναλύσεις του στρατηγού Celerier συμβούλου του Προέδρου Ντε Γκολ, του Raymond Aron και των αγγλοσαξόνων Mackinder / Spykeman που περιέγραψαν τις κυρίαρχες γεωπολιτικές θέσεις τόσο της Μεγάλης Βρετανίας μέχρι τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο (ο πρώτος) όσο και των ΗΠΑ (ο δεύτερος). Για σύντομη ανάλυση και χάρτες βλ. Ευρωατλαντικές σχέσεις (Ποιότητα) (κεφάλαια Π. Ήφαιστου) και στο Αγγλικό P. Ifestos, Nuclear Strategy and European Security dilemmas (Gower).

Spykman 1944 «την ασφάλεια πρέπει να την κατανοούμε με όρους ακεραιότητας και ελέγχου της εθνικής επικράτειας».

Τα ζητήματα στρατιωτικής και οικονομικής φύσης συναρτώνται άμεσα με τα γεωγραφικά και άλλα χαρακτηριστικά του χώρου που συνθέτουν την γεωπολιτική εικόνα η οποία συναρτάται με τις στρατηγικές των κρατών ή των συμμαχιών για να συγκροτηθεί η γεωστρατηγική εικόνα.

Γεωγραφία

αναφέρεται στη γη και στο ζωικό της κόσμο ιδιαίτερα στην περιγραφή των γήινων χαρακτηριστικών των θαλάσσιων χαρακτηριστικών και την κατανομή της χλωρίδας και της πανίδας συμπεριλαμβανομένου του ανθρώπου και των οικονομικών και άλλων δραστηριοτήτων του.

Πολιτική γεωγραφία,

περιγράφει τα χαρακτηριστικά του παγκόσμιου χώρου που σχετίζονται με ζητήματα οργάνωσης του χώρου, κυρίως τον κατατεμαχισμό του σε ξεχωριστά κρατικά συστήματα. Γεωγραφική θέση, η οικονομία, η δημογραφία, οι θρησκείες, οι πλουτοπαραγωγικοί πόροι κτλ.

Παραδοσιακοί άξονες γεωπολιτικής και γεωστρατηγικής αντιπαράθεσης και μερικές σταθερές του σύγχρονου ελληνικού γεωπολιτικού και γεωστρατηγικού περιβάλλοντος (μερικά είναι και θα μείνουν ιστορικά αναλλοίωτα)

Ελλάδα: Για μια ανάλυση των γεωπολιτικών και γεωστρατηγικών δεδομένων που αφορούν την Ελλάδα έγινε από τον Αχμέτ Νταβούτογλου στο Στρατηγικό βάθος. Η χρησιμότητα της ανάλυσης αυτής ενέχει σημασία καθότι προσφέρει την οπτική ενός κράτους με το οποίο η Ελλάδα βρίσκεται σε αντιπαράθεση. Σύντομο αλλά σημαντικό το «Επίμετρο» στην Θεωρία του Πολέμου του Π. Κονδύλη (1997).

Βαλκάνια και Ανατολική Μεσόγειος – Κομβικό γεωγραφικό σημείο μεταξύ Ανατολής – Δύσης και Βορρά – Νότου, Βαλκανίων – Μεσογείων.

Βαλκάνια και Ανατολική Μεσόγειος – Γιγαντιαίας γεωπολιτικής και γεωστρατηγικής σημασίας που είναι όμως ρευστή (η σημασία) ανάλογα και αντίστοιχα με

Τον έλεγχο των πόρων, των προσβάσεων σε αυτούς και της διακίνησής τους
Την στρατηγική εποπτεία της ζώνης που αρχίζει από την Βαλκανική ενδοχώρα και φθάνει στην Κύπρο και τα σύνορα του Ιράκ
- Η στρατηγική εποπτεία μπορεί να μην συνεπάγεται κατοχή αλλά επηρεασμό των πολιτικών και στρατηγικών αποφάσεων ή και την «απαγόρευση» ελέγχου (πχ. casus belli Ελλάδας και Τουρκίας)
Την άσκηση επιρροής και εποπτείας στα πνευματικά, πολιτισμικά και πολιτικά δρώμενα της ευρύτερης περιοχής
- Προϋποθέτει πνευματική ευρωστία, πολιτισμική ισχύ και πολιτική οργάνωση που τα αξιοποιεί.
Προϋποθέτει πανίσχυρες Ένοπλες Δυνάμεις που
- α) ελέγχουν
- β) αποτρέπουν απειλές,
- γ) τιμωρούν σκληρά όποιον σταθεί εμπόδιο [Απέναντι στην ύστερη ελληνική πνευματική αποχαύνωση αποδομηστών ιστοριογράφων και διεθνιστών ο Νταβούτογλου δηλώνει στο βιβλίο του: «Όποιος σταθεί εμπόδιο στους σκοπούς μας θα δεχθεί σκληρό κτύπημα» – μπράγματα αντίστοιχες είναι οι στάσεις κάθε βιώσιμου κράτους»]
- δ) Συνθήκη επιβίωσης και προϋπόθεση αξιοπιστίας του Ελλαδικού κράτους είναι να μπορεί αν δεχθεί επίθεση να αντεπιτεθεί και να συντρίψει ή και να διαλύσει το νεοτουρκικό κράτος [η επιβίωση των νεοελλήνων είναι αντιστρόφως ανάλογη μιας τέτοιας αποτρεπτικής ικανότητας]
- Ικανότητα τέτοιου βαθμού στρατηγικής εποπτείας που να καθίσταται περιφερειακός επιδιαιτητής [νυν δραστήριος ρόλος Νταβούτογλου]

Η γεωπολιτική σημασία της Μικρασίας (από την «κατέχουσα και ελέγχουσα δύναμη» (μη αξιολογικός όρος) ελαχιστοποιείται

Εάν προσβάσεις στον Βόσπορο και Κύπρος δεν ελέγχονται από την Μικρασιατική δύναμη.
Εάν το Αιγαίο δεν ελέγχεται από την Μικρασία
Εάν οι «κατέχοντες» τον Ελληνικό χώρο μπορούν να αποτρέψουν την επέκταση της Μικρασιατικής δύναμης
Εάν οι «κατέχοντες» τον Ελληνικό χώρο είναι εις θέση να ακυρώσουν στρατιωτικά την Μικρασιατική δύναμη (ή, αν επιτεθεί να γίνει αντεπίθεση και να διαλυθεί)

Ελληνικός χώρος από Βαλκάνια μέχρι Κύπρο.

Ιστορικά ανάχωμα Ανατολικών δεσποτικών δυνάμεων [Μελέτη του Αχμέτ Νταβούτογλου, Εναλλακτικές Κοσμοθεωρίες (Ποιότητα 2011) καταδεικνύει την ιστορική συνέχεια]
Η σημασία της «κατέχουσας» χώρας είναι ευθέως συναρτημένος με την τον ναυτικό / αεροπορικό έλεγχο του Αιγαίου και του πλούτου όπως οριοθετείται από την διεθνή νομιμότητα
Διεθνής νομιμότητα η οποία όπως πολύ σωστά κατάλαβε ο Αχμέτ Νταβούτογλου έχει ρευστά σύνορα όταν κανείς μπορεί να τα ρευστοποιήσει με καταναγκασμό των άλλων να δεχθούν γκρίζες ζώνες.
Ενεργειακοί πόροι στην ευρύτερη ζώνη Αιγαίο – Κύπρος ….. !!!

Κύπρος

Ίσως το σημαντικότερο γεωπολιτικό σημείο του πλανήτη (Νταβούτογλου – σωστή εκτίμηση)
Φυσικό αέριο …
Γιγαντιαίας στρατηγικής σημασίας στην εξίσωση σχέσεων Ελλάδας-Τουρκίας (βλ. ανάλυση Νταβούτογλου για S300 + δεκάδες προγενέστερες αντίστοιχες τουρκικές θέσεις + ποτέ Άγγλων + αρπακτικό σχέδιο Αναν)
Κοιτίδα πολιτισμού επί χιλιετίες
Δυναμικό ελληνικό ανθρώπινο δυναμικό (που εγκαταλειμμένο επί δεκαετίες μετά το διπλό πλήγμα του 1974 εκφυλλίζεται, φυλλοροεί, εποικίζεται, προσαρμόζεται ή θα εκδιωχθεί)
Μετατρέπεται σε στρατηγική παγίδα και στρατηγικό εργαλείο της Τουρκίας
Το Ελλαδικό κράτος δεν είναι βιώσιμο αν η Κύπρος εισέλθει σε βασανιστικό κατήφορο εκτουρκισμού της.

Σταθερές και μεταβλητές γεωστρατηγικοί παράμετροι

Οι γεωπολιτικές ερμηνείες είναι μονοσήμαντες ερμηνείες αν δεν συνεκτιμούν δεόντως την πολιτική και στρατηγική δυναμική
- Ένα εθνοκράτος δεν είναι κενός χώρος αλλά μια δυναμική ανθρωπολογική, πολιτισμική και πολιτική δομή που ανηφορίζει ή κατηφορίζει
- Γεωπολιτική / γεστρατηγική γίνεται μειονέκτημα αν το εθνοκράτος δεν είναι σε θέση να επιδιώκει και να επιτυγχάνει ισχυρή θέση και ρόλο στο διεθνές σύστημα
- Η ανακάλυψη μεγάλων πλουτοπαραγωγικών πόρων μπορούν να καταστήσουν ένα εθνοκράτος λεία των ηγεμονικών ανταγωνισμών ή αντίστροφα να την αναδείξει στη κλίμακα της ιεραρχίας ισχύος και συμφερόντων.

Σύγκριση Ελλάδας – Τουρκίας – Βαλκανικών κρατών: Ρόλος, θέση, ιεραρχία ισχύος συναρτώνται με:

Εθνική δύναμη σε όλο το φάσμα
Ομοφωνία επί εσχάτων λογικών του εθνικού συμφέροντος (βλ. πιο κάτω)
Ικανότητα συγκρότησης και συντήρησης εσωτερική συνοχής
Πολιτική οργάνωση
Σχετική στρατιωτική ισχύς στο περιφερειακό πλέγμα ισχύος και συμφερόντων
Ειδικό περιφερειακό βάρος
Ικανότητα οικονομικής εκμετάλλευσης των πλουτοπαραγωγικών πόρων προς ίδιον όφελος
Ικανότητα σύναψης συμμαχιών

Συγκρότηση εθνικής ισχύος κάθε κράτους

Πνευματική-πολιτισμική δύναμη (το «αίμα της ισχύος» πλην αστάθμητος παράγων δύσκολο να εκτιμηθεί επακριβώς – μόνο «προασανατολιστικά»)
Οικονομική δύναμη
Πολιτική-στρατιωτική οργάνωση
Στρατηγική κουλτούρα
Βαθμός διάβρωσης και ροκανίσματος από εθνομηδενιστικά και διεθνιστικά θεωρήματα και ιδεολογήματα που βρίσκονται σε αναντιστοιχία με την εθνική ύπαρξη

Νταβούτογλου – πως βλέπει την Τουρκία – Στρατηγικό βάθος κεφ. 1

Τα σταθερά δεδομένα: Η γεωγραφία, η ιστορία, ο πληθυσμός
και ο πολιτισμός.
Τα δυναμικά δεδομένα: Η οικονομία, η τεχνολογία και η στρατιωτική ικανότητα
Η στρατηγική νοοτροπία και η πολιτισμική ταυτότητα
Ο στρατηγικός σχεδιασμός και η πολιτική βούληση
Ο ανθρώπινος παράγοντας και ο πολλαπλασιαστής επιρροής στη διαμόρφωση της στρατηγικής
Παράδειγμα ενός πεδίου εφαρμογής: Η αμυντική βιομηχανία
Οι παράμετροι ισχύος και η αμυντική βιομηχανία
Οι παράμετροι ισχύος της Τουρκίας και η αμυντική της δομή

Υστερόγραφο

Ανάλυση γεωπολιτικών και γεωστρατηγικών πτυχών σε αναφορά με την σύγχρονη και ύστερη ιστορική εποχή υπάρχουν σε πολλά βιβλία και δοκίμια του υποφαινόμενου (όπου και βιβλιογραφικές αναφορές στην διεθνή βιβλιογραφία). Ενδεικτικά αναφέρω τα εξής:

Nuclear Strategy and European Security Dilemmas (Gower), κεφ. κεφ. 7,8,9
(Αρβανιτόπουλος/Ήφαιστος), Ευρωατλαντικές σχέσεις (Ποιότητα) (κεφ. 1 με έμφαση την μεταπολεμική συγκρότηση συμμαχιών)
Διπλωματία και στρατηγική των μεγάλων Ευρωπαϊκών δυνάμεων (κεφ. 4 για το κεντρικό ρόλο της Μεγάλης Βρετανίας)
Οι προοπτικές της Ευρώπης στους τομείς της άμυνας, της ασφάλειας και της στρατηγικής http://wp.me/p3OlPy-JB
«Ο ανταγωνισμός των μεγάλων δυνάμεων για τον έλεγχο της κατανομής ισχύος πλανητικά και περιφερειακά: Οι… http://wp.me/p3OlPy-L5
«Στρατηγικές αντιπαραθέσεις στο γεωπολιτικό περιβάλλον της Ελλάδας και οι προσανατολισμ[i]οί μιας αξιόπιστης εθνικής… http://wp.me/p3OlPy-rW
ΟΙ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΣΕΙΣΜΙΚΕΣ ΠΛΑΚΕΣ ΣΤΑ ΘΕΜΕΛΙΑ ΤΗΣ ΕΕ ΚΑΙ Η ΒΡΕΤΑΝΙΑ http://wp.me/p3OlPy-rf

Π. Ήφαιστος – P. Ifestos
www.ifestosedu.gr / www.ifestos.edu.gr – info@ifestosedu.gr

Στρατηγική Θεωρία–Κρατική Θεωρία https://www.facebook.com/groups/StrategyStateTheory/
Διεθνής πολιτική 21^ος αιώνας https://www.facebook.com/groups/InternationalPolitics21century/
Ελλάδα-Τουρκία-Κύπρος: Ανισόρροπο τρίγωνο https://www.facebook.com/groups/GreeceTurkeyCyprusImbalance/
Διαχρονική Ελληνικότητα https://www.facebook.com/groups/Ellinikotita/
Άνθρωπος, Κράτος, Κόσμος–Πολιτικός Στοχασμός https://www.facebook.com/groups/Ifestos.political.thought/
Κονδυλης Παναγιώτης– https://www.facebook.com/groups/Kondylis.Panagiotis/
Θολό βασίλειο της ΕΕ https://www.facebook.com/groups/TholoVasileioEU/
Θουκυδίδης–Πολιτικός Στοχασμός https://www.facebook.com/groups/thucydides.politikos.stoxasmos/
Μέγας Αλέξανδρος–Ιδιοφυής Στρατηγός και Στρατηλάτης https://www.facebook.com/groups/M.Alexandros/
Εκλεκτά βιβλία που αξίζουν να διαβαστούν https://www.facebook.com/groups/eklektavivlia/
Ειρηνική πολιτική επανάσταση https://www.facebook.com/groups/PolitPeacefulRevolution/
Προσωπική σελίδα https://www.facebook.com/p.ifestos
Πολιτισμός, Περιβάλλον, Φύση, Ψάρεμα https://www.facebook.com/Ifestos.DimotisBBB
«Κοσμοθεωρία των Εθνών» https://www.facebook.com/kosmothewria.ifestos
Προσωπικό προφίλ https://www.facebook.com/panayiotis.ifestos